View of Jan Hus from the Perspective of 16th Century Reformation

Pełen tekst

(1)A. R. T. Y. K. U. . Y. ROCZNIKI TEOLOGICZNE Tom LXIV, zeszyt 7 – 2017 DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rt.2017.64.7-1. KS. PIOTR JASKÓA. *. JAN HUS W PERSPEKTYWIE REFORMACJI XVI WIEKU. JAN HUS FROM THE PERSPECTIVE OF 16TH CENTURY REFORMATION A b s t r a c t. The article presents Jan Hus, Czech reformer burnt at a stake during the Council of Constance in 1415. 600th anniversary of his death as a martyr and the context of the 500th anniversary of Reformation causes interest of this distinctive figure. In the views and postulates of Jan Hus many historians of Christianity as well as theologians are likely to see the prediction of Reformation initiated by Martin Luther in 1517. In three points first there was shown the context, which enabled Luther to state “We are the Hussites – all of us” (1), then there was shown the image of Jan Hus as depicted in various post-reformation writs (2), of such authors as Matthias Flacius Illyricus, Ludwig Rabus and John Fox. The article sums up some final evaluations and conclusions. Key words: Jan Hus; Martin Luther; Church; Council of Constance; Reformation; ecumenical; Pope.. Osoba Jana Husa, czeskiego reformatora spalonego na Soborze w Konstancji w 1415 r., staa si ostatnio znów bardzo aktualna tak z okazji 600. rocznicy jego mczeskiej mierci, jak i w kontekcie 500. rocznicy reformacji. W pogldach i postulatach Jana Husa wielu historyków chrzecijastwa i teologii dostrzega zapowied reformacji zainicjowanej przez Marcina Lutra w 1517 r.. Ks. prof. dr hab. PIOTR JASKÓA – kierownik Katedry Teologii Kocioów Poreformacyjnych w Instytucie Ekumenizmu i Bada nad Integracj na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Opolskiego; adres do korespondencji – e-mail: pj@uni.opole.pl.

(2) 6. KS. PIOTR JASKÓA. 1. JAN HUS A MARCIN LUTER. W czasie Dysputy Lipskiej latem 1519 r. ojciec reformacji Marcin Luter zosta sprowokowany do stwierdzenia, e zarówno papie , jak i sobory mog si myli , a tak e, i sporód potpionych w 1415 r. artykuów Jana Husa wiele byo w peni chrzecijaskich i zgodnych z Ewangeli1. Przez takie publiczne wyra enie akceptacji nauki ju wczeniej w Konstancji uznanej za bdn mo na byo posdzi Marcina Lutra o herezj. Dla badaczy wpywów Husa na reformacyjne pogldy Lutra interesujcy jest fakt, e ju dwa dni po zakoczeniu Dysputy Lipskiej (17 lipca 1519 r.) utrakwistyczny profesor uniwersytetu w Pradze Wacaw Ro dalowski wysa do Lutra list gratulacyjny, w którym – paradoksalnie – wychwala Dysput Lipsk jako wielkie zwycistwo Lutra nad Janem Eckiem. Ro dalowski przesa Lutrowi w prezencie rkopis traktatu Husa De ecclesia. W przesyce znalazy si te pene yczliwoci sowa: „Kim niegdy by Jan Hus w Czechach, tym jeste ty, Marcinie, w Saksonii”2. Luter otrzyma pismo 3 padziernika 1519 r. i po lekturze De ecclesia napisa niedatowany entuzjastyczny list do swego przyjaciela Grzegorza Spalatina. Byy w nim sowa: „Nie wiedzc o tym, nauczaem ju dotd po myli Husa. Podobnie Jan Staupitz. Krótko – my wszyscy jestemy husytami, nie bdc tego wiadomi; nawet Pawa i Augustyna mo na do nich zaliczy ” 3. Teksty Husa sto lat po jego mierci zaczynaj by obecne w publicystyce protestanckiej w zwizku z wystpieniami Lutra. W marcu 1520 r., bez podania miejsca wydania i drukarni, ukazuje si pierwsze wydanie De ecclesia Husa. W tym czasie Luter publicznie zaczyna si wypowiada pozytywnie na temat osoby i nauki Jana Husa. W pimie z sierpnia 1520 r. domaga si powa nego rozpatrzenia „sprawy czeskiej” (Böhmen Sache), aby mogo doj do pojednania ze spadkobiercami myli Husa i by ustay wzajemne szyderstwa, nienawi i zazdro . Luter nie chcia ocenia artykuów Husa, przyznaje jednak, e nie znajduje w nich adnej herezji 4. W padzierniku 1. Por. M. ROTHKEGEL, Jan Hus in der Reformation und Protestantismus, „MD. Materialdienst des Konfessionskundlichen Instituts Bensheim” 2 (2015), s. 30. 2 „Was einst Johannes Hus in Böhmen war, das bist du, Martin, in Sachsen”. Cyt. za: M. ROTHKEGEL, Jan Hus in der Reformation, s. 30. 3 Martin Luthers Werke. Kritische Gesamtausgabe, Weimar: Hermann Böhlau 1883-2009, 2,42. Dalej skrót: WA. Zob. J. SOJKA, „Wszyscy jestemy husytami...?” Perykopa Mt 16,13-19 a papiestwo w traktacie „De ecclesia” Jana Husa i pismach Marcina Lutra, w: A. PANER, M. HINTZ (red.), Jan Hus. ycie i dzieo. W 600. rocznic mierci, Gdask: Wydawnictwo UG 2016, s. 183-199. 4 Por. WA 6,454..

