Index of /rozprawy2/11360

(1)

5

Spis treści

Spis treści ... 5

Wprowadzenie ... 9

CZĘŚĆ TEORETYCZNA ... 11

1 Promieniotwórczość ... 12

1.1 Prawo rozpadu promieniotwórczego ... 12

1.2 Nagromadzanie się produktów radioaktywnych ... 14

2 Radionuklidy w środowisku ... 16

2.1 Naturalne radionuklidy ... 16

2.1.1 Radionuklidy kosmogeniczne ... 16

2.1.2 Radionuklidy pierwotne ... 17

2.1.3 Radionuklidy pochodzące z szeregów promieniotwórczych ... 18

2.2 Zarys geochemii wybranych radionuklidów ... 20

2.2.1 Radionuklid

226

Ra ... 20

2.2.2 Radionuklid

210

Pb ... 21

2.2.3 Radionuklid

210

_{Po ... 22}

2.3 Sztuczne radionuklidy ... 24

2.3.1 Broń jądrowa ... 24

2.3.2 Awarie reaktorów jądrowych ... 26

2.3.3 Radionuklid

137

Cs ... 27

3 Techniki analityczne ... 29

3.1 Spektrometria promieniowania gamma ... 29

3.2 Spektrometria promieniowania alfa ... 30

3.3 Atomowa spektrometria absorpcyjna ... 31

4 Materiał badawczy ... 32

4.1 Charakterystyka osadów dennych ... 32

(2)

6

5.1 Jeziora tatrzańskie ... 33

5.1.1 Jamski Staw ... 34

5.2 Jeziora karkonoskie ... 36

5.2.1 Mały Staw ... 36

6 Problematyka metali ciężkich w osadach dennych ... 38

7 Zastosowanie radionuklidów w określaniu wieku próbek ... 41

7.1 Metoda

210

Pb ... 42

7.2 Metoda

137

Cs ... 44

CZĘŚĆ DOŚWIADCZALNA ... 45

8 Założenia badawcze ... 46

8.1 Teza ... 46

8.2 Cel pracy ... 46

8.3 Szczegółowe cele pracy ... 46

9 Zastosowana aparatura i odczynniki ... 48

10 Metodyka badań ... 49

10.1 Pobieranie próbek ... 50

10.1.1 Jamski Staw ... 52

10.1.2 Mały Staw ... 52

10.2 Przygotowanie próbek do analiz ... 54

10.2.1 Analizy gamma spektrometryczne ... 54

10.2.2 Analizy alfa spektrometryczne ... 55

10.3 Pomiary i obliczenia analityczne ... 61

10.3.1 Gamma radionuklidy ... 61

10.3.2 Alfa radionuklidy ... 68

11 Wyniki i ich dyskusja ... 77

11.1 Jamski Staw ... 77

(3)

7

11.1.2 Radioaktywność

226

_Ra,

210

_{Po i}

210

_{Pb ... 78}

11.2 Mały Staw ... 81

11.2.1 Radioaktywność

137

_{Cs ... 81}

11.2.2 Radioaktywność

226

Ra,

210

Po i

210

Pb ... 82

11.2.3 Wykorzystanie

210

Pb do określania wieku próbek ... 86

11.2.4 Zawartość wybranych metali ciężkich ... 91

12 Wybrane parametry na tle obu stawów ... 97

13 Podsumowanie i wnioski ... 102

14 Bibliografia ... 105

Spis rysunków ... 111

Spis zdjęć ... 111

Spis tabel ... 112

Spis wykresów ... 112

(4)

46

8 Założenia badawcze

8.1 Teza

Analiza zawartości zanieczyszczeń, takich jak radionuklidy i metale ciężkie w osadach

dennych, ze względu na ich dobre właściwości sorpcyjne, może stanowić reprezentatywne

źródło informacji o stanie środowiska wodnego, a w połączeniu z datowaniem próbek

umożliwia identyfikację jego zmian na przestrzeni lat.

8.2 Cel pracy

Celem pracy było wyznaczenie i ocena poziomu skażenia sztucznym radionuklidem

137

_{Cs oraz metalami ciężkimi osadów dennych pobranych z jezior górskich. Określenie i ocena}

poziomów radioaktywności

226

_Ra,

210

_{Pb i}

210

_{Po, stanowiących istotną informację z punktu}

widzenia ochrony radiologicznej. Wykorzystanie radioaktywności

210

_{Pb, obliczonej na}

podstawie dwukrotnego oznaczenia

210

_{Po, do datowania izotopowego próbek i określenie skali}

czasu dla uzyskanych wyników. Użycie

137

_{Cs jako wskaźnika czasu do potwierdzenia}

datowania metodą

210

_{Pb. Podjęcie próby oceny wpływu ukształtowania terenu na napływ}

zanieczyszczeń do górskich zbiorników wodnych.

8.3 Szczegółowe cele pracy

Szczegółowe cele pracy sformułowano osobno dla każdego z badanych zbiorników

wodnych.

