PRACE NAUKOWE
Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu
RESEARCH PAPERS
of Wrocław University of Economics
297
Redaktorzy naukowi
Jacek Adamek
Teresa Orzeszko
Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu
Wrocław 2013
Rola podmiotów sektora publicznego,
gospodarstw domowych i przedsiębiorstw
w kreowaniu i wspieraniu
zrównoważonego rozwoju
RADA NAUKOWA
Daniel Baier (Brandenburgische Technische Universität Cottbus, Niemcy) Andrzej Bąk (Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu)
Małgorzata Teresa Domiter (Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu) Małgorzata Gableta (Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu)
Danuta Kisperska-Moroń (Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach) Stanisław Krawczyk (Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu) Adam Kubów (Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu) Radim Lenort (VSB – Technical University of Ostrava, Czechy) Alla Melnyk (Ternopil National Economic University, Ukraina) Jan Skalik (Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu)
Maciej Szymczak (Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu) Stanisław Urban (Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu)
KOMITET REDAKCYJNY
Andrzej Bąk – redaktor naczelny Andrzej Bodak
Artur Rot
Agnieszka Skowrońska
Magdalena Rojek-Nowosielska – sekretarz
magdalena.rojek-nowosielska@ue.wroc.pl +48 71 36 80 221
Redaktor Wydawnictwa: Dorota Pitulec Redaktor techniczny: Barbara Łopusiewicz Korektor: Barbara Cibis
Łamanie: Adam Dębski Projekt okładki: Beata Dębska
Publikacja jest dostępna w Internecie na stronach: www.ibuk.pl, www.ebscohost.com,
The Central and Eastern European Online Library www.ceeol.com, a także w adnotowanej bibliografii zagadnień ekonomicznych BazEkon http://kangur.uek.krakow.pl/bazy_ae/bazekon/nowy/index.php Informacje o naborze artykułów i zasadach recenzowania znajdują się na stronie internetowej Wydawnictwa
www.wydawnictwo.ue.wroc.pl
Kopiowanie i powielanie w jakiejkolwiek formie wymaga pisemnej zgody Wydawcy
© Copyright by Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław 2013
ISSN 1899-3192 ISBN 978-83-7695-334-2
Wersja pierwotna: publikacja drukowana Druk: Drukarnia TOTEM
Spis treści
Wstęp ... 11 Bartosz Bartniczak: Pomoc publiczna jako instrument wspierający ochronę
środowiska w Polsce ... 13
Szymon Bryndziak: Wybrane preferencyjne rozwiązania w podatku
docho-dowym od osób fizycznych a nierówności społeczne ... 23
Dorota Burzyńska: Bariery implementacji koncepcji budżetu zadaniowego
w jednostkach samorządu terytorialnego ... 32
Anna Doś: Analiza skłonności mieszkańców województwa śląskiego do
po-noszenia kosztów ograniczenia zużycia zasobów naturalnych ... 41
Justyna Dyduch: Wpływ przychodów ze sprzedaży praw majątkowych
nikających ze świadectw pochodzenia energii na sytuację finansową wy-branych przedsiębiorstw ... 51
Krzysztof Dziadek: Rola ewaluacji w dystrybucji środków pomocowych z
Unii Europejskiej ... 62
Aleksandra Ferens: Rachunkowość jako system pomiaru dokonań jednostki
gospodarczej w środowisku przyrodniczym ... 72
Joanna Florek, Dorota Czerwińska-Kayzer: Zróżnicowanie kosztów pracy
w Polsce i krajach Unii Europejskiej w warunkach zrównoważonego roz-woju ... 83
Katarzyna Goldmann: Analiza płynności finansowej z uwzględnieniem
strategii dochód–ryzyko ... 92
Wojciech Hasik: Wartość godziwa w kontekście zrównoważonego rozwoju . 102 Beata Iwasieczko: Ład korporacyjny w warunkach zrównoważonego
wzro-stu a rachunkowość ... 109
Wiesław Janik: Polityka klimatyczna UE jako czynnik kosztotwórczy
pro-dukcji energii elektrycznej ... 118
Angelika Kaczmarczyk: Mała przedsiębiorczość a jednostki samorządu
te-rytorialnego ... 127
Anna Katoła: Rola samorządu terytorialnego w zrównoważonym rozwoju
obszarów wiejskich ... 136
Dariusz Kiełczewski: Zielone zamówienia publiczne jako przejaw działań
finansowych sektora publicznego na rzecz zrównoważonego rozwoju ... 147
Anna Kobiałka, Elżbieta Kołodziej: Wpływ polityki podatkowej gmin na
rozwój regionu na przykładzie województwa lubelskiego ... 156
Joanna Koczar: Społeczna odpowiedzialność biznesu a rosyjskie
6 Spis treści
