Charakterystyka rynku dóbr sieci komputerowej w kontekście teorii aglomeracji

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 741. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2007. Ryszarda Bolonek Katedra Ekonomii Stosowanej. Charakterystyka rynku dóbr sieci komputerowej w kontekście teorii aglomeracji 1. Wstęp Rynek dóbr sieci komputerowej różni się od innych rynków kształtem krzywej popytu, charakteryzuje się trzema punktami równowagi, kompatybilnością, komplementarnością i standaryzacją części i metod projektowania. Wymienione wyżej właściwości rynku dóbr sieci są tak odmienne od znanych w teorii ekonomii struktur rynkowych, że wymagają dyskusji oraz pogłębionych badań. W związku z tym celem niniejszego artykułu jest prezentacja funkcjonowania rynku dóbr sieciowych. W literaturze polskiej trudno jest znaleźć opracowania na ten temat, natomiast w literaturze światowej brakuje jednoznacznej oceny tego rynku. Wydaje się, iż ekonomiści podzielili się na zwolenników teorii rynku dóbr sieci, zaprezentowanej przez N. Economidesa, do których należy m.in. H. Varian, a także autorzy prezentujący wspólne z N. Economidesem opracowania, oraz na wstrzymujących się od oceny, być może w oczekiwaniu na inne wyniki badań nad wspomnianym rynkiem. Powodem wstrzemięźliwości w ocenie jest zapewne fakt radykalnych zmian w strukturze rynku, chociażby ze względu na trzy punkty równowagi czy zupełnie odmienny kształt krzywej popytu na tym rynku. Można postawić tezę, że w przypadku potwierdzenia teorii funkcjonowania rynku dóbr sieciowych możemy mieć do czynienia z nową strukturą rynkową. Jednakże weryfikacja tej teorii wymaga badań, co wykracza poza niniejszy artykuł. W związku z tym hipoteza dotyczy przekonania, iż sytuację na rynku dóbr sieci można wyjaśnić przy pomocy teorii aglomeracji opartej na sieci. . KS_741.indb 69. W dalszej części artykułu rynek dóbr sieci komputerowej zostanie nazwany rynkiem dóbr sieci.. 1/16/08 2:40:08 PM.

(2) Ryszarda Bolonek. 70. Z tego powodu najpierw zostanie przedstawiona charakterystyka rynku dóbr sieciowych pod kątem popytu, podaży oraz równowagi rynkowej, a następnie przybliżona zostanie teoria aglomeracji w aspekcie zastosowań sieciowych w celu wyjaśnienia związku sieci z tzw. clustrami (skupiskami firm). Wydaje się, że czynniki związane z kompatybilnością, komplementarnością i standaryzacją, właściwe dla rynku sieci, są przyczyną powstawania clustrów opartych na sieci, charakteryzujących się silną koncentracją produkcji i wytwarzania wartości dodanej. Mają charakter interdyscyplinarny, począwszy od ośrodków badawczo-rozwojowych aż po obsługę finansowo-ubezpieczeniową i działają na rzecz konkretnego przemysłu lub dziedziny wytwarzania. Powoduje to polaryzację obszarów wzrostu i stagnacji na większą niż dotychczas skalę, co z kolei wpływa na regionalną politykę zagospodarowania przestrzennego. 2. Charakterystyka rynku dóbr sieci Sieć jest układem komplementarnych ogniw i łączy, kompatybilne, gdy są połączone dla wytworzenia poskładanego z tych komponentów dobra lub usługi [Economides 1996]. Wynika z tego, iż sieć charakteryzują powiązania produkcyjne, usługowe i komputerowe. Sieć charakteryzuje się zainstalowaną bazą, na którą składa się liczba użytkowników określonej software’owej czy hardware’owej platformy, przy czym platforma rozumiana jest jako przynależność do pewnej grupy standardów czy tzw. koalicji standardów. W związku z powyższym do dóbr sieciowych można zaliczyć samą sieć, elementy wyposażenia (hardware), programy (software), a także standardy, które decydują o kompatybilności programów i wyposażenia. Przy obecnym stanie wiedzy bardzo trudno jest oddzielić rynek dóbr sieci (network goods) od rynku dóbr sektora ICT (ICT goods) i dlatego obu terminów używa się zamiennie. Jednak dobra sieci są pojęciem szerszym od dóbr ICT, chociażby o problematykę standardów. Poza tym rozważania będą prowadzone z punktu widzenia zagadnień związanych z określeniem wielkości sieci równowagi i jej związku z popytem na dobra komplementarne.. W ramach OECD definicja dóbr sektora ICT odzwierciedla klasyfikację opartą na ISIC Rev.3.1, w której wyróżnia się, m.in., w dziedzinie produkcji przemysłowej: urządzenia komputerowe , druty izolacyjne i kable, lampy elektroniczne i komponenty, urządzenia do transmisji i odbioru danych, instrumenty pomiarowe wraz z wyposażeniem procesowym; do usług tego sektora zalicza się, m.in. sprzedaż: komputerów i urządzeń peryferyjnych, programów komputerowych, wyposażenia elektronicznego i telekomunikacyjnego, usługi leasingowe i inne związane z obsługą komputerów – Committe for Information, Computer and Communications, OECD, DSTI/ICCP/ IIS(2000)3; DSTI/ICCP/IIS(2002)6 – www.oecd.org. . KS_741.indb 70. 1/16/08 2:40:09 PM.

