View of Public Television as a “Tool” for the Formation of Cultural Identity of National and Ethnic Minorities in Poland

Pełen tekst

(1)ROCZNIKI KULTUROZNAWCZE Tom V, numer 2 – 2014. MAGORZATA GRUCHOA *. TELEWIZJA PUBLICZNA „NARZDZIEM” W KONSTRUOWANIU TOSAMOCI KULTUROWEJ MNIEJSZOCI NARODOWYCH I ETNICZNYCH W POLSCE. „To samo

(2) – jak stwierdzi Leon Dyczewski – to nasze wyobra enie, kim jeste

(3) my. Kim jeste

(4) my jako zbiorowo

(5) i kim jestem jako jednostka. Jedna i druga to samo

(6) nie jest nam dana raz na zawsze, jest dynamiczna, rozwojowa i zmienna. […] Ksztatowanie – mo e lepiej konstruowanie – to samo

(7) ci zarówno zbiorowej, jak i jednostkowej jest dugotrwae i bezustanne. Jest ona wynikiem naszych relacji spoecznych, do

(8) wiadcze , wiedzy, prze y , aspiracji i konkretnych dziaa . Jej rozwój zale y od wielu czynników”1. To samo

(9) zale y midzy innymi od otoczenia przyrodniczego, wytworów materialnych, których u ywamy, ludzi, z którymi si spotykamy bezpo

(10) rednio i których poznajemy z przekazów po

(11) rednich, wydarze , w których uczestniczymy i które poznajemy w procesie socjalizacji, przedmiotów i zachowa symbolicznych, warto

(12) ci, które poznajemy i przyjmujemy. To samo

(13) jednostkowa i zbiorowa jest efektem oddziaywania bardzo wielu ró norodnych elementów rzeczywisto

(14) ci aktualnej, a tak e tej z bli szej i dalszej przeszo

(15) ci. Wci dochodz nowe elementy. W

(16) ród czynników, które wpywaj na ksztatowanie to samo

(17) ci zbiorowej, najwiksz rol odgrywaj elity spoeczne, intelektualne, politycy, poeci, arty

(18) ci, autorytety moralne itd. Zwiksza si te rola ró nego rodzaju ekspertów naukowych, dziennikarzy, publicystów, komentatorów ycia pubDr MAGORZATA GRUCHOA – adiunkt Katedry Historii Kultury Intelektualnej w Instytucie Kulturoznawstwa na Wydziale Filozofii KUL; adres do korespondencji: Droga Mczenników Majdanka 70/3, 20-325 Lublin; e-mail: mgruch@kul.pl 1 L. D y c z e w s k i, D. W a d o w s k i. Wstp. W: TosamoA polska w odmiennych kontekstach. Red. L. Dyczewski, D. Wadowski. Lublin: Wydawnictwo KUL 2009 s. 5..

(19) 60. MAGORZATA GRUCHOA. licznego oraz twórców kultury popularnej2. Du y wpyw na ksztatowanie to samo

(20) ci maj wydarzenia znacz ce oraz ich interpretacja i sposób przedstawienia w mediach. To „media odgrywaj rol zgeneralizowanych innych”, jak zauwa a Jerzy Mikuowski Pomorski 3, a dalej dodaje: „Pozornie po

(21) wicone obiektywnemu przekazywaniu wiadomo

(22) ci, wieloma sposobami propaguj liczne kolektywne projekty to samo

(23) ciowe, które mog by jednostkowo wykorzystane. Wa

(24) nie ta kolektywno

(25) urzeczowia je, nadaje im status zgeneralizowanych innych, jako gos ogóu. Taka urzeczowiona instytucja spoeczna, towarzysz ca jednostce przez cae jej

(26) wiadome ycie, nie mo e si myli w swych s dach” 4. Ponadto niektórzy uwa aj , e nowoczesne media bd gównym no

(27) nikiem pamici przeszo

(28) ci, urzeczywistnia si bowiem zjawisko medializacji pamici 5. W tak przedstawionym kontek

(29) cie nasuwaj si pytania wynikaj ce z powy ej sformuowanego tytuu artykuu. Co kryje si pod pojciem „to samo

(30). kulturowa”? W jaki sposób ustawodawca definiuje mniejszo

(31) ci narodowe i etniczne? Jakie s podstawy prawne gwarantuj ce obecno

(32) w mediach publicznych audycji dla mniejszo

(33) ci narodowych i etnicznych oraz spoeczno

(34) ci posuguj cej si jzykiem regionalnym, w jzykach tych mniejszo

(35) ci i spoeczno

(36) ci? W jakim zakresie wypeniaj te powinno

(37) ci wpisane w ich misj, jako ich podstaw? Czy audycje te uwzgldniaj potrzeby mniejszo

(38) ci narodowych i etnicznych? W jakim wymiarze, w jakiej zawarto

(39) ci, w jakich formach realizacji oraz czy audycje te – poprzez swoj tre

(40) – su mniejszo

(41) ciom narodowym i etnicznym? Jaki by ich udzia procentowy w programach telewizji publicznej w 2003 i 2013 r.? Niniejsza publikacja jest prób odpowiedzi na te pytania. Celem artykuu jest weryfikacja polityki programowej telewizji publicznej i analiza audycji dla mniejszo


(43) ci posuguj cej si jzykiem regionalnym w programach ogólnokrajowych Telewizji Polskiej S.A.: TVP1 i TVP2, TVP3 Regionalna, TVP Info, TVP Regionalna oraz na antenach o

(44) rodków regionalnych TVP w 2003 oraz w 2013 r. Po wstpnych rozwa aniach terminologicznych (to samo

(45) kulturowa, mniejszo

(46) ci narodowe, mniejszo

(47) ci etniczne, jzyk regionalny), przed2. Tam e s. 6. J. M i k u o w s k i P o m o r s k i. Rola mediów w negocjowaniu tosamoci. W: TosamoA polska w odmiennych kontekstach s. 464. 4 Tam e s. 466. 5 B. K o r z e n i e w s k i. Medializacja i mediatyzacja pamici – noniki pamici i ich rola w ksztatowaniu pamici przeszoci. „Kultura Wspóczesna” 2007 nr 3 s. 5-23. Cyt. za: L. D y c z e w s k i. Kultura w caociowym planie rozwoju. Warszawa: IW PAX 2011 s. 144. 3.

(48) TELEWIZJA „NARZDZIEM” W KONSTRUOWANIU TOSAMOCI KULTUROWEJ. 61. stawione zostan podstawy prawne ochrony dostpu mniejszo

(49) ci narodowych i etnicznych do programów telewizji publicznej. Nastpnie zostanie przeprowadzona ilo

(50) ciowa analiza zawarto

(51) ci oraz jako

(52) ciowa analiza tre

(53) ci wspomnianych audycji w programach telewizji publicznej w 2003 i 2013 r. Odrbne analizy ilo

(54) ciowe i jako

(55) ciowe dotyczy bd audycji nadawanych w programach ogólnopolskich (TVP1 i TVP2) oraz TVP Info (w tym: pasmo wspólne oraz programy oddziaów regionalnych TVP S.A.). Przedstawione zostan tak e wyniki monitoringu w zakresie przedmiotowych audycji, wyemitowanych w OTV Biaystok oraz w OTV Gda sk. Artyku zako cz podsumowuj ce wnioski. Przemiany kulturowe ostatnich dekad powoduj , e w tre

(56) ciach obecnych w mediach elektronicznych – najszerzej dostpnych, najbardziej podlegych presji kultury masowej, nastawionych na najszerszego, tak e niewyksztaconego odbiorc – dominuj tre

(57) ci bahe i gównie rozrywkowe. Powstaje wic pytanie, czy istniej jeszcze jakie

(58) spoeczne oczekiwania co do tre

(59) ci podawanych w mediach, wykraczaj ce poza rozrywk, sensacj i szybk , krótk informacj? Czy istnieje jaki

(60) zr b wyranie uksztatowanych przekona normatywnych odno

(61) nie do tego, e program telewizji powinien dostarcza odbiorcom tre

(62) ci i warto

(63) ci wykraczaj ce poza wskazane wy ej cechy? Czy istniej spoeczne oczekiwania wzgldem programów publicznej telewizji i przekazywanych w nich tre

(64) ci? Czy s normatywne i spoeczne oczekiwania dotycz ce audycji o problemach mniejszo

(65) ci narodowych i etnicznych yj cych w polskim spoecze stwie? W marcu 2004 r. Pracownia Bada Spoecznych przeprowadzia, na zlecenie KRRiT, badanie Preferencje i oczekiwania odbiorców pod adresem radia i telewizji na ogólnopolskiej, reprezentatywnej próbie ogóu mieszka ców Polski powy ej 15 roku ycia, licz cej 1275 osób. Jak wynika z analizy oczekiwa normatywnych wobec programu telewizji publicznej, 27,0% ankietowanych uwa a, e powinny by nadawane audycje o problemach mniejszo

(66) ci narodowych i etnicznych yj cych w polskim spoecze stwie. Co siódmy badany (13,9%) jest zdania, e powinny by emitowane, ale nie w godzinach najwy szej ogl dalno

(67) ci. Dla prawie co czwartego respondenta (23,5%) jest to obojtne, czy bd nadawane, czy te nie. Mog by nadawane, ale nie w godzinach najwy szej ogl dalno

(68) ci – to opinia 19,9% ankietowanych. Negatywn opini – w ogóle nie powinny by emitowane – wyrazio 15,7% badanych6. 6. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Informacja o podstawowych problemach radiofonii i telewizji w 2004 roku. Warszawa: KRRiT 2005 s. 195. Badanie zrealizowano metod wywiadu.

