Praca oryginalna Original paper
Ograniczenia w stosowaniu m¹czek miêsno-kost-nych oraz koñcz¹ce siê w 2012 r. moratorium na prze-twarzanie i stosowanie w ¿ywieniu zwierz¹t produk-tów pochodz¹cych z organizmów zmodyfikowanych genetycznie spowodowa³y wzrost zainteresowania hodowców i wytwórców pasz wysokobia³kowymi ro-linami str¹czkowymi, jako alternatyw¹ dla soi GMO. W Polsce warunki klimatyczne i glebowe sprzyjaj¹ uprawie bobiku (17, 22, 25). Nasiona tej roliny, dziê-ki wysodziê-kiej (ok. 26-30%) zawartoci bia³ka, stanowi¹ wartociowy materia³ paszowy, przydatny szczególnie w ¿ywieniu zwierz¹t monogastrycznych (15, 18, 25, 26, 31). Nasiona bobiku wykorzystuje siê jako kom-ponent mieszanek paszowych i koncentratów przezna-czonych dla drobiu oraz do sporz¹dzania mieszanek stosowanych w okresie po odsadzeniu w ¿ywieniu wiñ, ciel¹t i jagni¹t (14, 28, 31). Ujemn¹ stron¹
na-sion bobiku jest zawartoæ w nich substancji ograni-czaj¹cych przyswajalnoæ innych czynników ¿ywie-niowych (5, 8, 11, 13, 14, 20, 23, 28, 30). Wyhodowa-no Wyhodowa-nowe odmiany bobiku daj¹ce nasiona o wysokiej zawartoci bia³ka, dobrej strawnoci, a przede wszyst-kim zawartoci niewielkiej iloci substancji o dzia³a-niu anty¿ywieniowym, z których najwiêksze znacze-nie maj¹ taniny (8, 14, 25).
Taniny stanowi¹ grupê rozpuszczalnych w wodzie polifenoli wystêpuj¹cych doæ powszechnie w produk-tach pochodzenia rolinnego. W ustroju wywieraj¹ szereg dzia³añ, niekiedy bardzo zró¿nicowanych, g³ów-nie o charakterze anty¿ywieniowym. Wykazano, ¿e u zwierz¹t dowiadczalnych obecnoæ tanin ogranicza pobieranie paszy i prowadzi do os³abienia wzrostu zwierz¹t, a przede wszystkim poprzez inhibicjê enzy-mów trawiennych do obni¿enia strawnoci g³ównie
Wp³yw nasion bobiku o wysokiej i niskiej zawartoci
tanin na wybrane parametry hematologiczne
i biochemiczne u szczurów
WOJCIECH ZAWADZKI, EDYTA WINCEWICZ, MARTA BIOWSKA*, STANIS£AW GRACZYK**, ADAM MALICKI***, MARCIN KOZAK****
Zak³ad Fizjologii Zwierz¹t, Katedra Biostruktury i Fizjologii Zwierz¹t, *magistrantka, Zak³ad Fizjologii Zwierz¹t, Katedra Biostruktury i Fizjologii Zwierz¹t, **Zak³ad Patofizjologii, Katedra Immunologii, Patofizjologii i Prewencji Weterynaryjnej, ***Katedra Higieny ¯ywnoci i Ochrony Zdrowia Konsumenta Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP,
ul. Norwida 31, 50-375 Wroc³aw
****Katedra Szczegó³owej Uprawy Rolin Wydzia³u Przyrodniczo-Technologicznego UP, pl. Grunwaldzki 24A, 50-363 Wroc³aw
Zawadzki W., Wincewicz E., Biowska M., Graczyk S., Malicki A., Kozak M.