(3) Charakterystyka rynku dóbr sieci…. 71. Cechą charakterystyczną sieci są często wymieniane w literaturze efekty zewnętrzne, co oznaczałoby, iż sieć stwarza korzyści nie rekompensowane w ramach cen rynkowych. Podstawowym problemem, jaki wynika z funkcjonowania efektów sieci jest prawidłowe określenie wielkości sieci w stanie równowagi. Konsekwencją błędów w tej dziedzinie może być nieprawidłowy wybór dotyczący sieci, towarzyszących jej standardów czy technologii. Bez klarownych wyjaśnień w tej kwestii nie można bowiem stwierdzić, czy fenomen efektów sieci jest rzeczywiście spowodowany efektami zewnętrznymi. N. Economides wprowadza rozróżnienie między efektami zewnętrznymi a efektami sieci. Według niego efekty sieci występują wówczas, gdy oczekiwana wysoka wielkość sprzedaży spowoduje wzrost gotowości do płacenia [Economides 1996]. Wielu autorów wskazuje na możliwość załamania się rynku, na którym występują efekty sieci. N. Economides analizuje wpływ sieci na struktury rynkowe. Rozważając konkurencję doskonałą, próbuje określić zależność między gotowością uczestników do zapłaty za uczestnictwo w sieci, a wielkością sieci, co zostało zobrazowane na rys. 1. D – krzywa popytu MC – koszt krańcowy N – wielkość sieci p – gotowość zapłaty za zróżnicowaną wielkość sieci. MC, p. MC0. D E3. p(nn3) p(nn2). p(nn1). E2 E1. 0 n1 n2 n3. n0. 1. Wielkość sieci N. Rys. 1. Rynek dóbr sieciowych Źródło: [Economides 1996].. KS_741.indb 71. 1/16/08 2:40:09 PM.

