Charakterystyka lasu grądowego z jodłą w rezerwacie „Jamno”

(1)

Beata Woziwoda, Katarzyna

Pawicka, Grzegorz J. Wolski

Charakterystyka lasu grądowego z

jodłą w rezerwacie „Jamno”

Biuletyn Szadkowski 12, 127-143

(2)

BIULETYN SZADKOWSKI

Tom 12 2012

Beata W o ziW o D A * , K atarzyna pAWICKA**, Grzegorz J. W oLSKI*

c h a r a k t e r y s t y k a l a s u g r ą d o w e g o z j o d ł ą w r e z e r w a c i e „j a m n o”

Głównym celem ochrony w rezerwacie „Jamno” jest zachowanie zbiorowi ska leśnego wyróżniającego się wysokim udziałem jodły w drzewostanie. Stan tego zbiorowiska oraz kierunek i tempo jego zmian są przedmiotem długotermi nowych badań naukowych. Pierwsze badania roślinności rezerwatu, wykonane w latach 1960-1961* 1, wykazały występowanie w „Jamnie” jodłowego boru mie szanego* 1 2 Pino-Quercetum abietetosum. Diagnoza ta została potwierdzona przez Jana Marka Matuszkiewicza, który uwzględnił dane z tego rezerwatu w ogól nopolskiej3 charakterystyce boru mieszanego Querco roboris-Pinetum wariant z Abies alba.

* Beata Woziwoda, dr, Katedra Geobotaniki i Ekologii Roślin, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Łódzki, 90-237 Łódź, ul. Banacha 12/16.

** Katarzyna Pawicka, mgr, Studium Doktoranckie Ekologii i Ochrony Środowiska, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Łódzki, 90-237 Łódź, ul. Banacha 12/16.

*** Grzegorz J. Wolski, mgr, Studium Doktoranckie Ekologii i Ochrony Środowiska, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Łódzki, 90-237 Łódź, ul. Banacha 12/16.

1 R. Sowa, J. Szymański, Rezerwat jodłowy Jamno, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego” 1966, ser. II, z. 22, s. 105-119.

2 Jodłowy bór mieszany - zbiorowisko leśne występujące na glebach średnio żyznych (mezo- troficznych), świeżych w granicach zasięgu jodły pospolitej (południowa cześć Polski). Głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna zwyczajna i jodła pospolita, w domieszce występują drzewa liściaste: dąb szypułkowy, buk, brzoza brodawkowata, tworzące z reguły niższą warstwę drzewosta nu. Warstwa krzewów jest bujnie rozwinięta. W runie dominują gatunki kwasolubne, o niewielkich wymaganiach troficznych.

3 J. M. Matuszkiewicz, Przegląd fitosocjologiczny zbiorowisk leśnych Polski. Bory mieszane i acidofilne dąbrowy, „Fragmenta Floristica et Geobotanica” 1988, z. 33 (1-2), s. 107-190.

(3)

128 Beata Woziwoda, Katarzyna Pawicka, Grzegorz J. Wolski

Powtórne badania fitosocjologiczne4, wykonane po dwudziestu jeden latach (w 1982 r.)5, wykazały wyraźne zmiany w strukturze i składzie gatunkowym lasu. Na ich podstawie zweryfikowano przyjętą pierwotnie klasyfikację tej leśnej fitoce- nozy6 *. Uznano, że zbiorowisko opisane w latach sześćdziesiątych nie jest borem mieszanym, a ubogą postacią lasu grądowego, który utracił swoje charakterystycz ne cechy w wyniku uprzedniego sztucznego wprowadzenia sosny zwyczajnej Pinus

sylvestris do drzewostanu i ciągłej eliminacji grabu Carpinus betulus z warstwy

podszytu. Stwierdzono, że zniekształcony w przeszłości las podlega procesowi re generacji w kierunku postaci naturalnej. Zbiorowisko opisano jako grąd wysoki ty powy z jodłą Tilio-Carpinetum typicum z Abies alba1. W warstwie runa odnotowano wówczas wzrost udziału gatunków grądowych i wycofywanie się gatunków boro wych. Procesom tym towarzyszyło znaczne zmniejszenie się udziału sosny w drze wostanie, w większości usuwanej w wyniku cięć pielęgnacyjnych. Ten kierunek zmian roślinności utrzymał się w kolejnym dziesięcioleciu8. Wyniki badań fitosocjologicznych wykonanych w 1994 r.9 umożliwiły uściślenie klasyfikacji zbiorowiska leśnego występującego w „Jamnie”. Obecnie przyjmujemy, że jest to grąd wysoki10 II subkontynetalny Tilio-Carpinetum calamagrostietosum w odmianie geograficznej środkowopolskiej (mazowieckiej). Naturalna obecność jodły w drzewostanie wska zuje na przynależność analizowanych płatów grądu do formy wyżynnej11.