Bożena Kołosowska, Agnieszka Huterska: Wpływ działań społecznie
od-powiedzialnych na redukcję kosztów operacyjnych na przykładzie wy-branych spółek giełdowych należących do RESPECT Index ... 176
Dariusz Kotarski: Zrównoważony rozwój uzdrowiska a realizacja funkcji
zaspokajania potrzeb zdrowotnych ... 186
Barbara Kryk: Analiza kosztów i korzyści w ocenie efektywności
ekolo-gicznej i społecznej ... 195
Alina Kulczyk-Dynowska: Inwestycje infrastrukturalne Karkonoskiego
Parku Narodowego a zrównoważony rozwój obszaru ... 205
Agnieszka Lorek: Finansowanie gospodarki odpadami komunalnymi ... 215 Dorota Michalak: Zarządzanie ryzykiem pogodowym w przedsiębiorstwach
regionu łódzkiego na przykładzie branży budowlanej. Analiza dostęp-nych instrumentów zabezpieczających ... 224
Monika Myszkowska: Nierówności społeczne a ulgi w polskim systemie
po-datkowym – przykład ulgi na wychowanie dzieci w podatku dochodo-wym od osób fizycznych ... 234
Marek Ossowski: Idea ośrodków odpowiedzialności a społeczna
odpowie-dzialność podmiotów gospodarczych ... 243
Katarzyna Piotrowska: Innowacje a rachunkowość ... 254 Marta Postuła: Korekta fiskalna narzędziem utrzymywania finansów
pu-blicznych w równowadze ... 263
Michał Ptak: Metody internalizacji kosztów zewnętrznych związanych
z emisją gazów cieplarnianych ... 273
Paulina Sławińska: Wpływ ulg podatkowych na pogłębienie nierówności
społecznych w Polsce ... 282
Ewa Spigarska: Świadomość społeczna mieszkańców w zakresie
gospodar-ki odpadami na przykładzie wspólnot mieszkaniowych ... 290
Katarzyna Strzała-Osuch, Olexandr Petushyns’ky:
Społeczno-ekono-miczno-środowiskowe koszty i korzyści wydobycia gazu łupkowego w Polsce na tle doświadczeń amerykańskich ... 300
Piotr Szczypa: Strategiczna karta wyników jako narzędzie rachunkowości
społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa – aspekty proekologicz-ne ... 310
Magdalena Ślebocka, Aneta Tylman: Pojęcia zrównoważonego rozwoju i
równoważenia rozwoju dla potrzeb finansowania przez jednostki samo-rządu terytorialnego województwa łódzkiego ... 319
Damian Walczak: Środki z UE w gospodarstwach rolnych jako element
stra-tegii zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich w Polsce ... 328
Joanna Wieczorek: Rachunek kosztów działań usług medycznych jako
pod-stawa wyboru efektywnych kontraktów ... 337
Stanisław Wieteska: Realizacja idei zrównoważonego rozwoju w zakresie
Spis treści
7 Jolanta Wiśniewska: Badanie sprawozdań finansowych małych i średnich
przedsiębiorstw ... 358
Izabela Witczak: Znaczenie strategii zarządzania kapitałem obrotowym
firmy ... 368
Wojciech Zbaraszewski: Finansowanie obszarów chronionych w Federacji
Rosyjskiej ... 378
Dagmara K. Zuzek: Teoria a praktyka wobec koncepcji społecznej
odpo-wiedzialności biznesu małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce ... 387
Summaries
Bartosz Bartniczak: State aid as an instrument supporting environmental
protection in Poland ... 22
Szymon Bryndziak: Selected tax expenditures in personal income tax in the
context of social inequalities ... 31
Dorota Burzyńska: Barriers of implementing the concept of performance
budget in local government units ... 40
Anna Doś: Analysis of Silesia inhabitants propensity to bear the costs of
limiting natural resources exploitation ... 50
Justyna Dyduch: Influence of revenues from sales of energy certificates on
the financial situation of selected enterprises... 61
Krzysztof Dziadek: The role of evaluation in the distribution of EU funds... 71
Aleksandra Ferens: Accounting as a system for measuring achievements of
business entity in natural environment... 82
Joanna Florek, Dorota Czerwińska-Kayzer: The diversification of labour
costs in Poland and the European Union in the conditions of sustainable development ... 91
Katarzyna Goldmann: Financial liquidity analysis including risk-return
strategy ... 101
Wojciech Hasik: Fair value in the context of sustainable development ... 108 Beata Iwasieczko: Corporate governance in terms of sustainable growth and
accounting ... 117
Wiesław Janik: Climate policy of the European Union as a cost-generating
factor in electricity production ... 126
