404
R ecenzjeNOTATKI BIBLIOGRAFICZNE
L ew is P y e n s o n: N eohumanism and the persistence of pure m ath em atics in W ilhelm ian Germany. Am erican Philosophical Society, Philadelphia 1983 136 ss.
Autor, profesor U niw ersytetu w M ontrealu, badacz dziejów nauki w X IX i X X w ieku, interesujący się szczególnie jej rozwojem w N iem czech w czasach panow ania W ilhelm a II (i jej ekspansją na inne kraje i kontynenty), przedstaw ia w recenzowanej książce dzieje reform y nauczania w szkołach średnich w N iem czech w X IX w ieku i w początkach X X w ieku, wskazując przy tym na ścisłe pow iązanie nauczania w szkołach średnich ze studiam i w szkołach wyższych. C zytelnika polskiego publikacja ta m oże zainteresować szczególnie z tego powodu, że w opisyw anych przez autora latach znaczna część polskich terytoriów znaj dowała się pod zaborem pruskim oraz pod zaborem austriackim , gdzie organizacja szkolnictw a była podobna do system u ośw iaty w N iem czech. Poznańskie, Pomorze i M ałopolska odziedziczyły w chw ili odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 r. obowiązujące wówczas na tych ziem iach system y szkolnictw a niem ieckiego i austriackiego, które — oczyw iście — w yw arły w p ływ na organizację szkolnictwa w dwudziestoleciu m iędzyw ojennym w Polsce.
P yenson przedstaw ia w jedenastu rozdziałach swojej książki w alk ę toczącą się w X IX w ieku i początkach X X w ieku w szkolnictw ie niem ieckim pomiędzy silną tendencją, usiłującą utrzymać panujący w ów czas „klasyczny” system nauczania w szkołach średnich, a prądami reform atorskim i. W X X stuleciu podstawą kształ cenia w szkołach średnich, zwanych gim nazjam i, była w Europie środkowej nauka łaciny i greki oraz oparcie kryteriów etycznych i estetyczmyoh na w yid ealizow a nym obrazie starożytnej cyw ilizacji greckiej. M atem atykę traktowano w yłącznie jako narzędzie przydatne do rozwijania zdolności m yślenia, nauczając jej bez po w iązania z fizyką i bez zastosowania jej do zjaw isk realnego świata. W stęp do u niw ersytetów m ieli jedynie absolw enci gim nazjów. Ten sposób kształcenia okre śla autor jako neohum anizm w powiązaniu z czystą m atem atyką.
Fizyka zaczęła wkraczać jako nauka doświadczalna do niem ieckich gim nazjów w latach dwudziestych X IX w ieku (i już w ów czas zaczęto w niektórych gimnazjach organizować gabinety fizyczne). W związku z rozwojem nauk fizycznych i przy rodniczych część nauczycieli gim nazjalnych w ystąpiła w latach czterdziestych z żądaniem przeprowadzenia reform y w szkolnictw ie średnim. Nauczyciele ci do m agali się zw iększenia roli nauk przyrodniczych w nauczaniu i prowadzili stara nia o przyznanie tworzonym od 1839 r. średnim szkołom realnym (Realschulen i Realgim nasien) przynajmniej części tych uprawnień, jakie posiadały gimnazja. Szkoły realne, dzielące się na dwa typy, jeden z nauczaniem łaciny (bez greki) i drugi z nauczaniem języków nowożytnych, spełniały w ażną rolę w okresie szyb kiej industrializacji Niem iec. N auczyciele szkół realnych, w alczący o rów noupraw n ienie z programem nauczania gim nazjów, spotkali się z poparciem niektórych profesorów szkół w yższych jak np. chemik K ekule oraz fizyk i filozof Mach, po stulujący też reform ę nauczania w gim nazjach, polegającą na zm niejszeniu liczby godzin nauki języków klasycznych i pow iększeniu zakresu nauczania fizyki i nauk przyrodniczych. Spór pomiędzy nauczycielam i przedm iotów klasycznych i przyrod niczych narastał, osiągając duże n atężenie w latach osiem dziesiątych i dziew ięć dziesiątych X IX w ieku.
