Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 65 (3), 208-210, 2009

Medycyna Wet. 2009, 65 (3) 208

Praca oryginalna Original paper

Ja³owiec sawina (Juniperus sabina L.), znany tak¿e pod nazw¹ ja³owiec sabiñski lub ja³owiec sabina, jest krze-wem iglastym czêsto uprawianym jako roœlina ozdobna w ogródkach i parkach. W stanie dzikim roœnie tylko w Pieninach. Nale¿y do gromady nagonasiennych (Pino-phyta), podgromady nagonasiennych drobnolistnych (Pinophytina), klasy iglastych (Pinopsida), podklasy Pinidae, rzêdu cyprysowców (Cupressales), rodziny cyprysowatych (Cupressaceae), podrodziny ja³owcowa-tych Juniperoideae, plemienia Junipereae, podplemienia Juniperinae, rodzaju ja³owiec (Juniperus L.) (17). Wiele roœlin z rodziny cyprysowatych, w szczególnoœci ja³ow-ce, jest toksycznych dla ludzi i zwierz¹t. Za najbardziej niebezpieczny uwa¿any jest ja³owiec sawina (10, 18).

Czynnikami sprawiaj¹cymi, ¿e ca³a roœlina i olejek z niej otrzymywany mog¹ byæ toksyczne, s¹ sk³adniki olej-ku: alkohol terpenowy – sabinol i terpen – sabinen oraz podofilotoksyna – zwi¹zek o budowie wielopierœcienio-wej. Podofilotoksyna jest sk³adnikiem ¿ywicy podofilo-wej (Podophyllum resin), zwanej tak¿e podofilin¹ (11). Podofilotoksyna jest silnie toksycznym zwi¹zkiem i mo¿e wywo³aæ u ludzi powa¿ne efekty uboczne zarówno po spo¿yciu, jak i miejscowym zastosowaniu. Najczêœciej wymienia siê: nudnoœci, wymioty, biegunkê, trombocy-topeniê, leukopeniê, uszkodzenie szpiku kostnego i w¹-troby, psychozy, halucynacje, neuropatie obwodowe, a na-wet œpi¹czkê spowodowan¹ uszkodzeniem centralnego uk³adu nerwowego (6, 8, 9, 12, 13, 19). U szczurów, którym podawano podofilotoksynê doustnie, w badaniu histopatologicznym stwierdzano atrofiê i zmiany degene-racyjne w nab³onku jelit i kanalików nasiennych j¹der, zwyrodnienie t³uszczowe w¹troby, zmniejszenie liczby komórek groniastych trzustki oraz zmiany w neuronach w postaci obrzêków, które mog¹ byæ przyczyn¹ zaburzeñ

czucia wystêpuj¹cych u ludzi po zatruciu podofilotoksy-n¹ (3).

Zawartoœæ olejku eterycznego w szpilkach, jagodach i pêdach ja³owca sawina wynosi, wg ró¿nych autorów, od 1% do 5% (1, 18). Charakterystyczn¹ cech¹ tej roœliny jest nieprzyjemny zapach i gorzki smak, spowodowany obecnoœci¹ sabinolu. Wed³ug Œwiejkowskiego, 3,6 g olej-ku stanowi dawkê truj¹c¹ dla kota, a 7 g olejolej-ku zabija królika w ci¹gu 7,5 godziny (20). Dawkê truj¹c¹ dla cz³o-wieka, wywo³uj¹c¹ drgawki i pora¿enie uk³adu nerwo-wego stanowi ok. 10 g pêdów roœlinnych lub 0,2-1,0 g olejku (18). Objawy kliniczne zatrucia sabinolem zwi¹-zane s¹ przede wszystkim z uk³adem pokarmowym, ner-wowym i moczowym. Po spo¿yciu sk³adniki olejku ete-rycznego wywo³uj¹ silne podra¿nienie b³ony œluzowej przewodu pokarmowego, szczególnie ¿o³¹dka i jelit, ma-nifestuj¹ce siê krwawymi wymiotami i biegunkami oraz bolesnymi skurczami jelit. Do najczêstszych objawów ze strony uk³adu nerwowego nale¿¹ drgawki, bezw³ad i za-burzenia œwiadomoœci a¿ do ca³kowitej jej utraty. Sabi-nol powoduje tak¿e silne podra¿nienie nerek, bolesne skurcze pêcherza moczowego, sk¹pomocz i krwawienia z uk³adu moczowego. Poprzez dzia³anie dra¿ni¹ce na ma-cicê, objawiaj¹ce siê jej krwawieniem i skurczami sabi-nol wywo³uje poronienie i w tym celu by³ bardzo czêsto u¿ywany w medycynie ludowej (18, 20). Udowodniono, ¿e wywiera równie¿ dzia³anie embriotoksyczne oraz za-pobiega implantacji zarodków u myszy (14, 15). Tak¿e ja³owiec zwyczajny, uwa¿any za mniej toksyczny ni¿ ja-³owiec sawina, zapobiega implantacji zarodków u szczu-rów (16). W eksperymentalnych badaniach u ciê¿arnych krów, którym wprowadzano przez zg³êbnik do ¿o³¹dka ig³y ja³owca w iloœci 4,5-5,5 kg/dzieñ, roœlina ta wywo³y-wa³a ronienia w 3.-4. dniu od spo¿ycia (7). Olejek

