Marcin Walków
Korzystanie ze świadczeń opieki zdrowotnej
przez osadzonych w zakładach penitencjarnych
w latach 2001–2009
The Use of Health Care Services by Inmates in Prisons
in the Years 2001–2009
Studenckie Koło Naukowe Zdrowia Środowiskowego i Epidemiologii, Studenckie Koło Naukowe Młodych Menedżerów, Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
Streszczenie
Wprowadzenie. Ochrona zdrowia należy do katalogu podstawowych praw osób osadzonych w zakładach
peni-tencjarnych. Więzienna służba zdrowia jest odrębna organizacyjnie oraz finansowo, wyłączona z powszechnego systemu opieki zdrowotnej i podlega Ministrowi Sprawiedliwości. Pełny zakres świadczeń opieki zdrowotnej jest udzielany osadzonym bezpłatnie.
Cel pracy. Zbadanie częstości korzystania ze świadczeń zdrowotnych przez osadzonych w zakładach
penitencjar-nych w latach 2001–2009 na podstawie liczby świadczeń ogółem i w poszczególpenitencjar-nych zakresach w przeliczeniu na 1 osadzonego w ciągu roku.
Materiał i metody. Analizy dokonano na podstawie danych z raportów rocznych Centralnego Zarządu Służby
Więziennej.
Wyniki. W badanym okresie statystyczny osadzony korzystał z porady lekarskiej średnio co 3 tygodnie w ciągu roku, a z
porady stomatologicznej raz na 4 miesiące. W latach 2001–2005 liczba porad lekarskich w ciągu roku, przypadająca na jednego osadzonego, zwiększyła się o 7,36%. Następnie, w latach 2005–2009 zmniejszyła się o 11,49%. Od 2005 r. liczba porad lekarskich udzielanych osadzonym w ambulatoriach więziennej służby zdrowia zmniejszyła się o 9,16% przy jed-noczesnym ponad dwukrotnym wzroście liczby porad udzielanych w placówkach powszechnej służby zdrowia.
Wnioski. Mentalność osadzonych, styl życia przed pobytem w zakładzie penitencjarnym, warunki odbywania kary
i pełna dostępność bezpłatnych świadczeń to niewątpliwie czynniki wpływające na częstość korzystania z więzien-nej służby zdrowia (Piel. Zdr. Publ. 2011, 1, 1, 43–46).
Słowa kluczowe: świadczenia zdrowotne, zdrowie publiczne, prawa człowieka, polityka zdrowotna, więzień,
wię-zienna służba zdrowia.
Abstract
Background. Health care is a catalog of basic rights of persons detained in prisons. Prison health care system
is organizationally and financially separate, exempt from the universal health care system and is subject to the Minister of Justice. The full range of healthcare services free of charge is granted to prisoners.
Objectives. Examine the frequency of use of medical services for inmates in prisons in 2001–2009 based on the
number of benefits in general and in individual areas in terms of an inmate during the year.
Material and Methods. Analysis was based on data from annual reports of the Central Board of Prison Service. Results. During the period benefited from a statistical prisoner medical attention on average every three weeks
during the year, and dental advice – once every four months. In the years 2001–2005 the number of medical con-sultations per year per one prisoner, increased by 7.36%. Then, in the years 2005–2009 decreased by 11.49%. Since 2005, the number of medical advice given to inmates in the prison health care outpatient clinics decreased by 9.16% while the number of advice given in institutions of public health care increased more than twice.
Conclusions. Prisoners mentality, lifestyle, staying in the prison, prison conditions and the full availability of free
benefits are certainly factors affecting the incidence of the use of prison health services (Piel. Zdr. Publ. 2011, 1,
1, 43–46).
Key words: health services, public health, human rights, health policy, prisoner, prison health services.