(4) 72. Ryszarda Bolonek. Rynek dóbr sieci wykazuje odmienny od znanych struktur rynkowych sposób funkcjonowania. Popyt jako funkcja ceny jest oczekiwaną wielkością sieci lub oczekiwaną wielkością sieci komplementarnej [Katz, Shapiro 1985, 1994; Economides 1996]. Rozwój sieci komplementarnej do danej sieci „x” może oznaczać wzrost liczebności sieci „x”. Kształt krzywej popytu wynika z rozkładu prawdopodobieństwa. Jeżeli nikt nie zechce dołączyć się do sieci, wówczas jej wartość wynosi zero. Gotowość zapłaty za uczestnictwo w sieci (za n-tą część sieci) jest wartością oczekiwaną. Prawdopodobieństwo spełnienia oczekiwań przyjmuje największą wartość równą 1. Zatem krzywa popytu dla dóbr sieciowych przedstawia rozkład prawdopodobieństwa oczekiwań zapłaty za uczestnictwo w sieci. W miarę jak liczba użytkowników sieci rośnie, krańcowa gotowość do zapłaty za dobro sieciowe także rośnie, stosownie do dodatnich efektów zewnętrznych sieci. Jednak wzrost gotowości do zapłaty za uczestnictwo w sieci może być zatrzymany z powodu nagłych zmian w technologii, koalicjach standardów czy nawet wojen standardów. Wówczas popyt załamuje się, przybierając kształt podobny do tradycyjnej funkcji popytu. Według N. Economidesa w równowadze rynkowej popyt oczekiwany jest spełniony, gdy aktualna sprzedaż równa się oczekiwanej sprzedaży [Economides 1996]. Kształt krzywej podaży jest zdeterminowany przez koszt krańcowy, który w odniesieniu do sieci uważany jest za bardzo niski, bliski zeru. Podobny, choć nieco różniący się pogląd, przyjmuje H. Varian [2001] prezentując doskonale elastyczny kształt krzywej podaży dla niewysokiego poziomu ceny, przyjętej na pewnym poziomie, wyznaczonym przez koszt marginalny danego dobra sieciowego. Zatem rynek sieci charakteryzuje się relatywnie niskim kosztem krańcowym i wysokim kosztem stałym stanowiącym barierę wejścia na rynek. Jest on zazwyczaj związany z wysokimi kosztami początkowymi wprowadzenia nowych technologii. Z wymienionych faktów oraz rys. 1 wynikałoby, iż podaż może być nieskończenie wielka i nie ograniczona kosztami krańcowymi. Równowaga na rynku dóbr sieci. N. Economides i Ch. Himmelberg [1995] wykazali, że popyt oczekiwany (fulfilled expectation demand) rośnie dla małych liczb n pod warunkiem spełnienia jednego z trzech założeń: – korzyść każdego konsumenta z sieci o wielkości zero równa się zero lub – istnieją natychmiastowe i znaczne korzyści zewnętrzne dla ekspansji sieci o niewielkich rozmiarach lub – istnieje znaczna liczba konsumentów gotowych zapłacić i nie różniących się w kwestii przyłączenia się do sieci o wielkości bliskiej zero. Pierwszy warunek może odnosić się do rynku faksów czy telekomunikacji, pozostałe dwa warunki są charakterystyczne dla pionowo zintegrowanych przemysłów, trzeci warunek jest właściwy rynkowi programów aplikacyjnych. Jeżeli oczekiwany popyt rośnie dla małej liczby n, to – zdaniem autorów – sieć wyka-. KS_741.indb 72. 1/16/08 2:40:10 PM.

(5) Charakterystyka rynku dóbr sieci…. 73. zuje pozytywną masę krytyczną w warunkach konkurencji doskonałej. Występowanie masy krytycznej po raz pierwszy opisał J. Rohlfs, który sugerował, że trwały wzrost sieci wymaga minimalnej niezerowej wielkości równowagi [Rolhfs 1974]. Również N. Economides i Ch. Himmelberg [1995] określają masę krytyczną jako najmniejszą sieć, jaką uda się podtrzymać w warunkach równowagi, przy danych kosztach i strukturze rynku. Masa krytyczna jest ilustracją odwiecznego problemu – kura czy jajko. Jest to paradoks polegający na tym, iż wielkość oczekiwanej sieci może być zbyt mała, by konsumenci zaangażowali się w nią. Z kolei jeśli żaden konsument nie chce dołączyć się do sieci, to oczekiwana wielkość sieci jest zbyt mała. Alternatywne systemy alokacyjne