Od Redakcji
Consule praeteritum, praesens rege, cerne futurum – tą myĞlą Luciusa Se-neki chcielibyĞmy rozpocząü niniejszy numer „Roczników Nauk Spođecz-nych”. ĩyjemy w dobie dynamicznie zmieniającej siĊ rzeczywistoĞci, w której najwiĊkszym wyzwaniem staje siĊ dotrzymywanie jej kroku. To, co dzisiaj wiązane jest z ortodoksją, jeszcze wczoraj mogđo byü uznane za herezjĊ. Orto-doksja, upominając siĊ o sprawy fundamentalne, nie tylko nie musi stanowiü dogmatycznego zamkniĊcia w krĊgu takich czy innych absolutyzmów, ale po-winna stanowiü zbiór rozwiązaĔ problemów pozwalających zmierzaü siĊ z Īy-ciem. Heretycy natomiast czĊsto, szukając odpowiedzi w kontrowersyjnych, ale zdecydowanych projektach spođecznych, dają jednak to, co w epoce glo-balnego chaosu wydaje siĊ wielu osobom najbardziej potrzebne – wskazówkĊ czy teĪ drogowskaz, w którą stronĊ naleĪy zmierzaü. Przy obecnym osđabieniu solidarnoĞci miĊdzyludzkiej, rozluĨnieniu relacji rodzinnych, marginalizowa-niu roli struktur poĞrednich i ciągđym wahaniu globalnych rynków oraz eko-nomicznej niestabilnoĞci takie drogowskazy oraz debata publiczna o nich wy-dają siĊ naturalną ludzką potrzebą.
CzĊĞü badaczy spođecznych jest zdania, Īe tryumf ekonomicznych standar-dów w nieekonomicznych wymiarach Īycia spođecznego, panowanie utylitar-nej wiedzy i technologii rynkowej oraz globalny charakter przemian stanowi duĪe zagroĪenie dla sfery socialitas. PrzestrzeĔ miĊdzyludzka – alarmuje Bu-rawoy – jest w niebezpieczeĔstwie. A gdy mamy do czynienia z patologizacją relacji spođecznych, zanikiem lokalnych spođecznoĞci i idei obywatelskich, w naukach spođecznych powinna zapaliü siĊ czerwona lampka. Byü moĪe przyszedđ odpowiedni moment, by porzuciü pozytywistyczne dogmaty i odejĞü od metodologicznego rygoryzmu – zastanawia siĊ socjolog z University of California (zob. tekst M. Huđasa, s. 29-67) . Podstawowym zadaniem wspóđ-czesnej socjologii byđaby wiĊc ochrona sfery spođecznej jako przestrzeni
rela-OD REDAKCJI
6
cji miĊdzyludzkich. NiezbĊdne byđoby wiĊc szukanie moralnych zaczepieĔ so-cjologii, próba wpisania jej w postrzeganą spođecznie moralną odpowiedzial-noĞü. Przestrzenią miĊdzyludzką przestaje siĊ bowiem interesowaü ekonomia, coraz mniej zajmuje siĊ nią paĔstwo. Zostaje pozostawiona sama sobie w glo-balnym Ğwiecie, gdzie coraz wiĊcej kluczowych decyzji zapada na gieđdowych parkietach czy w gabinetach bankowych prezesów. Tak powstaje pytanie, czy o tĊ sferĊ socialitas nie powinna upominaü siĊ socjologia w bardziej zaanga-Īowany sposób niĪ dotychczas?
Zatroskanie o publiczną przestrzeĔ stale wyraĪa KoĞcióđ katolicki, choüby poprzez najnowszą encyklikĊ Benedykta XVI. Widoczne jest to w cađej kato-lickiej nauce spođecznej, o której przecieĪ Jan Paweđ II pisađ w Solicitudo rei
socialis,Īe nie bierze ona w debacie w obronĊ Īadnej ze stron sporów ideolo-gicznych, nie proponuje Īadnej „trzeciej drogi”, ale zawsze i wszĊdzie stara siĊ byü jedynie sumieniem krytycznym i wypeđniaü misjĊ prorocką. Stara siĊ wiĊc strzec dialogu, wolnoĞci debaty, ale teĪ dbaü o jej moralne zaczepienie poprzez rzucanie Ğwiatđa ewangelii na ówczesny Ğwiat, poddawany nieustan-nym zmianom, a wiĊc na szeroko rozumiane problemy spođeczne, gospodar-cze, kulturowe, polityczne czy cywilizacyjne.
Czy na podobną rolĊ staü socjologiĊ? Czy projekt Burawoya socjologii pu-blicznej ma szansĊ powodzenia? W niniejszym numerze „Roczników” próbu-jemy m.in. zastanowiü siĊ nad zagroĪeniami nĊkającymi przestrzeĔ publiczną oraz pytamy o naturĊ i kondycjĊ spođeczeĔstwa obywatelskiego. Jak (i czy w ogóle) nauki spođeczne powinny zareagowaü na wciąĪ nĊkające wspóđczes-ny Ğwiat zmiany? Warto zwróciü uwagĊ zarówno na tekst Macieja Huđasa o Burawoyu, a takĪe na artykuđ naszego specjalnego goĞcia – Craiga Calhouna (dyrektora New York University, prezesa Social Science Research Council i dyrektora nowojorskiego Institute for Public Knowledge), który w marcu 2011 roku przy okazji konferencji Rola spođeczeĔstwa obywatelskiego zaszczy-ciđ Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawđa II swoimi dwoma wykđadami (Sprawozdanie z konferencji – zob. s. 327-332). Tekst Joachima Wiemeyera z Uniwersytetu w Bochum o sprawiedliwoĞci miĊdzypokoleniowej i rozwa-Īania o teoriach Pawđa Rybickiego i Luigiego Sturzo wieĔczą pierwszy dziađ tematyczny niniejszego numeru, dotyczący sfery publicznej i natury spo-đeczeĔstwa.