Szczegółowego cele prac prowadzonych w Jamskim Stawie (Tatry Wysokie, Słowacja)

1. Wyznaczenie radioaktywności

210

Po z wykorzystaniem spektrometrii promieniowania alfa.

2. Obliczenie radioaktywności

210

Pb na podstawie radioaktywności

210

Po w oparciu o prawo

nagromadzenia pierwiastków w szeregu promieniotwórczym.

3. Określenie radioaktywności

226

Ra w oparciu o przejściową równowagę promieniotwórczą

z izotopami pochodnymi

214

Pb i

214

Bi.

4. Pomiary ilościowe radionuklidu

137

Cs z wykorzystaniem spektrometrii promieniowania

gamma.

(5)

Rozdział 8 Założenia badawcze

47 Szczegółowe cele prac prowadzonych w Małym Stawie (Karkonosze, Polska)

1. Wyznaczenie radioaktywności

210

Po z wykorzystaniem spektrometrii promieniowania alfa.

2. Obliczenie radioaktywności

210

_{Pb na podstawie radioaktywności}

210

_{Po w oparciu o prawo}

nagromadzenia pierwiastków w szeregu promieniotwórczym.

3. Określenie radioaktywności

226

Ra w oparciu o przejściową równowagę promieniotwórczą

z izotopami pochodnymi

214

Pb i

214

Bi.

4. Pomiary gamma spektrometryczne radionuklidu

137

Cs.

5. Wyznaczenie zawartości Cd, Pb, Cu, Zn, Fe i Mn z wykorzystaniem metody atomowej

spektrometrii absorpcyjnej.

6. Oszacowanie wieku próbek z wykorzystaniem metody datowania w oparciu o poziom

radioaktywności

210

_{Pb oraz potwierdzenie otrzymanych wyników za pomocą}

137

_Cs.

7. Próba określenia źródeł zanieczyszczeń metalami ciężkimi obszaru Małego Stawu.

Ponadto, przeprowadzono porównanie wybranych parametrów pomiędzy stawami

w celu oszacowania różnic i podobieństw w sytuacji radiologicznej obu badanych obszarów.

(6)

Rozdział 13 Podsumowanie i wnioski

102

13 Podsumowanie i wnioski

W pracy przedstawiono tematykę dotyczącą zawartości wybranych radionuklidów

i metali ciężkich w osadach dennych dwóch jezior: tatrzańskiego Jamskiego Stawu (Słowacja)

oraz karkonoskiego Małego Stawu (Polska). Analiz dokonano w zbiornikach usytuowanych na

terenach górskich (różnych pod względem geologicznym), objętych szczególną ochroną

prawną (parki narodowe). Do pracy wykorzystano osady denne, ze względu na ich dobre

właściwości sorpcyjne względem badanych analitów.

Zastosowanie spektrometrii promieniowania gamma pozwoliło na oszacowanie

poziomu skażenia sztucznym radionuklidem

137

_{Cs oraz radioaktywności naturalnego}

226

_Ra.

Zawartość wybranych metali ciężkich (Fe, Mn, Cu, Cd, Pb, Zn) oznaczono przy użyciu

atomowego spektrometru absorpcyjnego. Radioaktywność

210

Po określono poprzez pomiary

alfa spektrometryczne. W celu opracowania skali czasu dla otrzymanych wyników próbki

poddano datowaniu izotopowemu w oparciu o radioaktywność

210

Pb (obliczoną na podstawie

210

_{Po). Poprawność wyznaczonego wieku potwierdzono metodą}

137

_{Cs. Analiza otrzymanych}

wyników pozwoliła na określenie prawdopodobnych źródeł toksyn, a także wyjaśnienie zmian

ich stężeń na przestrzeni lat.

Szczegółowe wnioski sformułowano oddzielnie dla każdego z badanych zbiorników.

Na podstawie badań prowadzonych w Jamskim Stawie stwierdzono, że:

1. Radioaktywność

137

Cs jest na zbliżonym poziomie, jak w innych stawach tatrzańskich

położonych na podobnej wysokości.

2. Zawartość

226

Ra w osadzie dennym nie wykazywała zróżnicowania pionowego, była na

porównywalnym poziomie w odniesieniu do innych stawów tatrzańskich. Jednocześnie,

poziom ten jest wyższy niż dla nizinnych rejonów Polski i Słowacji. Jest to

prawdopodobnie efekt względnie dużej zawartości uranu w granitowym trzonu

krystalicznym Tatr [99, 130, 131].

3. Zawartość

210

Pb i związanego z nim

210

Po odpowiada poziomom zmierzonym w innych

stawach tatrzańskich, położonych na zbliżonej wysokości.

Na podstawie badań przeprowadzonych w Małym Stawie stwierdzono, że:

1. Maksymalna wartość radioaktywności antropogenicznego

137

Cs w osadzie dennym jest

niższa niż w większości stawów górskich, za to zbliżona do niektórych jezior pojezierza

mazurskiego (Rogale Wielkie, Sawinda, Garbas, Jędzelewo) [132].

