Jacek K u źn ic ki
(Warszawa)
PO LSK A SZK OŁA BIOCHEM II M IĘSN I I J E J TW ÓRCA PR O FESO R W ITOLD DRA BIK Ó W SK I
I. DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWA
Z aw ro tn e tem po rozw oju n a u k i w o sta tn ic h dziesięcioleciach, w szczególności w zakresie poznania zjaw isk i procesów życiow ych, znacz nie podniosły św iatow ą skalę ocen w arto ści badaczy i ich m ię d z y n a ro dowego oddziaływ ania. Z ty ch w zględów n a pam ięć i u trw a le n ie na k a rta c h h isto rii zasłu gują ci uczeni, k tó rz y p ra c u ją c w spółcześnie w P o l sce, m im o w szystkich tru d n o ści, zdołali zdobyć u znanie św iatow e, a je dnocześnie w ychow ać liczne grono następców . Do tak ic h uczonych n ie w ątp liw ie należy W itold D rabikow ski (1925— 1983), tw ó rca polskiej szkoły w dziedzinie biochem ii m ięśni.
W itold D rabikow ski uro d ził się 25 lipca 1925 r. w Łodzi. W 1947 r. w stąp ił na W ydział M a te m aty czn o -P rzy ro d n iczy U n iw e rsy te tu Łódz kiego, k tó ry ukończył w 1952 r. jako m ag iste r filozofii z z a k re su chem ii oraz rów nolegle — z zak resu biologii o g ó ln e j1. P ro m o to rem p ra c y m a gistersk iej W itolda D rabikow skiego z z a k resu biologii b y ł zn a n y bio chem ik, p ro feso r A ntoni D m ochow ski (1896— 1983).
1 w rześnia 1952 r. W itold D rabikow ski rozpoczął p racę w Z akładzie Biochem ii In s ty tu tu Biologii D ośw iadczalnej im. M arcelego N enckiego, kiero w an y m przez profeso ra W łodzim ierza N iem ierko 2 (1897— 1985).
1 W iele inform acji biograficznych o W itoldzie D rabikowskim znajduje się w K sięd ze P a m ią tk o w ej przygotow anej z okazji 25 lat jego pracy naukow ej (w łas ność żony, prof. dr hab. M. G. Sarzały-D rabikow skiej). Oprócz artykułów o W itol dzie Drabikowskim , cytow anych poniżej, ukazały się o nim w spom nienia w „Acta Biochim ica Polonica” t. 30; 1983 s. 254 i w „Postępach B iochem ii” t. 30; 1984 s. 3—4. 2 L. W.: W spom nienie o profesorze W łodzim ierzu N iem ierko. „Kosmtos” t. 1. 187; 1985 s. 230—232.
372 J. K u żn icki
W ty m okresie In s ty tu t znajdow ał się tym czasow o w Łodzi, ale już w 1953 r. rozpoczęto p rzep row ad zk ę do nowego gm achu w W arszaw ie, na ul. P a s te u ra 3.
31 la t p rac y n au k o w ej W itolda D rabikow skiego m ożna podzielić na pięć okresów , k tó re są w y ra ź n ie w yznaczone zakresem te m a ty k i bad aw czej, d atam i o trzy m an ia przezeń stopni n au k o w y ch i n o m in acji służbo wych.
O kres I, 1952— 1959 3
W itold D rabikow ski zajm ow ał się początkow o bad aniem w iązania zw iązków fosforow ych z białkam i. Jego pierw sza p u b lik acja naukow a, w y d an a w 1954 r., była z a ty tu ło w an a W o ln y i zw iązany A T P i AD P w m ięśniach ż a b y 4. W czesne zain tereso w an ie tk a n k ą m ięśniow ą odzw ier ciedla fak t n ap isan ia przez niego w 1956 r. książki pt. Ja k pracują nasze m ięśnie 5.
W 1959 r. W itold D rabikow ski uzyskał w In sty tu cie im . M. N enckie go stopień dok to ra n a u k p rzy ro dn iczy ch na podstaw ie ro zp ra w y pt. Ba dania nad połączeniam i ró żn ych białek z n u k le o ty d a m i i ortofosfora- n e m 6. P ro m o to rem b ył W łodzim ierz N iem ierko.
O kres II, 1960— 1964
W 1960 r. W itold D rabikow ski w y jech ał na pó łto raro czn y staż po- d o k to rsk i do Z ak ład u B iochem ii w „R etina F o u n d a tio n ” w Bostonie, USA. Badał tam w łaściw ości białka m ięśniow ego a k t y n y 7, w szczegól ności — reak ty w n o ść g ru p tiolow ych i w iązanie n u k leo ty d ó w fosforano w ych. Od tego czasu d a tu je się bardzo owocna w spółpraca naukow a D rabikow skiego z Jo h n em G ergely oraz jego zespołem w B ostońskim In sty tu cie B adań B iom edycznych.
D ośw iadczenia zdobyte w USA i poznane tam m eto d y um ożliw iły D rabikow skiem u znaczne rozszerzenie prac n ad a k ty n ą z m ięśni szkie leto w ych 8.
3 Spis publikacji W itolda Drabikowskiego do 1959 r. w łącznie składa się z 17 pozycji, w tym — 7 prac eksperym entalnych, 2 artykuły przeglądowe i 1 książka (wg zbioru oraz spisu publikacji W. Drabikowskiego, znajdujących się w Zakładzie Biochem ii M ięśni Instytutu B iologii D ośw iadczalnej im. K. N enckiego PAN).
4 W. N i e m i e r k o , M. D y d y ń s k a , W. D r a b i k o w s k i , I. K ą k o l i M. Z a ł u s k a : W olny i zw ią za n y A T P i ADP w m ięśniach żaby. „Acta Physiologica P olon ica” t. 5: 1954 s. 609—611.
5 W. D r a b i k o w s k i : Jak pracują nasze m ięśnie. W arszawa 1956.
8 M aszynopis pracy doktorskiej W itolda D robikowskiego znajduje się w B i bliotece Instytutu B iologii D ośw iadczalnej im. M. N enckiego, W arszawa, ul. P a steura 3.
7 Aktyna i m iozyna w ystępują w m ięśniu w postaci rów nolegle ułożonych struktur podłużnych. Kurczenie się m ięśni polega na przesuwaniu się tych struk tur w zględem siebie.
8 Dorobek naukow y Witolda D rabikow skiego w okresie od 1960 do 1964 r. w ynosi 29 publikacji, w tym 14 prac eksperym entalnych, 4 artykuły przeglądowe, 1 książka i 10 komunikatów.
P olska szkoła b ioch em ii m ięśni i jej tw órca W. D ra b iko w ski 373 o a N O £ cd TJ oj X> c cJ W) rd aj 'i? Z 15 N £ O O >ł £ o £ ‘O cr . jć .S £ C * ~ - I s Ś * '.2 ci ł N - t/5 •*-' — ar G C o * G £ a n S 10 c N '2 ^ 0 5 Cl, >* 2 ^ O<0c <zi £ w o •c/3 60 Oj CŚ o 43o >> £ o U O* G s a N 2 ‘O - i £ g
0
?o _ c 4* 13 I b I J 5 3 j= jj S .2 -S = J 3 « £ > , U N > GO £ O ■ ^ s U *=* d > , G £ 'ó* h G ^ - a j j § E <L> O D. O u-^ oj ii '5? J— nJ co '5Ł«5O = N * S c O 60 £ 3 O, O £ & §■ * • l - g 3 g1 60 w ą> . N *- er S '5 =3 •* I -s — 'x> >» . _ P 0 5 ‘«/3 .£ o x s * >> £ ' 5 J 1 3 2 2 £ «3 ^5
-s 3 ¿3 *0 T3 O 3 £ <u12
^ O 43 3 >» > * £ o .9 O cU ,f2 t/) . 2f - £ >> £ o ’3 m X) aj H £ o4
* 43O cd r t <u O Ś to1
374 J. Kuźnicki
W lata ch 1962— 1965 W itold D rabikow ski k iero w ał p racam i m ag iste r skim i, pro w adzo nym i w K a te d rz e Fizjologii Z w ierząt, a n a stę p n ie w K a te d rz e B iochem ii U n iw e rsy te tu W arszaw skiego. Z czterech osób, które w y k o n ały prace m ag istersk ie pod jego k ieru n k iem , pozostała n a stałe w jego pracow ni Ew a Now ak.