Niniejszy artykuł przedstawia aktualny stan zbiorowiska leśnego w rezerwacie „Jamno”.

4 Badania fitosocjologiczne - badania zbiorowisk roślinnych.

5 R. Sowa, E. Filipiak, H. Andrzejewski, Regeneracja grądu jodłowego w rezerwacie Jamno, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Botanica” 1993, z. 10, s. 3-21.

6 Fitocenoza - konkretne zbiorowisko roślinne odróżniające się od innych zbiorowisk: (1) określo nym składem gatunkowym, (2) swoistą fizjonomią (wyglądem), wynikającą z udziału gatunków o okre ślonym pokroju i formie życiowej (drzewa, krzewy, rośliny wieloletnie kępkowe itp.), (3) wewnętrzną strukturą przestrzenną pionową i poziomą, nadziemną i podziemną, (4) specyficzną rytmiką sezonową, (5) właściwym sobie przepływem energii i produkcją materii, (6) określoną różnorodnością wyrażoną liczbą gatunków budujących zbiorowisko, (1) określoną wielkością zajmowanej powierzchni.

I R. Sowa, E. Filipiak, H. Andrzejewski, Regeneracja...

8 B. Woziwoda, Changes in Oak-hornbeam Forest in the North Part o f the Wysoczyzna Łaska Mesoregion (CentralPoland), „Ecological Questions” 2002, vol. 2, s. 111-129.

9 B. Woziwoda, Różnorodność fitocenotyczna i współczesne przemiany fitocenoz grądowych północnej części Wysoczyzny Łaskiej, praca doktorska, Katedra Geobotaniki i Ekologii Roślin, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2001.

10 Grąd wysoki subkontynetalny - podzespół lasu grądowego (dębowo-grabowo-lipowego), najuboższy pośród trzech podzespołów (grąd wysoki, typowy i niski) zespołu grądu subkontynentalnego, występujący na obszarze Polski wschodniej i centralnej. Nazywany też trzcinnikowym (ze względu na częste notowania trzcinnika piaskowego w płatach tego zbiorowiska), porastający sie dliska średnio żyzne, świeże lub suche, o glebach piaszczystych zalegających na glinach. W drze wostanie może naturalnie występować w domieszce sosna zwyczajna, a w runie gatunki przecho dzące z borów mieszanych.

(4)

Charakterystyka lasu grądowego z jodłą w rezerwacie „Jamno" 129 METODY BADAŃ ROŚLINNOŚCI „JAMNA”

Terenowe badania roślinności rezerwatu przeprowadzono w sezonie wege tacyjnym roku 2011. Wykonano 25 zdjęć fitosocjologicznych12 metodą Braun- Blanqueta13 na powierzchniach o wymiarach 20 x 20 m (400 m2). Zdjęcia lo kalizowano w obrębie stałych powierzchni badawczych (ryc. 1), wytypowanych w latach poprzednich badań14.

Ryc. 1. Rozmieszczenie stałych powierzchni badawczych do badań fitosocjologicznych w rezerwacie „Jamno”

Źródło: opracowanie własne

12 Zdjęcie fitosocjologiczne (w skrócie: zdj.) - zwięzły opis jednorodnego płatu roślinności da nego zbiorowiska, wykonany na określonej powierzchni (tu 400 m2), obrazujący zróżnicowanie warstwowe zbiorowiska (z podziałem na warstwy: drzew (a1, a2), krzewów (b), runa zielnego (c) i mszystego (d)) wraz z określeniem procentowego pokrycia warstw w płacie (od 0% do 100%); przedstawiający skład gatunkowy roślin tworzących zbiorowisko, spisanych dla każdej z warstw z osobna, z uwzględnieniem ich ilościowości (tu w siedmiostopniowej skali).