internalizują efekty sieci do różnych stopni i stąd mogą pojawiać się różne wielkości masy krytycznej i ceny. Ze względu na efekty zewnętrzne istnieją różne wartości ceny, w ramach których pojawią się trzy różne wielkości sieci: – sieć o wielkości zerowej, – niestała, środkowa wielkość sieci, – wielka, stała i optymalna w sensie Pareto wielkość sieci. Autorzy przyjęli założenie wyjściowe o określonej wysokości kosztu krańcowego MC0, któremu odpowiada wielkość sieci n 0. Dla każdego kosztu krańcowego MC niższego niż MC0 (MC< MC0) istnieją trzy punkty równowagi: zerowa wielkość sieci; druga, niestała wielkość sieci wyznaczona przez zmieniający się koszt krańcowy oraz trzeci punkt równowagi dla wielkich liczb n, który jest optymalny w sensie Pareto, co zostało zilustrowane na rys. 2. Wydaje się oczywiste, że w warunkach obecności efektów zewnętrznych konkurencja doskonała jest nieefektywna. Krańcowa korzyść społeczna z ekspansji sieci jest większa niż korzyść wynikająca z faktu, że firma działa w warunkach konkurencji doskonałej. Maksymalizacja dobrobytu wymaga bowiem podtrzymania dużej wielkości sieci. Zatem w strukturze konkurencji doskonałej wytworzy się sieć o wielkości mniejszej od społecznie optymalnej. W związku z nieefektywnością konkurencji doskonałej dla małych wielkości sieci zasadne jest subsydiowanie przemysłu sieciowego jako sposobu internalizacji kosztów prywatnych i podniesienia ich do poziomu korzyści społecznych. Po osiągnięciu wielkości sieci n 0 dla kosztu krańcowego MC0 popyt załamuje się, przybierając tradycyjny kształt malejącej funkcji, tak jak na rynkach innych dóbr. Własny komentarz sytuacji na rynku dóbr sieciowych przedstawił H. Varian, co przedstawia rys. 2. Zdaniem H. Variana rynek sieci reprezentuje popytową stronę ekonomii skali. Podaż jest jego zdaniem doskonale elastyczna. Tak jak inni autorzy zauważa zmianę w strukturze kosztów, a mianowicie sieć charakteryzuje się relatywnie wysokimi kosztami stałymi i bardzo niskimi (prawie zero) kosztami krańcowymi. Jakkolwiek H. Varian nie wyjaśnia przyczyn kształtu doskonale elastycznej krzy-. KS_741.indb 73. 1/16/08 2:40:10 PM.

(6) Ryszarda Bolonek. 74. wej podaży, można przyjąć, że wyznacza ją niewysoki poziom kosztów krańcowych. Natomiast N. Economides przyjął założenie o zmieniających się kosztach krańcowych. Gotowość zapłaty. E2. D. E1. D – krzywa popytu S – krzywa podaży E1, E3 – stałe punkty równowagi E2 – niestabilny punkt równowagi. E3 S. Wielkość sieci N. Rys. 2. Równowaga na rynku dóbr sieci Źródło: [Varian 2001].. Być może odmienny sposób traktowania kosztów krańcowych wynika z przyjęcia różnych założeń. H. Varian podkreśla działanie sieci w warunkach znacznych efektów skali i zapewne przy takim założeniu można przyjąć, że koszt krańcowy jest niewysoki, natomiast N. Economides rozpatruje skutki występowania sieci niezależnie od tego, czy osiągnęła już efekty skali. Zapewne z tego powodu przyjął założenie o zmieniającym się koszcie krańcowym. Jak wynika z rys. 2, rynek dóbr sieciowych ma trzy punkty równowagi. Pierwszy E1 występuje wtedy, gdy krzywa popytu po raz pierwszy przecina krzywą podaży, to znaczy, gdy w miarę wzrostu gotowości do zapłaty wielkość sieci rośnie (dla niewielkich wartości n1). Drugi punkt równowagi, środkowy E2, ma miejsce wówczas, kiedy popyt na dobra sieciowe przestaje rosnąć. Środkowy punkt równowagi uważany jest za niestały bądź niestabilny. Niestabilność rynku wynika z nagłych zmian technologii, standardów, wojen standardów wynikających z dominacji jednej z technologii. Jednakże dominacja nie gwarantuje ciągłego sukcesu. W związku z tym pojawiają się gry uczestników rynku, koalicje standardów i firm. Niestabilność rośnie,. KS_741.indb 74. 1/16/08 2:40:11 PM.