16 listo pada 1963 r. W itold D rabikow ski uzy sk ał stopień do k to ra h a bilitow anego na p o dstaw ie ogólnego dorobku naukow ego o raz rozp raw y pt. Badania nad n ie k tó r y m i w łaściw ościam i a k ty n y z m ięśn i szkie le to w y c h 9. 1 k w ie tn ia 1964 r. został pow ołany n a stanow isko docenta e ta tow ego, a 1 g ru d n ia 1964 r. — n a kiero w n ik a nowo u tw o rzo n ej — w Z akładzie B iochem ii — P raco w n i B iochem ii B iałek M ięśniow ych.
O kres III, 1965— 1970.
W u tw orzonej praco w n i W itold D rabikow ski skupił w okół siebie m ło dych i zdolnych pracow ników n au k i: Ewę N ow ak, U rszulę R afałow ską i H an nę S trzelecką-G ołaszew ską, k o n ty n u u ją c w ieloletn ią w spółpracę z M arią D ydyńską. Później dołączyły kolejno: B a rb a ra B ary łko (1966), R en ata D ąbrow ska (1966), M. G ab riela S arzała (1967) i A n n a Jak u b iec- -P u k a (1968) oraz T eresa K ośm icka (1968), p rac u jąc a z D rabikow skim do o sta tn ic h la t jego życia — jako wysoce w y kw alifik o w an a pomoc techniczna. W ty m okresie (1965— 1970) prace doktorskie w y kon an e pod k ieru n k iem D rabikow skiego obroniły: H an n a Strzelecka-G ołaszew ska (1965), U rszula R afałow ska (1968) i R en ata D ąbrow ska (1969).
W 1967 r. W itold D rabikow ski p rzeb y w ał jako sty p e n d y sta „M uscu la r D y stro p h y A ssociation” w U n iw ersy tecie w Tokyo w lab o ra to riu m
S etsu ro Ebashiego — odk ry w cy tro p o n in y — białka regulu jąceg o skurcz m ięśni s z k ie le to w y c h 10. Na podstaw ie w yników , u zy skan y ch w czasie tego pobytu, sta ł się w sp ó łau to rem pięciu prac e k sp ery m en ta ln y c h u .
10 lipca 1970 r. W itold D rabikow ski o trzy m ał ty tu ł p ro feso ra n a d zw yczajnego, a 1 lutego 1971 r. — został k ierow nikiem now o u tw o rzo nego Z ak ład u B iochem ii U kładu N erw ow ego i M ięśni, zachow ując jedn o cześnie kiero w nictw o P raco w n i B iochem ii B iałek M ię śn io w y c h 12.
“ W. D r a b i k o w s k i : Badania nad n iektórym i w łaściw ościam i a kty n y z mięśni szkieleto wych. „Postępy B iochem ii” t. 10: 1963 s. 419—420.
10 M ożliwość przesuw ania się ak tyn y w zględem m iozyny w czasie skurczu m ięśni (zob. przyp. 7) jest regulowana przez kompleks białek — troponinę i tro- pomozynę. U m ożliw iają one skurcz m ięśni tylko po zw iązaniu jonów w apnia przez podjednostkę troponiny, tzw. troponinę C.
11 D w ie z nich: Y. N o n o m u r a , W. D r a b i k o w s k i , S. £ b a s hi : The lo calization of troponin in tropom yosin p.aracrystals. „Journal oi Biochem istry” (Ja pan) t. 64: 1968 s. 419—422 oraz W. D r a b i k o w s k i , R. D. K o m i n z , K. M a- r u y a m a : Effect of troponin on the re ve rsibility of tropom yosin binding to F- -actin. „Journal of B iochem istry.” (Japan) t. 63: 1968 s. 802—804.
12 Pracow nia zm ieniła nazw ę w 1973 r. na Pracow nię M olekularnych Proce sów Skurczu.
Polska szkoła biochemii mięśni i je j tw órca W. D rabikow ski 375
W la ta c h 1965— 1970 D rabikow ski w raz z g ru p ą w spółp racow n ik ó w k o n ty n u o w a ł bad an ia w zakresie w iązan ia przez a k ty n ę jonów w ap n ia i A T P 13 oraz reagow an ia a k ty n y z tro po m iozyną i a lfa -a k ty n in ą . P o znanie m etod izolow ania i b ad an ia tro p o n in y , stosow anych w p raco w n i S etsu ro Ebashiego, um ożliw iło D rab iko w skiem u rozpoczęcie w Polsce b a d ań bu do w y i fu n k cji tego białka.
W te j dziedzinie zespół D rabikow skiego u z y sk ał bardzo szybko in te resu jące w yniki, w y k azu jąc m. in., że tro p o n in a składa się z w ięcej niż dw óch p o d jed n o stek i że jed n a z nich — zw ana tro p o n in ą C, m a c z te ry m iejsca w iązania jonów w apnia. H ipoteza ta została w k ró tce p o tw ierd zo na przez uczonych z in n y ch lab o rato rió w . O siągnięcia te ocenił w ysoko zn an y badacz b iałek m ięśniow ych, S am u el V. P e rry : „[...] D rabikow ski i jego koledzy opublikow ali szereg w ażnych p rac na te m a t b iałek cien kiego filam en tu . N asza w iedza o p o lim ery zacji a k ty n y , interakcji, z tr o poniną i tropom iozyną znacznie się dzięki ty m badanio m w zboga ciła [...]” 14~ 15.
O kres IV , 1971— 1976
N om inacja W itolda D rabikow skiego na stanow isko k iero w n ik a Z a k ład u otw o rzy ła now e m ożliw ości dla rozw oju b a d ań w dziedzinie bio chem ii m ięśni.
K o n tyn u ow ano dotychczasow e k ie ru n k i, ja k b adanie m echan izm u po lim ery z a cji a k ty n y , b adan ie w łaściw ości białek re g u lu jąc y c h sk urcz m ię śni, a w szczególności — w iązanie w ap n ia przez tro p o n in ę C, jed n ą z p o d jed nostek tro p o n in y . Jednocześnie w znacznym stopniu rozszerzo no bad ania enzym ów p ro teo lity czn y ch w norm ie i w różnych sta n a c h patologicznych, ja k odn erw ien ie lu b u n ieru ch o m ien ie m ięśnia, a także b adan ia m o lek u larn ej organizacji, fu n k c ji i biogenezy błon sark o p laz- m atycznego re tik u lu m i sark o lem m y 16.
Z ain tereso w an ie P ro fe so ra budow ą i fu n k cją białek w iążących w ap ń oraz w y n ik i p rac n a d tro p o n in ą С p rzy czy n iły się do zorganizow ania przez Niego p ierw szej m ięd zy naro d o w ej k o n fere n c ji, pośw ięconej tym zagadnieniom . S ym pozjum „B iałka W iążące W a p ń ”, k tó re odbyło się w 1973 r. w Jab ło n n ie, w ykazało z jed n ej stro n y słuszność koncepcji o rg a
13 ATP jest naturalnym zw iązkiem chem icznym , będącym źródłem energii dla skurczu m ięśni i w ielu innych procesów zachodzących w ogranizm ach żyw ych.
14 S. V. P e r r y : W. D rabikow ski (1925— 1983) — Obituary. „Journal o l Muscle Research and Celi M otility” t. 5: 1984 s. 1—2.
15 W latach 1965—1970 w łącznie Witold D rabikow ski był, autorem lub w sp ół autorem 49 publikacji, w tym — 22 prac eksperym entalnych — 24 kom unikatów i 3 innych.
18 Do cytoplazm y komórki m ięśniow ej u w alnian e są jony w apnia inicjujące skurcz. Siateczka błon sarkoplazm atycznego retikulum zaw iera system , który za biera te jony w apnia z cytoplazm y, co prowadzi do rozkurczu. Sarkolem m a — to błona plazm atyczna komórki m ięśniow ej. Enzym y proteolityczne rozkładają białka m. in. w m ięśniach, na substancje prostsze.
