Wykonywanie międzynarodowego transportu drogowego bez koncesji w świetle umów międzynarodowych

Artur Kwiatkowski

Wykonywanie międzynarodowego

transportu drogowego bez koncesji w

świetle umów międzynarodowych

Kwartalnik Prawa Publicznego 1/1, 139-152

2001

ROK I *NR 1/2001* UKSW - WARSZAWA • TNOiK - TORUŃ

Artur Kwiatkowski

WYKONYWANIE

MIĘDZYNARODOWEGO TRANSPORTU

DROGOWEGO BEZ KONCESJI

W ŚWIETLE UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH

1. Uw agi w s t ę p n e

Celem niniejszego arty k u łu je s t ukazanie problem atyki zw iąza­ nej z wykonywaniem międzynarodowego tra n sp o rtu drogowego bez wy­ maganej koncesji, a sankcjonowanej przez a rt. 103a § 1 p k t 1 kodeksu wykroczeń (kw). Powodem ja k i skłania do zainteresow ania się tą pro­ blem atyką je s t b ra k kompleksowego opracowania tegoż zagadnienia w lite ra tu rz e przedm iotu. N iniejsza publikacja om awia w szczególno­ ści kw estię m a te ria łu dowodowego wniosków o u k aran ie w kontekście wiążących Polskę umów międzynarodowych dotyczących tran sp o rtu mię­ dzynarodowego. W oparciu o te umowy adm inistracja celna sporządza dokum enty odpraw, które są n astęp n ie dołączane, jako m a teriał dowo­ dowy, do wniosków o u karanie. Przedm iotem opracow ania są też kw e­ stie właściwości miejscowej kolegiów do spraw wykroczeń i sądów w spraw ach z a rt. 103 § 1 kw.

W publikacji szerzej zostaną omówione kw estie regulacji zaw ar­ tych w umowie m iędzy Rzecząpospolitą Polską a R epubliką F ed eraln ą Niemiec o ułatw ieniach w odprawie granicznej sporządzonej w W ar­ szawie 29.7.1992 r. (Dz. U. z 1994 r., N r 107, poz. 514), je s t to bowiem

* Mgr Mariusz Kwiatkowski - asystent w Katedrze Prawa Międzynarodowego, Uniwersytet Szczeciński.

jed y n a um ow a zaw arte przez Polskę z jej sąsiadam i, której postano­ w ienia możemy uw ażać za stanow iące lex specialis w sto su n k u do re ­ gulacji zaw artej w a rt. 3 § 2 kw, a k tó ra to może stanow ić wzór dla innych umów zaw artych z państw am i ościennym i1. N iniejsza praca ukazuje a sp e k t praw nom iędzynarodowy funkcjonowania w ysuniętych placówek granicznych i jurysdykcji sądów polskich w przypadku popeł­ n ienia wykroczenia.

Kolejną kw estią, któ ra może budzić wątpliwości, są postanow ie­ n ia ustaw y z 19.11.1999 r. Praw o działalności gospodarczej2, k tó ra we­ szła w życie 1.1.2001 r. Zgodnie z jej postanow ieniam i koncesje wydane przed jej wejściem w życie n a podstaw ie ustaw y o w arunkach wykony­ w ania międzynarodowego tra n sp o rtu drogowego stają się licencjami przewozowymi (art. 96 ust. 4), przy czym przepisy określające zakres i w aru n k i udzielania tej licencji m ają zostać w ydane do 31.12.2001 r. (art. 98 u st. 3). Praw o działalności gospodarczej nie zaw iera je d n ak nowelizacji kodeksu wykroczeń, gdzie nad al je s t użyte określenie „kon­ cesja”. M ając to n a uwadze należy zauważyć, iż do końca bieżącego roku może nastąp ić niejednolite traktow anie sprawców wykroczeń, któ­ rzy nie będą posiadali koncesji (licencji), lub gdy ważność koncesji do­ biegnie końca (np. n a sk u tek upływ u term in u n a ja k i została wydana). N ależy je d n a k przyjąć, iż osoby nie posiadające koncesji (licencji prze­ wozowej), powinny nadal podlegać odpowiedzialności za popełnienie wy­ kroczenia z art. 103a § 1 p k t 1 kw, bowiem przepisy ustaw y z 19.11.1999 r. nie mogą stanow ić podstawy depenalizacji tego wykroczenia.

Omówienie przesłanek penalizacji z art. 103a § 1 p k t 1 kw obej­ m uje wiele elem entów związanych z wykroczeniami określonym i w art. 103a § 1 p k t 2 -8 kw, m.in. z problem atyką ujaw nienia wykroczenia i dowodów w postępow aniu w spraw ach o wykroczenia.

Kolejno zostaną przedstawione: uregulow anie praw ne oraz defi­ nicja międzynarodowego tra n sp o rtu drogowego, regulacja art. 103a § 1, podmiot wykroczenia, osoby uprawnione do sporządzenia wniosku o u k a­ ran ie oraz w aru n k i form alne jak ie powinien on spełniać, umowy m ię­ dzynarodowe regulujące dokum enty wykorzystywane przez ad m in istra­ cję celną oraz właściwość miejscową kolegiów ds. wykroczeń, a także problem atyka funkcjonowania w ysuniętych placówek granicznych.