13 Zob. Z. Dzwonko, Przewodnik do badańfitosocjologicznych, [w:] Vademecum Geobotanicum, red. J. B. Faliński, Poznań-Kraków 2008.

14 Zob.: R. Sowa, J. Szymański, Rezerwat....; R. Sowa, E. Filipiak, H. Andrzejewski, Regeneracja...; B. Woziwoda, Różnorodność.. .

(5)

Udział gatunków w zbiorowisku opisano w siedmiostopniowej skali. Dla każ dego zdjęcia obliczono bogactwo gatunkowe15, wskaźnik różnorodności gatunko wej Shannona-Wienera16 i wskaźnik równocenności Pielou17.

Zdjęcia fitosocjologiczne zestawiono w tablicy. Przy ich porządkowaniu uwzględniono wynikiklasyfikacj i numerycznej18. Do obliczeniapodobieństwapo- między zdjęciami zastosowano wskaźnik odległości Euklidesowej. Grupowanie zdjęć oparto na metodzie UPGMA19. Wyniki klasyfikacji przedstawiono w for mie graficznej za pomocą dendrogramu. Określono też stałość20 gatunków w zbiorowisku.

Przynależność gatunków do jednostek fitosocjologicznych21 i klasyfikację fito- socjologiczną zbiorowiska przyjęto za Matuszkiewiczem22. Nazewnictwo gatun ków podano zgodnie z obowiązującymi „checklistami”23.

15 Bogactwo gatunkowe - liczba gatunków w próbie reprezentującej zbiorowisko (tu: w zdjęciu fitosocjologicznym).

16 Wskaźnik różnorodności gatunkowej Shannona-Wienera (H) - zależny od liczby gatunków tworzących zbiorowisko i od ich stopni pokrycia; tym wyższy, im wyższa jest liczba gatunków i im bardziej wyrównany jest ich udział (gatunki osiągają podobne stopnie pokrycia).

17 Wskaźnik równocenności Pielou (J) - miara równomierności rozmieszczenia wszystkich ga tunków notowanych w zbiorowisku. Zawiera się w przedziale: 1 > J > 0; jest tym bardziej zbliżona do 1, im bardziej wyrównany jest udział wszystkich gatunków w zbiorowisku.

18 Klasyfikacja numeryczna - liczbowe wyznaczenie podobieństwa/różnicy pomiędzy zdjęcia mi (najczęściej przy użyciu specjalistycznych programów komputerowych), umożliwiające ich upo rządkowanie i ewentualny podział na mniejsze grupy.

19 Metoda UPGMA - metoda nieważonej pary grup z użyciem średnich arytmetycznych - jedna z metod klasyfikacji numerycznej umożliwiająca grupowanie zdjęć fitosocjologicznych na zasadzie największego podobieństwa pomiędzy nimi, wykorzystująca średnie arytmetyczne i tzw. nieważone pary grup (metoda średnich połączeń), tzn. podobieństwa każdego obiektu jednej grupy do każdego obiektu drugiej grupy (zob. Z. Dzwonko, Przewodnik...).

20 Stałość gatunku - określa „przywiązanie” gatunku do danego typu zbiorowiska roślinnego, wyrażone procentowym udziałem zdjęć, w których gatunek jest notowany do całkowitej liczby zdjęć reprezentujących zbiorowisko. Stałość klasyfikuje się w przedziałach skali I-V Klasa I obej muje gatunki obecne w < 20% zdjęć, II - 21-40% , III - 41-60% , IV - 61-80% , V - 81-100% zdjęć.

21 Jednostka fitosocjologiczna (syntakson) - jednostka systemu klasyfikującego zbiorowi ska roślinne. Najniższą i podstawową jednostką fitosocjologiczną je st zespół. Podobne zespoły łączone są w związki zespołów, które łączą się w rzędy, a te z kolei w klasy. Więcej o zasa dach klasyfikacji fitosocjologicznej i jednostkach fitosocjologicznych zob. W. M atuszkiewicz, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa 2002 oraz Z. Dzwonko, Przew odnik...