Drugi dziađ poĞwiĊcony jest rodzinie i mediom. W pierwszym tekĞcie Jan Mazur przypomina pryncypia nauczania Jana Pawđa II, dotyczące kwestii ro-dzicielstwa. Beata Szluz porusza problem bezdomnoĞci rodzin, rzadko poja-wiający siĊ w rodzimych publikacjach. Autorka koncentruje swą uwagĊ na
OD REDAKCJI 7
socjo-demograficznym wizerunku bezdomnych rodzin oraz przyczynach tego problemu. W tekstach Anety Dudy i Wioletty Smyl jest poruszona kwestia odbioru mediów – wpđywu telewizji na rodzinĊ i kontrowersji związanych z reklamą pojĊtą jako fenomen natury spođecznej i kulturowej.
W trzecim dziale „Roczników”, zatytuđowanym MniejszoĞci narodowo-kul-turowe w Polsce, Marek Tytko porusza problematykĊ koncepcji pedagogiki kultury narodowej, starając siĊ odpowiedzieü na pytanie: czy wychowanie po-winno byü natury narodowej czy paĔstwowej? Piotr Eberhardt i Jolanta ĩóđ-towska piszą zaĞ o podziađach demograficznych i polityczno-administracyj-nych tzw. Ğciany wschodniej.
*
Wspomniane zmiany nie ominĊđy takĪe Instytutu Socjologii KUL i samej redakcji „Roczników Nauk Spođecznych”. Z Instytutu Socjologii w ciągu osta-tnich kilku lat wyodrĊbniđy siĊ dwie nowe jednostki – Instytut Politologii oraz Instytut Dziennikarstwa i Komunikacji Spođecznej. W ramach studiów socjo-logicznych powstađy zaĞ nowe specjalnoĞci, których podziađ doskonale wpi-suje siĊ w tematy obecnego numeru: badanie rynku i opinii, socjologia gospo-darki i Internetu, socjologia problemów spođecznych i zdrowia, a takĪe socjo-logia Īycia publicznego.
Po raz pierwszy obecny numer „Roczników” miađa zaszczyt przygotowaü nowo powođana redakcja: ks. Stanisđaw Fel, Arkadiusz JabđoĔski (redaktor na-czelny), Tomasz Peciakowski (sekretarz), Andrzej Podraza i ks. Jan Szym-czyk. Swój skđad zmieniđa teĪ Rada Naukowa czasopisma, obecnie stanowią ją: Leon Dyczewski OFMConv, Leszek Korporowicz, Janusz MariaĔski, bp Kazi-mierz Ryczan, Marek SzczepaĔski, Wojciech ĝwiątkiewicz oraz Stanisđaw Wójcik.
Nie oĞmielamy siĊ jednak uĪyü wyraĪenia „nowe otwarcie”. Zmiany nie oznaczają bowiem, Īe zamierzamy zrywaü z przeszđoĞcią. Wprost przeciwnie – bĊdziemy starali siĊ czerpaü z tradycji i bogatego doĞwiadczenia naszych poprzedników, którzy wyprowadzali „Roczniki Nauk Spođecznych” na szero-kie wody. Przede wszystkim chcielibyĞmy w tym miejscu podziĊkowaü wielo-letniemu redaktorowi naczelnemu czasopisma, prof. dr. hab. Romanowi Dzwon-kowskiemu SAC, który od 1995 roku prowadziđ „Roczniki” z wielkim wyczu-ciem i peđnym profesjonalizmem, oraz sekretarzowi redakcji, dr Ewie AlbiĔ-skiej, a takĪe pozostađym czđonkom redakcji. BĊdziemy starali siĊ udĨwignąü
OD REDAKCJI
8
bagaĪ prawie czterech dekad tworzenia tego zacnego czasopisma, w którym namysđ nad czđowiekiem, spođeczeĔstwem, wđadzą i rolą KoĞciođa w Īyciu spođecznym zawsze byđ na najwyĪszym poziomie. W nastĊpnym, jubileuszo-wym numerze bĊdzie okazja, by te czterdzieĞci lat w odpowiedni sposób pod-sumowaü. Starając siĊ wiĊc kontynuowaü liniĊ uksztađtowaną przez lata, pra-gniemy zaproponowaü jednak nowe spojrzenie na nauki spođeczne, które roz-poczynamy od rozwaĪaĔ nad socjologią publiczną i w ogóle nad socjologią zaangaĪowaną.
Zapraszamy do lektury.
Arkadiusz JabđoĔski (redaktor naczelny) Tomasz Peciakowski (sekretarz)