1 Postanowienia tej umowy nie są, niestety, szerzej znane, a problematyka jurys­ dykcji w stosunku do wykroczeń popełnionych (ujawnionych) na terenie przejść gra­ nicznych została opisana w jednej tylko publikacji H. Prackiego, Zasady jurysdykcji w postępowaniu o przestępstw a i wykroczenia popełnione na przejściach granicznych, „Prokuratura i Prawo” 1995, nr 6. Autor omawia wspomniane zagadnienie z punktu widzenia prawa wewnętrznego.

2. P

A rtykuł 103 a został wprowadzony do kodeksu wykroczeń3 u s ta ­ wą z 26.7.1991 r. o w arunkach wykonywania międzynarodowego tr a n s ­ portu drogowego4, k tó ra po ponad sześciu latach obowiązywania zosta­ ła zastąpiona nową u staw ą z 2.8.1997 r. o w arunkach wykonyw ania międzynarodowego tra n sp o rtu drogowego5. Art. 32 ww. ustaw y nad ał również in n ą treść art. 103a kodeksu wykroczeń.

P rzed p rzy stąp ien iem do om aw iania a rt. 103a należy zapoznać się z podstaw ow ym i pojęciami oraz obow iązkam i osób w ykonujących m iędzynarodow y tra n s p o rt drogowy. A rt. 3 ww. u staw y z 1997 r. ok re­ śla m iędzynarodow y tra n s p o rt drogowy jak o przewóz osób lub rzeczy pojazdam i samochodowym i po drogach publicznych, w czasie którego następuje przekroczenie granicy państw ow ej. Szczególnym rodzajem tra n sp o rtu je s t m iędzynarodow y tra n s p o rt drogowy n a potrzeby w ła­ sne, czyli niezarobkow y przewóz osób lub rzeczy w ykonyw any przez przedsiębiorcę pomocniczo w sto su n k u do podstawowej działalności gospodarczej pojazdam i samochodowymi będącym i jego w łasnością lub do któ ry ch posiada udokum entow ane praw o dysponow ania; nie obejmuje to przew ozu osób w ram ach prow adzonej działalności tu ry ­ stycznej. Ponadto a rt. 3 definiuje m .in. przewóz okazjonalny - p rze­ wóz osób, k tó ry nie stanow i reg u larn ej m iędzynarodow ej k o m u n ik a­ cji autobusow ej (a rt. 3 p k t 5 ustaw y) albo przewozu wahadłow ego, którym je s t w ielokrotny przewóz zorganizow anych g ru p osób ta m i z pow rotem , m iędzy tym sam ym m iejscem początkowym i tym s a ­ mym m iejscem docelowym, przy spełnieniu następujących dodatko­ wych w arunków :

1) każd a gru p a osób, przywieziona do miejsca docelowego, w raca w tym sam ym składzie do m iejsca początkowego,

2) oprócz u słu g i przewozowej należy zapew nić zak w atero w an ie w m iejscu docelowym lub podczas podróży,

3) pierw sza ja zd a pow rotna i o statn ia jazd a docelowa są jazd am i bez osób.

3 Dz. U. z 1971 r., Nr 12, poz. 114, z późn. zm. 4 Dz. U. Nr 75, poz. 332, z późn. zm.

2. W

T R A N S P O R T U D R O G O W EG O B E Z W Y M A G A N Y C H D O K U M E N T Ó W

Dobrem praw nie chronionym przez a rt. 103a kw je s t porządek w m iędzynarodowym transporcie drogowym, a szerzej w kom unikacji (ty tu ł rozdziału XI kw, w którym je s t umieszczony om aw iany arty k u ł brzmi: „Wykroczenia przeciwko bezpieczeństw u i porządkowi w kom u­ nikacji)”. U staw a o międzynarodowym transporcie drogowym n ak ład a bowiem na wykonujących m iędzynarodowy tra n sp o rt drogowy pojaz­ dem samochodowym zarejestrow anym w Polsce obowiązek posiadania koncesji (licencji przewozowej). O rganem upraw nionym do udzielenia, odmowy udzielenia, zmiany, a także cofnięcia koncesji (licencji) je st M inister T ran sp o rtu i Gospodarki Morskiej (art. 6 ust. 2 ustaw y). Kon­ cesja (licencja) w ydana przez M in istra w swej treści zaw iera m.in.: num er, określenie tra n sp o rtu n a ja k i została w ydana (osób albo rze­ czy), zasięg i czas obowiązywania, nazwę i siedzibę przedsiębiorcy, n u ­ m er identyfikacyjny REGON oraz n u m er podwozia i m arkę pojazdu.

Wymóg posiadania koncesji (licencji) nie znajduje zastosow ania, gdy m iędzynarodowy tra n sp o rt drogowy je s t wykonywany pojazdem samochodowym, którego dopuszczalna ładowność w raz z ładownością przyczepy nie przekracza 1500 kg, a także samochodem osobowym prze­ znaczonym konstrukcyjnie do przewozu nie więcej niż pięciu osób łącz­ nie z kierow cą (art. 2 ust. 2 ustaw y).