Piel. Zdr. Publ. 2011, 1, 1, 43–46 ISSN 2082-9876
PrACE OrygINAlNE
M. Walków
44
Artykuł 68. Konstytucji rzeczpospolitej Pol-skiej jest najwyższą gwarancją prawa do zdrowia każdego obywatela, wyrażoną w akcie norma-tywnym naszego ustawodawstwa. W odniesieniu do osób pozbawionych wolności, przebywają-cych w areszcie śledczym lub zakładzie karnym, prawo to podkreśla kodeks karny wykonawczy (k.k.w.) [1]. Artykuł 102. k.k.w. w katalogu praw skazanego wymienia na pierwszym miejscu odpo-wiednie ze względu na zachowanie zdrowia wyży-wienie, odzież, warunki bytowe, pomieszczenia, świadczenia zdrowotne i odpowiednie warunki higieny. Artykuł 115. z kolei gwarantuje skazanym zapewnienie bezpłatnych świadczeń zdrowotnych, leków i artykułów sanitarnych.
Świadczenia zdrowotne są udzielane osadzo-nym w ramach systemu więziennej służby zdro-wia. Jest to zespół instytucji wyodrębnionych z powszechnego systemu ochrony zdrowia, pod-legający Ministerstwu Sprawiedliwości i przez nie finansowany. W ramach więziennej służby zdro-wia funkcjonowały w 2009 r. ambulatoria w każdej jednostce penitencjarnej, 5 szpitali przy zakładach karnych oraz 8 szpitali przy aresztach śledczych.
Celem poniższej pracy było zbadanie, jak czę-sto osadzeni w zakładach penitencjarnych w latach 2001–2009 korzystali ze świadczeń zdrowotnych.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono, analizując roczne informacje statystyczne opublikowane przez Cen-tralny Zarząd Służby Więziennej z lat 2001–2009. Na ich podstawie obliczono sumaryczną liczbę świadczeń zdrowotnych dla badanego okresu, liczbę porad lekarskich, badań dodatkowych, za-biegów fizjoterapeutycznych i protezowania uzę-bienia w przeliczeniu na jednego osadzonego oraz częstość korzystania z powyższych świadczeń. Dla ukazania obrazu warunków, w jakich przebywają osadzeni, przedstawiono dane dotyczące zaludnie-nia zakładów penitencjarnych w latach 2001–2009. Dla lat 2001–2005 obliczono procentową wartość zaludnienia.
Tabela 1. Zaludnienie zakładów penitencjarnych (ogółem) w latach 2001–2009 Table 1. Prison population in 2001–2009
lata (years) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Wyszczególnienie (Specification)
liczba osadzonych
(Number of prisoners) 78716 81391 81321 80239 82761 87370 89995 85920 85384 liczba miejsc
(Number of places for prisoners) 68029 69083 69469 69616 70186 72941 75596 79366 83177 % zaludnienia (over population rate) 115,71 117,82 117,06 115,26 117,92 119,78 119,05 108,26 102,65 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych CZSW.
Source: own report based on CZSW data.
Tabela 2. liczba porad lekarskich udzielonych osadzonym w latach 2001–2009 (ogółem i na 1 osadzonego) Table 1. Number of medical advice given to prisoners in 2001–2009 (total and per 1 person)
lata (years) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Wyszczególnienie (Specification) W ambulatorium własnym (Prison medical services) 1 618 297 1 688 795 1 741 408 1 745 681 1 840 058 1 805 165 1 774 825 1 698 098 1 685 625 W publicznych zoz (Public medical services) 15 473 18 528 19 446 17 496 14 991 22 296 22 158 29 776 30 911 razem (Total) 1 633 770 1 707 323 1 760 854 1 763 177 1 855 049 1 827 461 1 796 983 1 727 874 1 716 536 Na 1 osadzonego (Per 1 person) 20,76 20,98 21,65 21,97 22,41 20,92 19,97 20,11 20,10 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych CZSW.
