Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 65 (11), 731-734, 2009

Medycyna Wet. 2009, 65 (11) 731

Artyku³ przegl¹dowy Review

Dzia³alnoœæ Miêdzynarodowego Urzêdu Epizootii (Office International des Epizootie, OIE) przedstawiono uprzednio (13). Data powstania, z siedzib¹ w Pary¿u, to 25 stycznia 1924 r. Wymieniona nazwa od kilkunastu lat coraz czêœciej zastêpowana jest, uznanym obecnie jako g³ówne, okreœleniem: Œwiatowa Organizacja Zdrowia Zwierz¹t (World Organisation for Animal Health), na ogó³ przy dodatku historycznego skrótu OIE lub te¿ przy wy-³¹cznym jego wykorzystywaniu dla okreœlenia wymie-nionej Organizacji.

G³ównym nurtem prac OIE przez dziesi¹tki lat by³o ustanawianie mo¿liwie miarodajnego systemu uzyskiwa-nia danych o pojawianiu siê i wystêpowaniu chorób za-kaŸnych i inwazyjnych zwierz¹t, o du¿ym lub znacznym potencjale przenoszenia siê ze zwierzêcia zaka¿onego na wolne od infekcji, z uwzglêdnieniem obszarów kuli ziem-skiej, na których mia³o to miejsce i dostarczaniem tych informacji g³ównym lekarzom weterynarii pañstw cz³on-kowskich. OIE przyczynia³o siê te¿ do unowoczeœniania dzia³alnoœci s³u¿b weterynaryjnych na œwiecie poprzez wskazywanie na dokonuj¹cy siê postêp naukowo-tech-niczny oraz w³¹czanie go do wytycznych postêpowania i ustawodawstwa weterynaryjnego, stosowanych w pro-filaktyce oraz zwalczaniu chorób zakaŸnych i

inwazyj-nych. Bli¿sze dane na ten temat znajduj¹ siê w licznych publikacjach, og³aszanych od lat w „Medycynie Wetery-naryjnej” i „¯yciu Weterynaryjnym”, zw³aszcza autor-stwa uczestników sesji generalnych OIE.

Rola OIE zwiêksza³a siê w ci¹gu minionych lat dziêki poszerzaniu tematyki z zakresu epizootiologii i epidemio-logii, przy sta³ym dostosowywaniu rekomendacji tej Or-ganizacji do dynamicznie rozwijaj¹cej siê i unowoczeœ-nianej produkcji zwierzêcej oraz coraz wiêkszego obro-tu miêdzynarodowego zwierzêtami: rzeŸnymi, towarzy-sz¹cymi cz³owiekowi lub egzotycznymi jak te¿ surow-cami, produktami i ¿ywnoœci¹ zwierzêcego pochodzenia. Wa¿n¹ dziedzin¹ prac sta³a siê standaryzacja i harmoni-zacja w skali globalnej metod diagnostyki laboratoryjnej chorób zakaŸnych i inwazyjnych, unowoczeœnianych w oparciu o osi¹gniêcia biologii molekularnej i in¿ynie-rii genetycznej. Zacieœnieniu ulega³a wspó³praca ze s³u¿b¹ zdrowia w obszarze chorób odzwierzêcych.

Okreœlony wy¿ej zakres dzia³alnoœci zosta³ w ostat-nich latach poszerzony istotnie o dwa nowe, podjête przez OIE, obszary tematyczne. Pierwszy obejmuje dzia³ania zmierzaj¹ce do zapewnienia konsumentowi bezpiecznej dla zdrowia ¿ywnoœci dziêki nadzorowi weterynaryjne-mu w tym aspekcie: ca³ego okresu chowu zwierzêcia

rzeŸ-Poszerzenie zakresu dzia³alnoœci OIE

o problematykê bezpieczeñstwa ¿ywnoœci

i dobrostanu zwierz¹t rzeŸnych

Pañstwowy Instytut Weterynaryjny – Pañstwowy Instytut Badawczy, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy

*Katedra Higieny Zwierz¹t i Ichtiologii Wydzia³u Biologii i Hodowli Zwierz¹t UP, ul. J. Che³moñskiego 38c, 51-630 Wroc³aw

Truszczyñski M., Ko³acz R.