Wykroczenie określone w art. 103a § 1 pkt 1 kw może zostać popeł­ nione w sytuacji, gdy tran sp o rt je s t wykonywany, mimo że przedsiębior­ ca nie uzyskał koncesji (licencji), koncesja została m u cofnięta albo u tra ­ ciła swą ważność, a także gdy międzynarodowy tran sp o rt drogowy jest wykonywany w innym zakresie, czy też o innym zasięgu niż w udzielonej koncesji. Pomimo użycia przez ustawodawcę sformułowania: „kto wyko­ nuje międzynarodowy tran sp o rt drogowy bez wymaganej koncesji” wy­ daje się, iż przesłanki penalizacji z art. 103a § 1 p k t 1 kw zostają także spełnione w sytuacji, gdy n astąp i naruszenie w arunków określonych w koncesji (licencji)6. Odm ienna interpretacja spowodowałaby całkowitą bezkarność osób wykonujących tran sp o rt o innym zasięgu, czy też w in ­ nym zakresie - przedsiębiorca mógłby w takiej sytuacji posiadać konce­ sję (licencję) tylko na jeden kraj, a wykonywać tran sp o rt n a obszarze

6 Inaczej M. Bojarski, W. Radecki, Kodeks wykroczeń. Komentarz, Warszawa 1998, s. 379.

kilku państw. Należy przyjąć, iż pojęcie „brak koncesji” obejmuje rów­ nież naruszenie warunków w koncesji (licencji) określonych, gdyż w efekcie przedsiębiorca wykonujący transport na trasie Polska-RFN , podczas gdy w koncesji (licencji) został określony zasięg koncesji tylko na Czechy, nie posiada koncesji uprawniającej go do wykonywania tran sp o rtu z zasię­ giem na Niemcy, co wyczerpuje przesłanki cytowanego przepisu.

Zgodnie z art. 1 kw odpowiedzialności za wykroczenie podlega ten, kto dopuszcza się czynu społecznie szkodliwego, zabronionego przez ustaw ę obowiązującą w czasie jego popełnienia k a rą aresztu, ograni­ czenia wolności, grzywny do 5000 zł lub nagany. Podm iotem (sprawcą) wykroczenia, może być zatem tylko osoba fizyczna, nie może nim być natom iast spółka cywilna czy spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.

3. Po d m io t w y k r o c z e n i a

Podm iotem wykroczenia z art. 103a § 1 pk t 1 kw je s t wykonujący m iędzynarodowy tra n s p o rt drogowy, którym je s t przede w szystkim przedsiębiorca krajowy, gdyż to on zobowiązany je s t uzyskać koncesję (licencję) i stosowne zezwolenia oraz wyposażyć kierowcę pojazdu sa ­ mochodowego zarejestrowanego w kraju w wymagane dokum enty (art. 4 ust. 1 ustaw y). Odpowiedzialność za wykonywanie międzynarodowego tra n sp o rtu drogowego może ponosić tak że kierowca, gdyż to w ynika z postanow ień a rt. 4 ust. 2 i 3 ustawy. „Przepisy te różnicują sytuację kierowców pojazdów samochodowych zarejestrow anych w k raju i za granicą. Możliwa je s t odpowiedzialność z a rt. 103a zarówno przedsię­ biorcy krajowego, któ ry nie uzyskał lub nie wyposażył kierowcy w nie­ zbędne dokum ent, ja k i kierowcy, który jedzie bez tak ich dokumentów. In terp retacja zm ierzająca do w ykazania, że tylko przedsiębiorca wyko­ nuje tra n sp o rt, a zatem tylko on może odpowiadać za wykroczenie z art. 103a kw, prow adziłaby do nie dających się pokonać trudności, a praktycznie do bezkarności przedsiębiorcy zagranicznego. Kierowcy, który nie m a w ym aganych dokumentów, nie wolno wykonywać m ię­ dzynarodowego tra n sp o rtu drogowego. Jeżeli jedzie bez takich doku­ mentów, odpowiada za wykroczenia z a rt. 103a”7. W tym m iejscu n ale­ ży zauważyć, iż n astęp u je zbieg przepisów8 - a rt. 103a § 1 kw z a rt. 95

7 Ibidem, s. 382

8 Jeden czyn może stanowić tylko jedno wykroczenie. W opisanej sytuacji mamy do czynienia ze zbiegiem przepisów ustawy na gruncie prawa wykroczeń. Powyższa