(7) Charakterystyka rynku dóbr sieci…. 75. jeżeli większe znaczenie ma oczekiwana sprzedaż niż sprzedaż bieżąca, ponieważ bieżący sukces nie gwarantuje przyszłego sukcesu. Jest to dosyć kontrowersyjny punkt równowagi i potrzebne są badania dla określenia czynników wyznaczających ten punkt i dla jakiej wielkości sieci występuje. Trzeci punkt równowagi E3 dla dużych liczb N jest stałym punktem równowagi zwanym optimum Pareto. Alokacja jest efektywna w sensie Pareto, jeżeli niemożliwe jest przejście do innej alokacji, która polepszyłaby położenie niektórych ludzi bez szkody dla innych [Begg, Fisher, Dornbush 1998]. Kształt krzywej oczekiwanego popytu D przedstawiony przez H. Variana wynika z faktu, że w miarę wzrostu liczby użytkowników krańcowa gotowość zapłaty za uczestnictwo w sieci rośnie stosownie do efektów zewnętrznych sieci, a następnie krzywa załamuje się i przyjmuje kształt normalnej krzywej popytu, opadającej w dół w miarę obniżania ceny. Można zauważyć, iż przedstawiony przez N. Economidesa kształt krzywej popytu nawiązuje do krzywej Gaussa i rozkładu normalnego. Pojawia się pytanie, czy mamy do czynienia z rynkami działającymi w warunkach niepewności. W teorii mikroekonomii znane jest podejmowanie decyzji w warunkach niepewności, obarczone ryzykiem, które można skalkulować. Ale w jaki sposób skalkulować ryzyko dla rynku sieci? Mimo wielu wątpliwości co do tak rewolucyjnego modelu popytu i podaży na rynku dóbr sieciowych, szczególnie w odniesieniu do trzech punktów równowagi, z których jednego, niestabilnego nie można określić, argumentem za takim wyjaśnieniem funkcjonowania rynku sieci są wątpliwości S. Liebowitza i S. Margolisa [1995], czy pośrednie, pieniężne i negatywne efekty zewnętrzne sieci są rzeczywiście efektami zewnętrznymi, ponieważ w tym przypadku prywatne koszty wytwarzania są wyższe od społecznych kosztów wytwarzania. Przyczyna wzrostu kosztów może tkwić we wzroście cen nakładów ponoszonych na wytworzenie danego dobra lub wynikać z technologicznych zależności wywołanych kompatybilnością produktów sieciowych, a mianowicie: jeżeli wzrośnie cena dobra sieciowego, to fakt ten wpływa na wzrost cen dóbr kompatybilnych do tego dobra powodując wzrost wydatków konsumentów. Zatem kompatybilność może wpływać na wzrost gotowości do płacenia. Natomiast komplementarność dóbr sieciowych może powodować wzrost wielkości popytu w miarę jak liczba użytkowników wzrasta i niższą cenę. Na przykład popyt na toner rośnie wraz ze wzrostem liczby użytkowników drukarek i niskimi cenami drukarek. W związku z powyższymi wątpliwościami oraz brakiem przekonujących wyników badań, które rozwiązałyby problem na gruncie teorii ekonomii, zasadne wydaje się odwołanie do praktyki funkcjonowania firm w sieci w charakterze skupisk (clusters) zwanych także teorią aglomeracji.. KS_741.indb 75. 1/16/08 2:40:11 PM.

(8) 76. Ryszarda Bolonek. 3. Teoria aglomeracji opartej na sieci komputerowej Zwolennikiem tej teorii jest M. Porter [1998, s. 59, 2003]. Określił on przemysłowe clustry, które są grupami wewnętrznie zależnych firm, działających wspólnie w danej dziedzinie lub skoncentrowanych w regionie geograficznym w oparciu o wspólną infrastrukturę i wykwalifikowanych pracowników. Cluster gromadzi firmy usługowe, montażowe, dostawców: materiałów, części, maszyn, zasobów finansowych, usług, także firmy w kompatybilnych przemysłach, producentów dóbr komplementarnych, dostawców wyspecjalizowanej infrastruktury, przedstawicieli rządowych instytucji szkoleniowych, informacyjnych, badawczych, technicznych, agencje rządowe ds. ustalania standardów, firmy handlowe itd. Jednakże zjawisko clustrów nie jest nowe. Już A. Marshall w Principles of Economics (1920) opisywał podobne zjawiska, które miały miejsce w skupiskach rolniczych, transportowo-portowych czy przemysłowych. Przykładem może być XIX-wieczna Łódź. Współczesne clustry to Silicon Valley czy rejon północnych Włoch, także clustry w tradycyjnych przemysłach producentów płytek ceramicznych w Brazylii [Małe i średnie…, 2001, s. 99]. Jednak na skutek zmian technologicznych działanie współczesnych clustrów oparte jest na sieci komputerowej. Skupiska firm obejmują nowoczesne przemysły, takie jak mikroelektronika, biotechnologia, informatyka, farmacja, dotyczą także kapitału typu venture, obarczonego w wysoko