wy-Przypadek zatrucia kota ja³owcem sawina

– przebieg kliniczny

GRA¯YNA WA£KUSKA, MONIKA WOJCIECHOWSKI, MAJA CHODUÑ*, HANNA KACIUBA* Zak³ad Toksykologii i Ochrony Œrodowiska Katedry Przedklinicznych Nauk Weterynaryjnych

Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, ul. Akademicka 12, 20-033 Lublin *Przychodnia Weterynaryjna „Oaza” s.c., ul. Szczytowa 11, 20-562 Lublin

Wa³kuska G., Wojciechowski M., Choduñ M., Kaciuba H.

Case of sabin juniper intoxication in a cat and its clinical course

Summary

Sabin juniper (Juniperus sabina L.) is very toxic for humans and animals. The aim of this paper was to present the clinical course of sabin juniper intoxication in a 3-year-old-queen. Clinical symptoms after the ingestion of a juniper branch were general weakness, decreased body temperature, anorexia, bloody vomiting and the nerological symptoms: corectasia, involuntary movements, paraplegia and loss of consciousness. In the final stage symptoms of dyspnea, respiratory failure and total respiratory arrest were expressed in the animal. The autopsy showed haemorrhagic inflammation of the small intestine. Feed content with clotted blood was present in the small intestine. Local congestion and petechias were seen in the intestinal mucosa.

Medycyna Wet. 2009, 65 (3) 209

dzielany przez ja³owiec sawina ³atwo wch³ania siê przez nieuszkodzon¹ skórê. Przy u¿yciu zewnêtrznym olejku lub sproszkowanej roœliny dochodzi do silnego uszkodze-nia skóry, a nawet powstawauszkodze-nia pêcherzy i ognisk mart-wicy. Sabinol dzia³a równie¿ toksycznie na uk³ad naczy-niowy. Ciê¿kie objawy zatrucia pojawiaj¹ siê od 10 go-dzin do kilku dni od spo¿ycia. Zgon poprzedzany jest zwykle drgawkami i utrat¹ przytomnoœci, œmieræ nastê-puje na skutek pora¿enia oœrodka oddechowego (18). Podczas badania sekcyjnego stwierdza siê zapalenie lub

wylewy krwawe pod œluzówk¹ prze³yku i ¿o³¹dka, zapa-lenie jelit, nerek, macicy, otrzewnej i pêcherza moczowe-go (5, 18, 20).

Celem artyku³u jest przedstawienie przebiegu klinicz-nego i zmian anatomopatologicznych po zatruciu ja³ow-cem sawina u kota.