Korzystanie ze świadczeń opieki zdrowotnej przez penitencjariuszy 45
Wyniki
Dane dotyczące liczby miejsc w stosunku do liczby osadzonych w latach 2001–2009 ilustruje ryc. 1. W badanym okresie zaludnienie zakładów penitencjarnych wahało się od 115% do 120%. Od 2007 r. zanotowano spadek zaludnienia – do 102,65% w roku 2009. liczba miejsc w zakładach penitencjarnych zwiększyła się o 8,47%, przy jed-noczesnym wzroście liczby osadzonych o 22,26%. Średnia wartość zaludnienia dla lat 2001–2009 wy-niosła 114,83% (ryc. 2).
W badanym okresie osadzonym udzielono łącz-nie 15 782 027 porad lekarskich. Od 2005 r. liczba porad lekarskich udzielanych osadzonym w am-bulatoriach więziennej służby zdrowia zmniejszyła się o 9,16% przy jednoczesnym ponad dwukrot-nym wzroście liczby porad udzielanych w placów-kach powszechnej służby zdrowia. Poza jednostka-mi więziennej służby zdrowia w zakładach opieki zdrowotnej należących do powszechnego systemu ochrony zdrowia w latach 2001–2009 udzielono 1,21% porad (ryc. 3).
rocznie osadzonym udziela się średnio 1 754 336 porad lekarskich. W latach 2001–2009 w przeliczeniu na jednego osadzonego przeciętna ich liczba w cią-gu roku wyniosła blisko 21. Utrzymuje się ona na względnie stałym poziomie wartości 20–22.
Porady stomatologiczne w strukturze porad le-karskich udzielanych osadzonym stanowiły 14,50%. W przeliczeniu na jednego osadzonego daje to śred-nio 3 wizyty u stomatologa w ciągu roku.
W badanym okresie statystyczny osadzony korzystał z porady lekarskiej średnio co 3 tygodnie w ciągu roku, a z porady stomatologicznej – raz na 4 miesiące. W latach 2001–2005 liczba porad lekarskich w ciągu roku, przypadająca na jednego
Ryc. 1. liczba osadzonych w stosunku do liczby miejsc
w zakładach penitencjarnych w latach 2001–2009
Fig. 1. relation between number of prisoners and
number of places in prison in 2001–2009
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych CZSW. Source: own report based on CZSW data.
Ryc. 2. Zaludnienie zakładów penitencjarnych w latach
2001–2009
Fig. 2. Prison population in 2001–2009
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych CZSW. Source: own report based on CZSW data.
Ryc. 3. liczba porad lekarskich w przeliczeniu na
jed-nego osadzojed-nego
Fig. 3. Number of medical advice per 1 person
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych CZSW. Source: own report based on CZSW data.
Tabela 3. liczba badań dodatkowych, zabiegów fizjoterapeutycznych i protezowania uzębienia w latach 2001–2009 (ogółem
i w przeliczeniu na 1 osadzonego)
Table 3. Number of additional tests, physiotherapy and prosthetic treatment in 2001–2009 (total and per 1 person)
lata (years) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Wyszczególnienie (Specification) Ogółem (Total) 9,06 9,35 9,45 6,93 7,68 7,19 6,72 6,95 6,61 W tym: badania analityczne badania rTg 6,202,13 6,482,10 6,682,13 4,661,74 4,981,92 4,661,82 4,321,65 4,521,71 4,171,69 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych CZSW.
M. Walków
46
Piśmiennictwo
[1] Dz. U. nr 142 poz. 1380.
[2] Bęben A.: Medycy za kratkami. rynek Zdrowia 2006, 7.
[3] roczne informacje statystyczne dla lat 2001–2009 publikowane przez Centralny Zarząd Służby Więziennej,
dostępne on-line www.sw.gov.pl
Adres do korespondencji:
Marcin Walków ul. K. Bartla 5 51-618 Wrocław
e-mail: mwalkow@gmail.com Konflikt interesów: nie występuje Praca wpłynęła do redakcji: 3.11.2010 r. Po recenzji: 15.12.2010 r.