(69) 62. MAGORZATA GRUCHOA. Audycje dla mniejszo

(70) ci narodowych tworz wic kategori audycji wskazanych bezwarunkowo przez mniej ni poow badanych. Porównuj c z kolei oczekiwania normatywne z preferencjami badanych, okazao si, e w grupie audycji preferowanych przez przynajmniej poow badanych znalazy si tak e audycje o charakterze misyjnym. Warto odnotowa , e w

(71) ród audycji misyjnych audycje o problemach mniejszo

(72) ci narodowych i etnicznych yj cych w polskim spoecze stwie budz najmniejsze zainteresowanie badanych (preferowane przez mniej ni 20% ankietowanych)7. Nasuwa si kolejne pytanie: które z wymienionych oczekiwa spoecznych mo na przypisa polityce programowej telewizji publicznej?. 1. TOSAMO KULTUROWA. To samo

(73) jest pojciem wieloznacznym. Wedug Manuela Castellsa „to samo

(74) jest dla ludzi ródem sensu i do

(75) wiadczenia” 8. Przez to samo

(76). rozumie on „proces konstruowania sensu na podstawie pewnego atrybutu kulturowego lub powi zanego zbioru atrybutów kulturowych, któremu/którym przyznaje si pierwsze stwo przed innym ródem sensu” 9. „To samo

(77) ci s ródem sensu dla samych aktorów, s ródem sensu same w sobie; konstruowane s poprzez proces indywiduacji”10. Nale y wyró ni to samo

(78). jednostki i to samo

(79) grupy spoecznej. Leon Dyczewski to samo

(80) jednostki rozumie „jako

(81) wiadomo

(82) wasnych cech, które skadaj si zarówno na poczucie odrbno

(83) ci, jak i podobie stwa z innymi jednostkami, przy jednoczesnym poczuciu ci go

(84) ci w czasie i

(85) wiadomo

(86) ci, e jest wci t sam osob , mimo zmieniaj cych si warunków i rozwoju jej samej”11. To samo

(87) grupy okre

(88) la za

(89) „jako podobny sposób rozumienia, prze ywania, zachowania i dziaania czonków grupy w ramach aktualnie yj cego pokolenia, jak te w ci gu wielu pokole ”12. To samo

(90) grupy, jak i spoeczna to samo

(91) jednostki wspiera si na centrum kultury, mo na j zatem nazwa. na kwestionariuszu ankiety, zadaj c – oddzielnie – pytania o oczekiwania badanych pod adresem telewizji i o oczekiwania pod adresem radia. 7 Tam e s. 197. 8 M. C a s t e l l s. Sia tosamoci. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2008 s. 22. 9 Tam e s. 23. 10 A. G i d d e n s. NowoczesnoA i tosamoA. „Ja” i spoeczestwo w epoce pó\nej nowoczesnoci. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2001 s. 62. 11 L. D y c z e w s k i. Kultura polska w procesie przemian. Lublin: TN KUL 1995 s. 67. 12 Tam e s. 69..

(92) TELEWIZJA „NARZDZIEM” W KONSTRUOWANIU TOSAMOCI KULTUROWEJ. 63. to samo

(93) ci kulturow 13. Natomiast Danuta Markowska o to samo

(94) ci kulturowej napisaa, e „jest ona pozyskiwaniem

(95) wiadomo

(96) ci, która wi e jednostk z okre

(97) lon grup lub zbiorowo

(98) ci , a zarazem wyodrbnia j od przedstawicieli innych grup i zbiorowo

(99) ci”14. Krzysztof Kwa

(100) niewski uzna to samo

(101) kulturow za najwa niejszy rodzaj to samo

(102) ci zbiorowej 15. Wedug Antoniny Koskowskiej jest to ta cz

(103) to samo

(104) ci, która konstruowana jest na podstawie uniwersum symbolicznego okre

(105) lonej zbiorowo

(106) ci 16. Jolanta Miluska, wskazuj c na istot to samo

(107) ci kulturowej, czyni to z perspektywy trzech poziomów: fenomenologicznego, koncepcyjnego i behawioralnego. Pierwszy z nich opiera si zarówno na poczuciu maj cym charakter przedwiedzy, jak i wiedzy na temat samego siebie. Zdaniem autorki wiedza ta zwi zana jest ze zdolno

(108) ci „do widzenia siebie w kontek

(109) cie wa nych dla siebie specyficznych symboli i warto

(110) ci kulturowych kieruj cych wasnym zachowaniem”17. Drugi poziom – koncepcyjny – obejmuje „wskazanie na przynale no

(111) do pewnej grupy kulturowej, która okre

(112) la specyficzne atrybuty i d enia jej czonków”18. Natomiast poziom behawioralny zwi zany jest ze specyficznym dla danej kultury repertuarem zachowa jednostki w sferze werbalnej i niewerbalnej. Tak e trzeci poziom jest przeniesieniem na poziom zachowa dwu poprzednich, zasadniczo zgodnych z popularnym w socjologii ujciem autorstwa Antoniny Koskowskiej19. Na wiatowej Konferencji Polityki Kulturalnej w Meksyku, która odbya si w 1982 r., wyranie okre

(113) lono znaczenie to samo

(114) ci kulturowej, jak i jej granice. Zapisano wówczas, e to samo

(115) kulturowa obejmuje „obron tradycji historii i moralno

(116) ci, duchowych i etnicznych warto

(117) ci, które s przekazywane z pokolenia na pokolenie, nie mog nigdy jednak oznacza. nieograniczonej wierno

(118) ci wobec tradycji i przeszo

(119) ci, nie mówi c o stagnacji. Wprawdzie to samo

(120) w cza dziedzictwo starych czasów, ale obej13. Tam e s. 70. D. M a r k o w s k a. Teoretyczne podstawy edukacji midzykulturowej. „Kwartalnik Pedagogiczny” 1990 nr 4 s. 211. 15 K. K w a

(121) n i e w s k i. TosamoA kulturowa. W: Sownik etnologiczny. Red. Z. Staszczak, Warszawa–Pozna : PWN 1987 s. 351. 16 Cyt. za: M. S o b e c k i. Profile identyfikacyjne w analizie tosamoci kulturowej. W: TosamoA polska w odmiennych kontekstach s. 27. 17 J. M i l u s k a. Zmiany granic (i) tosamoci kulturowej w procesie transmisji kultury. W: Kultura narodowa na pograniczach. Red. J. Nikitorowicz, J. Halicki, J. Muszy ska. Biaystok: Trans Humana 2006 s. 201. Cyt. za: S o b e c k i. Profile identyfikacyjne s. 27. 18 Tam e s. 28. 19 Tam e s. 28. 14.