(3) JAN HUS W PERSPEKTYWIE REFORMACJI XVI WIEKU. 7. 1520 r. Luter napisa, e gdyby przed Dysput Lipsk czyta De ecclesia Husa, to uznaby za prawdziwe nie tylko niektóre artykuy, za które Hus zosta osdzony, ale wszystkie, albowiem „nie s to artykuy Husa, ale Chrystusa, Pawa i Augustyna […]. Ach, eby Bóg zechcia, bym i ja móg sta. si godnym tak e ze wzgldu na taki artyku zosta spalonym”5. Do Husa odwouje si Luter w zwizku z wasnymi prze yciami i dowiadczeniami. W marcu 1521 r., na krótko przed synodem Rzeszy w Wormacji, niemiecki reformator publikuje pismo, w którym porównuje swoje poo enie z sytuacj Husa wezwanego na Sobór w Konstancji. W pimie nie tylko domaga si, podobnie jak Hus, wprowadzenia Komunii pod dwiema postaciami, ale przeprowadza ostry atak na papie a. Jego zdaniem papie w 1415 r. w Konstancji „dziaa jako prawdziwy Antychryst”, kiedy „wit Ewangeli wraz z Janem Husem potpi, a na jej miejsce wstawi nauk piekielnego potwora”6. „Sanct Johannes [tzn. Jan Hus] rozpocz w swoich czasach wprowadzanie Ewangelii, on sam – Luter, zrobi pi razy wicej dla zdemaskowania Antychrysta” 7. Luter, oceniajc proces w Konstancji jako pocztek demaskowania Antychrysta i tym samym pocztek czasów ostatecznych, snuje dalekosi ne myli i przyporzdkowuje wasne dziaanie historiozbawczej perspektywie. Identyfikowanie si Lutra z pewnymi pogldami Husa su yo z czasem utrwalaniu wyobra e, e aktualne dziaania Lutra w proroczy sposób zapowiadane byy w aktywnoci Husa. Reformator z Wittenbergi uwa a, e do niego odnosz si sowa, które Hus napisa w wizieniu w Konstancji w licie do Czech: „oni bd teraz piec gsiora [«Hus» po czesku znaczy «gsior» – P.J.], ale przez stulecia bd sysze gos abdzia” 8. To zestawienie Husa i Lutra w sensie zapowiedzi i spenienia wynosi Husa do rangi typu, symbolu zapowiadajcego reformacj Lutra. Przyznawanie si do Husa w publicystyce ruchu luteraskiego byo jakby wyznaniem ponadczasowego znaczenia posannictwa Marcina Lutra. Nie mia wikszego znaczenia fakt, e nauka Husa tylko w niektórych punktach zgadzaa si z wczesnoreformacyjnym nauczaniem Lutra. Wa niejsze byo to, e Luter dostrzeg w niej pewien typ przyszociowego, reformacyjnego rozwoju 9. Nale aoby równie zauwa y , e w Czechach po mierci Jana Husa zacz si rozwija jego kult. Hus by czczony podobnie jak inni wielcy 5. WA 6,587 n. WA 7,432 n. 7 Por. tam e. 8 WA 30,387. 9 Por. M. ROTHKEGEL, Jan Hus in der Reformation, s. 31. 6.