Extending OIE activity by adding food safety and animal welfare areas

Summary

General information concerning the activity of the World Organisation for Animal Health OIE was presented. Following this the working program in relation to food safety of animal origin as seen in the OIE was characterized. In connection with this topic a special group was established called the OIE Working Group on Animal Production Food Safety. The role of this group is to coordinate OIE activities concerning animal production food safety and to advise OIE on issues in this area. Acknowledging the importance of animal welfare on the farm and during transportation and the humane approach to killing food animals in the slaughterhouse, an additional group was established and called OIE Animal Welfare Working Group. A definition of animal welfare related to the OIE strategy was formulated. The relationship was stressed between the welfare of animals during the whole production procedure on the farm and the quality of food of animal origin, which is connected with the activity of the OIE Working Group on Animal Production Food Safety. In order to support the activities of the two mentioned working groups the preparation of a OIE – FAO Guide to good farming practices for animal production food safety was announced.

Medycyna Wet. 2009, 65 (11) 732

nego, jego transportu, uboju, przetwórstwa surowców, do gotowego produktu spo¿ywczego w³¹cznie. Drugi kr¹g tematyczny dotyczy zapewniania zwierzêciu dobrostanu do momentu uboju, a nastêpnie humanitarnego uboju równie¿ przy kontroli przez s³u¿bê weterynaryjn¹ istnie-j¹cych warunków i procedur. Celem niniejszego artyku-³u przegl¹dowego jest charakterystyka obu wymienionych zadañ OIE (2, 3, 5, 6).

Bezpieczeñstwo ¿ywnoœci zwierzêcego pochodzenia

W latach 80. XX w. bezpieczeñstwo ¿ywnoœci by³o zagro¿one przede wszystkim ze strony czynników natu-ry chemicznej, w tym nawozów sztucznych podawanych w nadmiarze i œrodków ochrony roœlin (15). Wykaz sub-stancji niedozwolonych, które s¹ przedmiotem badania w toksykologicznych laboratoriach weterynaryjnych, obejmuje m.in.: stilbeny, tyreostatyki, sterydy, laktony kwasu rezorcynowego, nitrofurany, promazyny, chloram-fenikol i inne antybiotyki, leki przeciwrobacze, kokcy-diostatyki, karbaminiany, pyretroidy, neuroleptyki, nie-sterydowe i nie-sterydowe leki przeciwzapalne, pestycydy chloroorganiczne, polichlorowe bifenyle, pestycydy fos-foroorganiczne, pierwiastki toksyczne, mikotoksyny i barwniki. Znaczna liczba wymienionych substancji ³¹-czona jest z mo¿liwoœci¹ uczestniczenia w wyzwalaniu chorób nowotworowych cz³owieka.

Ze wzglêdu na stosunkowo niedawne wydarzenia, któ-re mia³y miejsce w Belgii, okktó-reœlane jako afera dioksy-nowa, oprócz wy¿ej wymienionych zwi¹zków znacze-nia sanitarnego nabra³y dioksyny – substancje ³¹czone z dzia³aniem rakotwórczym (11). Niezbêdne sta³o siê w zwi¹zku z tym zorganizowanie odpowiedniego zaple-cza laboratoryjnego w szeregu krajów, w tym w Polsce w Pañstwowym Instytucie Weterynaryjnym – Pañstwo-wym Instytucie Badawczym (PIWet-PIB) w Pu³awach, umo¿liwiaj¹cego kontrolê ¿ywnoœci pochodzenia zwie-rzêcego w tym kierunku.

Czynnikami ryzyka sta³y siê paszowe antybiotyki apli-kowane zwierzêtom jako dodatki w celu ochrony, zw³asz-cza przed wywo³uj¹cymi biegunki w pierwszym okresie odchowu zwierz¹t patogenami. Zagro¿eniem dla kon-sumenta okaza³y siê w ¿ywnoœci hormony wzrostu, po-dawane zwierzêtom rzeŸnym w celu skrócenia okresu tuczu (9, 15).

