RECENZJE
214
szkiców lingwistycznych. Zebrane w jedn ksik pokazuj lingwistyczn i kul-turow erudycj Autora. Z drugiej ujawniaj wszystkie jego kompleksy, megalo-mani, brak wyrozumiaoci dla potkni innych, zacietrzewienie i niespra-wiedliwo sdów. Szczególnie negatywnie ocenia Autor polskie rodowisko lingwistyczne. Zamiast wyjania, przedstawia swoje stanowisko w kwestiach jzyka, kultury, przekadu itp. R. Stiller rzuca gromy. Gdyby tom Poka jzyk! mie-rzy miar jego Autora, musiabym napisa bd na bdzie, „kuriozalne zjawisko” (s. 260), „mtlik” (s. 164), „przestpczo nieodpowiedzialne ksiczydo” (s. 422), a jego autor „miewa powane braki w znajomoci jzyka polskiego (oraz innych jzyków) i czasami dopuszcza si jaskrawych niekompetencji w swoich wywo-dach” (s. 468 – tak R. Stiller ocenia J. Miodka). Lektura – moim zdaniem – nie dla czytelnika lingwistycznie niewyksztaconego, który nie potrafi w niej odróni ziarna od plew. W podtytule Autor okreli swój zbiór „rozróbkami i opowie-ciami”. Nawet w tym trudno si z nim zgodzi – naszym zdaniem s to bardziej rozróbki ni opowieci. Ale trzeba przyzna, czyta si z zainteresowaniem.
Henryk Duda Katedra Jzyka Polskiego KUL
Boena T a r a s, Agresja. Studium semantyczno-pragmatyczne, Rzeszów:
Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego 2013, ss. 315
„Idea poznawcza studiów nad jzykowymi zachowaniami wydaje si atrak-cyjn perspektyw rozwoju lingwistyki, poniewa jest wystarczajco pojemna, by wczy w swój obrb studia nad budow systemu jzykowego jako apa-ratu narzdziowego do bada nad jzykow komunikacj”. Powysza konsta-tacja pochodzi z opublikowanej w 2004 roku rozprawy Marii Peisert Formy i funkcje agresji werbalnej1, która w obszarze bada pragmalingwistycznych stanowia nowatorskie i kompletne opracowanie podjtego przez Autork te-matu. Opracowanie cenne dla lingwistów tym bardziej, i rzeczywicie skon-centrowane na jzykowych aspektach agresji. Ta wyrazista dominacja jzyko-znawczej perspektywy analiz ujawnia si ju w rozdziale powiconym synte-zie stanu bada – Peisert zapoznaje w nim czytelników z przegldem polskiej
1
Formy i funkcje agresji werbalnej. Próba typologii, Wrocaw 2004, s. 198. Roczniki Humanistyczne 62(2014) z. 6
RECENZJE 215 i europejskiej lingwistycznej literatury przedmiotu, aczkolwiek nie rezygnuje z sigania do ustale innych dziedzin, gównie psychologii i socjologii.
Niemal dziesi lat pó niej do tematu agresji powraca w obszernej publikacji kolejna badaczka. W swoich rozwaaniach deklaruje poczenie zarówno ujcia semantycznego, jak i pragmatycznego. Przyjmuje równie szersz perspektyw bada nad agresj w ogóle, a nie tylko – jak Peisert – nad agresj werbaln. Za-sadniczy wywód Taras zamkna w trzyczciowej kompozycji: w czci pierw-szej Autorka zajmuje si omówieniem agresji w jzykoznawstwie i w naukach pokrewnych, cz drug powica analizom z zakresu semantyki, a trzeci – w ujciu pragmalingwistyki. Tem do stricte jzykoznawczych refleksji jest wpro-wadzenie powicone uwarunkowaniom zachowa agresywnych. Jak susznie zauwaa Autorka, agresja towarzyszya kontaktom midzyludzkim od zawsze, a w obecnych czasach, na skutek masowego rozwoju mediów, poszerzy si jedynie kontekst obserwacji aktów agresji czy te uczestniczenia w nich jako aktach zaporedniczonych medialnie. Dopenieniem struktury ksiki, poza bogat bibliografi, s te dwa indeksy: przedmiotowy, rejestrujcy wszystkie terminy i zagadnienia – wraz z odsyaczami – pojawiajce si bd omawiane w ksice, oraz semantyczny, zawierajcy wykaz poj zwizanych wycznie z analizami zogniskowanymi wokó kwestii znaczenia.