376 J. Kuźn icki
nizow ania tak ic h spotk ań — ze w zględu na w ażność om aw ianych za g ad n ień — z d ru g iej zaś — przyczyniło się do szerszego zap rezen to w a n ia osiągnięć nau k o w y ch zespołu D ra b ik o w sk ie g o 17. P u b lik a c ja , k tó ra zaw ierała m a te ria ły z k o n feren cji, była przez kilk a la t źródłem p o d sta w ow ych in fo rm a c ji o białk ach w iążących w a p ń 18 (Ryc. 8). N astępne m iędzynarodow e sym pozjum n a te m a t „W apń w skurczu i w y d zielan iu ” , k tó re odbyło się w 1975 r. (B ressanone, W łochy), było organizow ane
przy znacznym w spółudziale D rabikow skiego.
W 1973 r. z P raco w n i B iochem ii B iałek M ięśniow ych, k tó rą n adal k iero w ał p ro feso r D rabikow ski, odeszła g ru p a osób sp ecjalizu jąca się w bad an iach n ad biochem ią i biofizyką błon kom órki m ięśniow ej; z zes połu tego utw orzono P racow nię B iom em bran K om órek K u rczliw ych, k iero w a n ą do dnia dzisiejszego przez M. G ab rielę S arzałę-D rabikow ską.
W k ręg ach n au kow y ch zagranicą W. D rabikow ski zdobyw ał coraz w iększy a u to ry te t, co p rzejaw iało się nie ty lk o w e w spółpracy n a u k o w ej, ale rów nież w jego pozycji na te re n ie organizacji m iędzyn arodo w ych. P rz y k ła d e m tego m oże być fa k t pow ołania go w 1975 r. — jako p rzed staw iciela k rajó w E uro p y W schodniej — do zarząd u E u ro p ejsk ie go K lu b u M ięśniow ego 19, n iefo rm aln ej o rgan izacji badaczy eu ropejskich, p rac u jąc y c h w dziedzinie sk urczu m ięśni i ruchliw ości kom órkow ej. Rów nież na polu organ izacji n a u k i w k r a j u 20, szczególnie w lata ch 1971
17 „... M yślę, że to sym pozjum odbywa się w kluczow ym okresie i pod w y ją t kowo dobrze dobranym tytułem . Połączenie różnych białek o różnych funkcjach biologicznych pod nazwą Białka Wiążące W apń m oże stw orzyć n ow y prąd w nau kach biologicznych. Spotkanie zakończyło się w ielkim sukcesem , n ie tylko dzięki w ysiłkom organizatorów i ich współpracowników, ale rów nież i to szczególnie dzięki w ybraniu w łaściw ego tytu łu — przez um iejących patrzeć perspektyw icz nie organizatorów...”. Setsuro Ebashi: w Calcium B inding Proteins. (Red.) W. Dra bikowski, H. Strzelecka-G ołaszew ska i E. Carafoli. Amsterdam — W arszawa 1974 s. 939—945.
18 Zob. ryc. 8.
19 European Muscle Club — pierwsze spotkanie tego klubu odbyło się w Liege w 1972 r. — uczestnikam i z Polski byli: Maria D ydyńska i W itold Drabikowski. Od tego roku spotkania klubu odbywają się corocznie w różnych krajach Europy, skupiając coraz liczniejsze rzesze uczestników . W czasie spotkań prezentow ane są najnow sze w y n ik i i dyskusje na tem at budowy i działania m ięśni, a także na tem at ruchliw ości komórek niem ięśniow ych, takich jak np. pierw otniaki, m akrofa- gi, płytki krwi.
20 W latach 1971—1975 W itold Drabikowski b y ł kierow nikiem grupy tem atycz nej problem u w ęzłow ego: S tru ktu ra i funkcja u kła du nerw ow ego i przew odniczył Zespołow i K oordynacyjnem u II stopnia tego problemu. Od 1976 r. był rów nież k ierow nikiem grupy tem atycznej problemu m iędzyresortow ego K o m ó rk o w e po d s ta w y funkcjonowania i rozuooju organizmów. Od 1971 r. kierow ał badaniam i nad biofizyką skurczu m ięśniow ego, objętych planem koordynacyjnym w ram ach RWPG. B ył także koordynatorem II stopnia kierunku Biofizyczne p o d s ta w y i ener g e ty k a skurczu mięśniowego w problem ie Biofizyka, opracow yw anych w ramach w spółpracy RWPG. Od 1972 r. Witold D rabikow ski był członkiem M iędzynarodo
Polska szkoła biochemii mięśni i je j tw ó rc a W. D rabikow ski 377
— 1976, D rabikow ski dał się poznać jako zdolny i rz u tk i uczestn ik prac, m. in., w K om itecie Biochem ii i B iofizyki PA N i K o m itecie N auk F iz jo logicznych oraz w działalności Polskiego T ow arzystw a C hem icznego i T ow arzy stw a Biochem icznego.
W ty m sam ym okresie (1971— 1976) pod jego k ie ru n k ie m pięciu p r a cow ników n a u k i uzyskało stopień d o ktora: Ew a N ow ak (1973), B a rb a ra B aryłko (1974), M aria P ila rsk a (1975), Ew a P róchn iew icz (1975) i E lżbie ta Z u brzycka (1975).
Za osiągnięcia naukow e tego o kresu W itold D rabik ow ski o trzy m ał d w u k ro tn ie n a g ro d y zespołowe II W ydziału PA N (1970 i 1974), zespoło w ą nag ro dę S e k re ta rz a PA N (1973) oraz M edal Х Х Х -lecia PR L (1974). N iew ątpliw ie n ajw ażn iejszy m osiągnięciem z la t sied em d ziesiątych było w y jaśn ien ie n iek tó ry ch w łaściw ości sk ład nik ów tro p o n in y oraz opracow anie — na podstaw ie ty c h w y n ik ó w — hipotezy n a te m a t m e chanizm u reg u la cji system u skurczow o-rozkurczow ego m ięśni szkiele tow ych na poziom ie m o le k u la rn y m 21. H ipoteza ta została p rze d staw io n a na kongresie FEB S w B udapeszcie w 1974 r. 22.
O kres V , 1977— 1983
P rzeło m ro k u 1976 i 1977 b y ł w ażny pod kilk om a w zględam i. N a stą pił podział pracow ni, prow adzonej przez D rabinkow skiego, na kilk a n ie zależnych jed n o stek o rg a n iz a c y jn y c h 23. Od 1977 r. d aje się zauw ażyć w y ra ź n a zm iana te m a ty k i badaw czej zespołu P ro feso ra. P rz ed e w sz y st kim rozpoczęto b adania m ało znanego w ów czas białk a — k alm o d u lin y 24. Rów nież od tego ro k u D rabikow ski ro zw in ął na szeroką skalę b ad an ia białek odpow iedzialnych za ru ch kom órek n itm ię śn io w y c h (tropom iozy- n y i m iozyny z mózgu). Rozpoczęto też b ad an ia tro p o n in y С izolow anej z m ięśnia sercow ego. D użym osiągnięciem zespołu było w y k azan ie, że
w ej Grupy do badań nad m etabolizm em m ięśnia sercowego, a od 1973 r. członkiem Kom isji Fizjologii M iędzynarodowej U nii Fizjologicznej.
21 Od 1971 r. do końca 1976 r. dorobek naukow y W itolda D rabikowskiego przedstaw iał się następująco: 22 prace eksperym entalne, 4 artykuły przeglądowe i 53 kom unikaty.
22 W. D r a b i k o w s k i , R. D ą b r o w s k a : Interactions among the proteins of thin filaments. Proceedings of IX FEBS M eeting. Budapest 1975 t. 31 s. 85— —104.
23 Pow stała Pracow nia Strukturalnych Białek M ięśniow ych (kierow nik Hanna Strzelecka-G ołaszew ska) i Pracow nia M etabolizm « Białek (kierow nik Anna Jak u- biec-Puka). Zachowana została Pracow nia W itolda D rabikowskiego.