Ujemne oddzia³ywanie wymienionych wy¿ej grup zwi¹zków na zdrowie cz³owieka zosta³o z czasem czêœ-ciowo ograniczone dziêki ustanowieniu regulacji praw-nych zakazuj¹cych lub ograniczaj¹cych ich stosowanie w produkcji zwierzêcej, przy egzekwowaniu ich realiza-cji przez s³u¿by weterynaryjne. Temu celowi s³u¿y te¿ monitoring dotycz¹cy ich wystêpowania w ¿ywnoœci zwierzêcego pochodzenia, wykonywany w weterynaryj-nych laboratoriach toksykologiczweterynaryj-nych, w Polsce w PIWet--PIB w Pu³awach.

Mimo uzyskania znacznej poprawy, ci¹gle np. w od-niesieniu do antybiotyków, jako dodatków paszowych, wyra¿ane s¹ ze strony s³u¿by zdrowia uwagi krytyczne, t³umacz¹ce niepowodzenia antybiotykoterapii infekcji bakteryjnych cz³owieka stosowaniem w ¿ywieniu zwie-rz¹t wymienionych substancji (1, 12). Zatem, by jeszcze doskonalej temu zapobiec, równie¿ w Polsce od 1

stycz-nia 2006 r. zosta³ wprowadzony urzêdowy zakaz stoso-wania wszystkich antybiotyków w ¿ywieniu zwierz¹t – na podstawie rozporz¹dzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1831/2003/EC, mimo ¿e ju¿ od szeregu lat obo-wi¹zuj¹ daleko id¹ce w tym wzglêdzie restrykcje. Nato-miast w nawi¹zaniu do niepowodzeñ w leczeniu anty-biotykami infekcji bakteryjnych cz³owieka nale¿y stwier-dziæ, ¿e g³ówne Ÿród³o antybiotykoopornych szczepów nie znajduje siê w rezerwuarze zwierzêcym, lecz w œro-dowisku szpitalnym i jest konsekwencj¹ nie zawsze ra-cjonalnego stosowania chemioterapeutyków w leczeniu ludzi. Takim dzia³aniem selekcjonowane „ludzkie”, a nie „zwierzêce” szczepy oporne przekazuj¹ w wyniku rekom-binacji genetycznej dodatkowo „ludzkim” szczepom, dot¹d antybiotykowra¿liwym, materia³ genetyczny, prze-kszta³caj¹cy je w szczepy oporne.

W latach 90. XX w. zwiêkszy³a siê w skali globalnej rola czynników natury biologicznej jako g³ównego za-gro¿enia zdrowia cz³owieka ze strony ¿ywnoœci zwie-rzêcego pochodzenia.

Zw³aszcza pa³eczki Salmonella, Campylobacter jejuni i werotoksyczne szczepy Escherichia coli – wystêpuj¹ce u zwierz¹t ¿ywych i wywo³uj¹ce z tego Ÿród³a zacho-rowania ludzi – zagra¿aj¹ zdrowiu cz³owieka te¿ za poœrednictwem konsumowanej ¿ywnoœci zwierzêcego pochodzenia, która mo¿e byæ ich rezerwuarem. Dosko-nalenie metod ich identyfikacji i systemów monitorowa-nia w ¿ywnoœci i paszach, w kontekœcie zapobiegamonitorowa-nia chorobom cz³owieka zas³uguje zatem na miano prioryte-tów badawczych. Stosunkowo nowym obszarem badañ, adresowanych do œrodowiska weterynaryjnego, jest te-matyka dotycz¹ca wystêpowania w surowcach i ¿ywnoœ-ci zwierzêcego pochodzenia oraz w paszach dla zwierz¹t prionów. W tym kontekœcie godzi siê wskazaæ g¹bczast¹ encefalopatiê byd³a (BSE) i wystêpuj¹cy u cz³owieka odzwierzêcy wariant choroby Crentzfeldta-Jakoba. Wy-mieniona problematyka, zwi¹zana z chorobotwórczymi drobnoustrojami, stanowi w Polsce g³ówny dzia³ badañ, diagnostyki laboratoryjnej i monitoringu w PIWet-PIB w Pu³awach.