Podstaw rozwaa z zakresu semantyki s leksykony zawierajce sowo agresja i jego derywaty oraz ankiety przeprowadzone wród studentów, wi -niów i uczwi -niów – jako spoecznoci o specyficznych dowiadczeniach zwiza-nych z agresj. Tak dobrany materia ródowy pozwoli badaczce nie tylko na przeledzenie historii interesujcego j leksemu w jzyku polskim, ale take na ustalenie jego kluczowych pól semantycznych i charakterystyk omawia-nego pojcia z perspektywy jego konceptualizacji we wspóczesnej polszczy -nie. Przedstawione w tej czci pracy analizy i wnioski Autorki, dopenione propozycj eksplikacji semantycznej agresji, naley uzna za nowatorski, inte-resujcy i inspirujcy wkad Taras w omawiane przez ni zagadnienie.
Natomiast materia egzemplifikacyjny do bada pragmalingwistycznych zosta zaczerpnity przede wszystkim z mediów (prasy, telewizji, Internetu). Przedmiotem rozwaa Autorki s dwa wybrane przez ni obszary: polity-czno-parlamentarny i medialny. Tutaj rozczarowuje brak nowych rozwiza analitycznych i propozycji interpretacyjnych wobec ustale ju obecnych w literaturze przedmiotu, jak chociaby w wypadku omawiania specyfiki agresji w Internecie czy roli stereotypów narodowociowych w tworzeniu inwektyw. Zaskakuj te egzemplifikacje dyskursu politycznego z 1997 roku, bo akurat w wypadku rzeczywistoci politycznej wiey materia bardzo atwo
RECENZJE
216
pozyska – nurt jzyka parlamentarnego jest niezwykle wartki i obfity w jzy-kowe „pereki”. Trudno równie nie zareagowa na jedn z konkluzji, które mieszcz si w podsumowaniu rozwaa dotyczcych uwarunkowa psycholo-giczno-socjologicznych agresji. Autorka pisze tam midzy innymi, e „agresj naley […] postrzega w kategoriach komunikacyjnych, std w dalszych roz-waaniach ramy teoretyczne analizy dziaa agresywnych stanowi bdzie uwarunkowany konsytuacyjnie nadawczo-odbiorczy model dziaa interak-cyjno-komunikacyjnych” (s. 40). W wietle nie tylko ustale Peisert, z któ-rych notabene Taras korzysta, ale i rudymentarnych zasad pragmalingwistyki, powysze stwierdzenie jest truizmem.
Caa cz pracy powicona pragmalingwistycznym aspektom agresji jest waciwie solidnie opracowanym stanem bada , w którym autorskie analizy Taras zajmuj niewiele miejsca – dotycz gównie spotów reklamowo-wyborczych z kampanii parlamentarnej 2007 roku. A szkoda, poniewa Autorka, prezentujc wyniki wasnych docieka , pokazuje ciekawe, intersemiotyczne podejcie, które mona wykorzysta do oceny produktów marketingu politycznego.
Podajc za dominujcym w psychologii i socjologii od lat 90. kierunkiem podmiotowych bada nad agresj, Taras przyjmuje w swojej pracy wanie taki punkt odniesienia. Sprawia to, e metodologiczn podstaw dla rozwaa s nie tylko – jak deklaruje Autorka2 – instrumentaria semantyki i pragmatyki, ale take psycho- i socjolingwistyki oraz kognitywizmu. Lingwistyczne ukie-runkowanie pracy – jako dominujce – wyra nie sygnalizuje podtytu roz-prawy, ale czasami perspektywa ta schodzi na dalszy plan w konfrontacji z filozoficzno-kulturowymi i spoeczno-obyczajowymi rozwaaniami Badaczki. Agresja jest bez wtpienia zjawiskiem interdyscyplinarnym, ale wanie z racji jej uwikania w wiele obszarów rónych dziedzin nauki lepiej skupia si na jednym wybranym wtku badawczym, poniewa czenie kilku moe przyno-si niepodane efekty. W wypadku omawianej pozycji próba takiego sku-mulowania zbyt wielu kwestii spowodowaa multiplikowanie przez Autork pewnych treci. Badaczka przywouje na przykad te same ustalenia Peisert w dwóch miejscach ksiki (przyp. 65, s. 51 i przyp. 278, s. 268) lub te same refleksje powtarza na pocztku trzech rónych czci ksiki: „Na ksztat wspóczesnych wzorców socjokulturowych wpywaj przeobraenia, które za-szy w Polsce w ostatnim dwudziestoleciu. Po roku 1989 spoecze stwo pol-skie, oszoomione wolnoci i demokracj, zaczyna stopniowo odrzuca do-tychczasowe normy moralne, religijne, obyczajowe i kulturowe” (s. 177); por.