(122) 64. MAGORZATA GRUCHOA. muje równie wspóczesno

(123) , kreatywno

(124) dzisiejszo

(125) ci i najwa niejsze cele i warto

(126) ci jutra, poniewa ycie kulturalne i spoeczne jest dynamiczne. To samo

(127) kulturowa jest dla ka dego czowieka pewnego rodzaju punktem odniesienia, przez który ustala on swój pozytywny lub negatywny stosunek do wspólnoty i

(128) wiata” 20.. 2. ZAPEWNIENIE DOSTPU MNIEJSZOCI NARODOWYCH I ETNICZNYCH DO PROGRAMÓW TELEWIZJI PUBLICZNEJ. Wobec sformuowanego problemu badawczego nasuwaj si pytania o sposób rozumienia mniejszo

(129) ci narodowych, mniejszo

(130) ci etnicznych oraz jzyka regionalnego. Mniejszo

(131) ci narodow , w rozumieniu ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszo

(132) ciach narodowych i etnicznych oraz o jzyku regionalnym, „jest grupa obywateli polskich, która spenia cznie nastpuj ce warunki: 1) jest mniej liczebna od pozostaej cz

(133) ci ludno

(134) ci Rzeczypospolitej Polskiej; 2) w sposób istotny odró nia si od pozostaych obywateli jzykiem, kultur lub tradycj ; 3) d y do zachowania swojego jzyka, kultury lub tradycji; 4) ma

(135) wiadomo

(136) wasnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyra anie i ochron; 5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat; 6) uto samia si z narodem zorganizowanym we wasnym pa stwie. W prawie krajowym, za mniejszo

(137) ci narodowe uznaje si nastpuj ce mniejszo

(138) ci: biaorusk , czesk , litewsk , niemieck , ormia sk , rosyjsk , sowack , ukrai sk oraz ydowsk ” (art. 2)21. Jak wynika z danych Gównego Urzdu Statystycznego, mniejszo

(139) biaorusk tworzy 46 787 osób, czesk – 3447, litewsk – 7863, niemieck – 147 814, ormia sk – 3623, rosyjsk – 13 046, sowack – 3240, ukrai sk – 51 001, a ydowsk – 7508 osób22. Drugim terminem wymagaj cym wyja

(140) nienia jest „mniejszo

(141) etniczna”. W rozumieniu ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r., „jest to grupa obywateli 20. Tam e s. 28. Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszo

(142) ciach narodowych i etnicznych oraz o jzyku regionalnym. Dz. U. z 2009 r. Nr 157 poz. 1241 art. 1-2. 22 Gówny Urz d Statystyczny. LudnoA. Stan i struktura demograficzno-spoeczna – NSP 2011. www.stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/narodowy-spis-powszechny-ludnosci-i-mieszkan-2011/ ludnosc-stan-i-struktura-demograficzno-spoleczna-nsp-2011,14,1.html. [10.05.2014]. 21.

(143) TELEWIZJA „NARZDZIEM” W KONSTRUOWANIU TOSAMOCI KULTUROWEJ. 65. polskich, która spenia cznie nastpuj ce warunki: 1) jest mniej liczebna od pozostaej cz

(144) ci ludno

(145) ci Rzeczypospolitej Polskiej; 2) w sposób istotny odró nia si od pozostaych obywateli jzykiem, kultur lub tradycj ; 3) d y do zachowania swojego jzyka, kultury lub tradycji; 4) ma

(146) wiadomo

(147). wasnej historycznej wspólnoty etnicznej i jest ukierunkowana na jej wyra anie i ochron; 5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat; 6) nie uto samia si z narodem zorganizowanym we wasnym pa stwie. […] Za mniejszo

(148) ci etniczne w polskim prawie uznaje si nastpuj ce mniejszo

(149) ci: karaimsk , emkowsk , romsk oraz tatarsk ” 23. Kolejnym terminem, który nale y obja

(150) ni , jest „jzyk regionalny”. Zgodnie z Europejsk Kart Jzyków Regionalnych lub Mniejszo

(151) ciowych oraz w my

(152) l ustawy z 2005 r. przez jzyk regionalny rozumie si taki jzyk, który tradycyjnie u ywany jest na terytorium danego pa stwa przez jego obywateli, stanowi cych grup liczebnie mniejsz od reszty ludno

(153) ci tego pa stwa, oraz ró ni si od oficjalnego jzyka tego pa stwa; nie obejmuje on ani dialektów oficjalnego jzyka pa stwa, ani jzyków migrantów. Jzykiem regionalnym w rozumieniu polskiej ustawy jest jzyk kaszubski (art. 19)24. Nasuwa si kolejne pytanie: jakie prawa i obowi zki zapewnia mniejszo

(154) ciom narodowym i etnicznym polski system prawny? Sprawy zwi zane z zachowaniem i rozwojem to samo

(155) ci kulturowej mniejszo

(156) ci narodowych i etnicznych oraz zachowaniem i rozwojem jzyka regionalnego w Polsce reguluje ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszo

(157) ciach narodowych i etnicznych oraz o jzyku regionalnym25. Okre

(158) la ona tak e sposób realizacji zasady równego traktowania osób bez wzgldu na pochodzenie etniczne oraz formuuje zadania i kompetencje organów administracji rz dowej i jednostek samorz du terytorialnego. Obok przedmiotowej ustawy kwestie mniejszo

(159) ci narodowych reguluje ustawa zasadnicza (Konstytucji RP) oraz ustawa o radiofonii i telewizji z dnia 29 grudnia 1992 r. Zgodnie z art. 35 Konstytucji RP „Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim nale cym do mniejszo

(160) ci narodowych i etnicznych wolno

(161) zachowania i rozwoju wasnego jzyka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju wasnej kultury. Mniejszo

(162) ci narodowe i etniczne maj prawo do tworzenia wasnych instytucji edukacyjnych, 23. Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszo

(163) ciach narodowych i etnicznych oraz o jzyku regionalnym art. 2. 24 Tam e art. 19. 25 Tam e passim..

(164) 66. MAGORZATA GRUCHOA. kulturalnych i instytucji su cych ochronie to samo

(165) ci religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotycz cych ich to samo

(166) ci kulturowej”26. Art. 6 ust 2 ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszo

(167) ciach narodowych i etnicznych zobowi zuje organy wadzy publicznej do podejmowania odpowiednich

(168) rodków w celu popierania penej i rzeczywistej równo

(169) ci w sferze ycia ekonomicznego, spoecznego, politycznego i kulturalnego midzy osobami nale cymi do mniejszo

(170) ci a osobami nale cymi do wikszo

(171) ci 27. Natomiast art. 18 ust. 1 pkt 8a tej e ustawy zobowi zuje organy wadzy publicznej do podejmowania dziaalno

(172) ci zmierzaj cej do ochrony, zachowania i rozwoju to samo


(174) ci. rodkami umo liwiaj cymi realizacj wspomnianych funkcji mog by w szczególno

(175) ci „dotacje celowe lub podmiotowe na: 1) dziaalno

(176) instytucji kulturalnych, ruchu artystycznego i twórczo

(177) mniejszo

(178) ci oraz imprezy artystyczne maj ce istotne znaczenie dla kultury mniejszo

(179) ci; 2) inwestycje su ce zachowaniu to samo


(181) ci; 3) wydawanie ksi ek, czasopism, periodyków i druków ulotnych w jzykach mniejszo

(182) ci lub w jzyku polskim, w postaci drukowanej oraz w innych technikach zapisu obrazu i dwiku; 4) wspieranie programów telewizyjnych i audycji radiowych realizowanych przez mniejszo

(183) ci; 5) ochron miejsc zwi zanych z kultur mniejszo

(184) ci; [...] 8) edukacj dzieci i modzie y realizowan w ró nych formach oraz 9) propagowanie wiedzy o mniejszo

(185) ciach”28. Zgodnie z art. 21. ust. 1 ustawy o radiofonii i telewizji 29 telewizja publiczna realizuje misj publiczn , oferuj c na zasadach okre

(186) lonych w ustawie, caemu spoecze stwu i poszczególnym jego cz

(187) ciom, zró nicowane programy i inne usugi w zakresie m.in. informacji, publicystyki, kultury, rozrywki i edukacji, cechuj ce si pluralizmem, bezstronno

(188) ci , wywa eniem i niezale no

(189) ci oraz innowacyjno

(190) ci , wysok jako

(191) ci i integralno

(192) ci przekazu. W artykule 21 ustawa szeroko opisuje zadania mediów publicznych wynikaj ce z realizacji misji publicznej. W

(193) ród tych zada wymienione jest m.in. uwzgldnianie potrzeb mniejszo


(195) ci posuguj cej si jzykiem regionalnym, w tym emitowanie programów informacyjnych w jzykach mniejszo

(196) ci narodowych i etnicznych 26 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz. U. z 1997 r. Nr 78 poz. 483 art. 35. Peny tekst ustawy: http://www.sejm.gov.pl/prawo/konst/polski/kon1.htm 27 Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszo

(197) ciach narodowych i etnicznych oraz o jzyku regionalnym art. 6. 28 Tam e art. 18. 29 Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji. Dz. U. z 2010 r. Nr 182 poz. 1228 art. 21..