(4) 8. KS. PIOTR JASKÓA. patroni czeskiego narodu. Szczególne nasilenie tego kultu miao miejsce a do klski czeskich protestantów z wojskami koalicyjnymi katolickich Habsburgów pod Bia Gór (1620). Oddawanie czci Husowi jako witemu nie byo jednak ograniczone tylko do terytorium Czech. Historycy przypominaj licznych skazanych za herezje, ale wiernych wasnym przekonaniom, które inkwizytorzy nazwali „husyckimi”10. Kultowi Husa nie przeszkodzia reformacja z 1517 r. Wspóczesny czeski badacz nauczania Husa Ondrej Lukosz przypomina w historycznie i teologicznie pogbionym opracowaniu, e w 1525 r. sam Marcin Luter w pimie do znanego botanika i kaznodziei Ottona Brunfelsa wyrazi opini, e Jan Hus powinien by kanonizowany11. Przy ró nych okazjach w latach trzydziestych i czterdziestych XVI wieku reformator z Wittenbergi powoywa si na Husa i na przemian nazywa go „witym” lub „pobo nym” mczennikiem12. Luter w swoich polemicznych dzieach czsto pisze o witoci Husa, która kontrastuje z grzesznoci papie a, biskupów, mnichów, kapanów i panujcych wieckich. Wskazywanie na dobro praskiego reformatora staje si or em polemicznym wymierzonym w nieprzyjació reformacji. Mistrz Jan, jak nazywano Husa, staje si symbolem miertelnego konfliktu, który przebiega midzy papie em a zwolennikami reformacji. Chocia wedug Lutra wynikiem walki mo e by w bliskim czasie cierpienie i mier , to jest zarazem pewne, e w kocu nadejdzie czas zbierania owoców i kocowe zwycistwo. Wedug tak rozumianej typologii Hus zosta zabity, poniewa papie nie by w stanie wytrzyma jego dobroci. mier Husa jednak jeszcze bardziej rozjania Ewangeli. Podobnie zwolennicy reformacji, o ile pozostan wierni spucinie Husa, musz si liczy z takim samym wasnym losem. Komentujc Rdz 49,7, Luter pisze: „Tyrani nie osign swymi krwawymi dekretami i soborami niczego oprócz tego, e podnios tych sprawiedliwych, których przeladuj, jeszcze wy ej w czci, chwale i wiecznej szczliwoci. I tak papie wysa witego mczennika Jana Husa na mier , albowiem nie móg cierpie tego niezmiernie szlachetnego czowieka. Co 10. Zob. np. D. KURZE, Quellen zur Ketzergeschichte Brandenburgs und Pommerns, Berlin: De Gruyter 1975. 11 O. LUKOSZ, Nauczanie Jana Husa, jego dawna i wspóczesna ocena. Studium teologiczno-historyczne, Archiwum UKSW, Warszawa 2005, s. 255. 12 Tam e. Tak e inny reformator, Nikolaus von Amsdorf, bliski przyjaciel Lutra, praskiego kaznodziej nazywa „witym Janem Husem”. W 1578 r. w dodatku do kalendarza Kocioa anglikaskiego w Book of Common Prayer pojawia si notatka, e „dzie 6 lipca 1415 jest dniem, w którym na soborze w Konstancji spalono Jana Husa za to, e broni ewangelii naszego Pana Jezusa Chrystusa”. Zob. W. KEATINGE, Liturgies and Occasional Forms of Prayer set forth in the Reign of Queen Elisabeth, Cambridge: Cambridge University Press 1847, s. 450..