Investigation on the effect of high- and low- tannin horse bean seeds on selected hematological and biochemical parameters of rats
Summary
The subject of the research was the effect of two types of the horse beans, AKORD and LEO, concentrating different tannin on selected hematological and biochemical parameters of rats blood. The object of the research was 40 rats of the Bufflo strain. There were 5 groups of 8 rats each. The first group was the control group. Every group was fed on different species of horse beans, with different doses except for the first group. The control group was fed on a fodder wihout horse bean. No changes in haematologicall parameters were observed. It was noticed that the level of cholesterol in the blood serum increased except in the group where 60g horse bean AKORD was added. The level of triglycerides was reduced in every group. The greatest reduction was in the second group where 30g horse bean AKORD caused a decrease of the HDL fraction and an increase of the LDL fraction. Along with the increase of tannin content, a higher level of glucose was observed. Horse bean LEO caused a significant increase of protein content. The impact of horse bean LEO on liver enzymes was also observed. The level of AlAT decreased and AspAT increased.
bia³ek (14, 30). Ostatnie doniesienia wskazuj¹, ¿e efek-tem dzia³ania tanin nie jest wy³¹cznie hamowanie przyjmowania pokarmu lub trawienia, lecz równie¿ obni¿anie sprawnoci (efficiency) w przekszta³caniu wch³oniêtych sk³adników w nowe sk³adniki ustrojowe (8, 11, 13, 30). Niektórzy autorzy sugeruj¹, ¿e taniny obecne w produktach rolinnych mog¹ mieæ dzia³anie karcinogenne. Co prawda, dzia³anie takie przypisuje siê bardziej sk³adnikom towarzysz¹cym ni¿ samym taninom. Z drugiej strony, liczne prace dokumentuj¹ dzia³anie antykarcinogenne, wi¹¿¹c je z w³aciwociami antyoksydacyjnymi tanin (3, 30). Silne w³aciwoci antyoksydacyjne tych sk³adowych s¹ cile skorelo-wane z wi¹zaniem metali (chelatacj¹), co w przypad-ku ¿elaza oznacza wymiatanie z jelit (4, 7, 9). Do-brze udokumentowane jest te¿ dzia³anie przeciwbak-teryjne, przeciwgrzybicze i przeciwwirusowe tych zwi¹zków (3, 11, 12, 29, 30).
Wiêkszoæ badañ i obserwacji dotycz¹cych efektów ¿ywieniowych i metabolicznych tanin przeprowadzo-no stosuj¹c dodatek czystych substancji polifeprzeprowadzo-nolo- polifenolo-wych. Dane dotycz¹ce wp³ywu tanin zawartych w pro-duktach rolinnych nie s¹ tak liczne, a wyniki niekiedy kontrowersyjne (21, 24, 31). Rosn¹ce zainteresowa-nie wykorzystazainteresowa-niem nasion bobiku, zw³aszcza odmian o niskiej zawartoci tanin, zachêca do porównania efek-tów ustrojowych wynikaj¹cych z obecnoci w paszy nasion pochodz¹cych z wprowadzonych do uprawy odmian bobiku (Vicia faba var. minor) o wysokiej i ni-skiej zawartoci tanin, s¹ to m.in. odmiany: AKORD o zawartoci tanin na poziomie 0,594 mg/g s.m. na-sion oraz wprowadzonej do uprawy w 2004 r. odmia-ny LEO o zawartoci tanin na poziomie 0,026 mg/g s.m. (16, 20, 25).
Celem badañ by³o okrelenie wp³ywu zró¿nicowa-nych iloci dodawazró¿nicowa-nych do paszy nasion bobiku (wy-soko- i niskotaninowego) na aktywnoæ wybranych enzymów surowicy krwi oraz poziom wybranych wy-znaczników gospodarki lipidowej u szczurów. Jako kryterium w ocenie wp³ywu tanin na metabolizm przy-jêto poziom cholesterolu oraz trójglicerydów w su-rowicy krwi. Ewentualne uszkadzaj¹ce komórki dzia-³anie obecnych tanin ledzono oznaczaj¹c aktyw-noæ wybranych enzymów wskanikowych (AspAT i ALAT). Dla oceny gospodarki ¿elazowej, a pored-nio czynnoci uk³adu krwiotwórczego u szczurów do-wiadczalnych przeprowadzono analizê podstawo-wych wskaników hematologicznych.