rozwiniętych krajach znacznym stopniem ryzyka właściwego dla przedsięwzięć badawczo-rozwojowych. Zwykle towarzyszą temu usługi rynkowe (business service), takie jak: finansowe, komunikowania się, realokacji firm, zarządzania klientami, projektowania, e-commerce, planowania produkcji, rządowe (zamówienia publiczne), marketing i reklama, biurowe, kontrola jakości, zarządzania fizycznymi aktywami, bezpieczeństwa itp. Skupiska firm charakteryzują się stałym wzrostem liczebności sieci spowodowanej łączeniem się z nią coraz to nowych firm kreujących pracę i usługi na rzecz określonego przemysłu. Zatem aglomeracja oparta na sieci składa się z głównej dziedziny wytwarzania oraz szeregu niewielkich, kompatybilnych firm charakteryzujących się szybkim wzrostem zatrudnienia w usługach i wzrostem eksportu. Współczesne clustry w Stanach Zjednoczonych zostały zbadane i monitorowane przez M. Portera. Jednak doświadczenia europejskie są nie mniej fascynujące. G. Maier, pracownik Uniwersytetu Ekonomicznego w Wiedniu, zajmujący się ekonomią regionalną, zbudował dwa modele wzrostu dla dwóch identycznych regionów. Dążąc do wyjaśnienia nowej teorii wzrostu, jeden model oparty został na neoklasycznej formule wzrostu, drugi na modelu dynamicznym, uwzględniającym efekty aglomeracji (zwane także ekonomią skali lub efektami zewnętrznymi), mobilność kapitału i dyfuzję innowacji. Zastosowanie tradycyjnego modelu wzrostu wyeliminowało zróżnicowanie wzrostu między regionami w długim okresie.. KS_741.indb 76. 1/16/08 2:40:12 PM.

(9) Charakterystyka rynku dóbr sieci…. 77. Zastosowanie nowego modelu wzrostu (stochastycznego modelu innowacji implikującego efekt aglomeracji) do obu regionów spowodowało koncentrację procesu wzrostu gospodarczego tylko w jednym regionie, powodując jednocześnie stagnację w drugim. Z jednej strony wystąpił nowy paradygmat przypominający luksusowy ogród pełen niesprawności, różnych punktów równowagi (disequilibria), rozbieżnych procesów, dynamiki nieliniowej, a z drugiej strony stagnacja jako swoiste fatum [Maier 1999, s. 7]. G. Maier podkreśla także związki efektu aglomeracji ze strukturą przestrzenną. Jednak są też autorzy, którzy twierdzą, iż przebadali ponad 100 japońskich przedsiębiorstw i nie znaleźli clustrów ani zróżnicowanych równowag [Davis, Weinstein 2004, s. 190]. Być może wyjaśnieniem problemu są wyniki badań R. Puttena i E. Vergnauda [2003] wskazujące na niezwykle niski poziom aplikacji ICT w Japonii w porównaniu z produkcją w tym kraju. Rozbieżność stanowisk skłania do rozważań nad naturą nowych zjawisk i podejściem metodologicznym, a mianowicie: czy twórcza destrukcja J. Schumpetera, czy neoklasyka, do której nawiązuje R. Solow. Powstaje pytanie, czy obydwa paradygmaty wzajemnie wykluczają się. Dążąc do odpowiedzi na to pytanie, należy podsumować rozważania na temat fenomenu nowoczesnej gospodarki. Można stwierdzić, iż występuje cała ich lista, a mianowicie: – fenomen sieci wirtualnej, – fenomen konkurencji (subsydiowanie własnego rywala), – fenomen efektów zewnętrznych, – fenomen trzech punktów równowagi na rynku dóbr sieciowych, – i inne, jak fenomen personalizacji produktu i personalizacji cen. Jeżeli trudno jest postawić tezę o paradygmacie nowego rynku lub nowej struktury rynkowej, to można postawić tezę o wielości nowych zjawisk, które być może staną się paradygmatami, co w konsekwencji może doprowadzić do sformułowania nietradycyjnych teorii ekonomicznych. Jednakże w przypadku wyjaśnienia nowych zjawisk na gruncie teorii aglomeracji (clustrów) i przy założeniu, że krzywa popytu w tych warunkach ma charakter opisany przez N. Economidesa, a także H. Variana, możemy powiedzieć, iż mamy do czynienia z tradycyjną gospodarką, w której dopiero teraz zidentyfikowano nowy charakter popytu. Nowy charakter popytu ograniczyłabym do obszaru aglomeracji. Postęp w tej dziedzinie zależy od wyników badań dotyczących zachowania się sieci i struktury rynku dóbr sieciowych, które potwierdzą lub zaprzeczą tezie o nowej teorii ekonomicznej.. Motywem subsydiowania potencjalnego rywala jest wzrost liczebności sieci. Wartość rynkowa sieci o liczebności zero równa się zero. Właściciel technologii może początkowo subsydiować producentów dóbr komplementarnych, bo to spowoduje wzrost wartości jego technologii.. KS_741.indb 77. 1/16/08 2:40:12 PM.