Zaakceptowano do druku: 15.12.2010 r.
osadzonego, zwiększyła się o 7,36%. Następnie, w latach 2005–2009 zmniejszyła się o 11,49%.
W latach 2001–2009 osadzonym udzielono łącznie 5 828 793 badań i świadczeń dodatkowych, w tym badań analitycznych, rTg, USg, endosko-powych, zabiegów fizjoterapeutycznych, protezo-wania uzębienia. Łącznie osadzonym udzielono średnio 647 644 powyższych świadczeń w ciągu roku. W przeliczeniu na osadzonego liczba po-wyższych świadczeń ogółem wyniosła w badanym okresie średnio 7,77 w ciągu roku (tabela 3).
liczba badań dodatkowych, zabiegów fizjote-rapeutycznych i protezowania uzębienia w latach 2001–2009 ogółem spadła o 21%. W przeliczeniu na jednego osadzonego zmniejszyła się natomiast o 27%. Statystycznie można przyjąć, że badanie rTg było wykonywane u osadzonego średnio co pół roku w 2001 r., a w 2009 r. mniej niż dwa razy. Średnio u co 50. osadzonego wykonano protezowa-nie uzębienia i wartość ta utrzymuje się na względ-nie stałym poziomie w badanym okresie.
Omówienie
Powyższe dane obrazują, że osadzeni w zakła-dach penitencjarnych są świadomi przysługującego im prawa do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych i korzystają z niego. Sytuacja zdrowotna osadzo-nych ma niewątpliwie związek z warunkami odby-wania kary. Średnio w 5-osobowej celi przebywa 6 osób. W latach 2006–2009 wartość zaludnienia zmniejszyła się.
Niejednokrotnie osadzone w zakładach peni-tencjarnych osoby z tzw. marginesu społecznego podczas przebywania na wolności nie wykazywa-ły troski o swoje zdrowie lub miawykazywa-ły ograniczony dostęp do świadczeń medycznych, np. z powodu braku ubezpieczenia zdrowotnego. Pełna
dostęp-ność do świadczeń w okresie pozbawienia lub ograniczenia wolności może być silnym bodźcem pobudzającym do korzystania z usług więziennej służby zdrowia. Dużej liczbie świadczeń zdrowot-nych przypadających na jednego penitencjariusza może sprzyjać również fakt, że odmowa wydania przez lekarza więziennej służby zdrowia skiero-wania do specjalisty lub na badanie może spotkać się z zarzutem pogwałcenia prawa do bezpłatnych świadczeń ze względu na zachowanie zdrowia i wystąpieniem ze skargą. Koszty postępowania wyjaśniającego i opinii biegłych mogą przewyższać koszt nieudzielonego świadczenia.
Wzrost liczby świadczeń zdrowotnych udzie-lanych poza systemem więziennej służby zdrowia może natomiast wiązać się z obserwowanym od kilku lat odpływem kadr medycznych do lecznic-twa cywilnego i emigracją zarobkową białego per-sonelu po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. [2].
Wnioski
Monotonia życia w przeludnionej celi, świa-domość osadzonych dotycząca prawa do bezpłat-nego korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej i możliwości dochodzenia tego prawa to niewątpli-wie czynniki wpływające na wysoką liczbę świad-czeń zdrowotnych, takich jak porady lekarskie, przypadających na jednego osadzonego w zakła-dzie penitencjarnym.
Mimo że wydatki na powyższe świadczenia nie obciążają budżetu powszechnej służby zdrowia, są finansowane w całości ze środków publicznych. Sy-tuacja i problemy więziennej służby zdrowia, aczkol-wiek jest to system odrębny od powszechnego sys-temu opieki zdrowotnej, stanowią istotne wyzwanie dla polityki społecznej i zdrowia publicznego.
received: 3.11.2010 revised: 15.12.2010 Accepted: 15.12.2010
