Dotychczas nie wypracowano metodyki umożliwiającej kompleksową ocenę wartości walorów środowiska w analizowanym terenie. Wieloletnie doświadczenie zawodowe skłoniło autora do opracowania jej w ramach projektu badawczego nr 9 T12C 018 17 dla Komitetu Badań Naukowych. Inspiracją były m. in. opisane w literaturze przedmiotu metody waloryzowania elementów składowych odrębnych komponentów środowiska, np. wartości zbiorników wodnych. W dysertacji zmodyfikowano treść tamtej pracy, dokonują pełnego opisu metodyki i nadania jej cech narzędzia uniwersalnego. Z jej pomocą, w zaproponowanych obszarach modelowych krakowskim i skierniewickim, określono wartości walorów skumulowanych w polach sieci obliczeniowych o rzeczywistej powierzchni modułu 100 m2 , którymi te obszary pokryto. Określono także stopień degradacji tych walorów w wyniku rzeczywistej i potencjalnej eksploatacji w obu obszarach podstawowych sieci komunikacyjnych. Tym samym, w odniesieniu do strategicznego zarządzania makroregionami, wskazano na bonitację terenu - stopień jego przydatności dla inwestycji w kontekście potencjalnego konfliktu z walorami środowiska i potrzebą ich ochrony, na potrzebę i hierarchię działań naprawczych w miejscach konfliktu. Wskazano też na miejsca potencjalnie konfliktowe w odniesieniu do planowanych szlaków komunikacyjnych oraz na ekopreferencje lokalizacyjne dla takich i podobnych inwestycji.
Pojęcie waloryzacja terenu wywodzi się z terminu walory krajobrazowe
środowiska, definiowanego w Encyklopedycznym słowniku sozologicznym (ochrony środowiska) jako „wartości ekologiczne, estetyczne, widokowe i kulturowe terenu oraz
związane z nimi elementy przyrodnicze, ukształtowane przez siły przyrody, a przekształcone w wyniku działalności człowieka".
Z kolei terminy metodyka i teren przyjęto za odpowiednimi definicjami zamieszczonymi w Słowniku języka polskiego (Tom II 1979, Tom III 1981). „Metodyka, to zbiór zadań dotyczących sposobów wykonywania jakiejś pracy lub trybu postępowania prowadzącego do określonego celu". Natomiast „teren" rozumiany jest jako „część powierzchni ziemi wraz z jej rzeźbą i pokryciem; miejsce występowania, zasięgu, odbywania czegoś; obszar, okolica". W związku z tym określenie, waloryzacja terenu oznacza w niniejszej dysertacji wartość walorów terenu wyrażoną w skali punktowej.
W tytule pracy użyto także pojęcia strategiczne zarządzanie makroregionami. Według Chandlera (1962) zarządzanie strategiczne, to takie kierowanie rozwojem w długim okresie, które jest nastawione na maksymalne wykorzystanie szans i unikanie zagrożeń istniejących w otoczeniu; w sensie ogólnym, polega na celowym działaniu poprzez innych ludzi lub organizacje niż twórcy strategii. Trudno o uniwersalną definicję strategii zarządzania, podobnie jak ..nie ma i pewnie nie będzie jednej koncepcji i definicji zarządzania publicznego" (Hausner 2008). Zapożyczając sformułowania próbujące definiować „zarządzanie publiczne" (Kożuch 2005), przez strategię zarządzania makroregionami w niniejszej pracy rozumie się sposoby i zakres harmonizowania działań zapewniających prawidłowe realizowanie celów funkcjonujących tam podmiotów (gospodarczych, prawnych, władz samorządowych, organizacji pozarządowych i in.) przy optymalnym wykorzystaniu możliwości ich zorganizowanego działania nakierowanego na kreowanie publicznych wartości i ich ochronę oraz na realizację interesu publicznego.
Makroregion administracyjny pośrednio zdefiniowany jest w Ustawie nr 717 z 2003 r. o zadaniach i dokumentach planistycznych (Dz. U. 2003.80.717). Ustawa ta w ramach strategicznego zarządzania makroregionami obliguje administracje powiatów do „Analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego i rozwoju" (art. 3.2.), a administracje województw od „Kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej", tj. do opracowania dokumentu poprzedzającego wykonanie „Planu zagospodarowania przestrzennego" (art. 3.3.), stanowiącego miejscowe prawo przestrzenne. W przedkładanej pracy przez makroregion rozumie się administracyjny, geograficzny lub inny zwarty teren.