(198) TELEWIZJA „NARZDZIEM” W KONSTRUOWANIU TOSAMOCI KULTUROWEJ. 67. oraz w jzyku regionalnym (ust. 1 pkt 8a)30. Nale y wic podkre

(199) li , e dziaania zmierzaj ce do ochrony, zachowania i rozwoju to samo


(201) ci narodowych s jednym z celów, jakie ustawodawca postawi przed telewizj publiczn . Telewizja Polska S.A jako jeden z elementów systemu publicznej radiofonii i telewizji w Polsce realizuje misj publiczn , powierzon jej oraz zdefiniowan Ustaw z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji31. Programy i inne usugi publiczne TVP, zgodnie z dokumentem Zasady realizowania przez Telewizj Polsk@ S.A. misji publicznej32, powinny uwzgldnia w ró nych formach programowych, zwaszcza w programach regionalnych (obecnie TVP Regionalna), potrzeby mniejszo

(202) ci narodowych i grup etnicznych [...]33. Wobec powy ej sformuowanych powinno

(203) ci mediów publicznych w zakresie audycji dla mniejszo

(204) ci narodowych i etnicznych oraz dla spoeczno

(205) ci posuguj cych si jzykiem regionalnym nasuwaj si pytania o stopie wypeniania obowi zków narzuconych TVP przez polskiego ustawodawc.. 3. ILOCIOWA ANALIZA ZAWARTOCI ORAZ JAKOCIOWA ANALIZA TRECI AUDYCJI DLA MNIEJSZOCI NARODOWYCH I ETNICZNYCH ORAZ SPOECZNOCI POSUGUJCEJ SI JZYKIEM REGIONALNYM W PROGRAMACH TELEWIZJI PUBLICZNEJ W 2003 I 2013 ROKU. Na polskim rynku telewizyjnym obecnie funkcjonuj : nadawca publiczny – Telewizja Polska S.A., dwie du e grupy komercyjne – POLSAT i TVN, naziemne telewizje cyfrowe oraz samodzielni nadawcy satelitarni i lokalni, niepowi zani kapitaowo z adn z tych grup. Obaj nadawcy komercyjni – POLSAT i TVN – s jednocze

(206) nie operatorami platform satelitarnych34. TVP S.A., bd ca przedmiotem analiz tej cz

(207) ci publikacji, oferuje dwa programy ogólnopolskie (TVP1 i TVP2) o charakterze uniwersalnym oraz 30. Tam e art. 21 ust. 1 pkt 8a. Tam e art. 21. 32 Uchwaa Nr 108/2005 Zarz du Spóki TVP S.A z dnia 29 marca 2005 r. w sprawie przyjcia dokumentu pt. Zasady realizowania przez Telewizj Polsk@ S.A. misji publicznej. 33 Tam e pkt 16 i pkt 94. 34 Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Informacja o podstawowych problemach radiofonii i telewizji w 2013 roku. Warszawa: KRRiT 2014 s. 30. 31.

(208) 68. MAGORZATA GRUCHOA. dziesi kanaów tematycznych: TVP ABC, TVP Historia, TVP Info, TVP Kultura, TVP Polonia, TVP Regionalna, TVP Rozrywka, które nadawane s przez stacje naziemnie, oraz emitowane przez operatorów patnej telewizji kablowej TVP HD, TVP Seriale i TVP Sport. TVP uruchomia tak e kana Belsat TV dla widzów z Biaorusi (w jzyku biaoruskim) 35. Do ko ca sierpnia 2013 r. TVP Info dzielia pasmo programowe z szesnastoma o

(209) rodkami regionalnymi, dostarczaj cymi m.in. informacje z regionów. Od 1 wrze

(210) nia 2013 r. TVP Info jest caodobowym kanaem informacyjnym, a w ramach TVP Regionalnej jest nadawanych szesna

(211) cie regionalnych programów z pasmem wspólnym. Nadawca publiczny emituje programy w wysokiej rozdzielczo

(212) ci na antenie TVP HD oraz uruchomi kanay TVP 1 HD, TVP 2 HD i TVP Sport HD. Jak wy ej zaznaczyam, analiz audycji uwzgldniaj cych potrzeby mniejszo

(213) ci narodowych i grup etnicznych ograniczono do Programu 1 (TVP1) i Programu 2 (TVP2) oraz oddziaów terenowych telewizji publicznej emituj cych programy w TVP3 Regionalnej – przeksztaconej w 2007 r. w TVP Info – nadawanych w 2003 i 2013 r. W analizie uwzgldniam programy regionalne w TVP Info wyemitowane do 31 sierpnia 2013 r. oraz audycje funkcjonuj cej od 1 wrze

(214) nia 2013 r. TVP Regionalnej, emitowane zarówno w pa

(215) mie wspólnym, jak te tylko na antenie regionalnej. Kryterium wyboru programów telewizyjnych stanowiy podstawy prawne nakadaj ce na nadawc publicznego obowi zek emisji audycji dla mniejszo


(217) ci posuguj cej si jzykiem regionalnym. 3.1. AUDYCJE DLA MNIEJSZOCI NARODOWYCH I ETNICZNYCH ORAZ SPOECZNOCI POSUGUJCEJ SI JZYKIEM REGIONALNYM W TVP1 I W TVP2 W 2003 r. audycje uwzgldniaj ce potrzeby mniejszo

(218) ci narodowych i grup etnicznych w Programie 1 stanowiy 11,7 godzin rocznego programu, a w Programie 2 – 30 godzin. Audycje te nie zostay zrealizowane w jzyku konkretnej mniejszo

(219) ci narodowej (w cao

(220) ci lub w cz

(221) ci), nie byy bezpo

(222) rednio adresowane do konkretnej mniejszo

(223) ci, nie byy te tworzone przez zespó redakcyjny zo ony z przedstawicieli mniejszo

(224) ci. Omawiana w 35 TVP Polonia nadaje program o charakterze uniwersalnym skierowany gównie do Polaków mieszkaj cych za granic , TVP Kultura jest po

(225) wiecona tematyce kulturalnej, TVP Sport ma charakter sportowy, TVP Historia zostaa po

(226) wicona tematyce historycznej, TVP Seriale emituje gównie seriale wasnej produkcji, TVP ABC to kana dla dzieci, TVP Rozrywka nadaje programy o l ejszej tematyce, m.in. kabarety, TVP Info jest kanaem informacyjnym..

(227) TELEWIZJA „NARZDZIEM” W KONSTRUOWANIU TOSAMOCI KULTUROWEJ. 69. nich problematyka nie dotyczya bezpo

(228) rednio aktualnych spraw konkretnej mniejszo

(229) ci. W ocenie KRRiT byy to audycje o mniejszo

(230) ciach narodowych i etnicznych adresowane do szerokiego grona odbiorców36. W 2013 r. audycje dla mniejszo


(232) ci posuguj cych si jzykiem regionalnym w TVP1 i TVP2 miay znacznie mniejszy wymiar. W TVP1 ich emisja wypenia 2,5 godziny. W TVP2 natomiast nie wyemitowano przedmiotowych audycji. Wikszo

(233). audycji wymienionej kategorii nadawana bya w oddziaach terenowych telewizji publicznej na antenie TVP Info37. Z przeprowadzonej ilo

(234) ciowej analizy zawarto

(235) ci oraz jako

(236) ciowej analizy tre

(237) ci wynika, e audycje uwzgldniaj ce potrzeby mniejszo

(238) ci narodowych i grup etnicznych w programach telewizji publicznej o zasigu ogólnopolskim (Program 1 i Program 2) stanowiy znikomy procent rocznego czasu nadawania. Ponadto nadawca publiczny nie wywi za si z innych powinno

(239) ci wobec mniejszo

(240) ci narodowych zapisanych w art. 21 ust. 1a pkt 8a ustawy o radiofonii i telewizji. Byy to audycje o mniejszo

(241) ciach narodowych i etnicznych adresowane do szerokiego grona odbiorców, pomijaj ce jednak ich istotne, aktualne problemy, realizowane bez udziau przedstawicieli mniejszo

(242) ci narodowych. 3.2. AUDYCJE DLA MNIEJSZOCI NARODOWYCH I ETNICZNYCH ORAZ SPOECZNOCI POSUGUJCEJ SI JZYKIEM REGIONALNYM W TVP3 REGIONALNA, TVP INFO ORAZ TVP REGIONALNA Telewizja Polska S.A. deklarowaa w sprawozdaniu z rocznej dziaalno

(243) ci programowej w 2003 r., e zarówno w programie wspólnym, jak i w pasmach roz czonych TVP 3 Regionalna nadawaa audycje cykliczne i niecykliczne, których celem byo uwzgldnianie potrzeb mniejszo

(244) ci narodowych i grup etnicznych. Liczb godzin i udzia tych audycji w 12 odmianach regionalnych na antenie TVP 3 Regionalna, TVP Info oraz TVP Regionalna prezentuje tabela 1.. 36. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Informacja o podstawowych problemach radiofonii i telewizji w 2003 roku. Warszawa: KRRiT 2004 s. 49. 37 Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Media publiczne. Aneks do sprawozdania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji z dziaalnoci w 2013 roku. Warszawa: KRRiT 2014 s. 15..