(10) 78. Ryszarda Bolonek. 4. Wnioski Rozważając jednak problem z perspektywy historycznej, możemy stwierdzić, że aglomeracje towarzyszyły człowiekowi od zarania dziejów. Początkowo tworzyły się w rolnictwie, handlu, rzemiośle, produkcji i wreszcie na podstawie innowacji oraz sieci. W związku z tym wydaje się, iż można pogodzić współistnienie obydwu paradygmatów. Współistnienie klasycznej teorii ekonomii z teorią twórczej destrukcji J. Schumpetera jest możliwe i nie wyklucza się wzajemnie. Zawsze istniała tradycyjnie rozwijająca się gospodarka, której towarzyszył burzliwy rozwój niektórych regionów. Zatem tak rozumiany dualizm gospodarczy istniał od zawsze. Jednakże współczesna dualna gospodarka charakteryzuje się większą, globalną skalą działania. Może to spowodować, iż znacznie większe obszary czy przestrzeń gospodarcza wielkości europejskiego państwa może stanowić cluster. Możliwa jest także większa polaryzacja miedzy przestrzenią należącą do clustrów i pozostałymi obszarami ze względu na tendencje koncentracji i monopolizacji towarzyszące rozwojowi sieci. Jeżeli nawet uznamy za N. Economidesem, iż istnienie efektów sieci nie jest powodem monopolizacji, to istnieje jeszcze efekt globalizacji połączony z koncentracją produkcji. Powyższy wniosek ma ogromne znaczenie dla polityki Unii Europejskiej, która powoli zmienia kierunek od konwergencyjnego do prowzrostowego, planując już teraz obszary ewentualnego wzrostu. Jeżeli zaś w całości odrzucimy teorię N. Economidesa, która dziś jawi się jako radykalna i jeszcze nie poparta dostatecznymi dowodami empirycznymi, to i tak pozostaje ewidencja amerykańskich clustrów dokonana przez M. Portera. Wynika z niej, że prawie każdy stan ma swój własny cluster. Przyjmując, iż przeciętna powierzchnia amerykańskiego stanu odpowiada przeciętnej powierzchni europejskiego kraju, możemy sobie wyobrazić zasięg działania clustra opartego na sieci, jak i obszar ewentualnej stagnacji. Traktując problem z dużą dozą dystansu, nie można nie zauważyć grożącego ryzyka stagnacji w przypadku zaniechania rozwoju sieci. Kwestia dotyczy nie tylko rozwoju Internetu, ale także kompatybilności sieci z sieciami państw, z którymi współpracujemy, także systemów operacyjnych innych krajów, a zatem ekonomicznej kwestii wyboru standardów. Problemem pozostaje głębsze rozpoznanie i pomiar rynku dóbr sieci komputerowej, ponieważ dotychczasowe osiągnięcia w tej dziedzinie dotyczą praktycznych prób oszacowania sektora ICT i rynku dóbr ICT w ramach OECD, jednakże bez podstaw teoretycznych, co sprawia, iż w każdym kraju sektor ten szacowany jest inaczej. Rynek dóbr sieci komputerowej jest pojęciem szerszym niż rynek dóbr ICT, ale żaden z nich nie znajduje swego odzwierciedlenia w rachunkowości dochodu narodowego.. KS_741.indb 78. 1/16/08 2:40:12 PM.