(7)

103 2. W pionowym profilu zidentyfikowano dwa maksima radioaktywności

137

_{Cs, które}

powiązano z opadem czarnobylskim i globalnym opadem po testach z bronią jądrową.

3. Obserwowane w kilku warstwach profilu podwyższone wartości radioaktywności

210

_Po

i

210

Pb są prawdopodobnie efektem m.in. spływu gleby do zbiornika w wyniku nasilonej

erozji wywołanej intensywnym deszczem.

4. Radioaktywność

226

Ra w profilu była na względnie stałym poziomie, niemal trzykrotnie

wyższym niż średnia dla Polski [4]. Przyczyną tego zjawiska jest najprawdopodobniej

występowanie w całych Sudetach rud uranu oraz tzw. „gorącego granitu”.

5. Przeprowadzono datowanie próbek osadów dennych w oparciu o metodę

210

Pb,

z wykorzystaniem modelu CRS. Maksymalny wiek próbek wyniósł 153 lata. Datowanie

zostało także potwierdzone metodą cezową.

6. Na podstawie analizy zawartości metali ciężkich można wnioskować, że obszar

chroniony (Karkonoski Park Narodowy) jest narażony na zanieczyszczenia dalekiego

zasięgu z okolicznych okręgów przemysłowych. Jednocześnie, w ostatnich latach

obserwuje się mniejszy napływ tych metali. Jest to prawdopodobnie efekt zmian

w przepisach odnośnie ochrony środowiska.

Autor pragnie zwrócić uwagę, że tego typu badania prowadzone zarówno dla Jamskiego

Stawu, jak i Małego Stawu były pionierskie w tych regionach. Otrzymane wyniki pozwoliły na

oszacowanie tzw. „poziomu zero” skażenia antropogenicznym

137

_{Cs badanych obszarów. Jest}

to ważny wkład w wiedzę na temat sytuacji radiologicznej kraju, szczególnie istotnej

w związku z planowaną budową pierwszej polskiej elektrowni jądrowej.

Ponadto, stwierdza się że maksima, które powiązano z globalnym opadem po testach

z bronią jądrową, charakteryzują się podobną zawartością

137

_{Cs w obu badanych zbiornikach,}

pomimo iż pochodzą z różnych regionów geograficznych. Może to świadczyć o stosunkowo

równomiernym rozmieszczeniu składników opadu z lat 60. na obszarze Polski.

Podwyższona radioaktywność

137

_{Cs w górnych warstwach osadów w obu stawach może}

sugerować ciągle zachodzące dostawy tego izotopu do zbiornika. Prawdopodobnym źródłem

dostaw jest wypłukiwanie cezu z okolicznych gleb oraz opad z atmosfery.

Podsumowując, badane osady denne charakteryzują się podobną zawartością

137

_Cs

pochodzącego z globalnego opadu po testach z bronią jądrową. Różnice w zawartości cezu

czarnobylskiego wynikają z dużych różnic w ukształtowaniu terenu wokół badanych

zbiorników. Maksymalne wartości radioaktywności

137

_{Cs są wielokrotnie wyższe niż}

(8)

104 w zbiornikach górskich (położonych na podobnych wysokościach) Europy Zachodniej

(ok. 22 Bq ∙ kg

-1

_{), Chin (ok. 12 Bq ∙ kg}

-1

_{) czy Australii (ok. 17 Bq ∙ kg}

-1

_{) [133-135]. W górach}

Europy Południowej zawartość

137

_{Cs jest w przybliżeniu trzykrotnie mniejsza [136, 137].}

W obu zbiornikach radioaktywność naturalnych

210

_{Po i}

210

_{Pb była na zbliżonym}

poziomie i malała wraz z głębokością próbki. Zaobserwowane nieliczne odstępstwa znalazły

swoje źródło w analizie wydarzeń historycznych. W badanych profilach porównanie

radioaktywności w I i II depozycji

210

_{Po potwierdziło, że jego głównym źródłem był rozpad}

obecnego w osadzie

210

Pb.

Z punktu widzenia ochrony radiologicznej informacje odnośnie radioaktywności

226

Ra

są istotne ze względu na to, iż produktem jego rozpadu jest promieniotwórczy

222

_{Rn, wnoszący}

istotny wkład do dawki promieniowania otrzymywanej od źródeł naturalnych. Istotne różnice

w zawartości tego radionuklidu wynikają z różnej zawartości uranu w skale macierzystej obu

masywów. Należy podkreślić, że istnieje bardzo duże zróżnicowanie w zawartości

radionuklidów (z szeregu uranowo – radowego) na terenach zurbanizowanych na świecie.

Analiza zawartości wybranych metali ciężkich w osadzie z Małego Stawu oraz

przedstawienie jej na skali czasowej pozwoliło na wyznaczenie prawdopodobnych źródeł

zanieczyszczeń obecnych w osadzie. Potwierdzono, że skażenie metalami ciężkimi w Kotle

Małego Stawu ma charakter głównie napływowy, związany z emisjami przemysłowymi.