kw stanow iącym , iż kto prowadzi n a drodze publicznej pojazd, nie m a­ jąc przy sobie w ym aganych dokum entów podlega karze grzywny albo nagany. Definicja legalna drogi publicznej została sformułowana w art. 1 ustaw y z 21.3.1985 r. o drogach publicznych* 9. Drogą publiczną je s t dro­ ga zaliczona n a podstaw ie ww. ustaw y do jednej z kategorii dróg, z któ­ rej może korzystać każdy, zgodnie z jej przeznaczeniem , z ogranicze­ niam i i w yjątkam i określonymi w ustaw ie lub innych przepisach szcze­ gólnych. Zgodnie nato m iast z a rt. 38 u staw y z 20.6.1997 r. praw o o r u ­ chu drogowym10, kierujący pojazdem je s t obowiązany mieć przy sobie i okazywać n a żądanie uprawnionego organu: dokum ent stw ierdzający upraw nienie do kierow ania pojazdem, dokum ent stw ierdzający dopusz­ czenie pojazdu do ruchu i zaw arcie umowy obowiązkowego ubezpiecze­ nia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu lub stw ierdzający opłacenie składki tego ubezpieczenia, świadectwo kwalifikacji (wym a­ gane w odniesieniu do niektórych pojazdów i kierowców) oraz inne do­ kum enty, jeżeli obowiązek ta k i w ynika z odrębnej ustawy. D la przypo­ m nienia należy wspomnieć, iż obowiązek posiadania przez kierowcę koncesji (licencji) w ynika z art. 4 ust. 2 p k t 1 ustaw y o m iędzynarodo­ wym transporcie drogowym.

Zgodnie natom iast z przepisem art. 5 ust. 2 ustaw y organy celne są upoważnione do kontroli kierowców pojazdów samochodowych zarejestro­ wanych w kraju lub za granicą w zakresie dokumentów związanych z wy­ konywaniem międzynarodowego tran sp o rtu drogowego (m.in. wymogu posiadania koncesji (licencji)) oraz warunków w nich określonych.

4. W

A rt. 103a § 2 kw stanow i, iż orzekanie w spraw ach wym ienio­ nych w § 1 n astęp u je n a wniosek właściwego organu kontroli lub orga­ n u udzielającego koncesji (licencji) n a wykonywanie m iędzynarodow e­ go tra n s p o rtu drogowego. W niosek o u k aran ie do Kolegium do Spraw Wykroczeń przy Sądzie Rejonowym powinien być zatem sporządzony

problematyka została uregulowana w art. 9 § 1 kw, który stanowi, że jeżeli jeden czyn wyczerpuje znamiona wykroczeń określonych w dwóch lub więcej przepisach ustawy, stosuje się przepis przewidujący najsurowszą karę, co nie stoi na przeszkodzie orzecze­ niu środków karnych na podstawie innych naruszonych przepisów - zob. szerzej J. Bryk, M. Enerlich, R. Kupiński, I. Nowicka, Prawo wykroczeń, Warszawa 1999, s. 59 i n. oraz A. Marek, Prawo wykroczeń, Warszawa 1999, s. 84—86

9 Dz. U. Nr 14, poz. 60, z późn. zm. 10 Dz. U. Nr 98, poz. 302, z późn. zm

przez M in istra T ransportu i Gospodarki Morskiej (jako organ w ydają­ cego koncesję (licencję)), albo organ celny (organ kontroli).

W niosek o u k aran ie sporządzony przez wymienione organy powi­ nien zawierać: im ię i nazwisko obwinionego i inne dane niezbędne do u stalen ia jego tożsamości, określenie zarzucanego obwinionemu czynu ze w skazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia, w skazanie dowodów, imię, nazwisko, adres i podpis sporządzającego wniosek o u k aran ie, a ponadto: w skazanie miejsce zatru d n ien ia obwi­ nionego, dane o jego w arunkach m aterialnych, rodzinnych i osobistych, w skazanie podstaw y praw nej odpowiedzialności sprawcy, w skazanie osób pokrzywdzonych, ich adresów, w skazanie wysokości wyrządzonej szkody oraz inform ację czy wnioskodawca zastosował środki przew i­ dziane w przepisach o postępow aniu egzekucyjnym w adm inistracji lub w ystąpił o zastosow anie tych środków jeżeli czyn zarzucany obwinio­ nemu stanow i jednocześnie niew ykonanie obowiązku podlegającego egzekucji adm inistracyjnej.

Funkcjonariusze U rzędu Celnego mogą ustalić te dane ju ż pod­ czas kontroli celnej. W tym celu należy przesłuchać kierowcę pojazdu na okoliczność popełnienia przez niego wykroczenia. Przed przesłucha­ niem należy osobie przesłuchiwanej wyjaśnić, o jak ie wykroczenie może być obwiniona (np. wykonywanie międzynarodowego tra n sp o rtu dro­ gowego bez koncesji (licencji), tj. wykroczenie określone w a rt. 103a § 1 pkt 1 kw). oraz pouczyć ją o praw ie do odmowy złożenia w yjaśnień, a także o możliwości zgłoszenia w łasnych dowodów. Z tej czynności ob­ ligatoryjnie sporządza się protokół (art. 19 § 3 kodeksu postępow ania w spraw ach o w ykroczenia11, dalej cyt. jako kpw). W toku przesłucha­ nia, w sytuacji gdy zlecający przewóz i kierowca nie są tą sam ą osobą, należy ustalić możliwie dużo informacji o zleceniodawcy przewozu. Kie­ rowca, będący pracownikiem zlecającego, powinien podać ta k ie dane jak nazw a przedsiębiorcy i jego dokładny adres. W przypadku niem oż­

ności uzyskania tych danych od kierowcy należy wystąpić z w nioskam i do odpowiednich instytucji - istotne znaczenie może mieć tu ta j współ­ praca z policją oraz M inisterstw em T ransportu i Gospodarki Morskiej. W szczególności m in ister jako organ udzielający koncesji (licencji), po­ siada niezbędne dokum enty pozwalające ustalić dane przedsiębiorcy (może nim być przecież osoba praw na), w przypadku gdy przedsiębior­ ca posiada koncesję (licencję) (która np. u traciła swoją ważność, a prze­ woźnik się n ią n ad al posługuje). Wówczas powinno ono udzielić wnio­ skodawcy (organowi celnemu) wszelkich niezbędnych informacji

nie z przesłaniem wyciągu z re je stru handlowego i innych dokum en­ tów spółki, o ile oczywiście nim i dysponuje.