(5) JAN HUS W PERSPEKTYWIE REFORMACJI XVI WIEKU. 9. jednak osign tym morderstwem? Hus jest martwy, ale jak korzy. odniós papie ? Od tego czasu ponie wiato Sowa Bo ego nad pobo nymi sercami jeszcze janiej ani eli wczeniej, a Chrystus spala teraz papie a oddechem ust swoich” 13. W okresie reformacji w Husie widziano tak e odpowiednie narzdzie do wzbudzania nienawici zwolenników Lutra do historycznie wspólnego nieprzyjaciela – papiestwa. W kazaniu do tekstu Mt 6,16-18 Luter mówi: „Popatrzcie, w jak haniebny sposób zabito nam drogich mczenników, a mimo to dzi pon oni tak jasno, e w porównaniu z nimi cay wiat nie jest niczym innym, jak tylko obrzydliwym zapachem. W przeszoci Jan Hus by haniebnie osdzany, a sdziowie myleli, e jego imi zniknie na zawsze. Imi jego jednak promieniuje tak saw, i jego sprawa i nauczanie musz by cenione w caym wiecie […]” 14. Innym razem odwag Husa stojcego twarz w twarz wobec ogromnej nieprzychylnoci losu prezentuje Luter w komentarzu do Rdz 7,1. W odwadze praskiego reformatora widzi ródo siy dla tych, którzy s zrozpaczeni z powodu prowadzonych sporów: „Kiedykolwiek mam na myli tych witych m czyzn – Jana Husa i Hieronima z Pragi, podziwiam ich wielk odwag, albowiem oni sprzeciwili si caemu wiatu – papie owi, wadcy, biskupom, ksi tom, wszystkim uniwersytetom i szkoom. Koniecznie trzeba przypomina te wzory, albowiem takie konflikty wywouje ksi tego wiata, który stara si o zasmucenie dusz naszych”15. O. Lukosz przytacza te teksty z M. Lutra pozbawione polemicznego charakteru, gdzie o Husie wypowiada si jako o witym. „ wity Jan Hus – z pewnoci mo emy go zaszczyci , nazywajc witym, albowiem by znacznie mniej winny ani eli my – zosta spalony na stosie w Konstancji. Czsto zastanawiaem si nad tym, jak móg, bdc sam, sta przeciw caemu wiatu, papie owi, wadcy i caej radzie kocielnej, w której nie byo ani jednego czowieka, który by go wspiera. Wrcz odwrotnie, przez ka dego by przeklinany. Czy wizienie, w którym przebywa, nie stawao si dla niego ciasnym nie do zniesienia? On z pewnoci podtrzymywa si na duchu jednym i tym samym wierszem, którym pocieszy si i Chrystus: «Mnie zostawicie samego. Ale Ja nie jestem sam, bo Ojciec jest ze mn»” (J 16,32)16.. 13. Cyt. za: O. LUKOSZ, Nauczanie Jana Husa, s. 256. Cyt. za: O. LUKOSZ, Nauczanie Jana Husa, s. 256. 15 Cyt. za: O. LUKOSZ, Nauczanie Jana Husa, s. 256. 16 Cyt. za: O. LUKOSZ, Nauczanie Jana Husa, s. 257. 14.

(6) 10. KS. PIOTR JASKÓA. Wedug luteraskiego biskupa z Gdaska Marcina Hintza Marcin Luter nigdy nie zapozna si dogbnie z myl teologiczn Jana Husa. Zna on myl praskiego reformatora jedynie na podstawie traktatu O Kociele i odnalaz w nim przede wszystkim krytyk instytucji papiestwa17. Gdaski biskup stwierdza, e „Luter po swojemu, twórczo czy te wrcz wybiórczo, odniós si do dziedzictwa Husa, bardziej do jego postawy i krytyki papiestwa ni do samego rdzenia jego teologii”18. Przypomina te , i to jednak za spraw Marcina Lutra, a dokadniej dziki pierwszemu niemieckiemu wydaniu drukiem De ecclesia z marca 1520 r., myl Mistrza Jana z Pragi przestaa by postrzegana w kategoriach nieznanej herezji Czechów, a staa si trwaym dziedzictwem caego obozu ewangelickiego19.. 2. JAN HUS W PISMACH POREFORMACYJNYCH. Poniewa Luter mia wielki szacunek i cze do Husa, nie jest zatem niespodziank, e szesnastowieczni badacze historii bardzo interesowali si reformatorem z Pragi. W 1558 r. Matthias Flacius Illyricus (1520-1575) opublikowa materiay dotyczce mczeskiej mierci Husa. We wstpie przypomina czytelnikowi, e powodem wydania tego materiau jest odwieczna tradycja Kocioa w czczeniu pamici tych, którzy sowem i czynem dawali niepozbawione ogromnego ryzyka odwa ne wiadectwo wiary. To wyznanie wiary jest zarazem wyzwaniem dla przyszych pokole. Opowiadajc o sprawie Jana Husa i Hieronima z Pragi w Konstancji, autor tekstu podkreli okruciestwo papiestwa, co byo nonym tematem w czasie, kiedy Flacius pisa swe dzieo. Hus w tekcie tego ewangelickiego teologa jednoznacznie zostaje przedstawiony jako wiadek wiary i obroca prawdy Bo ej. Wystpuje w ramach Catalogus Doctorum Ecclesiae Dei razem z Lutrem i cenionym przez Lutra mistykiem Janem Taulerem (1301-1361)20. Faktem pozostaje jednak tak e to, e w dziele tym obraz pobo noci Husa jest tylko rodkiem, który su y do poni enia „nieprzyjació prawdy”, to jest papiestwa.. 17. Por. M. HINTZ, Jan Hus i Marcin Luter – kontynuacje i teologiczne uzupenienia, w: A. PAM. HINTZ (red.), Jan Hus. ycie i dzieo. W 600. rocznic mierci, s. 180. 18 Tam e, s. 182. 19 Por. tam e. 20 Por. O. LUKOSZ, Nauczanie Jana Husa, s. 257; M. HINTZ, Jan Hus i Marcin Luter – kontynuacje i teologiczne uzupenienia, w: A. PANER, M. HINTZ (red.), Jan Hus. ycie i dzieo. W 600. rocznic mierci, s. 181.. NER,.