Opis przypadku

Dwuletnia kotka, rasy europejskiej, o masie 3 kg, zosta³a przyniesiona do przychodni w godzinach rannych z objawami os³abienia, braku apetytu i krwawych wymiotów. Ciep³ota cia-³a wynosicia-³a 37°C, w trakcie omacywania stwierdzono wyraŸ-n¹ bolesnoœæ brzucha. Kotka by³a wysterylizowana, regularnie poddawana szczepieniom przeciwko chorobom zakaŸnym i wy-puszczana na spacery. Zwierzê ¿ywiono karm¹ komercyjn¹. Z wywiadu wynika³o, ¿e dzieñ wczeœniej zwierzê jad³o ga³êzie ja³owca. W³aœciciele nie wiedzieli, ¿e roœlina ta jest truj¹ca. Zastosowano leczenie objawowe, polegaj¹ce na podaniu kotce do¿ylnie p³ynu Ringera w dawce 2-10 ml/kg m.c., atropiny w dawce 0,05 mg/kg m.c., cyklonaminy w dawce 5-10 mg/kg m.c., dexametazonu w dawce 0,02-0,2 mg/kg m.c. oraz pod-skórnie vitaconu w dawce 2,5-5 mg/kg m.c. i potencilu w daw-ce 1 ml/kg m.c. Kotkê umieszczono w ogrzewanej klatdaw-ce. Po kilku godzinach ponownie zmierzono ciep³otê cia³a, która wy-nios³a 38°C. Zwierzêciu podano do¿ylnie 5% roztwór glukozy w dawce 2-20 ml/kg m.c., witaminê C w dawce 0,1-0,2 ml/kg m.c., atropinê w dawce 0,05 mg/kg m.c. oraz furosemid w daw-Ryc. 1, 2, 3. Krwotoczne zapalenie jelita cienkiego

Ryc. 4, 5. Obecnoœæ treœci pokarmowej z domieszk¹ skrzep³ej krwi w jelicie cienkim

Medycyna Wet. 2009, 65 (3) 210

ce 2-4 mg/kg m.c. Pomimo leczenia w dniu tym u zwierzêcia kilkakrotnie wyst¹pi³y obfite krwawe wymioty. Na drugi dzieñ kotka zjad³a niewielk¹ iloœæ karmy komercyjnej i zwymioto-wa³a krwaw¹ treœci¹, ponadto pojawi³y siê objawy neurolo-giczne. Stwierdzono pocz¹tkowo rozszerzenie Ÿrenic i ruchy mane¿owe, nastêpnie dosz³o do pora¿enia tylnych koñczyn i ca³kowitej utraty œwiadomoœci. Pojawi³a siê silna dusznoœæ, po której doœæ szybko dosz³o do zatrzymania oddechu przy za-chowanej czynnoœci serca. Akcja reanimacyjna nie da³a rezul-tatów. Wykonano zabieg eutanazji, podaj¹c do¿ylnie morbital w dawce 0,6 ml/kg m.c. Podczas badania sekcyjnego stwier-dzono krwotoczne zapalenie jelita cienkiego, które nasila³o siê od dwunastnicy do pocz¹tkowych odcinków jelita grubego (ryc. 1, 2, 3). Ponadto w jelicie cienkim obecna by³a treœæ po-karmowa z domieszk¹ skrzep³ej krwi (ryc. 4, 5). W b³onie œlu-zowej jelita cienkiego, po wyp³ukaniu go z treœci pokarmowej widoczne by³y ogniskowe przekrwienia oraz punkcikowate i smugowate wybroczyny (ryc. 6, 7, 8).

Wnioski

Zatrucia psów i kotów s¹ wa¿nym problemem w prak-tyce weterynaryjnej. Ocenia siê, ¿e zatrucia psów i kotów spowodowane roœlinami stanowi¹ oko³o 25% wszystkich przypadków zatruæ, z wy³¹czeniem tych spowodowanych przez substancje pochodzenia leczniczego (2, 4). Do za-truæ czêsto dochodzi na skutek nieznajomoœci przez w³aœcicieli zwierz¹t toksycznych w³aœciwoœci popularnych gatunków roœlin. Dostêpnoœæ i moda na dany gatunek ro-œliny w po³¹czeniu z niewiedz¹ na temat jego ewentual-nego dzia³ania toksyczewentual-nego stwarzaj¹ realne zagro¿enie dla zwierz¹t towarzysz¹cych. Wynika z tego koniecznoœæ sta³ego pog³êbiania wiedzy na ten temat przez lekarzy weterynarii.

