View of Christina Bukowska-Gorgoni, Causae polonae coram Sacra Romana Rota. XV-XVII saec. Explanatio processuum et regesta documentorum, Roma 1995, ss. 671, Pontificium Institutum Studiorum Ecclesiasticorum.

R

E

C

E

N

Z

J

E

R O C Z N I K I N A U K P R A W N Y C H

T o m VII - 1997

Christina B u k o w s k a - G o r g o n i , C a u sa e p o lo n a e co ra m Sacra

R om ana Rota. XV-XVII saec. E xplanatio p r o c e s s u u m et r e g e sta d ocum entorum , Roma 1995, ss. 671, Pontificium Institutum Studiorum Ecclesiasticorum.

C zytelników „R oczników Nauk P ra w n y c h ” może zain te resować obszerne i zarazem cenne dzieło wydane przez Papieski Instytut Studiów K ościelnych w R z ym ie , o p r a c o ­ wane przez doc. dr Kry sty nę B u kow ską -G orgoni, pośw ię cone o rze cznictw u papieskiego Trybunału Roty Rzym skiej w spraw ach polskich w okresie od X V do końca XVII wieku.

P rezento wane dzieło obejmuje dwie części: 1) obszerne W p ro w a d ze n ie (s. 1-131) oraz 2) teksty orzeczeń Causae coram Rota (s. 139-590).

P ierw sza część - W prowadzenie - z r e d ag o w an a w języku polskim i w łoskim - składa się z następujących rozdziałów: Rota - pow stanie i organizacja; P odstaw y postę­ powania przed Rotą; P ostępowanie; Przekazy źródłowe; U kład i m etoda opracowania. Należy zauważyć, iż je st to drugie w literatu rze polskiej - od czasu opu b lik o w a n ia w 1957 r. pracy ks. W ładysław a N ac htm a na (T ryb u n a t R oty Rzymsk iej. Historia, o rg a n iz a ­

cja, postę pow anie, Lublin 1957) - m o n ograficzne opracow anie tego tematu. Przy tym

publikacja B ukow skiej-G orgoni uw zględnia wszystkie oprac ow a nia n aukow e , ja kie do tego czasu ukazały się w literaturze zagranic znej, oraz wyniki sa m odzielnych badań materiałów źródło wych, przeprow adzonych przez n ią w archiw ach w atykańskich.

Druga część, znacznie obszerniejsza, zaw iera kryty czne opracow anie 277 orzeczeń Roty R zym skiej w sprawach z terenów I Rzeczypospolitej, ja kie zachow ały się w materiałach archiw aln ych, z okresu od X V w. do końca X V II w. W s k az an e zostały przy tym liczne inform acje związane z p r ze dm iote m sprawy. Opis każdej sprawy o b e j­ muje dwie części. P ierwsza z nich zaw iera krótkie om ów ienie przedm iotu i historii sporu; druga - zestawienie dokum entów , które w toku p ostępow ania p r oce sow e go były przedstawione przed T rybunałem Roty b ądź też przez Rotę wydane.

Przedm iot sporów, jakie kierowane były z Polski do Roty Rzym skiej, doty czył głównie spraw cyw ilnych beneficjaln ych, m a jątkow yc h lub separacji m a łżonków (sp ra­ wy związane ze stw ie rdzeniem nieważności m ałże ństw a w tamtej epoce podlegały kom petencji Kongregacji Soboru).

Praca je s t napisana w kilku językach: W p ro w a d ze n ie je st w ję zy k u polskim i w języku włoskim , część źródło wa zaś - w oryginalnym ję zyku łacińskim . C ało ść je st bardzo starannie o p racow ana pod w zglę dem m etodologic znym , opatrz ona w obszerny Indeks osób i m ie jscow ości oraz Indeks rzeczow y, czyli w ażniejszych zagadnień p r a w ­ nych.

D zieło to zasługuje na zain te resowanie nie tylko kanonistów, ale także innych his toryków p raw a ze w zględu na wpływ Roty Rzymskiej na orzecznictw o niższych trybunałów kościelnych i kształto w anie polskiej kultury prawnej.