Jednocześnie potwierdzony został korzystny wpływ regulacji prawnych dotyczących ochrony

środowiska na stan osadu dennego badanego Stawu.

Podsumowując, badania prowadzone w obrębie zbiorników wodnych położonych na

obszarach chronionych pozwalają na lepsze zrozumienie procesów zachodzących na tych

terenach i wpisują się w aktualne trendy nauk o środowisku. Wykorzystanie do badań osadów

dennych umożliwia ocenę zarówno aktualnego stanu środowiska, jak i jego zmian na

przestrzeni lat. Otrzymane wyniki posłużą do zbudowania bazy danych odnośnie skażenia

antropogenicznymi radionuklidami górskich zbiorników wodnych.

(9)

Rozdział 14 Bibliografia

105

14 Bibliografia

[1] Boteva S., Radeva G., Traykov I., Kenarova A., Effects of long-term radionuclide and heavy metal contamination on the activity of microbial communities, inhabiting uranium mining impacted soils, ENVIRON SCI POLLUT R, vol. 23(2016)5644-5653.

[2] Popiel H., Koziara M., Zagrożenia dla środowiska naturalnego w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, Nowoczesne Systemy Zarządzania, vol. 7(2015)29-46.

[3] Wuana R. A., Okieimen F. E., Heavy metals in contaminated soils: a review of sources, chemistry, risks and best available strategies for remediation, Isrn Ecology, vol. 2011(2011). [4] Isajenko K., Atlas radiologiczny Polski 2011, Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 2012. [5] Salbu B., Challenges in radioecology, J ENVIRON RADIOACTIV, vol. 100(2009)1086-1091. [6] Sobkowski J., Jelińska-Kazimierczuk M., Chemia jądrowa, Wydawnictwo Adamantan,

Warszawa 2006.

[7] Skłodowska A., Gostkowska B., Promieniowanie jonizujące a człowiek i środowisko, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Biuro Handlowe POLON, Warszawa 1994.

[8] Sobkowski J., Chemia radiacyjna i ochrona radiologiczna, Grupa Wydawnicza Adamantan s.c., Warszawa 2009.

[9] Review of Particle Physics, J PHYS G NUCL PARTIC, vol. 33(2006).

[10] Gorączko W., Radiochemia i ochrona radiologiczna, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2003.

[11] Niesmiejanow A. N., Radiochemia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1975. [12] Bem H., Radioaktywność w środowisku naturalnyn, Polska Akademia Nauk Oddział w Łodzi,

Łódź 2005.

[13] http://szkolnictwo.pl [on-line] dostęp: 08.04.2018.

[14] Haynes W. M., CRC Handbook of Chemistry and Physics, 95th_{Edition, CRC Press. 2014.}

[15] Rosiak L., Badanie przechodzenia 226_{Ra z gleby do roślin oraz ocena wchłonięć tego}

radionuklidu z pożywieniem (rozprawa doktorska) CLOR, Warszawa 2006.

[16] Emsley J., Nature's building blocks: an AZ guide to the elements, Oxford University Press. New York 2011.

[17] Bojanowska M., Zanieczyszczenia motoryzacyjne w środowisku, Autobusy: technika,

eksploatacja, systemy transportowe, vol. 12(2011)77-83.

[18] Dörr H., , Münnich K. O., Lead and cesium transport in european forest soils, WATER AIR SOIL

POLL, vol. 57(1991)809-818.

[19] Venunathan N., Narayana Y., Activity of 210_{Po and}210_{Pb in the riverine environs of coastal Kerala}

on the southwest coast of India, Journal of Radiation Research and Applied Sciences, vol. 9(2016)392-399.

[20] Skwarzec B., Polon, Uran i Pluton w ekosystemie południowego Bałtyku, Instytut Oceanologii w Sopocie PAN, Sopot 1995.

[21] Qin-Hong H., Jian-Qing W., Jin-Sheng W., Sources of anthropogenic radionuclides in the environment: a review, J ENVIRON RADIOACTIV, vol. 101(2010)426-437.

[22] Tykva R., Sources of environmental radionuclides and recent results in analyses of

bioaccumulation. A review, 2004.

[23] Pavlovski O. A., Radiological Consequences of Nuclear Testing for the Population of the Former

USSR (Input Information, Models, Dose, and Risk Estimates) (w:) Atmospheric Nuclear Tests:

Environmental and Human Consequences, Shapiro C.S. (red.), Springer Berlin Heidelberg, Berlin, Heidelberg 1998.

[24] Norris R. S., Arkin W. M., Known nuclear tests worldwide, 1945-98, B ATOM SCI, vol. 54(1998)65-68.

[25] Dahlman O., Israelson H., Monitoring underground nuclear explosions, Elsevier. 2016.

[26] Cirincione J., Bomb scare: the history and future of nuclear weapons, Columbia University Press, 2007.

(10)

106

[27] Zheng J., Wu F., Yamada M., Liao H., Liu C., Wan G., Global fallout Pu recorded in lacustrine

sediments in Lake Hongfeng, SW China, ENVIRON POLLUT, vol. 152(2008)314-321.