Angelika Kaczmarczyk: Small enterprises and local government ... 135 Anna Katoła: The role of local government in the sustainable development of
rural areas ... 146
Dariusz Kiełczewski: Green public procurement as a manifestation of
financial activities of public sector for sustainable development ... 155
Anna Kobiałka, Elżbieta Kołodziej: Impact of communes fiscal policy on
8 Spis treści
Joanna Koczar: Corporate social responsibility versus Russian society ... 175 Bożena Kołosowska, Agnieszka Huterska: The influence of socially
responsible actions on reduction of operational costs performed by selected public limited companies listed on the RESPECT Index ... 185
Dariusz Kotarski: Sustainable development of spas and a function of meeting
health needs ... 194
Barbara Kryk: Cost-Benefit Analysis in the assessment of the environmental
and social effectiveness ... 204
Alina Kulczyk-Dynowska: Infrastructural investments of the Karkonosze
National Park vs. sustainable development of the area ... 214
Agnieszka Lorek: Financing of municipal waste system ... 223 Dorota Michalak: Weather risk management in companies in Łódź region
as an example of the construction industry. An analysis of available hedging instruments ... 232
Monika Myszkowska: Social inequalities and the reliefs in the Polish tax
system – example of child-rearing allowance in personal income tax ... 242
Marek Ossowski: Idea of responsibility centers vs. corporate social
responsibility ... 253
Katarzyna Piotrowska: Innovation and accounting ... 262 Marta Postuła: Fiscal adjustment as a tool for public finance balance
maintenance ... 272
Michał Ptak: Measures for internalizing external costs of greenhouse gas
emissions ... 281
Paulina Sławińska: Impact of tax reliefs on deepening of social inequalities
in Poland ... 289
Ewa Spigarska: The citizens’ public awareness of waste management on the
example of housing associations ... 299
Katarzyna Strzała-Osuch, Olexandr Petushyns’ky: Socio-economic and
environmental costs and benefits of shale gas extraction in the context of American experience ... 308
Piotr Szczypa: Balanced Scorecard as a corporate social responsibility
accountancy tool – proecological aspects ... 318
Magdalena Ślebocka, Aneta Tylman: The concepts of sustainable
development and balancing of development for financing needs by local authorities of Łódź Voivodeship ... 327
Damian Walczak: European Union funds in farms as an important element
of sustainable development of rural areas in Poland ... 336
Joanna Wieczorek: Activity-Based Costing of medical services as a basis for
choosing of effective medical contracts ... 346
Stanisław Wieteska: The implementation of sustainable development in the
Spis treści
9 Jolanta Wiśniewska: Research of small and medium enterprises financial
reports ... 367
Izabela Witczak: The role of working capital policy management ... 377 Wojciech Zbaraszewski: Financing protected areas in Russia ... 386 Dagmara K. Zuzek: Theory and practice towards Corporate Social
PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROCŁAWIU RESEARCH PAPERS OF WROCŁAW UNIVERSITY OF ECONOMICS nr 297 ● 2013 Rola podmiotów sektora publicznego, gospodarstw domowych ISSN 1899-3192 i przedsiębiorstw w kreowaniu i wspieraniu
zrównoważonego rozwoju
Dagmara K. Zuzek
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie
TEORIA A PRAKTYKA WOBEC KONCEPCJI
SPOŁECZNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI BIZNESU
MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW
W POLSCE
Streszczenie: Znaczenie koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu rośnie, szczegól-nie ze względu na postęp technologiczny i koszczegól-nieczność współpracy przedsiębiorstw w coraz bardziej globalnym systemie gospodarczym. Zainteresowanie tą ideą jest niezwykle istotne, ponieważ ludzie stają się coraz bardziej świadomi, że równoważenie wzrostu gospodarczego, życia społecznego i ekologiczna ochrona środowiska są nie tylko możliwe, ale są wręcz obo-wiązkiem. Stosowanie CSR pozytywnie wpływa na konkurencyjność przedsiębiorstw. Po-zwala to na poprawę produktów, zwiększa satysfakcję i lojalność klientów. Wszystkie wyżej wymienione czynniki prowadzą do wzrostu sprzedaży i umocnienia pozycji konkurencyjnej firmy na rynku.