(245) 70. MAGORZATA GRUCHOA. Tabela 1. Udział audycji w języku narodowym oraz audycji w języku polskim dla mniejszości narodowych i etnicznych w TVP 3 Regionalna, TVP Info oraz w TVP Regionalna w 2003 oraz 2013 r. Oddziały terenowe. Audycje. Audycje. Ogółem. Ogółem. TVP S.A.. w języku narodowym. w języku. 2003. 2013. polskim godz.. %. godz.. %. godz.. %. %. OTV Białystok. 89,3. 1,2. 14,9. 0,2. 104,2. 1,5. 5,0. OTV Bydgoszcz. 38,2. 0,5. 12,2. 0,2. 50,4. 0,7. 0,0. OTV Gdańsk. 74,0. 1,0. 19,4. 0,3. 93,4. 1,3. 1,0. OTV Katowice. 42,0. 0,6. 22,0. 0,3. 64,0. 0,9. 1,0. OTV Kraków. 38,6. 0,5. 46,3. 0,6. 84,9. 1,2. 0,0. OTV Lublin. 37,2. 0,5. 16,1. 0,2. 53,3. 0,7. 0,0. OTV Łódź. 37,2. 0,5. 12,2. 0,2. 49,4. 0,7. 0,5. OTV Poznań. 0,0. 0,0. 3,3. 0,0. 3,3. 0,0. 0,0. OTV Rzeszów. 37,4. 0,5. 14,2. 0,2. 51,6. 0,7. 0,0. OTV Szczecin. 37,2. 0,5. 13,7. 0,2. 50,9. 0,7. 0,0. OTV Warszawa. 37,2. 0,5. 19,3. 0,3. 56,5. 0,8. 0,0. OTV Wrocław. 37,2. 0,5. 15,4. 0,2. 56,6. 0,7. 0,0. TVP Gorzów Wlkp.. –. –. –. –. –. –. 0,0. TVP Kielce. –. –. –. –. –. –. 0,0. TVP Olsztyn. –. –. –. –. –. –. 1,5. TVP Opole. –. –. –. –. –. –. 2,0. "ródo: Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Informacja o podstawowych problemach radiofonii i telewizji w 2003 roku. Warszawa: KRRiT 2004 s. 52; Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Media publiczne. Aneks do sprawozdania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji z dziaalnoci w 2013 roku. Warszawa: KRRiT 2014 s. 30.. Jak wynika z tabeli nr 1, w 2003 r. audycje dla mniejszo


(247) ci posuguj cych si jzykiem regionalnym w TVP3 Regionalna stanowiy 714,5 godzin rocznego programu. Jednak e.

(248) TELEWIZJA „NARZDZIEM” W KONSTRUOWANIU TOSAMOCI KULTUROWEJ. 71. tylko cz

(249) z tego czasu zajy audycje, które byy zgodne z wymaganiami Konwencji Ramowej o Ochronie Mniejszo

(250) ci Narodowych i oczekiwaniami organizacji zrzeszaj cych mniejszo

(251) ci narodowe. Byy to nastpuj ce audycje: „Telenowyny” (program wspólny), „Tydzie Biaoruski”, „Przegl d Ukrai ski”, „Panorama Litewska”, „My Romowie”, „Rosyjski Gos” (OTV Biaystok), „Rodno Zemia”, „Magazyn Kociewski” (OTV Gda sk), „Schlesische Wochenschau” i „Schlesien Journal” (OTV Katowice). Pozostae wymienione w sprawozdaniu audycje dotyczyy mniejszo

(252) ci wyznaniowych w Polsce i promoway dobros siedzkie relacje z pa stwami granicz cymi z Polsk („Kwartet”, „Kowalski i Schmidt”, „S siedzi”) albo przybli ay kultur, obyczaje, histori innych narodów niemieszkaj cych na terenie Polski. Nadawano równie takie audycje, które prezentoway mniejszo

(253) ci narodowe i grupy etniczne yj ce w Polsce, lecz byy realizowane w jzyku polskim i adresowane do szerokiej widowni (audycja „U siebie”, emitowana w programach OTV Kraków, OTV Lublin, OTV Wrocaw) 38. 3.2.1. TVP INFO ORAZ PROGRAMY REGIONALNE TVP S.A. W okresie od 1 stycznia do 31 sierpnia 2013 r. ka dy z szesnastu oddziaów terenowych TVP S.A. rozpowszechnia program regionalny

(254) rednio przez 3,5 godziny dziennie. W pozostaym czasie antenowym – przez 20 godzin – nadawany by program TVP Info. Od 1 wrze

(255) nia 2013 r. nadawca wydu y czas rozpowszechniania programów regionalnych do 5 godzin dziennie, wykorzystuj c sytuacj, e w miejsce TVP Info, która zacza funkcjonowa jako oddzielny program koncesjonowany39, uruchomiono nowe pitnastogodzinne pasmo wspólne, nadawane równocze

(256) nie dla wszystkich regionów pod nazw TVP Regionalna. W emitowanej cz

(257) ci wspólnej koncentrowano si przede wszystkim na kwestiach istotnych dla spoeczno

(258) ci lokalnych. Byy tak e emitowane audycje realizuj ce wybrane powinno

(259) ci nadawcy publicznego, a mianowicie audycje dla mniejszo


(261) ci posuguj cej si jzykiem regionalnym, w jzykach tych mniejszo

(262) ci i spoeczno

(263) ci. Zarówno w okresie od stycznia do sierpnia 2013 r., jak i od wrze

(264) nia do grudnia tego roku audycje dla mniejszo

(265) ci narodowych stanowiy 0,2 % czasu nadawania. W okresie tym 38. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Informacja o podstawowych problemach radiofonii i telewizji w 2003 roku s. 52. 39 Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Media publiczne. Aneks s. 17. Od wrze

(266) nia 2013 r. TVP S.A. rozpocza emisj programu TVP Info na podstawie koncesji nr 522/2013-T..

(267) 72. MAGORZATA GRUCHOA. emitowano audycj adresowan do mniejszo

(268) ci ukrai skiej pt. „Telenowyny”, która wcze

(269) niej bya obecna w programie TVP Info40. Z przeprowadzonej ilo


(271) ci audycji oraz jako

(272) ciowej analizy tre

(273) ci wynika, e w ka dym programie regionalnym realizowano, okre

(274) lone w ustawie o radiofonii i telewizji oraz w Rozporz dzeniu KRRiT z 27 kwietnia 2011 r., misyjne zadania nadawcy publicznego wobec regionu41. Wikszo

(275) emitowanych audycji bya przygotowywana przez oddziay terenowe TVP. Podstawowa oferta programowa bya ró norodna i obejmowaa audycje informacyjne, publicystyczne, edukacyjne, rozrywkowe, po

(276) wicone kulturze, sportowi, w tym tak e formy reporta owe i dokumentalne, zwaszcza o tematyce spoecznej i kulturalnej. Byy to niemal wy cznie audycje realizuj ce zadania misyjne i stanowiy 80% cz

(277) ci wspólnej, natomiast tre

(278) ci dotycz ce regionów – 67%42. W 2013 r. programy dla mniejszo


(280) ci posuguj cych si jzykiem regionalnym byy tworzone i rozpowszechniane przez sze

(281) oddziaów terenowych TVP S.A., tj. w Biaymstoku, Gda sku, Katowicach, odzi, Olsztynie i Opolu. Udzia tych audycji utrzymywa si na poziomie zbli onym do 2012 r., tj. od mniej ni 1% do blisko 5% rocznego programu. W 2013 r. koszty tworzenia i rozpowszechniania programów regionalnych OTV wyniosy 154 481 tys. z, co stanowi 11,3 % ogólnych kosztów dziaalno

(282) ci misyjnej, w tym koszty audycji dla mniejszo


(284) ci posuguj cej si jzykiem regionalnym wahay si w granicach 1 081 tys. z43. Audycje dla mniejszo

(285) ci ukrai skiej i rosyjskiej w ich jzykach narodowych prezentowano w programach oddziaów terenowych w Biaymstoku i w Olsztynie. Audycje dla mniejszo

(286) ci biaoruskiej i litewskiej emitowano w programie oddziau terenowego w Biaymstoku, dla niemieckiej – w Katowicach i w Opolu, dla Kaszubów – w Gda sku.. 40. Tam e s. 33. Tam e s. 20. 42 Tam e s. 32. 43 Tam e s. 41. 41.