[28] Pan V., Stevenson K. A., Temporal variation analysis of plutonium baseline concentration in surface air from selected sites in the continental US, J ENVIRON RADIOACTIV, vol. 32(1996)239-257.

[29] Mietelski J.W., Kozak K., Was B., Jasinska M., Krupa J.O., Plutonium isotopes concentration in the ground level air and rain samples from Kraków, CZECH J PHYS, vol. 49(1999)115-118. [30] Komosa A., Study on plutonium isotopes determination in soils from the region of Lublin

(Poland), SCI TOTAL ENVIRON, vol. 188(1996)59-62.

[31] Komosa A., Chibowsk S., Determination of plutonium in ground-level air aerosols collected on Petrianov filters, J RADIOANAL NUCL CH, vol. 251(2002)113-117.

[32] Arnold D., Wershofen H., Plutonium Isotopes in Ground-Level Air in Northern Germany Since 1990, J RADIOANAL NUCL CH, vol. 243(2000)409-413.

[33] Carvalho F. P., Radionuclide concentration processes in marine organisms: A comprehensive review, J ENVIRON RADIOACTIV, vol. 2017

[34] Evangeliou N., Balkanski Y., Cozic A., Møller A. P., Simulations of the transport and deposition of 137_{Cs over Europe after the Chernobyl Nuclear Power Plant accident: influence of varying}

emission-altitude and model horizontal and vertical resolution, ATMOS CHEM PHYS, vol. 13(2013)7183-7198.

[35] Szepke R., 1000 słów o atomie i technice jądrowej, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1972.

[36] Till J. E., Grogan H., Radiological Risk Assessment and Environmental Analysis, Oxford University Press. New York 2008.

[37] Broda R., Grębosz J., Wrzesiński J., Raport z wyników pomiarów skażeń radioaktywnych po awarii w Czernobylu, Instytut Fizyki Jądrowej, Kraków 1986.

[38] Cocchi L., Kluza K., Zalewska T., Apanel A., Falandysz J., Radioactive caesium (134_{Cs and}137_{Cs) in}

mushrooms of the genus Boletus from the Reggio Emilia in Italy and Pomerania in Poland, ISOT

ENVIRON HEALT S, vol. 53(2017)620-627.

[39] Szymański W., Chemia jądrowa: zarys problematyki przemian jądrowych, Wydawnictwo Naukowe PWN. 1996.

[40] Kisiel A., Podręcznik do przedmiotu: Detekcja Promieniowania Jądrowego, Wydział Fizyki Politechniki Warszawskiej.

[41] Hrynkiewicz A. Z., Człowiek i promieniowanie jonizujące, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.

[42] Szczepaniak W., Siepak J., Metody instrumentalne w analizie chemicznej i badaniach

strukturalnych: skrypt do ćwiczeń specjalistycznych dla studentów IV roku chemii: praca zbiorowa, Wydawnictwo Naukowe UAM, 1984.

[43] Welz B., Sperling M., Atomic absorption spectrometry, John Wiley & Sons. 2008.

[44] Aleksander-Kwaterczak U., Rozmieszczenie metali śladowych w rdzeniach osadów wybranych

rzek Polski, 2007.

[45] Tarnawski M., Baran A., Jasiewicz Cz., Ocena właściwości fizyczno-chemicznych osadów dennych zbiornika Chańcza, PROCEEDINGS ECOPOLE, vol. 6(2012)

[46] Koiter A. J., Owens P. N., Petticrew E. L., Lobb D. A., The behavioural characteristics of sediment properties and their implications for sediment fingerprinting as an approach for identifying sediment sources in river basins, EARTH-SCI REV, vol. 125(2013)24-42.

[47] National engineering handbook, Section 3: Sedimentation, USDA, Soil Conservation Service,

Washington, DC 1971.

[48] Zemanek B., Fitogeograficzne problemy Karpat, Roczniki Bieszczadzkie, vol. 17(2009)43-58. [49] Siarzewski W., Tatrzański Park Narodowy - moniografia popularna, Wydawnictwo

Tatrzańskiego Parku Narodowego, Zakopane 2005.

(11)

107

[51] Vranovský M., Qualitative changes in the planktonic Cladocera assemblage of a High Tatra

Mountains lake during the last 100 years, Hydrobiologia, vol. 225(1991)319-323.

[52] Kurzyca I., Choiński A., Kaniecki A., Siepak J., Water ecosystems affected by human impact

within the protected area of the Tatra National Park (Poland) (w:) OCEANOL HYDROBIOL ST,

2009.

[53] Pawlica W., Das Prehnitvorkommen in der Tatra, Imp. de L'Universite, 1916. [54] Nyka J., Tatry słowackie: przewodnik, Trawers, 1997.

[55] Raj A., Knapik R., Karkonoski Park Narodowy. II wydanie, KPN, Jelenia Góra 2014. [56] Knapik R., Raj A., Przyroda Karkonoskiego Parku Narodowego, KPN, Jelenia Góra 2013. [57] Mierzejewski M., Karkonosze: Przyroda nieożywiona i człowiek, Wydawnictwo Uniwersytetu

Wrocławskiego, Wrocław 2005.