Słowa kluczowe: społeczna odpowiedzialność biznesu, małe i średnie przedsiębiorstwa, ko-rzyści, bariery.
1.
Wstęp
Społeczna odpowiedzialność biznesu „to taki model zarządzania przedsiębiorstwem, w którym podczas procesu podejmowania decyzji bierze się pod uwagę także ich wpływ na otoczenie – na środowisko naturalne, na ludzi wewnątrz firmy i poza nią, nawet na zwierzęta” [Stafiej-Bartosik 2008, s. 25].
Odpowiedzialny biznes to podejście strategiczne i długofalowe, skierowane na poszukiwanie rozwiązań maksymalnie korzystnych, zarówno dla przedsiębiorstw, jak i dla otoczenia. Firmy odpowiedzialne społecznie prowadzą swoją działalność zgodnie z przepisami i powszechnie ustalonymi normami. Dostarczają dobra i usłu-gi, które spełniają zapotrzebowania konsumentów. Dodatkowo, decydując się na włączenie w strategię tej koncepcji, planują produkcję w sposób świadomy, innowa-cyjny, zarówno w odniesieniu do produkcji, jak i organizacji.
Celem artykułu jest przedstawienie teoretycznego ujęcia koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu oraz próba określenia skali praktycznego zastosowania i wykorzystania tej koncepcji w przedsiębiorstwach. Omówiono także
podstawo-388 Dagmara K. Zuzek we narzędzia służące realizacji CSR. Przedstawiono wyniki badań w odniesieniu do małych i średnich przedsiębiorstw stosujących analizowaną ideę. Wskazano na czynniki, które w głównej mierze uniemożliwiają przedsiębiorstwom wdrażanie tej koncepcji oraz czynniki decydujące o tym, że firma uznawana jest za społecznie odpowiedzialną.
2.
Koncepcja społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR) –
podejście teoretyczne
Według Komisji Europejskiej społeczna odpowiedzialność w biznesie to koncepcja dobrowolnego uwzględniania przez organizację aspektów społecznych i ekologicz-nych podczas prowadzenia działań handlowych i w kontaktach z interesariuszami [Green Paper… 2003].
Społeczną odpowiedzialność biznesu można rozpatrywać w wymiarze we-wnętrznym (bezpieczeństwo pracy, zarządzanie zasobami ludzkimi, zarządzanie su-rowcami zużywanymi przez przedsiębiorstwo, wpływ działalności przedsiębiorstwa na środowisko naturalne) i zewnętrznym (wpływ na społeczności lokalne, stosunki z interesariuszami zewnętrznym i innymi instytucjami, przestrzeganie praw czło-wieka, troska o środowisko naturalne).
Idea CSR zawiera także aspekt zrównoważonego rozwoju – zależność pewnych wymiarów: 3 E, czyli ekonomiczność, efektywność, etyka. W literaturze przedmiotu określa się ją jako element oświecenia w działalności organizacji związany z ich rosnącą świadomością wielowymiarowego i długofalowego wpływu na środowisko, system ekonomiczny i społeczny [Clement-Jones 2004, s. 5-8].
Dzięki wprowadzaniu koncepcji społecznej odpowiedzialności w życie przed-siębiorstwa mogą odnosić wiele korzyści wewnętrznych i zewnętrznych oraz spo-łecznych. Do korzyści zewnętrznych stosowania tej koncepcji zaliczyć można: wzrost konkurencyjności na rynku, budowanie pozytywnego wizerunku firmy, po-zyskiwanie nowych klientów, wzrost zaufania ze strony klientów dotychczasowych, wzrost efektywności prowadzonej działalności gospodarczej, wzrost zainteresowa-nia inwestorów.
Do korzyści wewnętrznych należą przede wszystkim: poprawa atrakcyjności firmy jako pracodawcy, dobra informacja i komunikacja wewnątrz firmy, wzrost innowacyjności firmy, większa motywacja i zaangażowanie pracowników, lepsza kultura organizacyjna.
Do korzyści społecznych można zaliczyć: stymulowanie rozwoju gospodarcze-go miejscowości i przyczynianie się do wzrostu zamożności mieszkańców, edukację społeczeństwa, wpływ na poprawę stanu środowiska naturalnego, kreowanie postaw dobroczynności.