Ks. J ó z e f Krukowski

Piotr H e m p e r e k , W ojciech G ó r a l s k i , H isto ria ź r ó d e ł i nauki

p r a w a k a n on iczn ego (K o m e n ta rz do K odeksu P r a w a K an on iczn ego z 1983 r., t. I, cz. I), Lublin 1995, ss. 189, Redakcja W ydawnictw KUL.

U kaz anie się tej książki należy odnotow ać z satysfakcją z kilku powodów. Przede w szystkim dlatego, że je st to kolejna część, od dość daw na opracow yw anego przez środow isko lubelskich kan onistó w i do dziś nie ukończonego K omenta rza do Kodeksu

P raw a K a n o n ic zn e g o z 1983 r . " \ którego przydatności, nie tylko dydaktycznej, nie

m ożna przecenić. Ponadto m onografia ta, będąca całościowym opracowaniem historii źródeł i nauki p raw a kanonicznego, wypełn ia dotkliwą lukę w polskojęzycznej literatu­ rze z tej dziedzin y. Dotychczas używ any w dydaktyce podręcznik 1. S ubery2, którego nakład został ju ż daw no w yczerpany, stał się opracowaniem niewystarczającym w odnie sie niu do w spółc ze snych źródeł prawa. Nie uw zględnia on bowiem, co zrozumiałe z uwagi na rok w ydania , zbiorów prawa ogłoszonych po Soborze W aty kańskim łł, tj.

K ode ksu P raw a K anoniczne go (KPK) z 1983 r. i Kodeksu K anonów Kościołów W schodnich z 1990 r. Z kolei podręczniki prawa kanonicznego dawne i współczesne,

obejm ują ce cało ść przedmiotu, p rzedstaw iają jedynie krótkie zarysy historii źródeł i nauki tego p raw a3.

R e c e n z o w a n a praca je st dziełem dwóch au torów, których nazwiska od dawna zw ią­ zane są z W ydz ia łem P ra w a K anonicznego i Świeckiego KUL. P ierwszą jej część oprac ow a ł bp Piotr H em perek, zm arły w 1992 r. profesor prawa kanonicznego, były rekto r KUL. Materiał opracowany i przygotow yw any przez niego do druku stanowi efekt w ykładów z historii źródeł praw a kanonicznego, które prowadził przez kilkanaście

1 D o t y c h c z a s u k a z a ł y si ę n a s t ę p u j ą c e c z ę ś c i k o m e n t a r z a : t. II, cz. III: ( k s i ę g a II: L u d B o ż y , cz. III: I n s t y t u t y ty c i a k o n s e k r o w a n e g o i s to w a r z y s z e n ia ty c i a a p o s to ls k ie g o ) , L u b l i n 1990; t. III: ( k s i ę g a III: N a u c z y c ie ls k ie z a d a n ie K o śc io ła ', k s i ę g a IV: U ś w ię c a ją c e z a d a n ia K o ś c io ła , L u b li n 1986; t. I V ( k s i ę g a V: D o h r a d o c z e s n e K o ścio ła ', k s i ę g a VI: S a n k c je w K o ś c ie le ) , L u b l i n 1987; t. VI: D iv in u s p e r fe c tio n is m a g is te r , L u b l i n 1987.

2 H is to r ia ź r ó d e ł i n a u k i p r a w a k a n o n ic z n e g o , W a r s z a w a 19 7 7 2.

3 T . P a w 1 u k, P r a w o k a n o n ic z n e w e d łu g K o d e k s u J a n a P a w ła II, t. I: Z a g a d n ie n ia w s tę p ­

n e i n o r m y o g ó ln e , O l s z t y n 19 85, s. 8 7 nn .; E. S z t a f r o w s k i , P o d r ę c z n ik p r a w a k a n o n ic z ­ n e g o , t. I, W a r s z a w a 1 9 8 5 , s. 28 nn . Z p o d r ę c z n i k ó w n a p i s a n y c h p r z e d u k a z a n i e m się K P K w

1983 r. w y m i e n i ć n a l e ż y z n a n e , 3 - t o m o w e o p r a c o w a n i e F. B ą c z k o w i c z a , P r a w o k a n o ­

n ic z n e , t. I-I II, O p o l e 195 8, w k t ó r y m t a k ż e z o s t a ł p r z e d s t a w i o n y kró tk i z a r y s h is to rii ź r ó d e ł