Uwzglêdniaj¹c przedstawione na temat bezpieczeñstwa ¿ywnoœci dane, utworzona zosta³a w 2002 r. Grupa Ro-bocza OIE Bezpieczeñstwa ¯ywnoœci w Produkcji Zwie-rzêcej (Working Group on Animal Production Food Sa-fety) jako wynik postulatu Komitetu Miêdzynarodowe-go OIE, skupiaj¹ceMiêdzynarodowe-go delegatów pañstw cz³onkowskich i stanowi¹cego najwy¿szy organ decyzyjny tej Organiza-cji (2, 3). W konsekwenOrganiza-cji wzmo¿one zosta³y kontakty OIE z Komisj¹ Kodeksu ¯ywnoœciowego (Codex Ali-mentarius Commission, CAC), dzia³aj¹c¹ jako agenda ONZ w szeroko rozumianym obszarze ¿ywnoœci. Prze-wodnicz¹cym wymienionej Grupy Roboczej jest prof. Stuart Slorach (Szwecja) (14). Jako jej g³ówne zadanie okreœlono takie kszta³towanie, z decyduj¹cym udzia³em s³u¿b weterynaryjnych, chowu zwierz¹t rzeŸnych, by ich surowce, produkty i pochodz¹ca z nich ¿ywnoœæ by³y bezpieczne dla konsumenta. Efektem dotychczasowej pracy jest sporz¹dzenie „Wytycznych Kontroli Zagro¿eñ Biologicznych w odniesieniu do Zdrowia Zwierz¹t i Zdro-wia Publicznego”, odnosz¹cych siê do okresu chowu

i po-Medycyna Wet. 2009, 65 (11) 733

ubojowej inspekcji weterynaryjnej. Zosta³y one przyjête decyzj¹ Komitetu Miêdzynarodowego OIE w maju 2006 r. w czasie trwania 74. Sesji Generalnej OIE jako za³¹cznik (Appendix 3.10.1) Kodeksu Zdrowia Zwierz¹t L¹dowych (Terrestrial Code), bêd¹cego w gestii Komisji Standar-dów Zdrowia Zwierz¹t L¹dowych OIE (Terrestrial Ani-mal Health Standards Commission). Wytyczne te, dosko-nalone w kolejnych latach, adresowane s¹ do pañstwo-wych s³u¿b weterynaryjnych krajów cz³onkowskich OIE. W szczególnoœci uwzglêdniaj¹ eliminowanie z ³añcucha ¿ywnoœciowego „od fermy do konsumenta” czynników zagra¿aj¹cych zdrowiu cz³owieka. Istotnym elementem w tym kontekœcie jest zapewnianie bezpieczeñstwa pasz. Dodaæ nale¿y, ¿e oprócz wspó³pracy z Kodeksem ¯yw-noœciowym, wymieniona Grupa Robocza rozwija wspó³-pracê z odnoœnymi agendami FAO i WHO (14).

Dobrostan

Wyrazem poszerzania dzia³alnoœci OIE by³o, oprócz omówionego problemu bezpieczeñstwa ¿ywnoœci, usta-nowienie kolejnego zespo³u specjalistów o nazwie Grupa Robocza ds. Dobrostanu Zwierz¹t (Working Group on Animal Welfare). Mia³o to miejsce na 70. Sesji General-nej OIE (26-31 maja 2002 r.) (2). W czasie nastêpGeneral-nej Sesji Generalnej (18-23 maja 2003 r.) (3) przyjêty zosta³ sk³ad osobowy Grupy Roboczej, którego przewodnicz¹-cym zosta³ dr David Bayvel (Nowa Zelandia) (6). Wy-mieniona Grupa, oprócz zadañ zwi¹zanych z zapewnia-niem mo¿liwie optymalnych warunków chowu zwierz¹t, ma uzupe³niaæ dzia³alnoœæ Grupy Roboczej ds. Bezpie-czeñstwa ¯ywnoœci w Produkcji Zwierzêcej odnoœnie do jakoœci ¿ywnoœci przy za³o¿eniu, ¿e jej jakoœæ w znacz¹-cym stopniu zale¿y od dobrostanu (welfare) zwierz¹t w fermie, od urodzenia do uboju. Dodatkowo, jako jej zadanie, okreœlono opracowywanie wytycznych dotycz¹-cych humanitarnego transportu zwierz¹t rzeŸnych oraz ich uboju w warunkach ograniczaj¹cych cierpienie.