[58] Szarlowicz K., Reczynski W., Czajka A., Spyt B., Szacilowski G., Comprehensive study of the mountainous lake sediments in relation to natural and anthropogenic processes and time (Mały Staw Lake, Poland), ENVIRON SCI POLLUT R, vol. 25(2018)3335-3347.

[59] Mazurski K. R., Wody w parkach narodowych Polski. Karkonoski Park Narodowy, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012.

[60] Rąpała R., Zwierzęta Karkonoszy, Karkonoski Park Narodowy, Jelenia Góra 2013.

[61] Duffus J. H., "Heavy metals" a meaningless term? (IUPAC Technical Report) (w:) PURE APPL CHEM, 2002.

[62] Foster W., Inorganic Chemistry (Niels Bjerrum), J CHEM EDUC, vol. 13(1936)349.

[63] Norton S. A., Atmospheric Metal Pollutants-Archives, Methods, and History (w:) Acid Rain - Deposition to Recovery, Springer Netherlands, Dordrecht 2007.

[64] Szarlowicz K., Reczynski W., Misiak R., Kubica B., Radionuclides and heavy metal concentrations as complementary tools for studying the impact of industrialization on the environment, J RADIOANAL NUCL CH, vol. 298(2013)1323-1333.

[65] Cedro A., Walczakiewicz S., Podstawy meteorologii i klimatologii Polski (w:) Świątek A., Cedro A. (red.) Odnawialne Źródła Energii w Polsce ze szczególnycm uwzględnieniem województwa zachodniopomorskiego, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2017.

[66] Karczewska A., Kabala C., Trace elements in soils in the Stołowe Mountains National Park. 2002. [67] Kabata-Pendias A., Pendias H., Biogeochemia pierwiastków śladowych, Wydawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa 1999.

[68] Adriano D. C., Trace elements in terrestrial environments : biogeochemistry, bioavailability, and

risks of metals, Springer, New York 2001.

[69] Boutron C. F., Candelone J.-P., Hong S., Greenland snow and ice cores: unique archives of large-scale pollution of the troposphere of the Northern Hemisphere by lead and other heavy metals, SCI TOTAL ENVIRON, vol. 160-161(1995)233-241.

[70] Pearson L.K., Hendy C.H., Hamilton D.P., Pickett R.C., Natural and anthropogenic lead in sediments of the Rotorua lakes, New Zealand, Earth and Planetary Science Letters, vol. 297(2010)536-544.

[71] Alloway B. J., Sources of Heavy Metals and Metalloids in Soils (w:) Heavy Metals in Soils: Trace Metals and Metalloids in Soils and their Bioavailability, Springer Netherlands, Dordrecht 2013. [72] Romanowska-Duda Z., Metafile ciężkie jako specyficzne zanieczyszczenia środowiska

wodnego, Uniwersytet Łódzki, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, vol. 2013.

[73] Callender E., Rice K. C., The Urban Environmental Gradient: Anthropogenic Influences on the Spatial and Temporal Distributions of Lead and Zinc in Sediments, ENVIRON SCI TECHNOL, vol. 34(2000)232-238.

[74] Michalak J., Wybrane aspekty oddziaływania elektrowni na środowisko, PRZ

ELEKTROTECHNICZN, vol. 90(2014)152-156.

[75] Sakellari A., Plavšić M., Karavoltsos S., Dassenakis M., Scoullos M., Assessment of copper, cadmium and zinc remobilization in Mediterranean marine coastal sediments, Estuarine,

(12)

108

[76] Li P., Qian H., Howard K. W. F., Wu J., Lyu X., Anthropogenic pollution and variability of manganese in alluvial sediments of the Yellow River, Ningxia, northwest China, ENVIRON

MONIT ASSESS, vol. 186(2014)1385-1398.

[77] Graham M. C., Gavin K. G., Kirika A., Farmer J. G., Processes controlling manganese distributions and associations in organic-rich freshwater aquatic systems: The example of Loch Bradan, Scotland, SCI TOTAL ENVIRON, vol. 424(2012)239-250.

[78] Balistrieri L. S., Murray J. W., Paul B. , The cycling of iron and manganese in the water column of Lake Sammamish, Washington, LIMNOL OCEANOGR, vol. 37(1992)510-528.

[79] Davison W., Iron and manganese in lakes, EARTH-SCI REV, vol. 34(1993)119-163.

[80] Płochniewski Z., Pich J., Żelazo i mangan w wodach podziemnych różnych środowisk hydrogeochemicznych, GEOL Q, vol. 10(1966)871-884.

[81] Czaplicka-Kotas A., Ślusarczyk Z., Zagajska J., Szostak A., Analiza zmian zawartości jonów wybranych metali ciężkich w wodzie Jeziora Goczałkowickiego w latach 1994-2007, OCHR SR, vol. 32(2010)51-56.