24 W ciągu ostatnich dziesięciu lat kalm odulina zrobiła zaw rotną karierę. Oka zało się, że ak tyw u je ona po zw iązaniu jonów w apnia w iele różnych enzym ów i procesów zachodzących w komórkach roślinnych, zw ierzęcych i u pierw otniaków . Zainteresow anie kalm udaliną w połow ie lat siedem dziesiątych było oparte na jej podobieństw ie do troponiny C. W przeciw ień stw ie do kalm oduliny troponina C bierze jednak udział w yłącznie w regulacji skurczu m ięśn i szkieletow ych i serco w ych.
378 J. Kuźn icki
k alm o d u lin a w y stę p u je pow szechnie w k om órkach eu k ario ty cznych , m .in. u p ierw o tn iak ó w i śluzow ców ; rów nież stw ierdzono, że tro p o n in a C w y stę p u je ty lk o w m ięśn iach szkieleto w y ch i sercow ych 25. M iało to istotn e znaczenie dla w y jaśn ien ia ro d za ju reg u la cji procesów sku rczu w róż n y c h kom órkach.
In n y m liczącym się w świecie osiągnięciem z tego okresu było o p ra cow anie m eto dy k o n tro lo w an ej fra g m e n ta c ji b iałek w iążących w ap ń i m eto d y izolow ania o trzy m an y ch frag m en tó w 26. P rz y użyciu ty c h f ra gm entó w zbadano re jo n y cząsteczki k alm o d u lin y i tro p o n in y C, odpo w iedzialn e za zm ian y k o n fo rm acy jn e zależne od jonów w ap nia oraz za ak ty w n ość biologiczną ty c h białek.
B adania o te j tem a ty c e były w p raw dzie zapoczątkow ane w p raco w ni p ro feso ra D rabikow skiego, ale szereg zag ad nień zbadano przy w spół udziale badaczy z in n y ch lab o ratorió w , głów nie z Bostonu, D undee, O x- fo rdu , Liège, M anitoba i Puszczino. W edług cytow anego ju ż w cześniej S. V. P e rry : „[...] bardzo duża część w iedzy, k tó rą obecnie posiadam y na te m a t zależności fu n k cji tro p o n in y C i k alm o d u lin y od s tr u k tu ry zo sta ła zdob yta dzięki badaniom g ru p y D rabikow skiego i w sp ółp racy m ię dzynarodow ej, k tó re j by ł o rg an izato rem [...]” 27.
W ty m czasie pod k ieru n k iem P ro fe so ra d o k to ry z u ją się jego n a stę p n i uczniow ie: M irosław a H au p tm an (1977), Zenon G ra b a re k (1979), Jacek K uźnicki (1980) i H an n a B rzeska (1983).
1977 rok zapisał się w bio g rafii D rabikow skiego udziałem w k il k u w ażnych im p rezach m iędzynarodow ych: został zaproszony do wzięcia u d ziału w p restiżow ej k o n feren cji G ordonow skiej 28 w USA, stając się jej sta ły m uczestnik iem w lata ch n astęp ny ch; b y ł rów nież w spółorgani
25 W. D r a b i k o w s k i , J. K u ź n i c k i , Z. G r a b a r e k : Distribution of tr o ponin C and protein activator of 3,’ 5’ cyclic nucleotide ph osphodiesterase in v e r tebrate tissues. „Comparative Biochem istry and P hysiology”. 60: 1978 s. 1—6; J. K u ź n i c k i , L. K u ź n i c k i , W. D r a b i k o w s k i : Ca2+-binding modulator protein in protozoi and m y xom yc ete. „Cell B iology International Reports” t. 3: 1979 s. 17—23.
26 W. D r a b i k o w s k i , J. K u ź n i c k i , Z. G r a b a r e k : Sim ilarity of Ca2+- -induced changes b e tw e e n troponin C and protein a c tivator of 3’, 5’ cyclic nucleo tide phosphodiestavdse and their try p tic fragments. „Biachimica et Biophysica A cta” t. 485: 1977 s. 124—133.
27 Zob. przypis 14.
28 Gordon Conference. K onferencje te odbywają się corocznie w U SA na te mat kilkudziesięciu n ajw ażniejszych zagadnień w spółczesnej nauki i mają cha rakter elitarny. U czestniczą w nich w y b itn i p rzedstaw iciele danej specjalności, zaproszeni przez organizatorów. Liczba uczestników konferencji jest ograniczona do m inim um . K onferencje gordonowskie służą przede w szystkim w ym ian ie m yśli, poglądów oraz idei i nie m ają charakteru typow ych spotkań naukowych, służących zaprezentow aniu w yników . Z konferencji tych nie są publikow ane żadne m ate riały, n ie w olno też na uzyskane inform acje p ow oływ ać się w pracach drukow a nych.
Polska szkoła biochemii mięśni i je j tw órca W. D rabikow ski 379
zatorem i uczestnik iem k o lejn ej k o n fere n c ji na te m a t białek w iążących w ap ń (w Ithaca).
W 1978 r. zorganizow ał w W a rs z a w ie 29 k o n fere n c ję E uropejskiego K lu b u M ięśniowego. W 1982 r. — został członkiem reak ty w o w an eg o To w a rz y stw a N aukow ego W arszaw skiego, p ełniąc w n im fu n k cje s e k re ta
rza W ydziału IV.
W lata ch 1977— 1983 W itold D rabik o w sk i uzysk ał w iele nagród: P a ń stw ow ą N agrodę In d y w id u aln ą P ierw szego S to p n ia (1978) oraz nag rod ę zespołow ą S e k re ta rz a N aukow ego PA N (1977), nag ro dę zespołow ą W y działu II PAN (1981). W 1978 r. został odznaczony K rzy żem K a w a le r skim O rd erem O drodzenia Polski.
W itold D rabikow ski zm arł niespodziew anie w w arszaw sk im szp italu podczas p róby p rze rw a n ia ciężkiego a ta k u astm y. Z ostał pochow any n a C m en tarzu Pow ązkow skim w W arszaw ie 30.
Po śm ierci P ro feso ra zespół Jego w spółpracow ników został podzie lony: część g ru p y k o n ty n u u je b ad an ia w p raco w n i R e n a ty D ąbrow skiej, a pozstali zajm u ją się n ad al białk am i w iążącym i w ap ń — w p raco w n i M. G arb ieli S arzały-D rab iko w sk iej.
II. POWSTANIE I CHARAKTERYSTYKA SZKOŁY BIOCHEMII MIĘSNI STWORZONEJ PRZEZ WITOLDA DRABIKOWSKIEGO
Z ag adnienia badaw cze i liczba p u b lik acji, k tó re zostały o p racow an e pod k ieru n k iem W itolda D rabikow skiego, a tak że d y n a m ik a procesu k ształcenia k a d ry n au ko w ej p rzedstaw io ne zo stały w tab e li 1 i na ryc. 13.
T rzy pierw sze ok resy k a rie ry nauk o w ej W itolda D rabikow skiego — to la ta Je^o dynam icznego rozw oju jako badacza, o rg an iz ato ra n a u k i i nauczyciela m łodzieży. O działalności tej ta k pisał profesor W łodzi m ierz N iem ierko: ,,[...] C ały rozw ój i działalność p rofesora W itolda D ra bikow skiego, zarów no działalność nukow a, jak i też d y d ak ty c z n a i n a u - kow o-org an izacyjn a, odbyw ały się bezpośrednio n a m oich oczach. P o czątkow o byłem jego nauczycielem i k iero w n ik iem , ale ju ż w k ró tce, p rz y n a jm n ie j od stro n y m ery to ry c z n ej, b yłem jego sta rszy m kolegą [...]31 [...] Dzięki sw ym w y b itn y m zdolnościom i w sp aniałej pam ięci, szerokim zainteresow aniom , zdum iew ającej u m iejętn o ści szybkiego k o jarz en ia pozornie dalekich od siebie zagadnień, dzięki p a sji badaw czej
29 7th European Conferenee on Muscle and M otility, 1978, W arszawa.
30 K w atera 255, rząd 4 nr 27.
51 W. N i e m i e r k o : O dorobku n a u k o w y m i działalności d y d a k t y c z n e j i orga- n izapyjnej i n aukow o-organ izacyjn ej prof. n adzw. d r W itold a D rabikow skiego w z w ią z k u ze spraw ą nadania m u ty tu łu profesora zw yczajnego. Recenzja 1974 r.