Efektem inspiracji wymienionej Grupy Roboczej by³y publikacje dotycz¹ce dobrostanu, og³oszone w OIE Scien-tific and Technical Review, 24 (2), 2005, pod nastêpuj¹-cym tytu³em zbiorczym: „Dobrostan Zwierz¹t: Rozwi¹-zania Globalne, D¹¿enia i Wyzwania (Animal Welfare, Global Issues Trends and Challenges)” (7, 8).

Zgodnie ze sformu³owan¹ wczeœniej i niezale¿nie od OIE definicj¹ (10), dobrostan zwierz¹t (welfare) okreœla stan równowagi miêdzy œrodowiskiem zewnêtrznym i we-wnêtrznym ustroju, warunkuj¹cy stopieñ produkcyjnoœ-ci i zdrowie osobnika oraz szerzej stad, czyli grup zwie-rz¹t hodowanych w celach produkcji ¿ywnoœci. Inna definicja charakteryzuje dobrostan jako zdolnoœæ orga-nizmu do utrzymania równowagi fizjologicznej w wa-runkach fluktuacji czynników endo- i egzogennych (10). Zachwianie dobrostanu nastêpuje wówczas, gdy natê¿e-nie bodŸców dzia³aj¹cych na systemy fizjologiczne wy-kracza poza zdolnoœæ utrzymania, dziêki mechanizmom kompensuj¹cym, równowagi. Zgodnie z wymogami do-brostanu, zwierzêta w warunkach chowu, w tym zw³asz-cza w du¿ych fermach, maj¹ byæ wolne od niedo¿ywie-nia, pragnieniedo¿ywie-nia, zimna, nadmiernego ciep³a, niewygód przestrzennych, a tak¿e bólu, urazów i lêku (10).

W odniesieniu do trzech dzia³ów Grupy Roboczej ds. Dobrostanu Zwierz¹t – warunków chowu, transportu i uboju – niezbêdne jest ustanowienie opartych na bada-niach naukowych norm i regulacji prawnych. Te zaœ maj¹ byæ podstaw¹ dzia³añ kontrolnych s³u¿b weterynaryjnych z prawem ingerowania w sytuacjach tym normom nieod-powiadaj¹cych (7, 9).