(287) TELEWIZJA „NARZDZIEM” W KONSTRUOWANIU TOSAMOCI KULTUROWEJ. 73. 4. AUDYCJE DLA MNIEJSZOCI NARODOWYCH I ETNICZNYCH ORAZ SPOECZNOCI POSUGUJCEJ SI JZYKIEM REGIONALNYM W OTV GDASK ORAZ OTV BIAYSTOK – ILOCIOWA ANALIZA ZAWARTOCI I JAKOCIOWA ANALIZA TRECI. Zgodnie z zadaniami okre

(288) lonymi w art. 6 ust. 1 ustawy o radiofonii i telewizji odno

(289) nie do kontroli nadawców Krajowa Rada przeprowadza kontrol dziaalno

(290) ci programowej nadawców publicznych, badaj c, w odniesieniu do wspomnianej ustawy, kwestie udziau w programach audycji uwzgldniaj cych potrzeby mniejszo


(292) ci posuguj cej si jzykiem regionalnym (art. 21 ust. 1a pkt 8a). Poni ej zamieszczam wyniki z monitoringu oferty programowej OTV Gda sk oraz OTV Biaystok. Ich wybór nie jest przypadkowy. Pierwsza z wymienionych telewizji regionalnych jest jedyn stacj telewizji publicznej nadaj c audycje w jzyku kaszubskim, czyli w jzyku uznanym przez polskie prawo za jzyk regionalny. Natomiast OTV Biaystok emituje audycje w jzyku polskim oraz jzyku narodowym uwzgldniaj cym potrzeby najwikszych mniejszo

(293) ci narodowych i etnicznych zamieszkuj cych Rzeczpospolit Polsk . 4.1. AUDYCJE SKIEROWANE DO SPOECZNOCI KASZUBSKIEJ Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji przeprowadzia w dniach 7-15 listopada 2013 r. monitoring audycji adresowanych do spoeczno

(294) ci kaszubskiej w OTV Gda sk 44. Celem analizy oferty programowej byo sprawdzenie, czy audycje nadawane w programach OTV Gda sk realizuj ustawowe zadania, zapewniaj c m.in. bie c informacj o yciu spoeczno

(295) ci kaszubskiej oraz integracj grupy z mieszka cami regionu. Podczas analizy uwzgldniano tak e Stanowisko Komisji Wspólnej Rz du i Mniejszo

(296) ci Narodowych i Etnicznych odno

(297) nie do audycji dla mniejszo

(298) ci narodowych i etnicznych oraz audycji w jzyku regionalnym w publicznej telewizji. Zgodnie z przyjtym stanowiskiem tego rodzaju audycje powinny by m.in.: by wyranie adresowane do danej grupy odbiorców; prezentowa problematyk dotycz c danej spoeczno

(299) ci; by po

(300) wicone jzykowi regionalnemu; by realizowane w jzyku danej spoeczno

(301) ci oraz dawa jej przedstawicielom mo liwo

(302) swobodnej wypowiedzi o sobie i swoich sprawach.. 44. Tam e s. 30..

(303) 74. MAGORZATA GRUCHOA. Przeprowadzona kontrola wykazaa, e oferta programowa OTV Gda sk w zakresie dotycz cym uwzgldniania potrzeb spoeczno

(304) ci kaszubskiej bya niewystarczaj ca. W analizowanym okresie nadawano jedn audycj, której problematyka koncentrowaa si na sprawach ogólnych dotycz cych regionu, a zdecydowanie rzadziej na kwestiach zwi zanych z yciem spoeczno

(305) ci kaszubskiej. Tre

(306) ci w jzyku kaszubskim stanowiy niewielk cz

(307) czasu emisji audycji45. 4.2. AUDYCJE SKIEROWANE DO MNIEJSZOCI NARODOWYCH I ETNICZNYCH Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji wspólnie z Pracowni Teorii Zmiany Spoecznej w Instytucie Socjologii UW i firm Lokalne Badania Spoeczne przeprowadzia monitoring audycji wyemitowanych midzy 3 a 16 wrze

(308) nia 2012 r., adresowanych do mniejszo

(309) ci narodowych i etnicznych, nadawanych w programie OTV Biaystok w jzykach mniejszo

(310) ci, tj. biaoruskim, rosyjskim, litewskim i ukrai skim. Audycje adresowane do tych grup odbiorców byy monitorowane pod k tem realizacji zada okre

(311) lonych w art. 21 ust. 1a pkt 8a ustawy o radiofonii i telewizji. Poddane one zostay ilo

(312) ciowej analizie zawarto

(313) ci oraz jako

(314) ciowej analizie tre

(315) ci. Celem monitoringu byo uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy audycje te uwzgldniaj potrzeby mniejszo

(316) ci narodowych i etnicznych, zamieszkuj cych Podlasie? 46. Jakie s najwa niejsze konkluzje z analizowanych danych? Ilo


(318) ci oferty programowej pozwala stwierdzi , e audycje skierowane do mniejszo

(319) ci narodowych i etnicznych w OTV Biaystok wyemitowane zostay zgodne z deklarowan ramówk . Byy to: „Tydzie Biaoruski”, „Przegl d Ukrai ski”, „Panorama Litewska”, „Rosyjski Ekspress”, „Tatarskie wie

(320) ci” oraz „My Romowie”. „Tydzie Biaoruski” jest 20-minutow audycj nadawan dwa razy w tygodniu (premierowy odcinek emitowany jest w ka d niedziel o godz. 7.55, jego powtórka za

(321) w

(322) rod o godz. 17.35) i skierowan do Biaorusinów zamieszkuj cych region Podlasia. Kolejna audycja – „Przegl d Ukrai ski” – adresowana jest do mniejszo

(323) ci ukrai skiej. Na antenie, podobnie jak 45 Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Sprawozdanie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji z dziaalnoci w 2013 roku. Warszawa: KRRT 2014 s. 52-53. 46 I. K r z e m i s k i, M. J ó k o. Monitoring audycji adresowanych do mniejszoci narodowych i etnicznych. Analiza Biura KRRiT nr 2/2013. Warszawa 2013 s. 2. Pena wersja raportu na stronie: http://www.krrit.gov.pl/dla-mediow-i-analitykow/publikacje/prezentacje/ Analizowano wy cznie audycje premierowe, nie uwzgldniono powtórek..

(324) TELEWIZJA „NARZDZIEM” W KONSTRUOWANIU TOSAMOCI KULTUROWEJ. 75. „Tydzie Biaoruski”, pojawia si dwa razy w tygodniu (premierowy odcinek w niedziel o godz. 8.45, natomiast powtórka – w ka d

(325) rod o godz. 17.55). Audycja trwa okoo 10 minut. Do zamieszkuj cych Podlasie Litwinów skierowana jest „Panorama Litewska” realizowana w jzyku tej mniejszo

(326) ci. „Panorama” emitowana jest raz w tygodniu – w niedziel o godz. 18.55. Czas trwania audycji to okoo 8 minut. Natomiast „Rosyjski Ekspress” jest audycj tworzon w jzyku rosyjskim i skierowan do tej mniejszo

(327) ci. Czas jej emisji to pierwszy poniedziaek danego miesi ca. Trwa okoo 10 minut. Audycje skierowane do mniejszo

(328) ci etnicznych, takie jak „Tatarskie wie

(329) ci” oraz „My Romowie”, nadawane s w niedziel o godz. 8.2047. czny czas trwania audycji w minutach i ich procentowy udzia w cznym czasie trwania wszystkich audycji skierowanych do mniejszo

(330) ci narodowych i etnicznych, wyemitowanych midzy 3 a 16 wrze

(331) nia 2012 r. w OTV Biaystok, przedstawia tabela 2. Tabela 2. Udział w łącznym czasie trwania wszystkich audycji skierowanych do mniejszości narodowych i etnicznych, wyemitowanych między 3 a 16 września 2012 r. Mniejszość narodowa lub etniczna. Łączny czas trwania w minutach. Procentowy udział w łącznym czasie trwania wszystkich audycji skierowanych do mniejszości narodowych i etnicznych. białoruska. 66. 47,1%. ukraińska. 33. 23,6%. litewska. 16. 11,4%. rosyjska. 10. 7,1%. tatarska. 8. 5,8%. romska. 7. 5,0%. 140. 100%. SUMA. "ródo: I. K r z e m i s k i, M. J ó k o. Monitoring audycji adresowanych do mniejszoci narodowych i etnicznych. Analiza Biura KRRiT nr 2/2013. Warszawa 2013 s. 5.. Jak wynika z danych zawartych w tabeli 2, w

(332) ród audycji skierowanych do mniejszo

(333) ci narodowych i etnicznych najwicej czasu zajmuj pozycje adresowane do Biaorusinów. Stanowi one 47,1% czasu wszystkich audycji uwzgldniaj cych potrzeby mniejszo

(334) ci. Prawie jedn czwart (23,6%) cz47. Tam e s. 4..