(11) Charakterystyka rynku dóbr sieci…. 79. Literatura Begg D., Fisher S., Dornbush R., [1998], Mikroekonomia, PWE, Warszawa. Davis D., Weinstein D., [2004], A Search for Multiple Equilibria in Urban Industrial Structure, NBER Working Paper, No w10252(10CE). Economides N. [1996], The Economics of Networks, „International Journal of Industrial Organization”, 16(4), www.stern.nyu.edu/networks/Papers.html. Economides N., Himmelberg Ch. [1995a], Critical Mass and Network Size with Application to US Fax Market, Discussion Paper no EC-95-11; www.stern.nyu.edu/networks. Economides N., Himmelberg Ch. [1995b], Critical Mass and Network Evolution in Telekommunication [w:] Brock G. (red.), Toward a Competitive Telecommunication Industry, selected Papers from the 1994 Telecommunication Policy Research Conference, Lawrence Erlbaum. Katz. M, Shapiro C. [1994], Systems Competition and Network Effects, „Journal of Economic Perespectives”, 8(2):93–115, www.ideas.repec.org/a/aca/ lub www.vwl.unimuenchen/de/ls_schnitzer/download/Advanc…,. Liebowitz S., Margolis S. [1995], Are Network Externalities a New Source of Market Failure?, „Research in Law and Economics” 17(1–22); www.pub.utdallas.edu/`liebowit/netwextn.html lub www.utdallas.edu/`liebowit/palgrave/network.html. Maier G. [1999], Externalities, Growth, and Regional Stagnation, Vienna University of Economics & B.A. Working Paper in Growth and Employment in Europe: Sustainability and Competitiveness, Vienna, no 4. Małe i średnie przedsiębiorstwa, a rozwój regionalny [2001], M. Bąk, M. Grabowski, P. Kulhawczuk, M. Nowicki, M. Wargacki, M. Wojnicka (red.), Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa. Porter M. [1998], Clusters and the New Economics of Competition, „Harvard Business Review” Nov/December. Porter M. [2003], Clusters of Innovation: Regional Foundations of US Competitiveness, www.compete.org. Rohlfs J. [1974], A Theory of Interdependend Demand for a Communications Service, „Bell Journal of Economics” vol. 5(1); także www.portal acu.org/citation.cfn?id; www. cs.ucsc.edu/1ejw/papers/whitehead_ohs98.htm. Van der Putten (Putten R.), Vergnaud E. [2003], Labor Productivity: an International Perspective, „Conjoncture” nr 2, także http://economic-research.bnpparibas.com/ applis/www/RechEco.nsf… Varian Hal R. [2001], High-Technology Industries and Market Structure, University of California, Berkeley, www.sims.berkeley.edu/`hal/Papers.structure.pdf. Varian H., Shapiro C. [2003], New Economy. A Strategic Guide to the Network Economy, „The Review of Network Economics Journal”, vol. 2, Issue 4, December, www. rnejournal.com/latest_issue.html. The Characteristics of the Network Goods Market in the Context of Theory of Agglomerations The network goods market, with a different demand curve than hitherto, expressing the readiness to pay for participation in the network, is characterized by three equilibrium. KS_741.indb 79. 1/16/08 2:40:13 PM.

(12) 80. Ryszarda Bolonek. points and a different type of competition that consists in subsidizing competitors, as well as compatibility, complementarity and standardization of parts and design methods, which constitutes a microeconomic field of inquiry in regard to the new market structure. Explaining new phenomena on the basis of the theory of agglomerations (clusters) suggests that we are dealing with a traditional economy in which only now has the new nature of demand been identified, which I would equate with the characteristics of network clusters. The modern economy is distinguished by its global reach, which means that significantly larger areas – even an economic space the size of a European country – may constitute a cluster. Also possible is greater polarization between spaces that contain developing clusters and areas of stagnation, due to the tendencies to concentration and monopolization that accompany the development of networks.. KS_741.indb 80. 1/16/08 2:40:13 PM.

(13)