380 J. Kuźn icki
W itold D rabikow ski szybko aw an su je w In sty tu c ie im. M. N enckie go...” 32.
Szybki aw ans polegał na ty m , że w ciągu niesp ełn a d w udziestu lat p ra c y (trzy pierw sze okresy) W itold D robikow ski został pro fesorem k ie ro w n ikiem praco w ni i k iero w n ik iem dużego zakładu. W y raźn e początki tw orzącej się szkoły badaw czej m ożna, m oim zdaniem , odnaleźć w p ierw szej połow ie la t siedem dziesiątych (okres czw arty). Z asadniczy k ształt szkoły pow stał w la ta c h 1977— 1981, p rzy p a d a ją c y c h na o k res
piąty-Na początku la t siedem d ziesiąty ch W itold D rabikow ski k iero w ał d u żą praco w n ią o zróżnicow anej tem a ty c e badaw czej. W 1973 r. z pracow ni te j w y o d ręb n iła się g ru p a pod k ieru n k iem M. G abrieli S a rza ły -D ra b i- kcw skiej. W lata ch późniejszych proces usam odzielnian ia się uczniów i w spółpracow ników P ro fe so ra postępow ał dalej w zw iązku z dalszym rozszerzaniem się te m a ty k i badaw czej. W 1977 r. oddzieliła się g ru p a pod k ie ru n k ie m H a n n y S trzeleckiej-G ołaszew skiej oraz A n n y Ja k u b ie c - -P u k a, k tó ra założyła w łasną pracow nię. W 1981 r. R e n a ta D ąbrow ska i w sp ó łp racu jący z nią bezpośrednio zespół został w y o d rębnio n y jako sam odzielna pracow nia. W te n sposób w ciągu dziesięciu la t — z je d nej p racow ni pow stało pięć now ych. U m ożliw iło to skon cen tro w an ie w ysiłków badaw czych na w y b ra n y c h zag ad nien iach w ram ach sp ecjali zacji, a z d ru g ie j stro n y —• rozbudow anie p ro g ra m u k ształcenia m łcd ej k a d ry naukow ej.
P od k ie ru n k ie m W itolda D rabikow skiego 12 osób uzyskało stopień do k tora n au k przyrod n iczych . T rzech profesorów , uczniów D rabikow skiego, w ykształciło 10 in n y ch doktorów , k tó rz y stan o w ią drugie poko lenie uczniów P ro feso ra. T ak więc, jeszcze za życia W itolda D rabikow skiego, jego szkoła m iała s tr u k tu rę dw upokoleniow ą.
G ru p a osób p rzedstaw io na n a ryc. 13 stanow i w ięc szkołę D rabikow skiego, definiow aną w sensie klasycznym (genetycznym ). Szkołę tę m oż na rów nież opisać pod w zględem s tru k tu ra ln y m , p rz y jm u ją c definicję Jerzeg o Szackiego, gdyż skupia ona „[...] ludzi zajm u jący ch się określoną p ro b lem aty k ą w spólną, re p re z e n tu ją c y c h w yróżn iającą się w jakiś spo sób określoną o rie n tac ję teo re ty c z n ą i (lub) m etodologiczną, pozostają cych w stosunk ach o d d ziały w ania w zajem nego, u zn ający ch a u to ry te ty ty ch sam ych osób, k o rzy sta ją c y ch z podobnych w zorców postępow ania badaw czego, itp. [...]” 33.
P o w stan ie szkoły było zw iązane ze szczególnym i cecham i osobowości profesora D rabikow skiego — nie ty lk o jako uczonego, ale rów nież jako
“ w . N i e m i e r k o : Witold D rabikow ski (1925— 1983). „Kosm os” t. 183: 1984 3. 120— 123.
33 J. S z a c k i : O szkołach naukowych. W: S zkoły w nauce. [Red.] J. Goćkow- ski i A. Siem ianow ski. W rocław 1981 s. 13.
Polska szkoła biochemii mięśni i je j tw ó rca W. D rabikow ski 381 n au czy ciela i organ izato ra: „[...] D rabikow skiego c h a ra k te ry z u je u m ie
jętn o ść k iero w a n ia i p odp orządkow ania sobie licznej g ru p y sw oich w spó łp raco w n ik ó w ” — pisał W łodzim ierz N iem ierko 34.
S. Pikuła 1985 B. Korczak 1982 D. Kosk-Kosicka 1980 M. Michalak 1978 M. G. Sarzała-Drabi- kowska (1966/1975/1983) t A. Jakubiec-Puka 1968 S. Zmorzyński 1985 U. Piwowar 1980 B. Pliszka 1979 t H. Strzelecka-Goła- szewska (1965/1975/1984) t H. Brzeska 1983 J. Kuźnicki 1980 Z. Grabarek 1979 M. Hauptman 1977 M. Pilarska 1975 E. Próchniewicz 1975 E. Zubrzycka 1975 B. Baryłko 1974 E. Nowak 1973 U. Rafałowska 1968 W. DRABIKOWSKI (1959/1964/1970) Z. Dobrowolski 1986 J. Sosiński 1980 A. Szpacenko 1978 R. Dąbrowska (1969/1974/1982) t
Hyc. 1. U czniowie i w spółpracownicy Witolda Drabikowskiego (rok uzyskania tytu ł dr, dr hab.) i prof. Linia przerywana oznacza w spółpracow ników , którzy
nie robili doktoratu pod kierunkiem W. D rabikowskiego
W itold D rabik ow sk i um iał stw orzyć, rozw inąć i p o d trzy m y w ać w śró d sw oich uczniów i w spółpracow ników w spólnotę zainteresow ań , sw oisty sty l m y ślenia c raz to, co jest szczególnie istotne: e n tu z jaz m dla p ro w a dzonych badań. P rz eja w iało się to m iędzy in n y m i i w tym , że Z akład Biochem ii U k ład u N erw ow ego i M ięśni tę tn ił p racą do późnych godzin nocnych w e w szy stk ie dni tygodnia.
M łodym ad ep tem n a u k i W itold D rab ik ow ski pozostaw iał dużo sw o body w p racy dośw iadczalnej, co w ym agało od nich ro zw ijan ia sam o dzielności i d yscyp lin y w e w n ętrzn ej. P ro feso r b ył w y m agający m o pieku nem , żądał pełnego zaangażow ania w p racę e k sp ery m en ta ln ą o raz s ta łego uzu p ełn ian ia w iedzy. Za głów ny elem en t k ształcen ia uw ażał proces w ym ian y m yśli o n cw y ch teoriach , m eto d ach i o d k ry ciach oraz w y m ia nę dośw iadczeń w e w n ątrz g ru p y , a tak że m iędzy badaczam i jego zespołu a uczonym i z in n y ch ośrodków n aukow ych. Ta te n d e n c ja p rze jaw ia ła się w różny sposób. Je d n y m z nich było dążenie do tego, by p rzed staw iciele zespołu ja k najliczn iej uczestniczyli w k ra jo w y c h i zag ranicznych z ja z dach naukow ych, konferen cjach , szkołach, pokazach itp. D zięki p re s ti żowi, jak i pesiadał, craz k o n tak to m nauk o w ym , m ógł to realizow ać w szerok iej skali. Było to w yraźn ie w idoczne choćby na corocznych sp o t
382 J. Kuźnicki
k an iach E uropejskiego K lu b u M ięśniow ego, k tó re stały się w dziedzinie biochem ii m ięśni w ażn y m fo ru m w y m ian y m y śli i dysku sji. W itold D rabikow ski p o tra fił organizow ać n a te sp o tk an ia w y jazd y kilkuosobo w ych g ru p sw oich w spółpracow ników i uczniów — g ru p y w iększej od liczby uczestników z pozostałych k ra jó w socjalistycznych. D ecyzję o tym , k tó ry z m łodych p racow ników n a u k i w yjed zie n a m ięd zyn aro do w ą kon feren cję, podejm ow ał P ro fe so r w oparciu o osiągnięcia naukow e, o p rze jaw ian ą in w encję i aktyw no ść w realizow aniu p ro g ra m u b a d ań oraz um iejętno ść zaprezen to w an ia w y n ik ów wobec naukow ców obcojęzycz nych. P od ty m w zględem szkoła D rabikow skiego p rze jaw ia ła s tru k tu rę dem okratyczną, jed nakże pod w zględem „głów nych ró l” m iała c h a ra k te r „ fe u d a ln y ” . Polegało to na sztyw ności h iera rc h ii: ze w zględu na zróżni cow anie stanow isk, co w szczególności odnosiło się do osoby sam ego za łożyciela szkoły.