(335) 76. MAGORZATA GRUCHOA. nego czasu nadawania zajy audycje dedykowane mniejszo

(336) ci ukrai skiej. Na kolejnej pozycji uplasoway si audycje adresowane do mniejszo

(337) ci litewskiej, stanowiy one ponad 11% czasu emisji programów w jzykach mniejszo

(338) ci narodowych nadawanych w OTV Biaystok. Audycje tworzone w jzyku polskim, a skierowane do mniejszo

(339) ci etnicznych: romskiej i tatarskiej stanowi odpowiednio 5 i 8%. Na ostatnim spo

(340) ród mniejszo

(341) ci narodowych znajduj si audycje dedykowane mniejszo

(342) ci rosyjskiej. Zajmoway one 7,1% czasu wszystkich audycji uwzgldniaj cych potrzeby mniejszo

(343) ci narodowych i etnicznych48. 4.2.1. AUDYCJE SKIEROWANE DO MNIEJSZOCI BIAORUSKIEJ Audycje uwzgldniaj ce potrzeby mniejszo

(344) ci biaoruskiej stanowi 47,1% czasu trwania wszystkich audycji skierowanych do mniejszo

(345) ci narodowych i etnicznych w OTV Biaystok. W monitorowanym programie nadane zostay trzy premierowe wydania audycji „Tydzie Biaoruski”. czny czas ich trwania wyniós 66 minut. Informacja, wypeniaj ca 86% czasu trwania audycji (sport – 8%, publicystyka – 6%) prezentowana bya w formie zapowiedzi nadchodz cych wydarze oraz relacji reporterskich z wydarze minionych. Emitowane materiay obejmoway nie tylko stolic regionu – Biaystok, ale dotyczyy równie innych o

(346) rodków na Podlasiu. W zapowiedziach i relacjach dominoway materiay o tematyce zwi zanej z wydarzeniami kulturalnymi w regionie. Du a cz

(347) relacji prezentowaa osi gnicia lokalnych grup muzycznych pochodzenia biaoruskiego. Odnotowano tak e elementy publicystyki kulturalnej. W audycji „Tydzie Biaoruski” obecna bya tematyka religijna (m.in. miejsca kultu, prawosawna liturgia, zapowiedzi

(348) wi t religijnych itp.). Poruszano równie kwestie polityczne i spoeczne wa ne z punktu widzenia mniejszo

(349) ci biaoruskiej. Zaprezentowano w tki zwi zane z relacjami polsko-biaoruskimi oraz sytuacj na Biaorusi. Odnotowano wizyt prezydenta Bronisawa Komorowskiego w Michaowie, nadano relacj z konferencji w Urzdzie Marszakowskim w Biaymstoku na temat mo liwo

(350) ci zbli enia Polski i Biaorusi, zaprezentowano wystaw fotograficzn „Trialog 2012”, ukazuj c ycie codzienne na Biaorusi. W warstwie muzycznej audycji dominowaa muzyka ludowa, natomiast w relacjach z obchodów

(351) wi t o charakterze religijnym prezentowane byy pie

(352) ni religijne. 48. Tam e s. 5..

(353) TELEWIZJA „NARZDZIEM” W KONSTRUOWANIU TOSAMOCI KULTUROWEJ. 77. W opinii ekspertów przeprowadzaj cych jako

(354) ciow analiz tre

(355) ci oraz ilo

(356) ciow analiz zawarto

(357) ci przedmiotowych audycji „bya to wywa ona, stonowana narracja dotycz ca sytuacji politycznej na Biaorusi, nieco inna ni w wikszo

(358) ci polskich mediów. Nale y podkre

(359) li unikanie jednoznacznych interpretacji, ukazywanie systemu sprawowania wadzy na Biaorusi jako dyktatury, jednak bez oceniania, prezentacja biaoruskiego spoecze stwa w pozytywnym

(360) wietle”49. 4.2.2. AUDYCJE SKIEROWANE DO MNIEJSZOCI UKRAISKIEJ Jak wynika z danych zapisanych w raporcie Monitoring audycji adresowanych do mniejszoci narodowych i etnicznych50, w OTV Biaystok wyemitowane zostay trzy premierowe wydania audycji „Przegl d Ukrai ski”. czny czas ich trwania wyniós 33 minuty, co stanowi 23,6% czasu trwania wszystkich audycji skierowanych do mniejszo

(361) ci narodowych i etnicznych w omawianym programie. Analizowana audycja w cao

(362) ci zostaa zakwalifikowana do przekazu informacji. „Przegl d Ukrai ski” – jak czytamy w raporcie – „ma form magazynu, skadaj cego si z relacji reporterskich, przeplatanych wypowiedziami ze studia. Podczas tych «wej

(363) » prezenterka informowaa widzów o nadchodz cych wydarzeniach kulturalnych w regionie. Ukazywane informacje obejmoway nie tylko stolic regionu – Biaystok, ale dotyczyy równie mniejszych o

(364) rodków. Relacje dotyczyy takich wydarze , jak np. do ynki regionalne, dokonania artystyczne mniejszo

(365) ci ukrai skiej oraz wydarzenia sportowe w regionie. Prezentowana bya równie dziaalno

(366) pozarz dowych organizacji mniejszo

(367) ci” 51. W monitorowanym okresie zostaa omówiona dziaalno

(368) Zwi zku Ukrai ców Podlasia, organizacji zajmuj cej si przygotowaniem Festiwalu Kultury Ukrai skiej na Podlasiu „Podlaska jesie ”. Nadana zostaa tak e relacja z wyjazdu studyjnego do Lwowa, zorganizowanego przez Centrum Wspópracy Organizacji Pozarz dowych w Biaymstoku. W relacji ze wspólnej podró y Polaków i Ukrai ców podkre

(369) lano znaczenie tego rodzaju kontaktów dla integracji midzy narodami oraz dla podtrzymywania to samo

(370) ci narodowej i kulturowej Ukrai ców yj cych w Polsce. Promowano tak e integracj mniejszo

(371) ci ukrai skiej z polskim spoecze stwem. W emitowanych mate49. Tam e s. 11-12. Tam e s. 5. 51 Tam e s. 16. 50.

(372) 78. MAGORZATA GRUCHOA. riaach filmowych, zwaszcza relacjach z lokalnych festiwali oraz do ynek, przewa aa muzyka ludowa 52. 4.2.3 AUDYCJE SKIEROWANE DO MNIEJSZOCI LITEWSKIEJ W OTV Biaystok wyemitowane zostay dwa premierowe wydania audycji „Panorama Litewska”. Jak wynika z tabeli 2, czny czas ich trwania wyniós 16 minut, co stanowi 11,4% czasu trwania wszystkich audycji adresowanych do mniejszo

(373) ci narodowych i etnicznych. „Panorama” w cao

(374) ci zostaa zakwalifikowana do programów informacyjnych; inne kategorie gatunkowe nie zostay odnotowane. Informacje w „Panoramie Litewskiej” zostay przedstawione w zapowiedziach oraz w relacjach reporterskich z najwa niejszych wydarze z regionu. Prezentowane wydarzenia i miejsca koncentroway si w tych rejonach, w których podlascy Litwini tworz najwiksze skupiska (m.in. Suwaki, Pu sk). Telewidz-odbiorca móg zapozna si z uroczysto

(375) ci inauguracji roku szkolnego w szkole z litewskim jzykiem nauczania w Suwakach. Obszerna prezentacja tej instytucji miaa na celu promocj kultury i jzyka litewskiego oraz ukazywaa mo liwo

(376) ci nauki tego jzyka w Polsce. Kolejny odcinek analizowanej audycji po

(377) wicony zosta relacji z obchodów urodzin honorowego obywatela miasta Pu sk, Albiana. Zaprezentowana zostaa tak e dziaalno

(378) miejscowej organizacji pozarz dowej – Stowarzyszenia Litewskiej Kultury Etnicznej z siedzib w Pu sku, które chroni, pielgnuje i promuje kultur i tradycje oraz obyczaje analizowanej mniejszo

(379) ci. Materiay filmowe wyemitowane w „Panoramie” zawieray tak e muzyk ludow mniejszo

(380) ci litewskiej 53. 4.2.4. AUDYCJE SKIEROWANE DO MNIEJSZOCI ROSYJSKIEJ Jak wcze

(381) niej stwierdziam, w monitorowanym programie wyemitowane zostao jedno wydanie audycji „Rosyjski Ekspres”. Jego czas trwania to okoo 10 minut, co stanowi 7,1% czasu trwania wszystkich audycji skierowanych do mniejszo

(382) ci narodowych i etnicznych. Zostay wyodrbnione nastpuj ce kategorie gatunkowe: informacja – 50%, edukacja – 30%, kultura – 20%. 52 53. Tam e s. 16-17. Tam e s. 21-22..