W wyniku dyskusji rozpoczêtych w czasie 75. Sesji Generalnej Komitetu Miêdzynarodowego OIE (20-25 maja 2007 r.) (4) Komisja Standardów Zdrowia Zwie-rz¹t L¹dowych (Terrestrial Animal Health Standards Commission) we wspó³pracy z Grup¹ Robocz¹ ds. Bez-pieczeñstwa ¯ywnoœci w Produkcji Zwierzêcej oraz z Grup¹ Robocz¹ ds. Dobrostanu Zwierz¹t OIE opraco-wa³y, zgodn¹ ze specyfik¹ OIE, definicjê dobrostanu zwierz¹t. Zosta³a ona przyjêta przez Miêdzynarodowy Komitet OIE w czasie 76. Sesji Generalnej w maju 2008 r. (14). Brzmi nastêpuj¹co (5): „Dobrostan zwierz¹t ozna-cza, w jakim stopniu zwierzê radzi sobie w oferowanych przez hodowcê warunkach. Dobrostan zwierz¹t okreœla siê jako w³aœciwy, je¿eli (wed³ug kryteriów naukowych) zwierzê jest zdrowe, zadowolone, dobrze od¿ywione, bezpieczne, potrafi wyra¿aæ wrodzone zachowania i je-¿eli nie odczuwa takich nieprzyjemnych stanów, jak: ból, strach czy wyra¿aj¹ce siê niepokojem niezadowolenie. Dobrostan zwierz¹t wymaga profilaktyki i opieki wetery-naryjnej, odpowiednich pomieszczeñ, warunków chowu, ¿ywienia, transportu, jak te¿ humanitarnego sposobu uboju. Dobrostan zwierz¹t okreœla stan zwierzêcia; trak-towanie zwierz¹t obejmuje takie terminy, jak: opieka nad zwierzêciem, warunki chowu i humanitarne traktowanie”. Na podkreœlenie zas³uguje postulowany ze strony OIE udzia³ miejscowych s³u¿b weterynaryjnych w ocenie ca-³okszta³tu warunków zoohigienicznych fermy wp³ywa-j¹cych na dobrostan zwierz¹t, a tak¿e nadzoru i kontroli warunków transportu oraz uboju, opartych o okreœlone normy i przepisy prawne. Stwierdzenie ich przekrocze-nia stanowi natomiast podstawê do egzekwowaprzekrocze-nia przez s³u¿bê weterynaryjn¹ sankcji wobec w³aœciciela zwierz¹t, w³¹cznie do zakazu kontynuowania chowu w danej fermie.

Chocia¿ zwi¹zek pomiêdzy poziomem dobrostanu zwierz¹t a bezpieczeñstwem ¿ywnoœci wydaje siê odleg-³y, to zagadnienia dobrostanu zwierz¹t w prawodawstwie UE, pracach OIE oraz w œwiadomoœci i oczekiwaniach konsumentów wysuwaj¹ siê obecnie na pierwszy plan. Nale¿y stwierdziæ, ¿e obni¿onemu poziomowi dobrosta-nu zwierz¹t towarzyszy zawsze obni¿ona ich zdrowot-noœæ i odwrotnie – chore zwierzê charakteryzuje siê za-wsze obni¿onym dobrostanem. Je¿eli zatem przyjmiemy, ¿e bezpieczna ¿ywnoœæ mo¿e pochodziæ tylko od zdro-wych zwierz¹t, to zale¿noœæ pomiêdzy dobrostanem zwie-rz¹t a bezpieczeñstwem ¿ywnoœci nie jest ani pozorna, ani odleg³a.

Zgodnie z za³o¿eniami OIE odnosz¹cymi siê do do-brostanu, przygotowany zosta³ wspólnie przez OIE i FAO Przewodnik Dobrych Praktyk Farmerskich w Produkcji Bezpiecznej ¯ywnoœci Zwierzêcego Pochodzenia (Guide to Good Farming Practices for Animal Production Food Safety, GGFP) (5). Ukazanie siê drukiem przewidziano na koniec 2008 r. lub pocz¹tek roku nastêpnego.