Dotychczas nie wypracowano zadowalającej metodyki, która umożliwiałaby kompleksową ocenę wartości walorów środowiska, tj. zasobów analizowanego terenu. Wieloletnie doświadczenie zawodowe skłoniło autora do opracowania nowej metodyki w ramach projektu badawczego nr 9 Tl2C 018 17 dla Komitetu Badań Naukowych. W dysertacji zmodyfikowano treść tamtej pracy dokonując zaprogramowania pełnej metodyki (pełnego opisu metodyki) i nadania jej cech narzędzia uniwersalnego.
Na zasoby terenu składa się wiele ich kategorii. Podstawowe ich typy to walory: rolno-leśne produkcyjne, wodne - użytkowe, krajobrazów kulturowych, miejsc pobytu człowieka i walory ekologiczne.
Wybrane typy walorów mają cechy uniwersalne oraz są narażone na degradację i to właśnie one stanowiły główny przedmiot rozważań. W ich obrębie wskazano te kategorie walorów, które są charakterystyczne dla analizowanego terenu. Dla wyceny ich wartości w takiej samej skali punktowej, opracowano odrębne metody, jako integralną część metodyki. W ocenie walorów uwzględniono stopień ich degradacji wskutek antropopresji, tj. przekształcania w wyniku działalności człowieka - rzeczywistego i spodziewanego, co stanowi istotne rozszerzenie metodyki. Skumulowane wartości walorów oraz takie wartości skorygowane przez uwzględnienie stopnia antropopresji odniesiono do pól o rzeczywistej powierzchni 100 nr pokrywających badawcze obszary modelowe, wskazane na użytek dysertacji.
Proponowaną metodykę zastosowano w dwóch odrębnych obszarach modelowych, mających duże znaczenie dla procesów przestrzennej integracji z Unią Europejską -
skierniewickim (obszar o powierzchni 3,5 tys. km2, usytuowany pomiędzy dużymi aglomeracjami łódzką i warszawską) oraz krakowskim (obszar o powierzchni ok. 2 tys. k m2, usytuowany wokół zabytkowej aglomeracji miejskiej).
Zaproponowaną metodyką określono
rozprzestrzenienie w obszarach modelowych zsumowanych wartości walorów występujących tam kategorii (skumulowanych wartości walorów) oraz stopień degradacji tych walorów (a tym samym bonitację terenu - stopień jego przydatności dla inwestycji, w kontekście potencjalnego konfliktu z walorami środowiska i potrzebą ich ochrony) w wyniku rzeczywistej i potencjalnej eksploatacji w nich podstawowych sieci komunikacyjnych (sieci te tworzą: główne szlaki komunikacji kolejowej oraz podstawowa sieć drogowa złożona z autostrad, dróg szybkiego ruchu, dróg głównych ruchu przyspieszonego i dróg głównych).
Jako przykład wykorzystania powyższych informacji w strategicznym zarządzaniu makroregionami wskazano na potrzebę i hierarchię działań naprawczych w konkretnych miejscach konfliktu: przebieg i eksploatacja istniejących szlaków komunikacyjnych-
walory obszaru. Wskazano też miejsca takich konfliktów - istotne w zarządzaniu
strategicznym makroregionami
– w odniesieniu do planowanych szlaków komunikacyjnych oraz na ekopreferencje lokalizacyjne dla takich i podobnych inwestycji w nawiązaniu do przeprowadzonej bonitacji terenu.
Versatile methods of land valuationin the strategic management of the macro-regions for example, areas of Krakow and Skierniewice
Has not yet developed a methodology that allows a comprehensive assessment of environmental values in the analyzed area. Many years of experience has led the author to develop the research project No. 9 T12C 018 17 for the Committee for Scientific Research. Inspired by, among others, described in the literature valorisation method of separate components, the components of the environment, such as the value of water bodies. The dissertation then modified the content of work, perform a full description of the methodology and give it the characteristics of a universal tool. With her help, in the pro-posed areas of Krakow and Skierniewice model, set the value of assets accumulated in the fields of network computing module actual area 100 m2, which these areas were covered. Determined the degree of degradation of these assets as a result of the actual and potential use in both basic areas of communication networks. Thus, with regard to the strategic management of macro-regions, indicated on Bonitations area - the degree of its suitability for investment in the context of a potential conflict with the values of the environment and the need for their protection, the need for corrective action and hierarchy in places of conflict. Also indicated the potential of conflict in relation to planned routes and to ecological preferences location for this and similar projects.