(383) TELEWIZJA „NARZDZIEM” W KONSTRUOWANIU TOSAMOCI KULTUROWEJ. 79. W analizowanym raporcie z monitoringu jego autorzy napisali: „«Ekspres» skada si z relacji reporterskich, midzy którymi prowadz ca zapowiadaa równie nadchodz ce wydarzenia skierowane do mniejszo

(384) ci rosyjskiej. Prezentowane materiay dotyczyy nie tylko wydarze , maj cych miejsce w administracyjnych granicach województwa podlaskiego. Kilka z nich obejmowao Ek, a wic miasto znajduj ce si we wschodniej cz

(385) ci województwa warmi sko-mazurskiego. Do informacji zaliczono zapowiedzi bie cych wydarze , a tak e relacj reportersk z wizyty Cyryla I w Polsce w miejscowo

(386) ciach Supra

(387) l, Hajnówka oraz Grabarka, jak równie materia o setnych urodzinach mieszkanki Eku pochodzenia rosyjskiego, który ukazywa ycie zwykych ludzi oraz promowa warto

(388) ci zwi zane z tradycj i kultur mniejszo

(389) ci” 54. Materia reporterski ukazuj cy wizyt Cyryla I, namiestnika Ko

(390) cioa prawosawnego, mo na zaliczy do kategorii audycji uwzgldniaj cych religijne potrzeby mniejszo

(391) ci narodowych i etnicznych. Fragment, który zosta zakwalifikowany do kategorii edukacyjnej, stanowi cej 30% czasu nadawania audycji, by relacj reportersk na temat bie cych wydarze w Centrum Kultury w Eku. Uazano w nim min. dzieci mauj ce obrazy cerkwi, zamieszczono równie porady, w jaki sposób tworzy. takie rysunki. Materia z jednej strony promowa dziaalno

(392) Centrum, z drugiej za

(393) by form edukacji kulturalnej modych telewidzów. Do trzeciej kategorii – kulturalnej – zakwalifikowany zosta krótki materia o staroobrzdowcach55.. WNIOSKI. Problematyka to samo

(394) ci kulturowej nale y do tych zagadnie , które le w polu zainteresowa kilku dyscyplin naukowych. Z jednej strony jest ona przedmiotem bada socjologii, z drugiej stanowi obiekt docieka kulturoznawców, etnologów, politologów czy psychologów. W niniejszej publikacji dominuje ujcie socjologiczne z elementami kulturoznawczymi. To samo

(395). kulturowa jest t cz

(396) ci to samo

(397) ci, która konstruowana jest na podstawie uniwersum symbolicznego okre

(398) lonej zbiorowo

(399) ci. Obejmuje obron tradycji historii i moralno

(400) ci, duchowych i etnicznych warto

(401) ci, które s przekazywane z pokolenia na pokolenie. Obejmuje równie wspóczesno

(402). 54 55. Tak e s. 27. Tam e s. 26-27..

(403) 80. MAGORZATA GRUCHOA. i najwa niejsze cele oraz warto

(404) ci jutra. Jest dla ka dego czowieka pewnego rodzaju punktem odniesienia, dziki który ustala on swój pozytywny lub negatywny stosunek do wspólnoty i

(405) wiata. Znacz c rol w jego konstruowaniu powinny odgrywa media, w tym telewizja. W my

(406) l art. 21 ust. 1 pkt 8a ustawy o radiofonii i telewizji zadaniem mediów publicznych jest m.in. uwzgldnianie potrzeb mniejszo


(408) ci posuguj cej si jzykiem regionalnym, w tym emitowanie programów informacyjnych w jzykach mniejszo

(409) ci narodowych i etnicznych oraz jzyku regionalnym (ust. 1 pkt 8a)56. Wymaga to wa

(410) ciwego udziau audycji w programach nadawcy publicznego, realizuj cych wspomniane zadania oraz takiego umiejscowienia tych audycji w ramówce, by szeroka publiczno

(411) miaa do nich rzeczywisty dostp. W jakim zakresie telewizja publiczna wypenia te zadania? Czy audycje te uwzgldniaj potrzeby mniejszo


(413) ci posuguj cej si jzykiem regionalnym? Przeprowadzona analiza podstaw prawnych, ilo


(415) ci oraz jako

(416) ciowa analiza tre

(417) ci audycji uwzgldniaj cych potrzeby mniejszo

(418) ci narodowych i etnicznych, a tak e spoeczno

(419) ci posuguj cej si jzykiem regionalnym, wyemitowanych przez telewizj publiczn w 2003, 2012 oraz 2013 r., pozwala sformuowa nastpuj ce wnioski. W analizowanym okresie w programach ogólnopolskich (Program 1, Program 2) zauwa a si spadek audycji uwzgldniaj cych potrzeby mniejszo

(420) ci narodowych i etnicznych. W Programie 1 ich udzia zmniejszy si z 11,7 godzin audycji wyemitowanych w ci gu 2003 r. do 2,5 godziny nadawania programu w 2013 r. Równie w TVP2 zauwa a si bardzo du y spadek: z 30 godzin audycji nadanych w 2003 r. do zerowych wskaników w 2013 r., kiedy w TVP2 nie emitowano przedmiotowych audycji. W Aneksie do sprawozdania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji z dziaalnoci w 2013 roku nadawca publiczny zapisa, e wikszo

(421) audycji tej kategorii nadawana bya w oddziaach terenowych telewizji publicznej na antenie TVP Info57. Analiza udziau audycji dla mniejszo

(422) ci narodowych i etnicznych w TVP Info równie nie napawa optymizmem. Analiza porównawcza procentowego udziau audycji w jzyku narodowym oraz audycji w jzyku polskim dla mniejszo

(423) ci narodowych i etnicznych w TVP3 Regionalna, TVP Info oraz w TVP Regionalna w 2003 i 2013 r. wykazuje, e w 9 (z 12) o

(424) rod56 57. Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 roku art. 21 ust. 1 pkt 8a. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Media publiczne s. 15..

(425) TELEWIZJA „NARZDZIEM” W KONSTRUOWANIU TOSAMOCI KULTUROWEJ. 81. kach regionalych telewizji odnotowano znaczny spadek udziau analizowanych audycji. Najwikszy spadek zarejestrowano w OTV Kraków (z 1,2% w 2003 do 0,0 w 2013 r. rocznego czasu nadawania programu). Przeciwn tendencj zauwa a si w ofercie programowej OTV Biaystok oraz OTV Katowice. U pierwszego z wymienionych nadawców jest to ponad trzykrotny wzrost przedmiotowych audycji (z 1,5% w 2003 do 5,0% w 2013 r.), natomiast w OTV Katowice odnotowano znikome zmiany (z 0,9% w 2003 do 1,0% w 2013 r.). Obok ilo


(427) ci ramówek programowych istotne dane dostarcza materia empiryczny poddany jako

(428) ciowej analizie tre

(429) ci. Z przeprowadzonych bada wynika, e audycje wyemitowane w programach ogólnopolskich telewizji publicznej nie zostay zrealizowane w jzyku konkretnej mniejszo

(430) ci narodowej (w cao

(431) ci lub w cz

(432) ci). Audycje w jzykach narodowych byy nadawane w pasmach regionalnych telewizji, najcz

(433) ciej w OTV Biaystok. Nie byy one tworzone przez zespó redakcyjny zo ony z przedstawicieli mniejszo

(434) ci. Problematyka w nich omawiana nie dotyczya bezpo

(435) rednio aktualnych spraw, którymi yje konkretna mniejszo

(436) , ani te nie byy bezpo

(437) rednio adresowane do konkretnej mniejszo

(438) ci. Byy to audycje o mniejszo

(439) ciach narodowych i etnicznych adresowane do szerokiego grona odbiorców. Jedyny wyj tek stanowi oferta programowa telewizji regionalnej Biaystok. Z analizy sprawozda z rocznej dziaalno

(440) ci programowej nadawców wynika, e nadawcy napotykaj wiele trudno

(441) ci, i dlatego stosuj niejednolite kryteria kwalifikacji tych samych rodzajów audycji do kategorii tzw. audycji misyjnych, co szczególnie dotyczy audycji uwzgldniaj cych potrzeby mniejszo