:Do zw olenników um iarkowanej reformy, polegającej na pozostaw ieniu w gim nazjach języków klasycznych w zm niejszonym zakresie i na ściślejszym p ow iąza niu m atem atyki i fizyk i (a w ięc na zm ianie sposobu nauczania m atem atyki), przyłączył się jeden z najw iększych geom etrów X IX w ieku — F eliks Klein. Ener giczna działalność Kleina i zw olenników unow ocześnienia nauczania doprowadziła
R ecenzje
405
w ostatnich latach X IX w ieku i pierwszych latach X X w iek u do podjętej przez rząd pruski reform y szkolnictw a w yższego i średniego. Jednym z w yników tej reform y było utw orzenie w N iem czech now ych politechnik i przyznanie p olitech nikom prawa nadaw ania stopnia doktora, co podw yższyło, oczyw iście, status szkół realnych. Jednak pomimo przeprowadzenia reform y jeszcze przez kilka lat trw a ły ostre spory pom iędzy zw olennikam i nauczania czystej m atem atyki a zw olen nikam i powiązania jej z fizyką i naukam i przyrodniczym i.N aszkicow any tutaj, z konieczności w sposób zw ięzły i bardzo uproszczony, przebieg trw ającego przez kilkadziesiąt lat sporu pom iędzy zw olennikam i naucza nia klasycznego a zw olennikam i reform y w Niem czech przedstaw ia L ew is P yenson szczegółowo i zajmująco. Książka powinna zainteresow ać zarówno specjalistów , zajm ujących się historią nauczania, a zwłaszcza nauczania m atem atyki, jak i soc jologów śledzących ew olucję procesów przystosow yw ania nauczania do zm ienia jących się w arunków życia w społeczeństw ach współczesnych.
Bronisław Srednia wa (Kraków)
U n iw er syte t Poznański, W y d zia ł Lekarski i Oddział Farmaceutyczny. Biblio grafia publikacji, m a te ria ły biograficzne: 1919— 1939. (Opracował zespół pracow n ików Biblioteki Głównej A kadem ii Medycznej w Poznaniu pod redakcją K ry styny K arwow skiej). T. 1—3 Poznań 1979 660 ss., ilustr. (maszynopis powielony). Publikacja ta należy do serii w ydaw n ictw ogłoszonych w sześćdziesiątą rocz nicę odzyskania przez Polskę niepodległości.
.Praca n iniejsza pow stała ze w zględu na potrzebę dostarczenia m ateriałów do kum entacyjnych do opracowywania m onografii poświęconych życiu i działalności naukowej profesorów poznańskich, dziejów placów ek lekarskich i farm aceutycz nych poznańskiej uczelni, a także do artykułów okolicznościow ych z okazji rocznic i różnych uroczystości. Podjęli ją pracownicy B iblioteki A kadem ii M edycznej w Poznaniu. Anonim owym w spółautorem jest W itold Głowacki, który udostęp n ił zespołow i autorskiem u opracow ane przez siebie m ateriały bibliograficzne z h i storii farmacji.
Pracow nicy Biblioteki już w cześniej w n ieśli swój w kład do dziejów m edycy n y poznańskiej. M ianow icie w latach 1970—1972 ogłosili dwuczęściow ą Bibliografię zaw arto ści poznańskich w y d a w n i c t w m edycznych okresu m ię dzyw ojenn ego 1919— — 1939. Bibliografia ta obejm owała m.in. prace ogłoszone w „Archiwum Historii i Filozofii M edycyny”.
Recenzowana publikacja składa się z zagajenia (W stęp K rystyny K arwowskiej i P rze d m o w a Bożeny Bujałowskiej), zasadniczej części biograficzno-bibliograficznej oraz m ateriałów inform acyjnych.
Część biograficzno-bibliograficzna została podzielona na jednostki organizacyj ne: W ydział Lekarski na Zakłady i Kliniki, a Oddział Farm aceutyczny na 5 Za kładów . N ależy tu przypom nieć, że niektóre z tych placów ek b yły pionierskie. Za kład Chemii Fizjologicznej (Stefana Tytusa Dąbrowskiego), Zakład Radiologii Le karskiej (Karola Mayera), Studium W ychowania Fizycznego (Eugeniusza P ia se ckiego) i K linika Ortopedyczna (Ireneusza W ierzejewskiego i S tefan a Raszei) b yły pierwszym i w P olsce placów kam i z tych specjalności, natom iast Zakład Fizyki Lekarskiej (Stanisław a K alandyka) był jedynym tego rodzaju zakładem w Polsce.
W ramach każdej jednostki zostały w ydzielone 2 części: biograficzna i biblio graficzna. W pierwszej znajdują się fotografie i krótkie dane biograficzne o k