Społeczna odpowiedzialność w małych i średnich przedsiębiorstwach może być realizowana w kilku obszarach. Działania dotyczą: pracowników, rynku, relacji
Teoria a praktyka wobec koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu… 389
z dostawami i odbiorcami, społeczności lokalnej, środowiska naturalnego, instytucji publicznych (rys. 1). Czynniki podnoszące konkurencyjność MSP za pomocą społecznej odpowiedzialności biznesu Środowisko: – produkcja przyjazna dla środowiska – efektywne wykorzystanie zasobów naturalnych – współpraca z instytucjami ekologicznymi Zasoby ludzkie:
– lepsze warunki pracy – zwiększenie satysfakcji zawodowej – pomoc finansowa Rynek: – lepsza jakość i bezpieczeństwo produktów – określona polityka cenowa – współpraca z lokalnymi partnerami Społeczeństwo: – poprawa infrastruktury – integracja społeczna, finansowa lub materialna lokalnych instytucji CSR MSP
Rys. 1. Zależność między elementami podnoszenia konkurencyjności a aktywnością MSP w zakresie społecznej odpowiedzialności biznesu
Źródło: opracowanie własne.
Rynek jest istotnym miejscem, gdzie kształtują się relacje przedsiębiorstwa z klientem. To tu buduje się zaufanie i wiarygodność firmy, które pozwalają na uzy-skanie przewagi konkurencyjnej. Rynek to także komunikowanie, postępowanie, bazowanie na prawdzie w reklamie i promocji, dotrzymywanie umów i zobowiązań, a przede wszystkim przestrzeganie prawa.
Relacje z odbiorcami i dostawcami również decydują o sukcesie przedsiębior-stwa. Ważne są więc wspólne zasady, narzędzia pomocnicze w postaci rzetelnie sprecyzowanych procedur i kodeksów etycznych. Społeczność lokalna to otoczenie przedsiębiorstwa, często pracownicy, którzy oczekują jasnych, przejrzystych zasad i relacji. Środowisko naturalne jest też istotnym otoczeniem dla firm, dlatego każda z nich powinna być zobligowana do przestrzegania zasad dotyczących ochrony śro-dowiska. Odpowiedzialność za środowisko skupia się na wszystkich etapach cyklu życia produktów: od dostawców i wykonawców, przez użytkowanie produktu przez klienta, aż do utylizacji i recyklingu [Filek 2008, s. 65].
390 Dagmara K. Zuzek
3.
Praktyczne wykorzystanie zasad CSR
Obecnie przedsiębiorstwa mają do dyspozycji szereg narzędzi, które służą realizacji koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu. Dobrze skonstruowane i zastoso-wane zgodnie ze strategią firmy narzędzia mogą stać się źródłem przewagi konku-rencyjnej na rynku. Narzędzia te można podzielić ze względu na grupy związane z: pracownikami, produktami i społecznościami lokalnymi.
Do narzędzi, które swoim zakresem obejmują pracowników zalicza się wolon-tariat pracowniczy, działania kadry zarządzającej na rzecz wyrównywania szans, a także inwestycje w rozwój pracowników. Wolontariat pracowniczy staje się coraz bardziej popularną formą realizacji koncepcji biznesu odpowiedzialnego społecznie. Jest to narzędzie o tyle wyjątkowe, że swoim zasięgiem obejmuje realnie nie tylko pracowników, ale także firmę i społeczność lokalną.
Druga grupa to narzędzia nakierowane na produkty wytwarzane w przedsiębior-stwach odpowiedzialnych społecznie. Zalicza się do nich ekoznakowanie, znakowa-nie społeczne i ekologiczne technologie produkcji. Posiadaznakowa-nie tych specjalnych zna-ków świadczy o tym, że produkt spełnia normy środowiskowe w stopniu wyższym niż wynika to z przepisów prawa [Ekoznakowanie, eco-labeling…].
Wśród narzędzi związanych ze społecznościami lokalnymi wyróżniamy kampa-nie społeczne, marketing zaangażowany społeczkampa-nie, raporty społeczne, inwestycje odpowiedzialne społecznie. Mają one na celu wsparcie rozwiązywania problemów społecznych, a także budowanie pozytywnego wizerunku przedsiębiorstwa. Najczę-ściej przedsiębiorstwa decydują się na wspieranie działań związanych z edukacją, ochroną środowiska naturalnego, bezrobociem [Adamczyk 2009, s. 146]. Od tego, jak silnie koncepcja biznesu odpowiedzialnego społecznie jest zintegrowana ze stra-tegią firmy, będzie zależał zakres działań i ich rodzaj. W przedsiębiorstwach, gdzie pracownicy różnych szczebli postępują odpowiedzialnie i rozumieją cele i strategie firmy, można liczyć na większą kreatywność i zaangażowanie w doborze działań.