22 W. Matuszkiewicz, Przewodnik...

23 Z. Mirek, H. Piękoś-Mirkowa, A. Zając, M. Zając, Flowering Plants and Pteridophytes o f Poland. A Checklist (Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski), Kraków 2002; R. Ochyra, J. Żarnowiec, H. Bednarek-Ochyra, Census Catalogue o f Polish Mosses, Kraków 2003.

(6)

Charakterystyka lasu grądowego z jodłą w rezerwacie „Jamno" 131 CHARAKTERYSTYKA ZBIOROWISKA

Zróżnicowany udział gatunków drzewiastych w warstwach drzewostanu i podszytu24 oraz różny stopnień wykształcenia runa sprawiają, że poszczególne fragmenty lasu są fizjonomicznie odrębne. Głównymi gatunkami budującymi po szczególne płaty są: jodła pospolita Abies alba, dąb szypułkowy Quercus robur i/lub grab Carpinus betulus. Rzadko notowano brzozę brodawkowatą Betula pen

dula, sosnę zwyczajną Pinus sylvestris i topolę osikę Populus tremula, sporadycz

nie świerk Picea abies i buk Fagus sylvatica (tabl. 1).

Drzewostan jest zwykle dwuwarstwowy. Korony drzew tworzących warstwę wyższą (a1) są zwarte w ok. 70% (tabl. 1). Warstwa niższa (a2) jest słabiej wy kształcona, a jej zwarcie jest zróżnicowane w poszczególnych płatach i wynosi od 10% (np. zdj.: 13, 25) do 70% (zdj.: 6 i 22); średnio 37%. Warstwa krzewów (b) jest także różnie wykształcona i zajmuje od 10% do 100% powierzchni płatu (tabl. 1); średnio 52%.

We wschodniej i centralnej części rezerwatu (np. zdj.: 10, 12, 15) drzewostan jest wyraźnie zdominowany przez dąb. Jodła występuje głównie w warstwie niższej, a grab notowany jest tylko w podszycie (fot. 1)25. W innych fragmentach lasu jodła współtworzy z dębem warstwę wyższą, natomiast grab buduje zwartą warstwę niższą (fot. 2; np. zdj.: 2, 3, 22). W części południowo-wschodniej pod luźnym drzewostanem jodłowo-dębowym występuje silnie zwarty podszyt grabowy (fot. 3; zdj.: 23-25). W innych fragmentach rezerwatu w podszycie dominuje jodła (fot. 4; zdj.: 1, 20). W warstwie krzewów (b) występuje także kruszyna Frangula alnus i jarząb pospolity Sorbus aucuparia, rzadziej świerk, sporadycznie buk.

Poza sosną, wszystkie gatunki drzewiaste odnawiają się z samosiewu, tworząc nalot (warstwa c), przy czym tu także zdecydowanie dominuje grab (tabl. 1).

Niemal we wszystkich płatach zanotowano obecność siewek i podrostów cze remchy amerykańskiej Padus serotina, a w trzech płatach (zdj.: 1, 5 i 8) młode okazy dębu czerwonego Quercus rubra - silnie inwazyjnych gatunków pocho dzenia północnoamerykańskiego26.

24 Podszyt - w zbiorowisku leśnym warstwa krzewów i młodych drzew osiągających do 9 m wysokości.

25 Autorem fotografii 1-4 jest B. Woziwoda.

26 Obce gatunki inwazyjne (Invasive Alien Species, w skrócie: IAS) - gatunki pochodzące z innych obszarów geograficznych, sprowadzone celowo lub zawleczone nieświadomie, rozprze strzeniające się samoistnie, wypierające gatunki rodzime. Stanowią zagrożenie dla różnorodno ści biologicznej. Więcej o gatunkach inwazyjnych zob. B. Woziwoda, S. Suwara-Szmigielska, Zółtlice, kolczurki, niecierpki i inne rośliny inwazyjne w Szadku, „Biuletyn Szadkowski” 2012, t. 12, s. 107-125.