Piœmiennictwo

1.Bohosiewicz M.: Toksykologia weterynaryjna. PWRiL, Warszawa 1979. 2.Chang L. W., Yang C. M., Chen C. F., Deng J. F.: Experimental podophyllotoxin

(bajiaolian) poisoning: I. Effects on the nervous system. Biomed. Environ. Sci. 1992, 5, 283-292.

3.Chang L. W., Yang C. M., Chen C. F., Deng J. F.: Experimental podophyllotoxin (bajiaolian) poisoning: II. Effects on the liver, intestine, kidney, pancreas and testis. Biomed. Environ. Sci. 1992, 5, 293-302.

4.Cornfeldt C., Murphy M.: Poisonings in animals. JAVMA 1992, 22, 4-15. 5.Dickson J. H., Gauld W. W.: Mark Jameson’s physic plants, a sixteenth century

garden for gynaecology in Glasgow? Scott Med. J. 1987, 32, 60-62.

6.Filey C. M., Graff-Richard N. R., Lacy J. R., Heitner M. A., Earnest M. P.: Neurologic manifestation of podophyllin toxicity. Neurology 1982, 32, 308-311.

Ryc. 6. Przekrwienie b³ony œluzowej jelita cienkiego

Ryc. 7, 8. Punkcikowate i smugowate wybroczyny w b³onie œluzowej jelita cienkiego

7.Gardner D. R., Panter K. E., James L. F., Stegelmeyer B. L.: Abortifacient effects of lodgepole pine (Pinus contorta) and common juniper (Juniperus communis) on cattle. Vet. Hum. Toxicol. 1998, 40, 260-262.

8.Gordaliza W., Garcia P. A., Miguel del Corral J. M., Castro M. A., Gomez--Zurita M. A.: Podophyllotoxin: distribution, sources, applications and new cytotoxic derivatives. Toxicon 2004, 44, 441-459.

9.Kao W. F., Hung D. Z., Tsai W. J., Lin K. P., Deng J. F.: Podophyllotoxin intoxication: toxic effect of Bajiaolian in herbal therapeutics. Hum. Exp. Toxicol. 1992, 11, 480-487.

10.Kingsbury J. M.: Poisonous Plants of the United States and Canada. Prentice-Hall, Inc., New Jersey 1964.

11.Miyata L., Itoh K., Tachibana S.: Extractives of Juniperus chinensis L.- I: Isolation of podophyllotoxin and yatein from the leaves of J. chinensis. J. Wood Sci. 1998, 44, 397-400.

12.Moher L. M., Maurer S. A.: Podophyllum toxicity: case report and literature review. J. Farm. Pract. 1979, 9, 237-240.

13.O’Mahony S., Keohane C., Jacobs J., O’Riordain D., Whelton M.: Neuropathy due to podophyllin intoxication. J. Neurol. 1990, 237, 110-112.

14.Pages N., Fournier G., Baduel C., Tur N., Rusnac M.: Sabinyl acetate, the main component of Juniperus sabina L’Herit. essential oil, is responsible for anti-implantation effect. Phytother. Res. 1996, 10, 438-440.

15.Pages N., Fournier G., Chamorro G., Salazar M., Paris M., Boudene C.: Teratological evaluation of Juniperus sabina essential oil in mice. Planta Med. 1989, 55, 144-146.

16.Prakash A. O., Saxena V., Shukla S., Tevari R. K., Mathur S., Gupta A., Sharma S., Mathur R.: Anti-implantation activity of some indigenous plants in rats. Acta Eur. Fertil. 1985, 16, 441-448.

17.Reveal J. L.: System of Classification. PBIO 250 Lecture Notes: Plant Taxo-nomy. Department of Plant Biology, University of Maryland 1999.

18.Señczuk W.: Toksykologia. PZWL, Warszawa 2002.

19.Slater G. E., Rumack B. H., Peterson R. G.: Podophyllin poisoning. Systemic toxicity following cutaneus application. Obstet. Gynecol. 1978, 52, 94-96. 20.Œwiejkowski L.: W³aœciwoœci truj¹ce polskich roœlin leczniczych. WPZZ,

Kraków 1950.

Adres autora: dr hab. Gra¿yna Wa³kuska, ul. Akademicka 12, 20-033 Lublin; e-mail: grazyna.walkuska@up.lublin.pl