D rugim sposobem realizacji w y m ian y m y śli i dośw iadczeń było roz budow anie sy stem u sem inariów i w ykładów . W te n sporób realizow ana b y ła idea g ru p y jak o k rę g u w ychow aw czego, gdzie role uczniów i n a u czycieli są przem ien ne. Ten p rzek az in fo rm acji sk ład ał się ze spraw o zdań ze stażów zagranicznych, szkół i k o n fere n c ji naukow ych; sem in a riów pośw ięconych om aw ian iu w yników przed przygotow aniem ich do dru k u ; w reszcie — sem inariów n a te m a t bieżącej lite r a tu r y naukow ej. D zięki tem u system ow i zb ieran ia i p rzek azy w an ia in fo rm a c ji u trz y m y w ała się silna in te g ra c ja całego zespołu. A tm osfera ciągłych d y skusji i w y m ian y m yśli sp rz y ja ła bow iem nie ty le w ięzi org an izacy jn ej, ile in te le k tu a ln e j.
T rzecim sposobem m ak sym alizow ania w y m ian y in fo rm a c ji było dą żenie D rabikow skiego do naw iązy w an ia i u trz y m an ia w sp ó łp racy n a u kow ej z in n y m i ośrodkam i, głów nie za granicą. P rz eja w iało się to w ie lopłaszczyznowo. P ro b le m y naukow e, k tó ry c h nie m ożna było rozw iązać w k ra ju ze w zględu choćby na b ra k a p a ra tu ry lu b odczynników , ro z- w iązyw li ci w spółpracow nicy P ro feso ra, k tó rzy w yjeżd żali do ośrodków naukow ych, d y sp o n ujący ch o dpow iednim w yposażeniem (w n iek tó ry ch przy p ad k ach do specjalistów w ośrodkach zagraniczn ych w y sy łan e były tylk o p re p a ra ty białek). W ram a ch procesu kształcen ia w szyscy praco w nicy z g ru p y P ro fe so ra w yjeżdżali po u zy sk aniu d o k to ra tu na długo term in o w a staże do n ajlep szy ch lab o rato rió w w USA, K anadzie, Jap on ii, A nglii i RFN (tabela 2). Po pow rocie w pro w adzali do b a d ań w k r a ju now o poznane m eto d y i dośw iadczenia.
D zięki w spółp racy z zagranicą działalność naukow a zespołu D rabikow skiego — w okresie m inionych 10 la t — w dobie potęg u jący ch się o g ra niczeń w do staw ach po trzeb n y ch odczynników , b ra k u now oczesnej a p a r a tu r y i bieżącego p iśm iennictw a, nie obniżyła się ani pod w zględem liczby publik acji, an i przede w szy stk im — ich jakości. Ta w ysoka w a
r-Polska szkoła biochemii mięśni i jej tw órca W. D rabikow ski 383
T a b e l a 2
Niektóre ośrodki naukowe za granicą, w których uczniowie i współpracownicy Witolda Drabi- kowskiego odbywali długoterminowe staże naukowe
Ośrodek naukowy Współpracownicy i uczniowie
Bostoński Instytut Badań Biomedycznych (J. Gergely)
— H. Strzelecka-Gołaszewska,
Z. Grabarek, J. Sosiński, B. Pliszka Instytut Białka w Puszczino
(S. Yu. Venyaminov) — Z. Grabarek, H. Brzeska Instytut johns Hopkins w Baltimore
(I. Inesi) — D. Kosk-Kosicka
Instytut Max Planck’a w Heidelbergu
(K. Holmes) — E. Nowak
Narodowe Instytuty Zdrowia, Bethesda (B. Adelstein)
(E. D. Korn)
— B. Baryłko
—• J. Kuźnicki, H. Brzeska Uniwersytet Arizoński w Tuscon
(D. E. Goli) — A. Szpacenko
Uniwersytet Carnegie-Mellon, Pittsburg
(D. J. Hartshorne) — R. Dąbrowska, A. Górecka Uniwersytet Londyński (D. Chapman) — M. G. Sarzala-Drąbikowska Uniwersytet w Osaka (F. Oosawa) — E. Próchniewicz Uniwersytet Oxfordzki (J. W. S. Prinsle) — R. Dąbrowska Uniwersytet w Padwie
(A. Ma^greth) - • A. Jakubiec-Puka
Uniwersytet w Toronto
(D. MacLennan) —- E. Zubrzycka, M. Michalak, B. Korczak
tość p rac um ożliw iła publikow anie ich w n a jle p szy c h zag ran iczny ch cza sopism ach naukow ych.
ZAKOŃCZENIE
W lalach siedem dziesiątych, dzięki w y b itn y m in d y w id u aln y m cechom p ro fesora W :to ’da D rabikow skiegc, p o w stała w Polsce n c w a gałcź w ie dzy — biochem ia m ięśni. Isto tn y m elem en tem , decy d u jący m o p o w sta n iu w tej dziedzinie szkoły, było s k u m u lo w a n ie o tw a rte j s tr u k tu r y p roblem ow ej. Jednocześnie u m iejętn e sk o n cen tro w an ie bad ań r a d w y b ran y m i zagadn ien iam i oraz zw iększenie liczby naukow ców , p ra c u ją
384 J. Kużnicki
cych nad ty m i zagadnieniam i, doprow adziło do uzy sk an ia w yników s ta now iących w artościow e e le m en ty w iedzy w dziedzinie biochem ii s k u r czu m ięśni. Dow odem tego js s t częste cyto w anie p rac W itolda D rabi- kow skiego i jego w spółpracow ników w lite ra tu rz e św iatow ej.
D zięki w łaściw em u rozw ojow i k a d ry n au k o w ej szkoła D rabikow skie- go sta ła się ogniskiem sty m u lac ji in te le k tu a ln e j, o d k ry w a ła i w ytyczała now e k ie ru n k i bad ań i uczestniczyła w ich ro zw ijaniu. Dzięki k o n tak to m n au k o w y m i ro zw in iętej w spółpracy z zagranicą była w ażnym ogni w em n a u k i m iędzy n aro d o w ej w dziedzinie bad an ia m o le k u la rn y c h m e chanizm ów sk u rczu i ruchliw ości kom órkow ej.
T a b e l a 3
Obecna tematyka badawcza w dziedzinie biochemii mięśni i ruchliwości komórkowej w Instytucie im. M. Nenckiego PAN
Tematyka badawcza Kierownik tematu
Regulacja skurczu mięśni gładkich i zjawisk ruchu w komórkach niemięśniowych
—• Renata Dąbrowska
Fosforylacja miozyny z mięśni szkieletowych — frena Kąkol Budowa i funkcja białek wiążących wapń — Jacek Kużnicki
Struktura i funkcja błon komórki mięśniowej — M. Gabriela Sarzała-Drabikowska Zależność między strukturą a funkcją białek kurcz
liwych
— Hanna Strzelecka-Gołaszewska
Mechanizmy procesów adaptacyjnych i patologicznych w mięśniach poprzecznie prążkowanych
— Anna Jakubiec-Puka
W itold D rabikow ski pozostaw ił w In sty tu cie im. M. N enckiego dużą i w szech stron n ie w ykształco ną g ru p ę badaczy, sk ład ającą się z wysoko kw alifik ow any ch osób (Ryc. 13 i tab ela 3). Jego przedw czeŁna śm ierć pozostaw iła lukę w nauce polskiej, k tó rą P ro feso r ta k bardzo w sp ierał dzięki sw ym osobistym k o n ta k te m oraz w ysiłkom na rzecz k o n tak tów m iędzynarodow ych. D la nas, uczniów P ro feso ra, Jego odejście stanow iło rów nież tra g e d ię esobistą. W obliczu tego w yzw ania losu jego następcy i uczniow ie s ta ra ją się u trz y m ać b adania na dotychczasow ym poziomie i zachow ać w ysoki p restiż polskiej szkoły biochem ii m ięśni. U zyskane w o statn ich lata ch w y n ik i i opublikow ane p rac e w sk azu ją n a tak ą m ożli wość. K o n ty n u a c ja k ieru n k u , w ytyczonego przez W itolda D rabikow skie- go, pozw ala m ieć n ad zieję na to, że Jego szkoła rów nież w przyszłości stanow ić będzie trw a ły i w ażn y elem ent n a u k i polskiej i św iatow ej.