2
Na s. 20 publikacji czytamy m.in.: „Ksika […] jest prób zobrazowania wzorca agresji w ujciu semantycznym oraz wybranych aktów agresji metod opisu pragmalingwistycznego”.
RECENZJE 217 „Sytuacja spoeczno-kulturowa zaistniaa w Polsce po 1989 r. wpyna na wiadomo, postaw i zachowania wspóczesnych Polaków (s. 220); por. „Zmiany zachodzce w wolnej demokratycznej Polsce po roku 1989 wpywaj na ksztat wspóczesnych wzorców socjokulturowych” (s. 265).
Szerokie ujcie poznawcze, któremu towarzysz rozbudowane uwagi doty-czce obranych metodologii, wskazuj na zrónicowan docelow grup odbior-ców. Od pocztku lektury mona odnie wraenie, e publikacja jest skierowana nie tylko do znawców tematu, ale te do tych czytelników, którzy potrzebuj po-gbionych komentarzy wprowadzajcych w specjalistyczne zagadnienia. I naley przyzna, e s to komentarze jasno i przystpnie napisane. Jednak w sprzeczno-ci z takim ukierunkowaniem odbiorczym pozostaje do chtnie uywany przez Taras (zapewne z uwagi na walory synonimiczne, jak i skrótowo formy) termin aktant (np. ss. 20, 23, 24, 37, 50, 55), rzadki nawet w specjalistycznej literaturze. Jego obecno razi za szczególnie tam, gdzie skutkuje usterkami stylistycznymi wywodu, jak np. w sformuowaniu: „[…] aktanci uczestniczcy w aktach komu-nikacji majcych miejsce tu i teraz [...]” (s. 150). Jest to konstrukcja tautolo-giczna, skoro aktant – widniejcy w Aneksie przedmiotowym – jest definiowany jako 'uczestnik aktu komunikacji` (s. 294).
Prezentowana rozprawa to praca przemylana i oparta na wieloletnim za-angaowaniu Autorki w podjte zagadnienie3. Dziesicioletnia perspektywa pozwolia Taras nie tylko na wieloaspektow analiz i uporzdkowanie wyni-ków swoich obserwacji, ale i na pewien dystans, który w namyle badawczym jest podanym etapem, sprzyjajcym dojrzaym refleksjom. Wyrazem tej doj-rzaoci jest m.in. uwzgldnianie przez Badaczk etycznego i estetycznego wymiaru omawianego zjawiska nie tylko z pozycji lingwisty zaabsorbowa-nego dbaoci o kultur jzyka, ale take z perspektywy czowieka zatroska-nego o form i jako midzyludzkiej komunikacji.
Wskazane wyej usterki i niedostatki s postrzegane w kategoriach man-kamentów przez jzykoznawc (zwaszcza pragmatyka) oczekujcego zdecy-dowanego poszerzenia horyzontów w interesujcej go dyscyplinie. Jednak z punktu widzenia badaczy innych nauk humanistycznych mog by margi-nalizowane na tle innych walorów poznawczych, które prezentowane publi-kacja niewtpliwie zawiera.
Magdalena Smole-Wawrzusiszyn Katedra Jzyka Polskiego KUL
3
W przypisie 15. na s. 20 czytamy: „Autorka prac nad agresj zacza przed dziesiciu laty. W czasie tej dekady wielokrotnie dzielia si swoimi przemyleniami z badaczami innych orodków akademickich w Polsce, przedstawiajc czstkowe wyniki wasnych bada […]”.