Materia³ i metody
Materia³ wyjciowy stanowi³o 40 szczurów szczepu Bufflo, p³ci obojga, w wieku 12 tygodni, o pocz¹tkowej masie cia³a 130-170 g. Przez ca³y okres dowiadczenia zwierzêta prze-trzymywano w klatkach umieszczonych w pomieszczeniu wiwaryjnym, gdzie utrzymywano temperaturê w granicach 22-24°C, z zapewnieniem swobodnego dostêpu do paszy i wo-dy. Po tygodniowym okresie aklimatyzacji szczury losowo po-dzielono na 5 nastêpuj¹cych grup, po 8 szt. w ka¿dej grupie:
grupa kontrolna (K) grupa I, któr¹ przez kolejne 8 ty-godni karmiono standardow¹ mieszank¹ granulowan¹ dla szczurów LSM;
grupa II (LT-30) otrzymywa³a w tym okresie paszê sporz¹dzon¹ poprzez wymieszanie 100 g granulatu i 30 g nasion bobiku odmiany LEO, o niskiej zawartoci tanin;
grupa III (LT-60) przez okres 8 tygodni otrzymywa³a paszê sk³adaj¹c¹ siê z 70 g granulatu i 60 g nasion bobiku odmiany LEO, o niskiej zawartoci tanin;
grupa IV (HT-30), której przez 8 tygodni podawano paszê sk³adaj¹c¹ siê ze 100 g granulatu i 30 g nasion bobiku odmiany AKORD, o wysokiej zawartoci tanin;
grupa V (HT-60) karmiona w tym czasie pasz¹ spo-rz¹dzon¹ z 70 g granulatu i 60 g bobiku odmiany o wysokiej zawartoci tanin.
Charakterystykê i sk³ad mieszanek paszowych przedsta-wiono w tab. 1.
W koñcowym okresie dowiadczenia od szczurów pozo-staj¹cych w znieczuleniu ogólnym, wykonanym za pomoc¹ ketaminy (Bioketan 70 mg/kg m. c.), z ¿y³y szyjnej ze-wnêtrznej pobrano krew wykorzystywan¹ w dalszych bada-niach. Liczbê erytrocytów, liczbê leukocytów, hematokryt oraz poziom hemoglobiny oznaczano za pomoc¹ analizato-ra hematologicznego ABC VET (Horiba ABX). Dla ozna-czenia poziomu cholesterolu, frakcji HDL, LDL, poziomu trójglicerydów, poziomu enzymów (aminotransferazy aspa-raginianowej AspAT, aminotransferazy alaninowej ALAT), oraz poziomu bia³ka ca³kowitego i glukozy u¿ywano zesta-wów komercyjnych (Alpha Diagnostics). Oznaczeñ doko-nywano na aparacie Euro Alpha Plus.
Wyniki przedstawiono w postaci rednich, dla których wyliczano odchylenie standardowe. Korzystaj¹c z progra-mu SAS, rednie arytmetyczne z poszczególnych grup pod-dano analizie statystycznej z zastosowaniem testu Duncana.
Tab. 1. Sk³ad mieszanek paszowych stosowanych w ¿ywieniu szczurów dowiadczalnych wraz z charakterystyk¹ sk³adników
a k n a z s e i M LS%M* u k i b o b a n o i s a N i c o tr a w a z j e i k s i n o * * O E L y n a i m d o , n i n a t % u k i b o b a n o i s a N i c o tr a w a z j e i k o s y w o * * * D R O K A y n a i m d o , n i n a t % K 1001 0 3 -T L 77 23 0 6 -T L 54 46 0 3 -T H 77 23 0 6 -T H 54 46 Objanienia:
LSM* deklarowany przez producenta sk³ad mieszanki: ruty zbo¿owe, otrêby zbo¿owe, produkty mleczne, ruty poekstrak-cyjne, bia³ko ziemniaczane, siemiê lniane, dro¿d¿e pastewne, mieszanki mineralne i witaminowe. Energia met. 12,0 MJ/kg, bia³ko ogólne 17,00%, w³ókno surowe 6,0%, t³uszcz surowy 3,0%, popió³ surowy 7,0%, lizyna 1,0%;
** charakterystyka nasion bobiku, odmiana LEO wg COBORU S³upia Wielka, Lista opisowa odmian 2007: bia³ko ogólne 29,8% s.m., w³ókno surowe 8,6%, taniny 0,026 mg/g s.m.;
*** charakterystyka nasion, odmiana AKORD wg COBORU S³upia Wielka, Lista opisowa odmian 2007: bia³ko ogólne 29,6% s.m., w³ókno surowe 8,1%, taniny 0,594 mg/g s.m.