Ryc. 2. Witold D rabikowski (około 1964 r.)
Ryc. 3. W. Drabikowski, K. M aruyama i D. R. K om inz w laboratorium Setsuro Ebashiego. Japonia, 1967 r.
Ryc. 4. U czestnicy konferencji „Białka W iążące Wapń”, rok 1973, na pierwszym p lanie — Setsuro Ebashi i Witold Drabikowski
Ryc. 5. W. Drabikowski, M. C. Schaub i S. V. Perry w czasie k onfe rencji w Jablonnię, 1973 r.
Nencki Institute of Experimental Biology
Calcium Binding
PROTEINS
Proceedings
of the Internationa!
Symposium
held at Jabłonna
July 9-12, 1973
Edited by W i t o l d D r a b i k ow s kiNenc ki In s ti t ut e of Exper iment al Bi ol ogy, W a r s a w Hanna St rzel ecka- Gofaszewska
Nenc ki I nsti tute o f Exp er ime nt al Bi ol ogy, W a r s a w Ernesto Carafoli
I ns t i t u t e of General Pathol ogy, U n i v e r s i t y o f Moden a, M o d e n a Ed itori al assi stant - J u l i t t a Ptoszaj
1974
ELSEVIER SCIENTIFIC P U B L IS H IN G C O M P A N Y , A M S T E R D A M P W N - P O L f S H SCIENTIFIC PUBLISHERS, W A R S Z A W A
Rye. 6. Strona tytu łow a książki „Calcium Binding P roteins” zaw ierającej m ate-xiały z k onfereę5ji£^v Jabłonnie, 1973 r.
Ryc. 7. Pracow nicy Zakładu B iochem ii Układu N erw ow ego i M ięśni Instytutu B iologii im. M. N enckiego w dniu w ręczenia Witold-owi
D rabikowskiem u Nagrody Państw ow ej I Stopnia, 1978 r.
Ryc. 8. K. M aruyama i W. D rabikowski w czasie sesji Contractile proteins in m uscle and other tissues, VI K ongres B iofizyczny, Kyoto,
Ryc. 9. W itold D rabikowski w czasie sesji plakatow ej na VI Kongresie B iofizycz-nym w Kyoto, 1978 r.
Ryc. 10. W itold D rabikow ski om aw ia w y n ik i przed plakatem przedsta- w iając^ p g^ iyn ik i eksperym entalne
390 J. КигтсЫ Я. Кузницки ПОЛЬСКАЯ ШКОЛА БИОХИМИИ МЫШЦ ПРОФЕССОРА ВИТОЛЬДА ДРАБИ-КОВСКОГО Н а фоне деятельности проф. В. Драбиковского (1925-1983) показано возникновение, структура и достижения его школы в области биохимии мышц. Витольд Драбиковски родился 25 июля 1925 года в г. Лодзь. В 1947 году поступил на математическо-естественный факультет Лодзинского университета, который окончил в 1952 году со званием магистра философии в химическом и биологическом направлениях. 1 сен тября 1952 года В. Драбиковски поступил на работу на кафедре биохимии Института экс периментальной биологии им. М. Ненцкого, директором которого был Владимир Немерко (1897-1985). Институт тогда временно находился в Лодзи, но уже спустя год состоялся пе реезд в новог здание в Варшаве. В 1959 году В. Драбиковски получил в Институте им. Ненцкого звание кандидата естест венных наук на основе диссертации „Изучение связей разного белка с нуклеотидами и орто фосфатом”. Руководителем этой работы был проф. В. Немерко. 16 ноября 1963 года В. Дра- биковскому было присвоено звание доктора наук, а с 1 декабря 1964 года он начал исполнять обязанности заведующего новообразованного при кафедре биохимии Отдела биохимии мы шечного белка. 10 июля 1970 года В. Драбиковскому было присвоено звание „надзвычайного” профес сора, а с 1 февраля 1971 года он приступает к исполнению обязанностей заведующего К а федрой биохимии нервной системы и мышц, сохраняя функцию заведующего Отделом. 5 февраля 1976 года Госудаственный Совет присвоил В. Драбиковскому звание „обычного” профессора естественных наук. Проф. В. Драбиковский скоропостижно скончался 17 сентября 1983 года. . ' ч * #®.,Драбиковски опубликовал свыше 300 разных научных работ — обзоров, монографий, сообщений и др. Он изучал в основном мышечный белок: актин, тропомизйн,. уройонйн, а особенно тропонин С, а также кальмодулин и белок пленок саркоплазмйческ-ого ретикулю- ма. Драбиковски пользовался большим научным авторитетом и был замечательным вос питателем молодых ученых. Имел равносторонние заинтересованности и огромный запас гуманистических знаний. Под его руководством 12 человек защитило кандидатские диссер тации} трое из них получили звание профессора и уже сами воспитали 10 новых кандидатов наук на кафедре, заведующим которой был Драбиковски. Драбиковски является основателем польской школы биохимии мышц. «•*<*• ';'Щ* ® Зв. Драбиковски талантливо развивал и поддерживал среди своих последователей и со трудников общее увеличение проводимыми экспериментами. Основным элементом учебы он считал обмен мыслями, мнениями и опытом внутри его группы и между его группой и другими учеными. Осуществлял он это разными методами. Стремился к тому, чтобы как можно больше его сотрудников участвовало в разнообразных международных научных мероприятиях, он развил систему семинаров, посвященных обсуждению опыта и сведений, полученных за рубежом, обсуждению собственных результатов перед подготовкой их к пу бликации и обсуждению текущей литературы. Кроме того реализировал программу макси мального поддерживания научных связей с заграницей в виде научной стажировки его уче ников в крупнейших мировых лабораториях и институтах и плодотворного научного со трудничества. Благодаря правильной подготовке научных кадров, школа Драбиковского являлась источником интеллектуального стимулирования, открывала и устанавливала новые иссле довательские направления, а также участвовала в их развитии. Научные связи и сотрудни чество с заграницей способствовали тому, что школа Драбиковского была важным звеном
Polska szkoła biochemii mięśni i je j tw órca W. Drabik ow ski 391 исследований молекулярных сокращений и подвижности мышц. Преждевременная смерть проф. Драбикогского оставила пробел в мировой науке. В настоящее время его последоатели и ученики стараются поддержать в Институте им. Неицкого высокий уровень рабовт ипре- стиж школы Д р1биковсхого. J. K u źn icki
THE POLISH OF SCHOOL BIOCHEMISTRY OF MUSCLE FOUNDED BY WITOLD DRABIKOWSKI 3=
The genesis, structure and achievem ents of Professor W itold D rabikow ski’s (1925—1983) school o f biochem istry of m uscle is described against the background of his scien tific career.
Witold D rabikowski w as born on July 25th in 1925 in Łódź, Poland. He receiv ed his early education during w orld war II and in 1952 he graduated from U niversity of Łódź w ith the m aster of science sim u ltan ously at tw o departm ents: departm ent of chem istry and departm ent of biology. On Septem ber 1, 1952 he joined prof. W łodzimierz N iem ierko (18S7—1955) of the Department of B ioch e m istry at the N encki Institute of E xperim ental Biology. The In stitu te w as then tem porarily located in Łódź, but one year later it w as m oved to a n ew building in W arsaw.
31 years of D rabikowski’s scien tific career w hich w as totally associated w ith the N encki Institute, can be divided into fiv e periods — marked by increased number of his scien tific projects and the dates of receivin g the scien tific ; degrees and official nom inations.