Medycyna Wet. 2009, 65 (11) 734

Zawarte w GGFP wskazania, adresowane zw³aszcza do zarz¹dzaj¹cych ferm¹ i hodowców, maj¹ na celu eli-minowanie lub ograniczanie do minimum ryzyka zaist-nienia w czasie chowu zwierz¹t rzeŸnych, zagro¿eñ zdro-wia cz³owieka ze strony pozyskiwanej od nich ¿ywnoœ-ci. OIE rekomenduje w³adzom weterynaryjnym oraz zwi¹zanym z omawian¹ problematyk¹ innym decyden-tom w pañstwach cz³onkowskich OIE wprowadzanie GGFP do praktyki jako czêœci sk³adowej ogólnego sys-temu zdrowia. Istotnymi elementami zarz¹dzania (ma-nagement) ferm¹ zwierz¹t rzeŸnych, w nawi¹zaniu do zapewniania dobrostanu i bezpieczeñstwa ¿ywnoœci, jest system rejestracji i identyfikacji zwierz¹t oraz obowi¹-zek hodowców zg³aszania do s³u¿b weterynaryjnych przy-padków wyst¹pienia choroby. Wa¿nym czynnikiem jest prowadzenie ksi¹g zawieraj¹cych informacje o stanie zwierz¹t, z uwzglêdnieniem ich podzia³u na grupy pro-dukcyjne, przy mo¿liwoœci identyfikowania poszczegól-nych osobników. Ksiêgi te powinny te¿ zawieraæ infor-macje o ka¿dym zakupie zwierz¹t, z uwzglêdnieniem miejsca ich pochodzenia, daty przybycia, dane na temat przemieszczania zwierz¹t w obrêbie fermy, zmian w sys-temie ¿ywienia i informacje dotycz¹ce programów pre-wencyjno-profilaktycznych. Powinny byæ te¿ zawarte w nich informacje na temat pochodzenia i wykorzysta-nia pasz, leków, œrodków dezynfekcyjnych i innych che-mikaliów stosowanych w danej fermie oraz informacje o wyst¹pieniu chorób (zakaŸnych lub niezakaŸnych), pad-niêciach z podaniem daty i rozpoznania choroby, sposo-bów leczenia i wyników. Nale¿y te¿ uwzglêdniæ zaist-nia³e powi¹zania pomiêdzy fermami, wynikaj¹ce z prze-mieszczania zwierz¹t.

Wa¿nym elementem Przewodnika Dobrych Praktyk Farmerskich w Produkcji Bezpiecznej ¯ywnoœci Zwie-rzêcego Pochodzenia (GGFP) jest przestrzeganie zasad bioasekuracji ferm, których celem jest niedopuszczenie do wyst¹pienia na fermie specyficznych czynników za-kaŸnych, a w przypadku ich zaistnienia – doprowadze-nie do ca³kowitej ich eradykacji. W celu ochrony przed chorobami zakaŸnymi w intensywnych hodowlach obo-wi¹zuj¹ bardzo restrykcyjne zasady uwzglêdniaj¹ce wszystkie czynniki ryzyka rozprzestrzeniania siê chorób. Dla tych zagro¿eñ ustalane s¹ krytyczne punkty kontroli, system ich nadzorowania oraz opracowany plan dzia³a-nia dla obni¿edzia³a-nia zagro¿eñ w danym punkcie. Punkty kry-tyczne dla tego zadania powinny uwzglêdniaæ nastêpu-j¹ce elementy bioasekuracji ferm:

1) kontrola weterynaryjna nad obrotem zwierzêtami (œwiadectwa zdrowia, wyniki badañ diagnostycznych),

2) kwarantanna zwierz¹t (lokalizacja budynków kwa-rantanny, czas kwakwa-rantanny, dodatkowe badania labora-toryjne),

3) lokalizacja ferm zwierzêcych (identyfikacja zagro-¿eñ erogennych),

4) funkcjonowanie systemu czarno-bia³ego (œluzy oso-bowe i samochodowe, przeszkolenie personelu maj¹ce na celu upewnienie siê, ¿e zachowuje on w³aœciwy po-ziom higieny i dysponuje odpowiedni¹ wiedz¹, by zapo-biegaæ, zmniejszaæ lub eliminowaæ zagro¿enia bezpie-czeñstwa ¿ywnoœci (np. mycie r¹k, procedury

dezynfek-cyjne, noszenie ubrañ ochronnych, œwiadectwa zdrowia personelu, warunki wizyt osób trzecich),

5) stosowanie zasady „pomieszczenie pe³ne – pomiesz-czenie puste”, co pozwala na oczyszpomiesz-czenie i dezynfekcjê pomieszczeñ oraz wyposa¿enia (³¹cznie z podajnikami paszy i wody) po wyjœciu jednej grupy zwierz¹t, a przed przyjœciem nastêpnej,

6) dezynfekcja, dezynsekcja i deratyzacja oraz kon-trola skutecznoœci tych programów,

7) kontrola mikrobiologiczna paszy i wody,

8) zabezpieczenie fermy przed ptakami i zwierzêtami dzikimi,

9) zabezpieczenie i zagospodarowanie zwierz¹t pad-³ych,

10) kontrola weterynaryjnych programów profilakty-ki i terapii.