Wszystkie wyżej wymienione narzędzia wspierające systemy zarządzania są bardzo ważnym elementem realizowania każdej strategii uwzględniającej koncepcję społecznej odpowiedzialności biznesu. Tylko dobrze zaprojektowana strategia może przynieść wymierne rezultaty dla przedsiębiorstwa.
W Polsce inicjatywa społecznej odpowiedzialności biznesu staje się coraz czę-ściej ważnym elementem strategii i wpływa na poprawę efektywności firm. Świad-czy o tym rosnąca liczba przedsiębiorstw, w tym także małych i średnich firm.
Przedsiębiorstwa z sektora MSP mają trudności w pozyskiwaniu środków fi-nansowych w odniesieniu zarówno do prowadzonej działalności gospodarczej, jak i ratowania przedsiębiorstwa z sytuacji kryzysowych. Dlatego też często unikają ryzyka, szczególnie finansowego. Posiadają niewielki kapitał finansowy, dlatego rzadziej decydują się na realizację programów społecznej odpowiedzialności, które wymagają bieżących inwestycji zagrażających zachowaniu równowagi finansowej w przedsiębiorstwie (tab. 1).
Teoria a praktyka wobec koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu… 391
Tabela 1. Główne przyczyny braku zaangażowania przedsiębiorstw w ideę CSR (w %)
Wyszczególnienie mikroRodzaj przedsiębiorstwamałe średnie
Nigdy nie słyszałem o CSR 25 19 18
Nie jest to związane z działalnością mojego przedsiębiorstwa 17 17 20
Nie widzę związku z korzyściami ekonomicznymi 8 9 13
Brak czasu 18 21 21
Brak środków finansowych 16 12 11
Brak wsparcia ze strony władz lokalnych 1 3 0
Inne powody 13 12 10
Nie wiem/ brak odpowiedzi 2 8 8
Źródło: opracowanie własne na podstawie [European SMEs… 2009].
Warto jednak zwrócić uwagę, że mikroprzedsiębiorstwa częściej niż średnie zaznaczyły brak środków finansowych jako powód nieangażowania się w działa-nia prospołeczne (16% wskazań przez mikroprzedsiębiorstwa w stosunku do 11% wskazań przez średnie). Z kolei brak czasu był częściej zaznaczany przez małe i średnie niż przez mikroprzedsiębiorstwa (odpowiednio 21% oraz 18% zaznaczeń). W warunkach wzrastającej konkurencji i niepewności gospodarczej MSP zmuszone są kłaść większy nacisk na krótkookresowe korzyści niż na inwestowanie pieniędzy w korzyści możliwe do osiągnięcia w dłuższym okresie. Zauważyć tu można pewną zależność: brak środków finansowych powstrzymuje przedsiębiorstwa od tworzenia planów strategicznych, a przecież opracowanie takiego planu może stanowić szansę zabezpieczenia ograniczonych już zasobów finansowych na przyszłość. Dodatkowo może także uwzględniać działania społecznie odpowiedzialne i włączać je do reali-zacji w codziennej działalności gospodarczej. Wymaga to jednak zaangażowania przede wszystkim kierownictwa firmy, a to z kolei musi być zgodne z zasadami, wartościami i obraną przez właściciela filozofią prowadzenia działalności gospodar-czej. Inny czynnik, który powoduje, że ankietowane przedsiębiorstwa nie podejmują decyzji o prowadzeniu działalności zgodnie z ideą społecznej odpowiedzialności, to brak odpowiedniej kadry posiadającej umiejętności i kwalifikacje do kierowa-nia firmy w myśl założeń CSR. Istotnym dylematem jest także zbyt mała niezależ-ność, siła przebicia, możliwość kształtowania środowiska społeczno-gospodarczego i wpływania na nie [Jenkins 2004, s. 20]. Pomimo niewątpliwie trudniejszej pozycji, w porównaniu z dużymi przedsiębiorstwami, nie można ich nie doceniać, w zna-jomości zagadnień lokalnych bowiem, ich kształtowaniu i realizowaniu dużą rolę można przypisać właśnie małym i średnim przedsiębiorstwom. Umiejętne rozpo-znanie potrzeb lokalnych, odpowiednie sformułowanie celów, a następnie ich kon-sekwentna realizacja mogą wnieść wiele cennych zmian w najbliższym otoczeniu przedsiębiorstwa, niekoniecznie skutkujących przemianami o zasięgu narodowym lub ponadnarodowym [Zuzek 2012, s.173].