Pew ne trudności mogą w ystąpić przy określeniu czasu i m iejsca popełnienia wykroczenia. T ransport odbywa się bowiem n a pewnym odcinku między miejscowością A a miejscowością B, ale tak że w k aż­ dym m iejscu pomiędzy tym i miejscowościami, w tym także n a przej­ ściu granicznym . S tąd też prawidłowe będzie zarówno w skazanie jako m iejsca popełnienia wykroczenia tra sy n a jakiej odbywa się tra n sp o rt, ja k i przejścia granicznego, n a którym to wykroczenie ujawniono.

5. Ko n w e n c j a T I R i Ko n w e n c j a SA D

Do wniosku o u k aran ie należy dołączyć również dowody12 potw ier­ dzające popełnienie wykroczenia. Dowody mogą być zarówno z doku­ m en tu ja k i z zeznań świadka. W przypadku dowodu z dokum entu, który je s t sporządzony w języku obcym, istnieje obowiązek p rzetłu m a­ czenia go n a język polski. Nie je s t to je d n a k wymóg bezwzględny. N ale­ ży bowiem pam iętać o postanow ieniach a rt. 87 K onstytucji Rzeczypo­ spolitej Polskiej z 2.4.1997 r., który stanow i, iż źródłam i powszechnie obowiązującego praw a, oprócz K onstytucji i ustaw , są tak że ratyfiko­ w ane umowy międzynarodowe.

Wyżej cytowany przepis wym aga, ażeby um owa m iędzynarodow a została ratyfikow ana - tzn. aby upoważniony, n a mocy ustaw odaw stw a wewnętrznego, organ pań stw a złożył oświadczenie, że państw o to uw a­ ża zaw artą umowę za ostatecznie w iążącą dla siebie13.

W rozw ażanym zakresie przy form ułow aniu wniosków do kole­ giów najistotniejsze znaczenie będą m iały dwie, ratyfikow ane przez Polskę, umowy międzynarodowe: Konwencja o uproszczeniu form alno­ ści w obrocie towarowym (SAD) sporządzona w In terlak en 20.5.1987 r.14 oraz Konwencja celna dotycząca międzynarodowego przewozu tow a­ rów z zastosow aniem karnetów TIR (Konwencja TIR) sporządzona w Genewie 14.11.1975 r.15

12 Dowodem jest każdy przewidziany przez prawo procesowe środek, który służy do ustalenia okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia - J. Bryk, M. Ener- lich, R. Kupiński, I. Nowicka, op. cit., s. 337 i n. O dowodach zob. także A. Marek, op. cit., s. 211.

13 L. Gelberg, Zarys praw a międzynarodowego, Warszawa 1967, s. 50. 14 Dz. U. z 1998 r., Nr 46, poz. 288.

20.5.1987 r. Rzeczpospolita Polska złożyła w S ekretariacie Ge­ neralnym R ady W spólnot Europejskich dokum ent p rzy stąp ien ia do Konwencji z In terlak en . W sto su n k u do Polski w eszła ona w życie 1.7.1996 r. (art. l i a ust. 3 Konwencji). U m aw iające się strony wyżej wymienionej konwencji wprowadziły Jednolity D okum ent A d m in istra­ cyjny (ang. Single Adm inistrative Document - SAD), który je s t stoso­ wany, bez w zględu n a rodzaj i pochodzenie towarów, do w szystkich procedur wywozowych i przywozowych, ja k również wspólnej proce­ dury tranzytow ej obowiązującej w obrocie towarowym pomiędzy p a ń ­ stw am i-stronam i konwencji. SAD służy w zależności od w ypadku, jako zgłoszenie bądź dokum ent wywozowy, tranzytow y lub przywozowy. Wzór dokum entu SAD został zamieszczony w dodatku I do konwencji. Postanow ienia dotyczące w ypełniania jednolitego doku m en tu przy wywozie, tranzycie i przywozie towarów zostały określone w dodatku II (zatytułow anym „drukowanie, w ypełnianie i stosow anie jednolitego dokum entu”) do konwencji, n ato m iast szczegółowe zasady w ypełnia­ nia poszczególnych pól są zaw arte w załączniku n r 3 do dodatku. Po­ stanow ienia niniejszej konwencji zostały zrealizowane przez nasz kraj, którego w ładze celne posługuję się w zoram i dokum entów określonych przez p ań stw a-stro n y tej umowy międzynarodowej. Szczegółowe za­ sady w ypełniania zgłoszeń celnych zostały tak że określone w rozpo­ rządzeniu M in istra F inansów z 10.11.1999 r. w spraw ie deklaracji skróconych i zgłoszeń celnych16.