Wyniki i omówienie
rednie wartoci oznaczanych wskaników hema-tologicznych i biochemicznych, jakie odnotowano
u szczurów dowiadczalnych, zebrano w tab. 2 oraz zilustrowano na ryc. 1-4.
Z przedstawionych danych wynika, ¿e 8-tygodnio-we skarmianie szczurów mieszank¹ z dodatkiem
ró¿-Tab. 2. rednie wartoci wybranych wskaników hematologicznych i biochemicznych u szczurów karmionych pasz¹ z dodat-kiem nasion odmian bobiku o niskiej i wysokiej zawartoci tanin (x ± SD)
Objanienia: A, B, C, D rednie oznaczone ró¿nymi literami ró¿ni¹ siê istotnie przy p £ 0,001
a k s W inik kGonrurtpoalnIa LGT.r-30II GLT.r-6I0II HGT.r-3IV0 HGT.r-6V0 ]l /l o m m [ b H 9,02±0,51 9,45±0,56 8,96±0,34 9,01±0,50 8,96±0,34 ]l /l [ t H 0,39±0,03 0,40±0,02 0,41±0,03 0,41±0,03 0,39±0,01 ]l / T [ C B R 7,45±0,47 7,78±1,07 7,93±0,83 7,72±1,26 7,94±0,52 ]l / G [ C B W 7,62±1,20 6,90±2,37 6,77±0,95 6,63±0,37 6,16±1,57 ]l / g [ e ti w o k ³ a c o k ³ a i B 63,75BC±2,54 70,57A±2,30 68,88A±1,94 66,62BA±6,25 61,37C±2,32 ]l /l o m m [ a z o k u l G 7,22A±0,66 7,35A±0,71 7,71AB±0,96 8,91B±1,56 8,31B±1,09 ]l /l o m m [ y d y r e c il g ir T 0,59B±0,18 0,27A±0,06 0,45AB±0,17 0,54B±0,10 0,44AB±0,11 ]l /l o m m [ l o r e t s e l o h C 1,33B±0,18 1,90A±0,27 1,40B±0,22 1,76A±0,23 1,86A±0,29 ]l /l o m m [ L D H 1,0C±0,17 1,62A±0,27 1,18BC±0,27 0,57D±0,15 1,49BA±0,26 ]l /l o m m [ L D L 0,29A±0,05 0,24A±0,15 0,21A±0,11 1,08B±0,28 0,34A±0,09 ]l / U [ T A p s A 26,39A±6,16 45,33B±8,66 39,61B±7,31 23,53A±8,09 20,37A±9,88 ]l / U [ T A L A 46,92A±4,04 29,97BC±10,31 29,64BC±3,50 26,13C±10,58 38,65A±5,93 Ryc. 1. redni poziom bia³ka ca³kowitego w surowicy
szczu-rów karmionych pasz¹ z dodatkiem nasion bobiku
Ryc. 2. Zawartoæ cholesterolu w surowicy szczurów karmio-nych pasz¹ z dodatkiem bobiku
Ryc. 4. Aktywnoæ ALAT i AspAT w surowicy szczurów kar-mionych pasz¹ z dodatkiem nasion bobiku
Ryc. 3. Frakcje cholesterolu oraz poziom trójglicerydów w surowicy szczurów karmionych pasz¹ z dodatkiem bobiku
nych odmian i ró¿nych iloci nasion bobiku nie wp³y-nê³o na czynnoæ uk³adu krwiotwórczego tych zwie-rz¹t, o czym wiadczy brak zmian w liczbie erytrocy-tów, poziomie Hb, a tak¿e liczbie oznaczanych leuko-cytów. Dane te nie potwierdzaj¹ spostrze¿eñ innych autorów, sugeruj¹cych zwi¹zek pomiêdzy obecnoci¹ tanin a wystêpowaniem anemii u zwierz¹t (1, 2, 27, 30). Afsana i wsp. (4) wykazali, ¿e dopiero wysokie dawki tanin, wy¿sze ni¿ 10 g/kg paszy, mog¹ przyczy-niæ siê do rozwoju anemii. W badaniach nie ledzono bezporednio gospodarki mineralnej u zwierz¹t do-wiadczalnych, mo¿na jedynie porednio stwierdziæ, ¿e w trakcie 8-tygodniowego podawania paszy zawie-raj¹cej nasiona bobiku o zró¿nicowanej zawartoci tanin nie dosz³o do zaburzeñ w