[82] Radioactive dating (w:) IUPAC. Compendium of Chemical Terminology: 2nd_{ed. (the "Gold}

Book"), Blackwell Scientific Publications, Oxford 1997.

[83] Boltwood B., The Ultimate Disintegration Products of the Radio-active Elements. Part II. The disintegration products of uranium, AM J SCI, vol. 23(1907).

[84] Krishnaswamy S., Lal D., Martin J. M., Meybeck M., Geochronology of lake sediments, EARTH

PLANET SC LETT, vol. 11(1971)407-414.

[85] Heijnis H., The principle of 210_{Pb dating of sediments (w:) Archives of human impact, Australian}

Institute of Nuclear Science and Engineering, Sydney 2001.

[86] Lubis A. A., Constant rate of supply (CRS) model for determining the sediment accumulation rate in the coastal area using 210_{Pb, Journal of Coastal Development, vol. 10(2006)9-18.}

[87] Kirchner G., 210_{Pb as a tool for establishing sediment chronologies: examples of potentials and}

limitations of conventional dating models, J ENVIRON RADIOACTIV, vol. 102(2011)490-494. [88] Gulin S. B., Recent changes of biogenic carbonate deposition in anoxic sediments of the Black

Sea: sedimentary record and climatic implication, MAR ENVIRON RES, vol. 49(2000)319-328. [89] Abril J. M., Constraints on the use of 137_{Cs as a time-marker to support CRS and SIT}

chronologies, ENVIRON POLLUT, vol. 129(2004)31-37. [90] http://mapquest.com [on-line] dostęp: 14.03.2018.

[91] Flynn W. W., The determination of low levels of polonium-210 in environmental materials,

Anal Chim Acta, vol. 43(1968)221-227.

[92] Currie L.A., Limits for qualitative detection and quantitative determination. Application to radiochemistry, Analytical chemistry, vol. 40(1968)586-593.

[93] Baranowska I., Handbook of Trace Analysis: Fundamentals and Applications, Springer International Publishig. 2015.

[94] Hamerlík L., Dobríková D., Szarlowicz K., Reczynski W., Kubica B., Šporka F., Bitušík P., Lake biota response to human impact and local climate during the last 200years: A multi-proxy study of a subalpine lake (Tatra Mountains, W Carpathians), SCI TOTAL ENVIRON, vol. 545-546(2016)320-328.

[95] Appleby P. G., Piliposian G. T., Radiometric dating of sediment records from mountain lakes in the Tatra Mountains, Biologia, vol. 61(2006)51-64.

[96] Szarłowicz K., Ocena nagromadzenia i rozmieszczenia radioizotopów 137_Cs,210_{Po i}210_{Pb w}

osadach dennych wybranych akwenów Małopolski, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2013. [97] Kotarba A., Łokas E., Wachniew P., 210_{Pb DATING OF YOUNG HOLOCENE SEDIMENTS IN}

HIGH-MOUNTAINS LAKES OF THE TATRA HIGH-MOUNTAINS, Geochronometria: Journal on Methods and

Applications of Absolute Chronology, vol. 21(2002).

[98] Manecki A., Klasyfikacja i sklad mineralny pylów atmosferycznych, Zaklad Narodowy imienia Ossolinskich : Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wroclaw 1978.

[99] Isajenko K., Fujak M., Piotrowska B., Kuczbajska M., Kiełbasińska A., Monitoring stężenia 137_Cs

(13)

109

[100] Dołhańczuk-Śródka A., Ziembik Z., Wacławek M., Hyšplerova L., Badanie aktywności radiocezu

na obszarze transgranicznym polsko-czeskim, PROCEEDINGS ECOPOLE, vol. 1(2007)113-118. [101] Kostecki M., Tuszyński M., Radioizotopy w osadach dennych wybranych zbiorników

antropogenicznych Górnego Śląska, Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska Polskiej Akademii

Nauk, 2007.

[102] Przylibski T., Dorda J., Kozłowska B., The occurrence of 226_{Ra and}228_{Ra in groundwaters of the}

Polish Sudety Mountains, Nukleonika, vol. 47(2002)59-64.

[103] Miecznik J. B., Sałdan M., Strzelecki R., Uranonośność utworów kredowych Sudetów, GEOL Q, vol. 24(2013)651-662.

[104] Kaczmarek A., Uranonośność Sudetów. Granit i jego wschodnia osłona/Uranium potential of the Sudety Mts. Granite and its eastern envelope, the R1 Enterprise, Kowary 1959.

[105] Mochnacka K., Banaś M. Occurrence and genetic relationships of uranium and thorium

mineralization in the Karkonosze Izera Block (the Sudety Mts, SW Poland), ANN SOC GEOL POL.

2000.

[106] Przylibski T., Concentration of 226_{Ra in rocks of the southern part of Lower Silesia (SW Poland),}

J ENVIRON RADIOACTIV, vol. 75(2004)171-191.

[107] Vile M. A., Wieder R. K., Novák M., 200 years of Pb deposition throughout the Czech Republic: patterns and sources, ENVIRON SCI TECHNOL, vol. 34(2000)12-21.