Dla kolegiów ds. wykroczeń praktyczne znaczenie będą m iały zapisy w polach: 2 - nadaw ca/eksporter, 8 - odbiorca, 15 - kraj wysył- ki/eksportu, 17 - k raj przeznaczenia oraz pole C - u rząd celny wyjścia. Dane, które w ymagałyby tłum aczenia, są zaw arte w polu 31 - opako­ wanie i opis tow aru. Dla u stalen ia popełnienia wykroczenia nie m a znaczenia je d n a k to, co było przewożone - niezależnie od tego czy przed­ siębiorca wykonywał przewóz m alin, desek czy m ięsa. Jeżeli nie posia­ da on koncesji (licencji), odpowiada za popełnienie wykroczenia. Odno­ sząc się do nazw krajów określonych w polach 15 i 17 należy zauważyć, iż kody i symbole oraz nazwy w języku angielskim zostały umieszczone w wykazie F stanow iącym załącznik do rozporządzenia.

Zgodnie z postanow ieniem art. 2 konwencji celnej dotyczącej m ię­ dzynarodowego przewozu tow arów z zastosow aniem k arn etó w TIR z 1975 r., stosuje się ją do przewozu towarów bez przeładunku przez jedną lub kilk a granic, do wyjściowego urzędu celnego jednej strony umowy do docelowego urzędu celnego innej strony konwencji lub tej

samej strony, w pojazdach drogowych, zespołach pojazdów lub w konte­ nerach, jeżeli ja k a ś część przewozu między rozpoczęciem i zakończe­ niem operacji TIR je s t wykonywana przez tra n sp o rt drogowy. W celu korzystania z postanow ień konwencji przewozy powinny się odbywać pod gw arancją stowarzyszeń uznanych zgodnie z postanowieniam i a rt. 6 umowy i pow inny być wykonywane z zastosow aniem k a rn e tu TIR, od­ pow iadającem u wzorowi przedstaw ionem u w załączniku 1 do konw en­ cji. K arn et TIR posiadający swój indyw idualny nu m er je s t w ystaw iany przez IRU - Union Internationale des Transports Routiers.

Dla celów dowodowych przy redagow aniu wniosków o u k aran ie m ają znaczenie zapisy w polu 4 - określenie posiadacza k a rn e tu doko­ nującego przewozu pod ochroną k a rn e tu TIR , ze w skazaniem jego n a ­ zwy, ad resu i kraju, oraz polach 2 - wyjściowy(e) urząd(y) celny(e), 5 - kraj(e) wyjazdu, 6 - kraj(e) docelowy(e), 7 - num er(y) rejestracyj­ n y ^ ) pojazdu(ów) drogowego(ych) oraz 17 - wyjściowy urząd celny i pod­ pis u rzęd n ik a i pieczęć z d atą urzędu celnego. Pola od 13-15 zaśw iad­ czają n ato m iast, iż rubryki k a rn e tu od 1-12 są kom pletne i zgodne ze stan em faktycznym , n a dowód czego posiadacz k a rn e tu lub jego przed­ staw iciel w skazuje miejsce i d atę oraz składa swój podpis.

6. Mi e j s c e p o p e ł n i e n i a w y k r o c z e n i a

I P R O B L E M W Y S U N IĘ T Y C H PL A C Ó W E K G R A N IC Z N Y C H

Kolejną kw estią zw iązaną z w noszeniem wniosków do kolegiów je s t problem m iejsca popełnienia czynu. Odpowiedzialności n a zasa­

dach określonych w kodeksie wykroczeń podlega ten, kto popełnił wy­ kroczenia n a terytorium RP, ja k również n a polskim s ta tk u wodnym lub pow ietrznym , a odpowiedzialność za wykroczenie popełnione za granicą zachodzi tylko wtedy, gdy przepis szczególny ta k ą odpowie­ dzialność przew iduje. N ależy w tym m iejscu zwrócić uw agę, iż nie wszystkie przejścia graniczne, n a których są dokonywane odprawy pod­ różnych i to w aru są położone dokładnie w m iejscu przebiegu granicy państwowej. Częstokroć zdarza się tak , iż przejście graniczne je s t poło­ żone w całości n a terytorium jednego państw a. Jak o przykład m ożna tu ta j w skazać drogowe przejście graniczne Kołbaskowo/Pomellen. M a­ jąc to n a uw adze należy rozpatrzyć kw estię podstaw y praw nej wykony­ w ania czynności odpraw y granicznej przez funkcjonariuszy U rzędu Celnego n a tery to riu m Niemiec.