Reasumuj¹c, nale¿y stwierdziæ, ¿e podstaw¹ profilak-tycznego dzia³ania na fermie zwierz¹t rzeŸnych na rzecz zdrowia cz³owieka jest realizowanie i przestrzeganie przez w³aœciciela lub opiekuna zasad bioasekuracji i do-brostanu zwierz¹t, w tym unikanie niepokojenia zwie-rz¹t, oraz zapewnienie norm zootechnicznych, zw³asz-cza w zakresie ¿ywienia, wentylacji, temperatury i opty-malnej obsady zwierz¹t na jednostkê powierzchni. Zgod-nie z rekomendacjami i postulatami OIE, weryfikacja w³aœciwego spe³niania wymienionych warunków powinna znajdowaæ siê w gestii s³u¿b weterynaryjnych, wizytuj¹-cych obiekty chowu zwierz¹t rzeŸnych okresowo, regu-larnie, w czasie ca³ego cyklu produkcyjnego, a nie tylko w przypadku wystêpuj¹cych zachorowañ.

Piœmiennictwo

1.Acar J., Röstel B.: Antimicrobial resistance: an overview. Rev. sci. tech. Off. int. Epiz. 2001, 20, 797-810.

2.Anon.: 70th _{General Session OIE. Final Report 2002. World Organisation for}

Animal Health. Paris, 26-31 May 2002.

3.Anon.: 71st _{General Session OIE. Final Report 2003. World Organisation for}

Animal Health. Paris, 18-23 May 2003.

4.Anon.: 75th _{General Session OIE. Final Report 2007. World Organisation for}

Animal Health. Paris, 20-25 May 2007.

5.Anon.: A new definition for the Terrestrial Animal Health Code: „animal welfare”. OIE Bulletin 2008, 3, 4.

6.Bayvel A. C. D.: Animal welfare update. OIE Bulletin 2008, 2, 3-5. 7.Caporale V., Alessandrini B., Dalla Villa P., Del Papa S.: Global

perspecti-ves on animal welfare: Europe. Rev. Sci. Tech. Off. Int. Epiz. 2005, 24, 567--577.

8.Duncan I. J. H.: Science-based assessment of animal welfare: farm animals. Rev. sci. tech. Off. int. Epiz. 2005, 24, 483-492.

9.Kennedy D. G., Cannavan A., McCracken G.: Regulatory problems caused by contamination, a frequently overlooked cause of veterinary drug residues. J. of Chromatography A. 2000, 882, 37-52.

10.Ko³acz R., Bodak E.: Dobrostan zwierz¹t i kryteria jego oceny. Medycyna Wet. 1999, 55, 147-154.

11.Piskorska-Pliszczyñska J.: Dioksyny i zwi¹zane z nimi zagro¿enia zdrowia. Medycyna Wet. 1999, 55, 491-496.

12.Truszczyñski M.: Aktualne priorytety w naukach weterynaryjnych. Nauka 2006, 1, 139-148.

13.Truszczyñski M.: Miêdzynarodowy Urz¹d Epizootii – powstanie i dzia³al-noœæ. Medycyna Wet. 2004, 60, 215-219.

14.Truszczyñski M., Wijaszka T., Lech E.: 76. Sesja Generalna OIE – dowód rosn¹cego zainteresowania miêdzynarodowego podejmowana tematyk¹. Me-dycyna Wet. 2008, 64, 1171-1176.

15.¯mudzki J., Niewiadomska A., Wojtoñ B.: Weterynaryjny krajowy program badañ kontrolnych pozosta³oœci pochodzenia zwierzêcego. Medycyna Wet. 2005, 61, 649-653.

Adres autora: prof. dr hab. Marian Truszczyñski, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: mtruszcz@piwet.pulawy.pl