gospodarce ¿elazowej. Podobnie, maj¹c na uwadze niewielki bezporedni wp³yw bia³ka paszowego na jego poziom w surowicy krwi, odnotowane ró¿nice w zawartoci bia³ka ca³ko-witego w surowicy szczurów dowiadczalnych s¹ in-teresuj¹ce, ale trudne do wyjanienia (tab. 2, ryc. 1). Adedapo i wsp. (1, 2) uwa¿aj¹, ¿e wzrost zawartoci bia³ka ca³kowitego u zwierz¹t otrzymuj¹cych produk-ty rolinne zawieraj¹ce taniny jest nastêpstwem od-wodnienia, spowodowanego niechêci¹ do pobierania wody. Wzrost poziomu bia³ka ca³kowitego u szczu-rów karmionych pasz¹ z dodatkiem nasion o niskiej zawartoci tanin (grupa LT-30, LT-60) i brak lub obni-¿enie jego poziomu u szczurów z grup otrzymuj¹cych dodatek nasion wysokotaninowych (grupa: HT-30, HT-60) w zestawieniu z niewielkimi wahaniami war-toci hematokrytu nie mo¿e byæ t³umaczony zaburze-niem gospodarki wodno-elektrolitowej (odwodnie-niem) (tab. 1, ryc. 1). Mo¿na podejrzewaæ, ¿e w grê wchodzi efekt metaboliczny zastosowanych kompo-nentów paszowych. W niniejszym dowiadczeniu wyrane efekty metaboliczne wynikaj¹ce z zastoso-wanej procedury dowiadczalnej ujawniaj¹ siê przy analizie gospodarki lipidowej. W surowicy szczurów karmionych mieszank¹ z dodatkiem nasion bobiku, w porównaniu do zwierz¹t kontrolnych, poziom cho-lesterolu ca³kowitego wzrós³, przy czym brak jest wyranej zale¿noci pomiêdzy iloci¹ dodawanych nasion, odmian¹, z której pochodzi³y a zawartoci¹ cholesterolu (tab. 1, ryc. 2). Zdaniem Park i wsp. (24), poziom cholesterolu w surowicy stanowi wypadkow¹: jego biosyntezy, eliminacji z kr¹¿enia, wch³aniania z przewodu pokarmowego oraz wydalania z ¿ó³ci¹ i ka³em. W omawianym dowiadczeniu ograniczono siê tylko do okrelenia poziomu cholesterolu w suro-wicy, trudno zatem wyrokowaæ, który z wymienionych elementów zadecydowa³ o przedstawionych zmianach. Przeprowadzona analiza poziomu frakcji HDL i LDL wykaza³a, ¿e wzrost zawartoci cholesterolu ca³kowitego wynika³ g³ównie ze zwiêkszenia udzia³u frakcji HDL (tzw. dobrego cholesterolu) (tab. 1, ryc. 3), z wyj¹tkiem szczurów otrzymuj¹cych dodatek nasion wysokotaninowych (gr. HT-30) (tab. 2, ryc. 3). Poziom LDL u szczurów dowiadczalnych oscylowa³ w
po-bli¿u wartoci notowanych w grupie kontrolnej. Jedy-nie w surowicy szczurów z grupy HT-30 odnotowano kilkukrotny wzrost tej frakcji lipidowej. Wp³yw tanin na zawartoæ lipidów jest znany. Yugarani i wsp. (32) opisali korzystne zmiany w udziale frakcji HDL i LDL u szczurów pozostaj¹cych na diecie bogatot³uszczo-wej z dodatkiem kwasu taninowego. Prusty i wsp. (27) oraz Gananamani i wsp. (10) wykazali, ¿e im ni¿sza zawartoæ w paszy zwi¹zków fenolowych, w tym ta-nin, tym mniejszy spadek cholesterolu. Wyniki badañ w³asnych spostrze¿eñ tych nie potwierdzaj¹.