Problem atykę tę reguluje um owa między Rzecząpospolita Polską a R epubliką F ed eraln ą Niemiec o ułatw ieniach w odprawie granicznej

sporządzona w W arszawie 29.7.1992 r.17 Zgodnie z a rt. 2 u st. 2 u m a­ wiające się stro n y zezwalają, aby służbowe placówki graniczne jednej um awiającej się strony lub funkcjonariusze tych placówek dokonywali odprawy granicznej n a terytorium drugiej umawiającej się strony. A rt. 3 nato m iast stanow i, iż funkcjonariuszom pań stw a sąsiedniego wolno stosować w państw ie zwierzchnim (państw ie, n a tery to riu m którego druga um aw iająca się stro n a tw orzy w ysunięte służbowe placówki g ra ­ niczne lub poleca swoim funkcjonariuszom dokonywanie odpraw y g ra ­ nicznej) w szystkie przepisy swojego p ań stw a dotyczące odpraw y g ra ­ nicznej, oraz iż dokonane przez funkcjonariuszy p ań stw a sąsiedniego (tj. drugiej um aw iającej się strony) czynności urzędowe w obrębie s tre ­ fy ustalonej zgodnie z wymogami a rt. 1 ust. 2 uw aża się za dokonane w gminie p ań stw a sąsiedniego, n a którego terytorium znajduje się przej­ ście graniczne. N ato m iast art. 4 ust. 2 wyżej wymienionej umowy okre­ śla, iż po rozpoczęciu odprawy granicznej państw a wyjazdu wolno funk­ cjonariuszom p ań stw a przyjazdu zacząć odprawę graniczną osób i to­ warów łącznie ze środkam i tran sp o rtu . Przez określenie „wolno, jeżeli niniejsza um ow a nie stanow i inaczej, stosować w państw ie zwierzch­ nim w szystkie przepisy swojego p ań stw a dotyczące odprawy granicz­ nej” należy rozum ieć stosow anie w szystkich przepisów, tak że zw iąza­ nych z ujaw nianiem wykroczeń, form ułowaniem wniosków do kolegiów ds. wykroczeń, a tak że możliwość zastosow ania postanow ień a rt. 3 § 2 kw, który przewiduje możność u k a ra n ia sprawcy wykroczenia, gdy przepis szczególny ta k ą odpowiedzialność przewiduje. Takim przepi­ sem je s t a rt. 3 ust. 4 umowy stanowiący, iż w przypadku n aru szen ia w obrębie strefy przepisów p ań stw a sąsiedniego określonych w a rt. 1 ust. 1 lit. a (związanych z pojęciem „odprawa graniczna”, ale także kom­ petencją do zastosow ania art. 3 ust. 2 kw) uw aża się je za dokonane w gminie pań stw a sąsiedniego, n a którego terytorium znajduje się przej­ ście graniczne.

W arto dodać, że analizow ana um owa w żaden sposób nie stoi w opozycji do u k ła d u z 6.7.1950 r. m iędzy R zecząpospolitą P olską a Niem iecką R epubliką D em okratyczną o wytyczeniu ustalonej i is t­ niejącej polsko-niemieckiej granicy państwowej oraz w um owach za­ w artych w celu jej uzupełnienia i w ykonania, a potwierdzonej w tr a k ­ tacie m iędzy Rzecząpospolitą Polską a R epubliką F ed eraln ą Niemiec o potw ierdzeniu istniejącej między nim i granicy, podpisanym w W ar­ szawie 14.11.1990 r. 18

17 Dz. U. z 1994 r., Nr 107, poz. 514. 18 Dz. U. z 1992 r., Nr 14, poz. 54.

N ależy również mieć n a względzie przepis § 3 rozporządzenia M in istra Spraw W ewnętrznych z 5.12.1991 r. w spraw ie zasięgu te ry ­ torialnego przejść granicznych oraz sposobu i w arunków przekracza­ n ia granicy państw ow ej19. Powyższy przepis stanow i, iż drogowe przej­ ście graniczne obejmuje swoim zasięgiem rejony przygraniczne, przez które przebiegają odcinki drogowe, gdzie dokonuje się kontroli granicz­ nej osób, towarów i pojazdów drogowych. Brzm ienie przytoczonego prze­ pisu upow ażnia do wniosku, że w znaczeniu praw nym , przekroczenie granicy n astęp u je z chwilą dokonania odprawy granicznej w zasięgu tery to rialn y m drogowego przejścia granicznego, a nie z chwilą wyłącz­ nie fizycznego przekroczenia linii granicznej.

Prócz n a ru sze n ia przepisów ustaw y o w arunkach w ykonyw ania międzynarodowego tra n sp o rtu drogowego poza granicam i p ań stw a pol­ skiego, pierw szy raz niezastosow anie się do postanow ień przepisów p raw a n astęp u je tak że n a tery to riu m RP, gdy kierowca jedzie po to ­ war, a po ra z wtóry, ju ż po kontroli granicznej, gdy samochód prze­ m ieszcza się z ład u n k iem do m iejsca przeznaczenia n a tery to riu m naszego k ra ju (fakt poruszania się pojazdu po tery to riu m R P m ożna udowodnić, np. przesłuchując funkcjonariusza celnego n a okoliczność zachow ania się sprawcy po kontroli celnej, tzn. należałoby ustalić, czy spraw ca w ykroczenia pojechał do k ra ju czy też został w raz z tow arem zawrócony do Republiki Federalnej Niemiec; m ożna również p rzesłu ­ chać n a tę okoliczność obwinionego20). M iędzynarodowy tra n s p o rt dro­ gowy odbywa się n a pewnej tra sie, a w zw iązku z tym spraw ca popeł­ n ia wykroczenie n a całej trasie, tak że w gm inie, n a terenie której zn aj­ duje się przejście graniczne, gdzie dokonano ujaw nienia popełnienia wykroczenia.