[108] Statystyczny Główny Urząd, Mały rocznik statystyczny Polski 1999, ZAKŁAD WYDAWNICTW STATYSTYCZNYCH, Warszawa 1999.

[118] Skiba S., Ocena wpływu immisji przemysłowych na gleby Karkonoszy (w:) Problemy ekologiczne wysokogórskiej części Karkonoszy, Fischer Z. (red.), Oficyna Wydawnicza Instytutu Ekologii PAN, Dziekanów Leśny 1995.

[119] Kabała C., Gleby Karkonoszy - historia i stan poznania oraz przyszłe wyzwania badawcze (w:) 50 lat badań naukowych w Karkonoskim Parku Narodowym, Karkonoski Park Narodowy, Jelenia Góra 2011.

[120] Kabała C., Bojko O., Trends in Trace Element Concentrations in Holocene Bottom Sediments of a Lake Wielki Staw in the Karkonosze Mountains, POL J ENVIRON STUD, vol. 23(2014).

[121] Czaplicka A., Bazan S., Szarek-Gwiazda E., Ślusarczyk Z., Spatial distribution of manganese and

iron in sediments of the czorsztyn reservoir. 2016.

[122] Kopáček J., Borovec J., Hejzlar J., Kotorová I., Stuchlík E., Veselý J., Chemical composition of modern and pre-acidification sediments in the Tatra Mountain lakes, Biologia, vol. 61(2006)65-76.

(14)

110

[123] Bojakowska B., Krasuska J., Copper and other trace elements in sediments of lakes near Konin

(Poland), J ELEMENTOL, vol. 19(2014).

[124] Marszałek M., Mickiewicz A., Analiza zmian właściwości fizyczno-chemicznych wód podziemnych krystaliniku Sudetów Zachodnich i Wschodnich na podstawie wybranych punktów monitoringu.

[125] Grodzińska K., Szarek-Łukaszewska G., Response of mosses to the heavy metal deposition in Poland — an overview, ENVIRON POLLUT, vol. 114(2001)443-451.

[126] Ciszewski D., Czajka A., Błażej S., Rapid migration of heavy metals and 137_{Cs in alluvial}

sediments, Upper Odra River valley, Poland, ENVIRON GEOL, vol. 55(2008)1577-1586.

[127] Hsu S.-C., Liu S. C., Jeng W.-L., Lin F.-J., Huang Y.-T., Candice Lung S.-C., Liu T.-H., Tu J.-Y., Variations of Cd/Pb and Zn/Pb ratios in Taipei aerosols reflecting long-range transport or local pollution emissions, SCI TOTAL ENVIRON, vol. 347(2005)111-121.

[128] Binczycki T., Kocowicz A., Tyszka R., Weber J., Wpływ czynnika antropogenicznego na

zawartości i formy metali ciężkich w glebach Karkonoszy w świetle wyników badań prowadzonych na przestrzeni ostatnich dekad. 2015.

[129] Poręba G., Bluszcz A., Determination of the initial 137_{Cs fallout on the areas contaminated by}

Chernobyl fallout, Geochronometria, vol. 26(2007)35-38.

[130] Holý K., Műllerová M., Bulko M., Holá O., Melicherová T., Outdoor 222_{Rn behaviour in different}

areas of Slovakia, Nukleonika, vol. 61(2016)281-288.

[131] Holy K., Bohm R., Matos M., Polaskova A., Hold O. STUDY OF 222_{Rn VARIATIONS IN THE SOIL}

AIR. (w:) Radiation Protection in Neighbouring Countries of Central Europe, Prague 1997.

[132] Kapała J., Karpińska M., Mnich Z., Szpak A., Milewski R.,Citko D., The changes in the contents of 137_{Cs in bottom sediments of some Masurian lakes during 10–15 y observation (Poland),}

RADIAT PROT DOSIM, vol. 130(2008)178-185.

[133] Valero-Garcés B.L., Navas A., Machı ́n J., Walling D., Sediment sources and siltation in mountain reservoirs: a case study from the Central Spanish Pyrenees, Geomorphology, vol. 28(1999)23-41.

[134] Stromsoe N., Marx S.K., Callow N., McGowan H.A., Heijnis H., Estimates of late Holocene soil production and erosion in the Snowy Mountains, Australia, CATENA, vol. 145(2016)68-82. [135] Zhang Y., Liao J., Long Y., An J., Xu S., Wang X., Dating reservoir deposits to reconstruct

sediment yields from a small limestone catchment in the Yimeng Mountain region, China,

CATENA, vol. 166(2018)1-9.

[136] Horvatinčić N., Sironić A., Barešić J., Bronić I., Nikolov J., Todorovi, N., Hansman J., Krmar M., Isotope analyses of the lake sediments in the Plitvice Lakes, Croatia, 2014.

[137] Bihari Á., Karlik M., Mîndrescu M., Szalai Z., Grădinaru I., Kern Z., Fallout isotope chronology of the near-surface sediment record of Lake Bolătău, J ENVIRON RADIOACTIV, vol. 181(2018)32-41.