Period I (1952—1959)
W itold Drabikowski developed an interest in m uscle very early: his first scientific' publication published in 1954 w as entitled „Free and bound ATP and ADP in frcg m uscle”. Two years later he w rote a book in Polish far laym en entitled „How do our m uscle w ork?”. In 1959 W itold D rabikow ski w as awarded Ph. D. degree on the basis of w ork — binding o f nucleotides and phosphate to proteins.
Period II (1960—1964)
In 1960 D rabikow ski left Poland for Boston for tw o year fellow ship. Under supervision of Dr. J. G ergely he studied polym erization of actin., the role of SH groups and binding of nucleotides. During his stay in Boston D rabikow ski established firm contacts w ith Dr. J. Gergely and his cow crkers. Since then, very fru itfu ll scientific collaboration has been developed betw een D rabikow ski’s group at N encki and G ergely’s group at Boston B iom edical R esearch Institute.
In 1964 D rabikowski becam e the ch ief of the n ew ly formed laboratory of Biochem istry of Muscle Proteins and continued a study on actin and tropom yosin.
35 This Sum mary contains the fragm ents of the presentation about W itold Dra bikow ski w hich I gave during the 14th Muscle Club C onference held in Ulm, Sem pem ber 1985.
392 J. Kuźnicki Period, III (1965—1970)
In his new laboratory W itold D rabikowski w orked together w ith the young and talen ted scientists: E. N ow ak, U. Rafałows-ka, H. S trzelecka-G ołaszew ska nad collaborated w ith M. Dydyńska. Later joined him B. Baryłko (1966), R. Dąbrowska (1966), M. G. Sarzala (1967) and A. Jakubiec-Puka (1986).
In 1967 D rabikow ski w en t to Japan to study at Dr. Ebashi’s laboratory the m olecular m echanism s regulating m uscle contraction. He becam e a coauthor of several papers, such as ,L ocalization of troponin in tropom yosin paracrystals”, by Nonom ura, D rabikow ski and Ebashi, and „Effect of troponin on the reversibi lity o f tropom yosin binding to F -actin ” by Drabikowski, Kom inz and Maruyama. Stim ulated by the v isit to Japan and the resu lts of research done there Dra bikow ski decided to continue the study of troponin-tropom yosin com plex in P o land. He and his coworkers m ade several im portant observations in this field. They show ed that troponin consists o f more than tw o subunits and that one of them — called n ow troponin C — binds four calcium ions. This hypothesis w as soon confirm ed by other laboratories. During this period Hanna Strzelecka-Goła^- szew ska (1965), U. R afałow ska (1968) and R. D ąbrowska (1969) received the Ph. D. degree under D rabikow ski’s supervision. In 1970 the title of professor was confer red on D rabikow ski and a year later he becam e the Head o f n ew ly formed D epartm ent of B iochem istry of N ervous System and Muscle.
Period IV (1971— 1976)
The nom ination led to the in tensification of research on m uscle at N encki In stitute both in terms of num ber of projects and number o f people involved in the study.
In the early seven ties D rabikow ski’s m ajor interest w as troponin and its calcium binding properties. His enthusiasm for the subject led him to organize at Jabłonna in 1973 th e first international con feren ce on Calcium Binding Proteins. Since that tim e sim ilar m eetings have taken place in Bressanone, Ithaca and Triest, and D rabikow ski w as one of their organizers.
In 1972 the First C ontinental European M uscle Club M eeting took place in Liege and N encki In stitu te w as represented by D ydyńska and Drabikowski. Professor D rabikowski participated in all subsequent m eetin gs of the Muscle Club.
In 1973 D rabikowski divided his group into tw o laboratories: one headed by him and the second one headed by M. G. Sarzała-D rabikow ska. During this period under D rabikow ski’s supervision fiv e people received their Ph. D. degree: E. N o wak (1973), B. Baryłko (1974), M. Pilarska (1975), E. Próchniewicz (1975) and E. Zubrzycka (1975)
Period V (1977— 1983)
1976/1977 w as a turning point in D rabikow ski’s career. Firstly, the division of his laboratory into three units took place (headed by H. S trzelecka-G ołaszew ska, by A. Jakubiec-Puka and by him self). Secondly, at the end of 1976 he stared a n ew project, a study on calm odulin, then called a protein activator o f cyclic nucleotide phosphodiesterase. He also extended the study on troponin C from cardiac m uscle and som e nonm uscle contractile proteins such as tropom yosin and m yosin from brain. He and his group published several interesting papers. Among
Polska szkoła biochemii mięśni i je j tw órca W. D rabikow ski 393 other things it w as shown that troponin C w as present only in sk eletal and car diac m uscle, but that calm odulinw as present in a ll m uscle and nonm uscle cells including protozoa. The finding had an im portant im plications to the problem of actom yosin regulation in sm ooth m uscle and nonm uscle cells.
We also developed procedures to. obtain and to purify the fragm ents of tropo nin C and calm odulin. These m ethods allow ed us to relate the b iological proper ties of these calcium binding proteins to p recise regions in their am ino acid sequence. Professor D rabikow ski w as a prim ary m over in these international efforts w hich included collaboration of scien tists from Boston, Dundee, Oxford, Manitoba, Puszczino and W arsaw. Much of the know ledge w e have of the struc ture and function relation of calm odulin and troponin C w as obtained due to those international studies.
In 1978 D rabikow ski received The S tate Prize for the achievem ents in study of contractile proteins. In this year he organized in W arsaw the 7th European Conference on Muscle and M otility.
In 1981 R. Dąbrowska and her collaborates left D rabikowski’s laboratory to from an independent group. During 1977—1983 period D rabikow ski w as a super visor of four Ph. D. students: M. Hauptmann (1977), Z. Grabarek (1979), J. K uź- nicki (1980) and H. Brzeska (1983).
Professor D rabikow ski passed aw ay u nexpectedly on 17th Septem ber 1983. His laboratory w as dissolved, som e people joined R. Dąbrowska, the others w orking on calcium binding proteins, joined M. G. Sarzala-D rabikow ska.
Professor D rabikowski published more than 300 exp erim en tal papers, review articles, monographs and com m unications. His major interests w ere m uscle pro teins: actin, tropom yosin, troponin, m ainly troponin C; also calm odulin and m em branes of sarcoplasm ic reticulum . He w as a great scien tific authority and anoutstanding teacher. D rabikow ski was an understanding though dem anding supervisor for the young scientists doing their doctoral research. 12 students received the Ph. D. degree under his guidance and three o f them becam e the professors w ho have their own laboratories and under who 10 more students received the Ph. D. degree. D rabikow ski founded the Polish school of biochem istry of m uscle (Fig. 13). This w as a school not only in a classical sense (genetic) but also in a structural one, It consists of people w orking in the sam e field, using the sam e m ethodology and an exp erim en tal approach, in fluencing each other and recognizing the same authorities.
One can ask w hat w ere the qualities o f D rabikowski that made form ation of school possible. According to his Ph. D. supervisor professor W. N iem ierko Dra bikow ski had „wide scientific interests, am aizing abilities to associate the ideas w hich seem ed unrelated, passion for science, photographic m em ory and excep tional en ergy”. Drabikowski w as a man o f com prehensive m ind and a great hum anistic know ledge. D rabikow ski knew how to built and to hold interests and enthusiasm for the research am ong his students. As a basic elem en t of education he considered a processes of exchange of ideas and inform ation about n ew methods, theories and discoveries, w ith in the group and betw een his and others groups. This goal w as realized in th e several w ays. Firstly, he participated in most m ajor m eetings on m uscle and he tried to send to those m eetings as m any of his students as possible. Secondly, he developed an efficien t system of sem inars, lectures and transactions at Nencki Institute w hich enabled the tran
s-394 J. Kuzn icki
fer of inform ation from those w ho returned from scientific conferences, post doctoral trainings etc. to the other m em bers of the group. It also included the sem inars about the results, before preparing them for publications, journal clubs etc. Thirdly, D rabikowski tried to m aintain strong scien tific collaborations w ith all the m ajor laboratories in the world, w ith sim ilar interest to his own. Also, all his. Ph. D. students w ere able to broaden their exp erience in som e of these laboratories.
The prem ature death of Drabikowski left a gap in the international science. At present his succesors and students at N encki Institute w ork hard to m aintain the high le v e l o f research and the prestige of D rabikowski’s school.