Przyjęcie innej koncepcji ścigania sprawców w ykroczenia niż p rz e d sta w io n a spowodowałoby uchybienie celowi w y d an ia u staw y o w aru n k ach wykonyw ania międzynarodowego tra n sp o rtu drogowego, a w efekcie bezkarność ich sprawców.

N a zakończenie om aw iania problem atyki praktycznego stosow a­ n ia a rt. 103a § 1 kw należy omówić kw estię właściwości miejscowej kolegiów ds. wykroczeń21. Zgodnie z a rt. 16 § 1 i 2 kpw właściwym miejscowo do rozpoznania spraw y je s t kolegium, n a teren ie którego

19 Dz. U. Nr 117, poz. 510.

20 Szerzej zob. M. Bojarski, Z. Świda, Zarys polskiego praw a o wykroczeniach, Wrocław 1995, s. 184 i n.

21 Szerzej o problematyce właściwości miejscowej zob. G. Kasicki, A. Wiśniewski, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia z komentarzem, Warszawa 1999, s. 47 i n.

popełniono wykroczenie. Jeżeli jed n ak do chwili złożenia w niosku o u k a ­ ranie nie m ożna u stalić m iejsca popełnienia wykroczenia, właściwe jest kolegium , n a teren ie którego wykroczenie ujawniono. Przepisów tych nie m ożna je d n a k rozpatryw ać w oderw aniu od a rt. 16 § 3 kpw, który stanow i, iż właściwe kolegium może w ystąpić do sąd u z wnio­ skiem o przekazanie spraw y innem u kolegium, jeżeli większość osób, które należy wezwać n a rozpraw ę, zam ieszkuje blisko tego kolegium , a z d ala od kolegium właściwego. Osobami, które należy wezwać są: obwiniony, świadkow ie oraz oskarżyciel. W tym m iejscu należy za­ uważyć, iż z mocy a rt. 27 § 2 kpw organowi celnem u, którym , n a pod­ stawie a rt. 278 § 2 ustaw y z 9.1.1997 r. - Kodeks celny22, je s t dyrektor urzędu celnego, po złożeniu wniosku o u k aran ie przysługują u p raw ­ nienia oskarżyciela publicznego, ponadto św iadkam i popełnienia wy­ kroczenia są z reguły funkcjonariusze urzędu celnego, całość m a te ria ­ łu dowodowego tak że je s t w dyspozycji organu celnego, niekiedy is t­ nieje też konieczność przesłuchania funkcjonariusza n a okoliczność funkcjonow ania przejścia granicznego i odprawy danego pojazdu. Ze względu n a miejsce popełnienia wykroczenia również n a teren ie pol­ skiej w ysuniętej placówki granicznej należy uznać, że znajdzie tu ta j zastosow anie przepis art. 3 ust. 4 umowy polsko niem ieckiej o u ła ­ tw ieniach w odpraw ie granicznej - wniosek należy skierow ać do kole­ gium właściwego dla gm iny p ań stw a sąsiedniego, n a którego tery to ­ rium znajduje się przejście graniczne.

W rezultacie można dojść do wniosku, że w świetle art. 16 kpw. zasadne je s t kierowanie wniosku o ukaranie do kolegium, n a terenie wła­ ściwości którego ujawniono wykroczenie. J e s t to również zasadne z punk­ tu widzenia ekonomiki procesowej, którą należy się zawsze kierować.

Po dostosow aniu kodeksu wykroczeń do wymogów a rt. 175 u st. 1 Konstytucji, zgodnie z którym w ym iar sprawiedliwości w Polsce sp ra ­ wują sądy powszechne, i likwidacji kolegiów do spraw wykroczeń, któ ­ re orzekają w spraw ach o wykroczenia w okresie czterech la t od wej­ ścia w życie K onstytucji z 2.4.1997 r. (art. 237 ust. 1 K onstytucji) - tj. do października 2001 r., właściwym miejscowo będzie sąd rejonowy dla gminy, w której znajduje się placówka graniczne.

U rzędy celne wnoszą o ściganie sprawców wykroczeń z a rt. 103a § pk t 1 kw nie tylko z powodu nie posiadania koncesji (licencji) n a przejściu granicznym , ale również w gminie, n a terenie której je s t poło­ żone przejście graniczne i n a całej tra sie n a jakiej m iędzynarodowy tra n sp o rt drogowy był przez obwinionego wykonywany.

U staw odaw ca, wprowadzając do kodeksu wykroczeń a rt. 103a, chciał chronić porządek w kom unikacji, ale również dać przedsiębior­ com posiadającym koncesję (licencję) (za uzyskanie której m usieli za­ płacić) pewność, iż osoby prowadzące nieuczciwą konkurencję oraz ła ­ miące zasady polskiego porządku praw nego nie pozostaną za swój czyn bezkarne.