(7) JAN HUS W PERSPEKTYWIE REFORMACJI XVI WIEKU. 11. Inny luteranin, Ludwig Rabus (1524-1592), bardzo du o miejsca powici Janowi Husowi w wydanym w 1558 r. dziele Historien der Heyligen ausserwoehlten Gottes Zeugen, Bekennern und Martyrern. W odró nieniu od czsto spotykanych opisów ycia i dziaalnoci Husa Rabus nie zajmuje si modoci i kapastwem Husa, ale swój opis rozpoczyna od roku 1411, kiedy Mistrz Jan po raz pierwszy domaga si reformy papiestwa. Widzia bowiem negatywne strony dziaania papiestwa jako instytucji w Kociele. Opisujc wydarzenia z Konstancji, Rabus zwróci uwag przede wszystkim na kontrast, jaki zachodzi midzy nikczemnoci „nieprzyjació”, tj. przeciwników Husa, a wiernoci i pobo noci mczennika z Konstancji. W opisie procesu nawiza do Piotra z Mladoniowic i wyjania to, czego Hus naucza, a tak e dlaczego to nauczanie doprowadzio go na stos. Wedug Rabusa ycie i mier Husa widziane jako swoiste „wyznanie wiary” pozwalao Lutrowi myle o czeskim reformatorze w kategoriach witoci, mimo e w wielu kwestiach istniay midzy nimi wielkie ró nice w teologicznych pogldach, np. w rozumieniu ofiary mszalnej. Rabus zauwa a te i opisuje rol króla Zygmunta Luksemburskiego, który najpierw wystawi Husowi list elazny, zapewniajcy mu bezpieczestwo, a póniej sta si sprzymierzecem papieskim przeciw Husowi. W ostrym kontracie do Husa, który przez niego zosta opisany jako alter Christus, przedstawi Zygmunta jako „nowego Heroda” i prototyp cesarza Karola V, przez co chcia swoim wspóczesnym zwróci uwag na to, e cesarz jest przygotowany do zniszczenia zreformowanej wiary, poniewa ju próbowa zniszczy luteranizm za porednictwem augsburskiej umowy tymczasowej z 1548 r.21 Podobne opinie i oceny dotyczce Jana Husa reprezentuje teolog z Kocioa anglikaskiego John Fox w ksi ce nazywanej popularnie „Foxa ksi ka o mczennikach”22. Gównym celem tego autora jest wysawianie bohaterstwa i wytrwaoci mczenników protestanckich za panowania Marii Tudor. Prosty styl dziea Foxa, poczony z sugestywnymi opisami cierpie ofiar „tyranii papieskiej”, uczyniy z tej ksi ki ulubion lektur i przez pewien czas bya ona najpoczytniejsz po Biblii ksi k w Anglii23. W tym 21. Por. O. LUKOSZ, Nauczanie Jana Husa, s. 257. J. FOX, Acts and Monuments of matters happening in the Church, t. I-III, New York 1843. Dzieo to zostao po raz pierwszy wydane w transkrypcji aciskiej w Strasburgu w 1554 r., póniej tumaczone na liczne jzyki. Akapity dotyczce Husa mieszcz si w czci trzeciej na stronach 405-511. 23 Warty uwagi jest fakt, e po bitwie pod Bia Gór zwrócono si do Jednoty Braci Czeskich (Jednota Braterska) z prob o dostarczenie kolejnych materiaów do nowego wydania dziea Acts 22.