392 Dagmara K. Zuzek Idea odpowiedzialnego biznesu zakłada budowanie wspólnej wartości i genero-wanie korzyści zarówno dla społeczeństwa, środowiska naturalnego, jak i samego biznesu. Aby mogła ona być realizowana w sposób efektywny, powinna wynikać z przekonań właścicieli i pracowników firmy, stanowić odzwierciedlenie wartości wyznawanych przez cały zespół i dzięki temu być integralnym elementem wszyst-kich systemów i działań przedsiębiorstwa.
Większość Polaków uważa, że przedsiębiorstwo, które stosuje zasadę CSR, po-winno postępować uczciwie wobec klientów, kontrahentów i innych uczestników rynku. Prawie tak samo istotne jest dla respondentów uwzględnienie potrzeb pra-cowników firmy oraz tworzenie nowych miejsc pracy, osiąganie zysków, płacenie podatków czy przestrzeganie prawa (rys. 2).
80% 62% 54% 48% 45% 24% 21% 20% 14% 13% 7% 3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% dbanie o pracowników
oferowanie dobrej jakości towarów i usług postępowanie zgodnie z prawem zatrudnienie nowych pracowników płacenie podatków osiąganie zysków uczciwe traktowanie dostawców i podwykonawców dbałość o środowisko naturalne uwzględnianie potrzeby społeczności lokalnej zatrudnianie osób nipełnosprawnych angażowanie się w rozwiązywanie problemów społecznych wspieranie sportu i kultury
Rys. 2. Czynniki decydujące o tym, czy dane przedsiębiorstwo uznać za odpowiedzialne społecznie Źródło: opracowanie własne.
Przeprowadzone badania wskazują, że istnieją określone branże, które konsu-menci postrzegają jako społecznie odpowiedzialne. 35% ankietowanych uważa pro-ducentów żywności za tych, którzy wykazują się w znacznym stopniu stosowaniem CSR. Nieco mniejszy odsetek, bo 30%, uważa, że nie istnieje związek między bran-żą, w jakiej funkcjonuje przedsiębiorstwo, a jej odpowiedzialnością. Za najmniej odpowiedzialne gałęzie sektora rolno-żywnościowego uznano przemysł tytoniowy i alkoholowy. Ponad 50% ankietowanych uważa, że główną przyczyną odpowie-dzialnego postępowania firm jest chęć poprawienia wizerunku. Co trzeci respondent uważa, że przedsiębiorstwa podejmują działania z obszaru CSR w celu pozyskania
Teoria a praktyka wobec koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu… 393
najlepszych pracowników, a 28% objętych badaniem jest zdania, że przedsiębior-stwa chcą być lepiej postrzegane przez media (rys. 3).
2% 4% 6% 6% 10% 11% 19% 28% 35% 56% 67% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%
aby coś ukryć nie wiem aby utrzymać dobre relacje z instytucjami aby utrzymać dobre relacje z samorządem z poczucia obywatelskiego obowiązku bo inne przedsiębiorstwa to robią w celu zwiększania motywacji pracowników aby dobrze pisały o nich media aby przyciągnąć najlepszych pracowników w celu poprawy wizerunku w celu zwiększania sprzedaży towarów i usług
Rys. 3. Przyczyny stosowania idei CSR przez przedsiębiorców Źródło: opracowanie własne.
O tym, że wzrasta zainteresowanie ideą wśród małych i średnich przedsiębior-ców, świadczą również przygotowywane od 2002 r. przez Forum Odpowiedzialnego Biznesu raporty podsumowujące zaangażowanie firm w realizację zasad i inicjatyw z zakresu CSR. Raporty przedstawiają tendencje tworzenia nowych miejsc pracy, działań na rynku, działalności społecznej, polityki wobec środowiska naturalnego. Wskazują one na rosnące zainteresowanie tematem, a także większą świadomość i potrzebę odpowiedzialnego zarządzania przez organizacje [Raport… 2010].
Społeczna odpowiedzialność biznesu w Polsce odgrywa coraz większą rolę w gospodarce, powoduje również pozytywne zmiany w społeczeństwie, które jest bardziej wymagające i świadome. Wciąż jednak niezadowalający jest poziom kapi-tału społecznego, który charakteryzuje się brakiem zaufania społeczeństwa zarówno do przedsiębiorstw, jak i państwa.