Liczne dane sugeruj¹ zale¿noæ poziomu triglicery-dów od obecnoci w paszy zwi¹zków fenolowych. Cruz (7) uwa¿a, ¿e stê¿enie fenoli stanowi g³ówny czynnik redukuj¹cy poziom triglicerydów. Potwierdza-j¹ to Gananamani i wsp. (10), wskazuPotwierdza-j¹c, ¿e im wiêk-sza zawartoæ tanin, tym wiêkszy spadek triglicery-dów w osoczu. Badania w³asne do tak jednoznacznych wniosków nie upowa¿niaj¹, zw³aszcza, ¿e u szczurów karmionych pasz¹ z dodatkiem bobiku o niskiej za-wartoci tanin (LT-30) odnotowano najwy¿szy spadek tych lipidów (tab. 1, ryc. 3).
Pimiennictwo zawiera informacje nt. wp³ywu ta-nin na gospodarkê cukrow¹. Zdaniem Serrano i wsp. (30), hipoglikemiczne dzia³anie tanin mo¿e zachodziæ poprzez opónienie absorpcji glukozy w jelitach i in-sulinopodobny efekt w tkankach lub opónienie roz-woju cukrzycy insulinozale¿nej poprzez antyoksyda-cyjn¹ ochronê rodowiska komórek beta trzustki. Efek-ty te obserwowano po zastosowaniu wy¿szych dawek tych substancji. W omawianym dowiadczeniu anali-zowano poziom glukozy w surowicy krwi szczurów (tab. 2). Niewielkie wahania poziomu glukozy wspo-mnianego insulinopodobnego efektu nie potwierdza-j¹. Mo¿na s¹dziæ, ¿e brak efektu hipoglikemicznego wynika z relatywnie niskich dawek naturalnych tanin zawartych w nasionach bobiku dodawanych do mie-szanek.
W ocenie czynnoci, a przede wszystkim potencjal-nego, hepato- czy nefrotoksycznego oddzia³ywania wielu substancji wykorzystuje siê oznaczenia aktyw-noci tzw. enzymów znacznikowych, do których nale¿¹ ALAT i AspAT. Aminotransferaza asparaginianowa (AspAT) jest enzymem uwalnianym g³ównie z uszko-dzonych mitochondriów, uwa¿ana jest za enzym mniej swoisty dla w¹troby, lecz bardziej czu³y ni¿ uwalniane do krwi g³ównie z cytozolu aminotransferaza alanino-wa (ALAT) czy dyhydrogenaza mleczanoalanino-wa (LDH) (6).
W dostêpnym pimiennictwie niewiele jest danych wskazuj¹cych jednoznacznie na mo¿liwoæ hepatotok-sycznego oddzia³ywania zawartych w produktach pa-szowych tanin. Niektórzy autorzy sugeruj¹ wrêcz os³a-niaj¹ce komórki w¹trobowe dzia³anie zwi¹zków poli-fenolowych, w tym tanin (24). Wyniki badañ w³asnych równie¿ nie dostarczaj¹ jednoznacznej wskazówki. W porównaniu do szczurów z grupy kontrolnej naj-wy¿szy wzrost aktywnoci (poziomu) AspAT
odnoto-wano u szczurów z grup karmionych pasz¹ z dodat-kiem nasion bobiku niskotaninowej odmiany LEO (tab. 2, ryc. 4). Wbrew oczekiwaniom, u szczurów z grup otrzymuj¹cych w paszy nasiona odmiany boga-totaninowej aktywnoæ AspAT kszta³towa³a siê poni-¿ej poziomu grupy kontrolnej (tab. 2, ryc. 4). Nato-miast u szczurów wszystkich grup otrzymuj¹cych do-datek nasion bobiku stê¿enie ALAT utrzymywa³o siê na poziomie ni¿szym ni¿ w grupie kontrolnej (tab. 2, ryc. 4).