(8) 12. KS. PIOTR JASKÓA. dziele Hus po raz pierwszy pojawia si jako wiadek prawowiernoci Jana Wiklifa, od Wiklifa za i lollardów Fox skierowuje swoj uwag bezporednio na czeskiego reformatora. Nie pisze nic o jego modoci, wyksztaceniu, ale zwraca uwag na dzieo Husa w powizaniu z Wiklifem. Wspomina o ma estwie Anny Czeskiej z Ryszardem II, dziki czemu Czesi poznali dziea Wiklifa, które – zdaniem autora – przyczyniy si do poznania i rozumienia Ewangelii, Hus za by tym, który w tej dziedzinie ksztaci Czechów dalej. Wedug Foxa stan takiego rozwoju ewangelizacyjno-intelektualnego trwa a do momentu, kiedy papie Aleksander V kaza ciga Husa za goszenie nauk Wiklifa24. To, co Fox opisuje w swoim dziele dalej, mniej wicej pokrywa si z ocenami reprezentowanymi przez niemieckich reformatorów. Twierdzi wic, e inicjatywa dotyczca przeladowania Husa nie wysza z Czech, ale od papie a, a arcybiskup praski, karzc Husa, dziaa wedug dyrektyw papieskich. Kiedy po mierci Aleksandra V inicjatyw przej Jan XXIII, nastawienie osób i grup spoecznych do Husa nie ulego zmianie. Praaci oraz wikszo. duchownych i szlachty, a zatem ci, którzy mieli du o do stracenia, trzymali dalej z papie em i stali w opozycji do prostego ludu, maej czci ni szego duchowiestwa oraz studentów uniwersyteckich, którzy popierali Husa25. Wedug Foxa Hus nie by sdzony za jaki bd w doktrynie, który mo na by mu byo udowodni , ale za co cakiem innego. On przecie nie odrzuca ani transsubstancjacji, ani nie wystpowa przeciw autorytetowi Kocioa rzymskiego – o ile by dobrze zarzdzany, ani przeciw siedmiu sakramentom, bo sam celebrowa msze i prawie we wszystkich pogldach dotyczcych papiestwa by zgodny ze swoimi przeciwnikami26. By jednak przeciwny okazaoci, pysze, chciwoci, grzesznym uczynkom popenianym przez papie a, kardynaów i praatów. Lista poszczególnych kroków i dziaa podejmowanych w Konstancji przeciwko reformatorowi z Pragi, któr prezentuje Fox, jest prawie to sama z list, któr prezentowa Rabus. Zdaniem ich obydwóch przebieg procesu and Monuments. Kiedy w 1632 r. przegapiono ostateczny termin oddania materiaów, publikowano je dodatkowo w Londynie w 1650 r. pod tytuem The History of Bohemian Persecution. 24 Por. J. FOX, Acts and Monuments of matters happening in the Church, t. III, 405. 25 O. Lukosz sugeruje, e opis procesu Husa w Konstancji przez Foxa jest do tendencyjny. Ró nice midzy wspomnianymi ugrupowaniami zostay bowiem przedstawione tak, e pierwsi dziaali tylko w swoim wasnym interesie, drug za grup tworzyli „gosiciele Ewangelii, którzy postpowali z honorem i w zgodzie ze sowem Bo ym”. O. LUKOSZ, Nauczanie Jana Husa, s. 259. 26 Interesujce porównania rozumienia podstawowych poj teologicznych przez Husa i Lutra syntetycznie formuuje J. SOJKA, „Wszyscy jestemy husytami...?”, s. 198 n..

(9) JAN HUS W PERSPEKTYWIE REFORMACJI XVI WIEKU. 13. potwierdzi niewinno i wito Husa, jak i uzasadnion z jego strony potrzeb obrony prawd ewangelicznych, dziaania za jego przeciwników pene byy faszu, dbania o wasne korzyci, nieliczenia si z wymogami sowa Bo ego 27. Bez wtpienia mo na stwierdzi , e Rabus i Fox jako przedstawiciele poreformacyjnej teologii wyznaczaj dla Husa szczególne miejsce w wiadomoci ewangelickiej. Opisuj go jako osob budzc podziw i szacunek. Podkrelaj jego wito i wierno sowu Bo emu. Zdaniem ich obu Hus umar jako wiadek i ofiara tyranii Kocioa rzymskiego.

(10) aden z nich nie odwouje si do jakiegokolwiek zwizku midzy Kocioami powstaymi po reformacji, których obaj s czonkami, a Kocioem rzymskim. Obaj autorzy wykorzystuj Husa jako narzdzie w swej antyrzymskiej polemice, co stoi w jaskrawym kontracie z miejscem, jakie we wspomnianych Kocioach zaj Hus w wiekach póniejszych, zwaszcza pod koniec XX wieku.. 3. KILKA KO COWYCH OCEN. W nastpnych dwóch wiekach po reformacji niemieccy teolodzy i historycy protestanccy rzadko nawizuj do myli Husa. Dopiero przy okazji obchodów rocznicy reformacji w 1817 r. pojawiay si teksty wspominajce prereformatorów. Zasadniczo protestanckie publikacje ukazujce si w Niemczech podporzdkowuj myl Husa redniowiecznemu katolicyzmowi. Ju bli sze ni myl Husa wydaway si protestantom ewangelickie tezy teologii waldensów. Na brak akceptacji Husa w protestanckiej literaturze niemieckiej z pewnoci wpywa jego negatywny stosunek do Niemców. Historiografia ostatnich dwóch wieków powiadcza, e dostrzeganie w osobie praskiego nauczyciela prereformatora wydarze, które miay miejsce w 1517 r., jest typowe dla teologów i historyków czeskich czy te pochodzcych z innych krajów europejskich, ale nie niemieckich28. Luteraski biskup M. Hintz w podsumowaniu swojego artykuu porównujcego myl Husa i Lutra potwierdza tez, e chocia Hus traktowany jest zwykle w tradycji protestanckiej jako preludium do wystpienia Lutra, to tez t tylko w niewielkim stopniu mo na odnie do samej myli teologicznej obydwu reformatorów. Owej cigoci myli teologicznej brak lub jest ona znikoma. Ró nice midzy reformatorem z Pragi a reformatorem 27 28. Por. O. LUKOSZ, Nauczanie Jana Husa, s. 259. Por. M. ROTHKEGEL, Jan Hus in der Reformation, s. 32..