4.
Podsumowanie
Podsumowując, należy stwierdzić, że koncepcja społecznej odpowiedzialności biz-nesu w Polsce, mimo że jest zjawiskiem stosunkowo nowym, zyskuje coraz więcej zwolenników zarówno wśród samych przedsiębiorców, jak i osób mających wpływ na funkcjonowanie tych przedsiębiorstw. Duże znaczenie ma także wsparcie, jakie uzyskują przedsiębiorcy ze strony Komisji Europejskiej i dużej liczby organizacji krajowych oraz międzynarodowych w tym zakresie. Jednak mimo to poziom wiedzy
394 Dagmara K. Zuzek i praktycznego wdrażania zasad CSR nadal jest niewystarczający i wymaga dalszych intensywnych działań informacyjnych i promocyjnych.
Można zauważyć, że w praktyce małe i średnie przedsiębiorstwa są znacznie mniej skuteczne od dużych firm w komunikowaniu o swojej aktywności w obszarze CSR i wiele interesujących inicjatyw realizowanych właśnie przez tę grupę przed-siębiorców po prostu trudno zidentyfikować. Nierzadko MSP same nie są świadome, że ich podejście do biznesu i podejmowane działania mogą być komunikowane jako przejaw społecznej odpowiedzialności.
Wyniki przeprowadzonych badań potwierdzają także, że nadal występuje prze-waga działań doraźnych opierających się częściej na projektach i założeniach niż stosowaniu tej idei na co dzień. Zauważyć można, że głównym powodem stosowa-nia CSR jest większe zainteresowanie promocją, kreowaniem wizerunku przedsię-biorstw niż realnego podejścia do kwestii etycznych. We wdrażaniu koncepcji CSR przedsiębiorstwa napotykają także wiele barier. Główne przeszkody w prowadzeniu biznesu odpowiedzialnego społecznie badani upatrują w słabej świadomości co do korzyści płynących z CSR i narzędzi, które można stosować dla poprawy funkcjo-nowania firm w zgodzie z otoczeniem.
Literatura
Adamczak J., Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa, teoria i praktyka, PWE, Warszawa 2009. Clement-Jones T., Corporate social responsibility – bottom line issue or public relation exercise, [w:]
J. Hancock (ed.), Investing in corporate social responsibility, London, British Library Cataloging in Publication Data, 2004
Ekoznakowanie, eco-labeling, http://www.fob.org.pl/ekoznakowanie-eco-labeling 153_770.htm
(do-stęp: 25.01.2013).
European SMEs and Social and Environmental Responsibility, 2009.
Filek J., Przyczyny małego zainteresowania ideą CSR w Polsce, [w:] Społeczna odpowiedzialność
biz-nesu w małych i średnich przedsiębiorstwach, red. M. Bąk, P. Kulawczyk, IBnDiPP, EQUAL,
Warszawa 2008.
Green Paper Entrepreneurship in Europe. European Commission, 2003.
Jenkins H., A critique of conventional CSR theory: A SME perspective, ”Journal of General Manage-ment” 2004, vol. 29 no 4.
Raport „Odpowiedzialny biznes w Polsce. Dobre praktyki”, Forum Odpowiedzialności Biznesu, War-szawa 2010.
Stafiej-Bartosik A., Po prostu ludzka firma, „Newsweek”, 15 grudnia 2008.
Zuzek D., Społeczna odpowiedzialność biznesu jako narzędzie podnoszenia konkurencyjności małych
i średnich przedsiębiorstw na przykładzie przemysłu mleczarskiego, Szczawnica 2012, Zeszyty
Teoria a praktyka wobec koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu… 395 THEORY AND PRACTICE TOWARDS CORPORATE SOCIAL RESPONSIBILITY OF SMALL AND MEDIUM ENTERPRISES
Summary: Knowledge about the concept of Corporate Social Responsibility grows in importance, particularly due to technological progress and the necessity of the required co-operation of different groups of economic subjects in a more and more complicated global economic system. Interest in the idea grows permanently, because all people become more and more conscious that balancing economic growth, social life and ecological environmental protection is not only possible, but it is a duty which is common to all of them. The application of CSR positively affects the competitiveness of enterprises. It allows them to improve products, boosts satisfaction and loyalty of clients. All the above mentioned, lead to the increases in sales and strengthen the competitive position of a company on the market. Keywords: Corporate Social Responsibility, small and medium-sized enterprises, benefits, barriers.