Interpretacja omawianych zmian aktywnoci enzy-mów wskanikowych jest trudna. Uzyskane wyniki nie pozwalaj¹ jednoznacznie stwierdziæ, czy dodatek do paszy nasion bobiku mo¿e mieæ dzia³anie uszkadzaj¹-ce, czy te¿ stymuluj¹ce czynnoæ w¹troby. Dla pe³ne-go wyjanienia niezbêdne jest przeprowadzenie dal-szych badañ.
Pimiennictwo
1.Adedapo A., Abatan M. O., Olorunsogo O. O.: Effects of some plants of the spurge family on haematological and biochemical parameters in rats. Vet. Arch. 2007, 77, 29-38.
2.Adedapo A. A., Abatan M. O.: The effects of pelleted leaves of Phyllanthus amarus and Euphorbia hirta on the haemograms of rats. Folia Vet. 2005, 49, 189-192.
3.Aerts R. J., Barry T. N., McNabb W. C.: Polyphenols and agriculture: benefi-cjal effects of proanthocyanidins in forages. Agric. Ecosyst. Environ. 1999, 75, 1-12.
4.Afsana K., Shiga K., Ishizuka S., Hara H.: Reducing effect of ingesting tannic acid on the absorbtion of iron but not of zinc, copper and manganese by rats. Biosci. Biotechnol. Biochem. 2004, 68, 584-592.
5.Borys B.: Substancje anty¿ywieniowe w paszach rolinnych dla kóz. Wiad. Zoot. 2007, XLV, 55-56.
6.Caban A., Wiaderkiewicz R., Kamiñski M., Oczkowicz G., Ziaja J.: Arterial ketone index in assessing liver function and its detoxicative capability after ischemia-reperfusion injury. Acta Bioch. Pol. 2000, 47, 1137-1146. 7.Cruz B. H., Diaz Cruz J. M., Arino C., Tauler R., Esteban M.: Multivariate
curve resolution of polarographic data applied to the study of the copper--binding ability of tannic acid. Anal. Chim. Acta 2000, 424, 203-209. 8.Elsheikh E. A. E., El Tinay A. H., Faul I. A.: Effect of cooking on
anti-nutri-tional factors and in vitro protein digestibility (IVPD) of faba bean grown with different nutritional regimes Food Chem. 1999, 67, 379-383. 9.Garcia-Lopez J. S., Erdman J. W., Sherman A. R.: Iron Retention by Rats
from Casein-Legume Test Meals: Effect of Tannin Level and Previous Diet. J. Nutr. 1990, 120, 760-766.
10.Gnanamani A., Sucha M., Jeepa G.: Haematological and biochemical ef-fects of polyphenolics in animal models. Chemosphere 2008, 72, 1321-1326. 11.Hanczakowski P.: Fenole substancje anty¿ywieniowe czy prozdrowotne.
Biul. Inform. IZ 2002, XL, 33-39.
12.Hart J. H., Hillis W. E.: Inhibition of wood-rotting fungi by ellagitannins in the heartwood of Quercus alba. Phytopathol. 1972, 62, 620-626.
13.Haslam E.: Vegetable tannins. The Biochemistry of Plants. Vol. 7. Academic Press, New York 1981, 527-554.
14.Jansman A. J., Verstegen M. W., Huisman J., W. van den Berg J.: Effects of hulls of faba beans (Vicia faba L.) with a low or high content of condensed tannins on the apparent ileal and cefal digestibility of nutrients and the excre-tion of endogenous protein in ileal digesta and feces of pigs. J. Anim. Sci. 1995, 73, 118-127.
15.Jasiñska Z., Kotecki A.: Characterization of main stems and strains bracteate inflorescence horse bean. Vol. I. Upgrowth, morphological features and crops. Sci. Lett. Agric. University, Wroc³aw 1998, 73, 173-206.