(11) 14. KS. PIOTR JASKÓA. z Wittenbergi widzi Hintz w samych zao eniach reformy: „Hus uwa a, e odnow religijnoci nale y rozpocz od duchowiestwa; w tym widzia nadziej i szans na odrodzenie si chrzecijastwa. Luter uzna, e naprawa chrzecijastwa prowadzona w taki sposób nie bdzie skuteczna: poprawa stanu chrzecijaskiego jest zadaniem wszystkich wierzcych, co wyra aa nauka o powszechnym kapastwie” 29. W kontekcie aktualnego zainteresowania i bada nad reformacj z 1517 r. z pewnoci potrzebne s wci nowe studia dostrzegajce posta czeskiego bohatera narodowego, który tak jak póniej Luter chcia zreformowa Koció powszechny. W swoim spojrzeniu na Koció Hus z pewnoci przekroczy to, w jaki sposób Koció jego czasów rozumia sam siebie, pod niektórymi wzgldami uprzedza myl reformatorów nadchodzcych wieków. Niektóre jego teologiczne i pastoralne akcenty Kocioy ewangelickie przyjy i rozwijay. Tak e Koció rzymskokatolicki otwar si na wiele z nich na Soborze Watykaskim II. W formie kocowego podsumowania nale aoby stwierdzi , e powy sze rozwa ania nie mogy uwzgldni wielu wa nych reformatorskich myli Jana Husa i porówna z myl Marcina Lutra, jak chocia by problemu autorytetu Pisma witego, nauki o usprawiedliwieniu, Kociele, papiestwie, predestynacji, remanencji czy udzielaniu Komunii pod dwiema postaciami30. Nie pozwalay na to wstpne zao enia i przyjta forma krótkiego artykuu. 29 M. HINTZ, Jan Hus i Marcin Luter, s. 182. Hintz przytacza te opini najnowszego krytycznego opracowania teologii Lutra – autorstwa H.-M. Bartha, wedug którego krytyka Kocioa przeprowadzona przez Wiklifa i Husa koncentrowaa si na krytyce postaw i moralnoci papiestwa oraz wy szego duchowiestwa. Luter za przeprowadzi krytyk urzdu papieskiego, wykorzystujc argumenty natury teologicznej. Dlatego te Barth nie odnajduje w eklezjologii Lutra, ani te w adnym innym dziale jego dogmatyki bezporednich odniesie do teologii Husa. H.-M. BARTH, Die Theologie Martin Luthers. Eine kritische Würdigung, Gütersloh: Gütersloher Verlagshaus 2009, s. 383. 30 Sprawa udzielania Komunii witej wieckim osobom pod dwiema postaciami, chleba i wina, jest kwesti liturgiczn. Na Soborze w Konstancji nabraa jednak znaczenia doktrynalnego, bo w Czechach widziano w praktyce kielicha uznanie równych praw duchownych i wieckich w Kociele. czono wic j ze spraw nauki o Kociele. Do kwestii kielicha, wysunitej przez praskiego magistra Jakuba z Mini, ustosunkowa si Hus powcigliwie w rozprawie De sanguine Christi sub specie vini a laicis sumendo, napisanej w Konstancji, lecz wkrótce popar otwarcie postulat Jakuba. Na soborze w Konstancji wydano zakaz takiej praktyki (15 czerwca 1415 r.). W Czechach stosowano j po spaleniu Husa, gdy widziano w niej znak protestu przeciw doznanej krzywdzie. Uniwersytet Praski orzek nadto, e udzielanie Komunii witej tak e pod postaci wina jest dawn praktyk Kocioa, zaniechan dopiero w XIII wieku. Sobór jednak nie cofn swej decyzji, a papie Marcin V potwierdzi zakaz dwiema bullami. Spraw podjto na nowo podczas Soboru Bazylejskiego. Por. M. BANASZAK, Historia Kocioa katolickiego, Warszawa: Wydawnictwo UKSW 2009, s. 270..

(12) JAN HUS W PERSPEKTYWIE REFORMACJI XVI WIEKU. 15. W perspektywie europejskiego i ekumenicznie otwartego mylenia warte przypomnienia s sowa, które wypowiedzia prezydent Czech Václav Havel w Rzymie w 1999 r. podczas sympozjum powiconego myli Jana Husa. Sformuowa wtedy none przesanie, mówic midzy innymi: „Gorce i pene przylgnicie Husa do Prawdy, do jej wiernego naladowania w gbokiej harmonii wewntrznego przekonania i zewntrznych czynów w yciu codziennym pozostaje trwaym wyzwaniem dziedzictwa duchowego dla naszego narodu. Wielkim wkadem Jana Husa do historii europejskiej bya zasada osobistej gwarancji, albowiem Prawda nie bya dla niego tylko luno przekazywan informacj, ale postaw yciow, powinnoci i prawem. Tym sposobem decydujcym staym elementem zacza si stawa jednostka ludzka i jej transcendentalnie zakotwiczona odpowiedzialno , czyli dokadnie to, co powinna czci i szanowa wspóczesna, nowoczesna cywilizacja”31.. BIBLIOGRAFIA BANASZAK Marian: Historia Kocioa katolickiego, Warszawa: Wydawnictwo UKSW 2009. BARTH Hans-Martin: Die Theologie Martin Luthers. Eine kritische Würdigung, Gütersloh: Gütersloher Verlagshaus 2009. FOX John: Acts and Monuments of matters happening in the Church, New York 1843. HINTZ Marcin: Jan Hus i Marcin Luter – kontynuacje i teologiczne uzupenienia, w: Anna PANER, Marcin HINTZ (red.), Jan Hus.

(13) ycie i dzieo. W 600. rocznic mierci, Gdask: Wydawnictwo UG 2016, s. 172-182. KEATINGE William: Liturgies and Occasional Forms of Prayer set forth in the Reign of Queen Elisabeth, Cambridge: Cambridge University Press 1847. KURZE Dietrich: Quellen zur Ketzergeschichte Brandenburgs und Pommerns, Berlin: De Gruyter 1975. LUKOSZ Ondrej: Nauczanie Jana Husa, jego dawna i wspóczesna ocena. Studium teologicznohistoryczne, Archiwum UKSW, Warszawa 2005. LUKOSZ Ondrej: Wspóczesna ocena nauczania Jana Husa, „Studia Oecumenica” 6(2006), s. 49-86. Martin Luthers Werke. Kritische Gesamtausgabe, Weimar: Hermann Böhlau 1883-2009. ROTHKEGEL Martin: Jan Hus in der Reformation und Protestantismus, „MD. Materialdienst des Konfessionskundlichen Instituts Bensheim” 2 (2015), s. 30-33. SOJKA Jerzy, „Wszyscy jestemy husytami...?” Perykopa Mt 16,13-19 a papiestwo w traktacie De ecclesia Jana Husa i pismach Marcina Lutra, w: Anna PANER, Marcin HINTZ (red.), Jan Hus.

(14) ycie i dzieo. W 600. rocznic mierci, Gdask: Wydawnictwo UG 2016, s. 183-199.. 31. Cyt. za: O. LUKOSZ, Wspóczesna ocena nauczania Jana Husa, „Studia Oecumenica” 6 (2006), s. 84..

(15) 16. KS. PIOTR JASKÓA. JAN HUS W PERSPEKTYWIE REFORMACJI XVI WIEKU Streszczenie Artyku prezentuje posta Jana Husa, czeskiego reformatora spalonego na Soborze w Konstancji w 1415 r., która ostatnio budzi zainteresowanie w zwizku z 600. rocznic jego mczeskiej mierci, jak i w kontekcie 500. rocznicy wybuchu reformacji. W pogldach i postulatach Jana Husa wielu historyków chrzecijastwa i teologii dostrzega zapowied reformacji zainicjowanej przez Marcina Lutra w 1517 r. W trzech punktach najpierw ukazano kontekst, który Lutrowi pozwoli stwierdzi „my wszyscy jestemy husytami” (1), nastpnie pokazano obraz Jana Husa w wybranych pismach poreformacyjnych, których autorami byli Matthias Flacius Illyricus, Ludwig Rabus i John Fox (2). Artyku koczy kilka kocowych ocen i wniosków (3).. Sowa kluczowe: Jan Hus; Marcin Luter; Koció; Sobór w Konstancji; reformacja; ekumeniczny; papie ..

(16)