16.Jasiñska Z., Kotecki A.: Charakterystyka rodów i odmian bobiku o szczyto-wym kwiatostanie. Cz. II. Sk³ad chemiczny i wartoæ pokarmowa nasion. Zesz. Nauk. AR Wroc³aw 1998, 73, 207-234.
17.Jasiñska, Z., Kotecki A.: Szczegó³owa uprawa rolin. Wyd. AR, Wroc³aw 2003.
18.Jasiñska Z., Kotecki A.: Wartoæ gospodarcza rodów bobiku o szczytowym kwiatostanie Biul. IHAR 1993, 186, 13-19.
19.Kasprowicz M., Frankiewicz A.: The chemical composition of several varie-ties of faba bean and pea seeds. Pol. J. Natur. Sci. 2003, 14, 367-373.
20.Kasprowicz M., Frankiewicz A.: The content of some antinutritional factors in new varieties of faba bean and pea seeds. Pol. J. Natur. Sci. 2003, 14, 375--381.
21.Khennouf S., Amira S., Arrar L., Baghiani A.: Effect of Some Phenolic Com-pounds and Quercus Tannins on Lipid Peroxidation. World Appl. Sci. J. 2010, 9, 1144-1149.
22.Ksiê¿ak J.: Bia³ko z pola. http://www.farmer.pl/srodki-produkcji/pasze--zywienie/bialko_z_pola,2824f5a60501ee72fd1d.html).
23.Menaker L., Navia J. M.: Appetite regulation in the rat under various physio-logical conditions: the role of dietary protein and calories. J. Nutr. 1973, 103, 347-352.
24.Park S.-Y., Bok S.-H., Jeon S.-M., Park Y. B., Lee S.-J., Jeong T.-S., Choi M.-S.: Effect of rutin and tannic supplements on cholesterol metabo-lism in rats. Nutr. Res. 2002, 22, 283-295.
25.Pisulewska E., Hanczakowski P., Szymczyk B., Ernest T., Kulig B.: Porówna-nie sk³adu chemicznego, zawartoci substancji anty¿ywieniowych i wartoci pokarmowej nasion dziewiêciu odmian bobiku (Vicia faba L.) uprawianego w dwóch sezonach wegetacyjnych. Rocz. Nauk. Zoot. 1996, 23, 253-266. 26.Provenza F. D.: Postingestive feedback as an elementary determinant of food
selection and intake in ruminants. J. Range Manag. 1995, 48, 2-17. 27.Prusty A. K., Sahu N. P., Pal A. K., Reddy A. K., Shivendra Kumar E.: Effect
of dietary tannin on growth and haemato-immunological parameters of Labeo rohita (Hamilton) fingerlings. Anim. Feed Sci. Tech. 2007, 136, 96-108. 28.Reed J. D.: Nutritional toxicology of tannins and related polyphenols in forage
legumes. J. Anim. Sci. 1995, 73, 1516-1528.
29.Scalbert A.: Antimicrobial properties of tannins. Phytochemistr. Vol. 30. Per-gamon Press, Oxford 1991, 3875-3883.
30.Serrano J., Puupponen-Pimia R., Dauer A., Aura A. M., Saura-Calixto F.: Tannins: Current knowledge of food sources, intake, bioavailability and bio-logical effects. Mol. Nutr. Food Res. 2009, 53, 310-329.
31.tukelj M., Valenèak Z., Krsnik M., Nemec-Svete A.: The effect of the combi-nation of acids and tannin in diet on the performance and selected biochemi-cal, haematological and antioxidant enzyme parameters in grower pigs. Acta Vet. Scand. 2010, 52, 1-8.
32.Yugarani T., Tan B. K. H., Teh M., Das N. P.: Effects of polyphenolic natura products on the lipid profiles of rats fed high fat diets. Lipids 1992, 27, 181--186.
Adres autora: prof. dr hab. Wojciech Zawadzki, ul. Norwida 31, 50-375 Wroc³aw; e-mail: wojciech.zawadzki@up.wroc.pl