(7)

Fot. 1. Płat grądu z drzewostanem zdominowanym przez dąb szypułkowy i jodłę (oddz. 213g)

Fot. 2. Las grądowy wyróżniający się wysokim udziałem grabu zwyczajnego w niższej warstwie drzewostanu (centralna część oddz. 214d)

(8)

Charakterystyka lasu grądowego z j odłą w rezerwacie „Jamno 133

Fot. 3. Młode pokolenie grabu w południowej części rezerwatu (oddz. 213g)

Fot. 4. Zwarty podszyt jodłowy świadczący o dużej dynamice odnawiania się tego gatunku (północno-zachodnia części oddz. 214d)

(9)

T a b li c a 1 . Z ró ż n ic o w a n ie ro śli n n o śc i re z e rw a tu „ Ja m n o ” N r k o le jn y 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2 1 3 1 4 1 5 1 6 1 7 1 8 1 9 2 0 2 1 2 2 2 3 2 4 2 5 N u m e r z d ję c ia 2 0 1 0 1 1 2 1 3 2 1 1 1 2 3 6 4 1 4 1 5 1 7 8 7 1 8 5 9 2 5 2 3 2 4 1 6 2 2 1 9 < N < N < N < N < N < N < N < N < N < N < N < N < N < N < N < N < N < N < N < N < N < N < N < N < N P o d o d d z ia ł d d d d d d d d d d d d g g g g g d g g g g g d g L ic z b a g a tu n k ó w w z d ję c iu 4 2 4 2 3 9 4 5 3 3 3 2 3 9 2 9 3 5 4 0 4 5 4 4 5 1 3 5 3 7 1 3 3 3 3 3 2 2 4 6 4 5 2 2 2 3 1 9 2 5 Z w a rc ie w y ż s z e j w a rs tw y d rz e w ( % ) a l 6 0 8 0 8 0 8 0 6 5 8 0 8 0 7 5 8 0 5 0 7 5 8 0 7 0 5 0 8 0 7 5 7 5 7 5 7 5 6 0 6 0 7 0 8 0 8 0 7 0 Z w a rc ie n iż s z e j w a rs tw y d rz e w ( % ) a 2 4 0 5 0 2 0 2 0 1 0 1 5 3 0 5 0 4 0 7 0 4 0 6 0 5 0 4 0 6 0 3 0 4 0 3 0 2 0 1 0 3 0 1 0 7 0 4 0 Z w a rc ie w a rs tw y k rz e w ó w ( % ) b 5 0 2 0 4 0 7 0 3 0 1 0 2 0 1 5 3 0 4 0 4 0 6 0 6 0 6 0 5 0 5 0 7 0 7 0 8 0 O O O O 8 0 9 0 3 0 4 0 P o k ry c ie w a rs tw y r u n a ( % ) c 5 0 3 0 3 0 7 0 8 0 7 0 5 0 1 5 3 0 2 0 2 0 1 0 2 0 3 0 1 0 2 0 3 0 2 5 2 0 1 0 3 3 1 3 3 P o k ry c ie w a rs tw y m s z a k ó w ( % ) d 7 0 1 0 1 5 3 2 0 2 0 7 1 0 5 1 3 3 3 3 5 5 3 3 5 1 1 1 1 3 1 D R Z E W A I K R Z E W Y J o d ła p o s p o li ta A b ies alba a l 2 + 3 + 4 3 2 3 2 2 2 2 2 2 2 1 4 3 3 2 3 3 1 1 V a 2 2 3 2 2 2 + 1 2 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 + 2 1 2 2 V b 3 2 3 2 + 1 2 2 2 + + 1 2 2 2 2 2 2 1 1 + + 2 2 V c + 1 + + + + r + + + + + + + + + + + + r r + + r + V D ą b s z y p u łk o w y Que rcus r o bu r a l 2 4 3 5 4 2 3 4 3 2 3 2 3 3 3 4 3 2 3 2 2 3 4 4 4 V c + r + r r r II G ra b p o s p o li ty Carpinus betu lu s ( C b ) a 2 1 + 1 2 3 3 3 3 3 2 2 3 i 1 1 1 1 3 2 IV b + 2 2 3 1 1 3 3 3 3 2 3 2 3 4 4 5 5 4 5 2 V U )

(10)

T a b li c a 1 (c d .) c + + + 2 2 2 2 i 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 i + + V J a rz ą b p o s p o li ty S or bus au cuparia a 2 b c + r + I + + + r + r r II r + i + + i + + + + r r + + + + r r r IV Ś w ie rk p o s p o li ty P ic e a abies ( V P ) b c i i r 2 + + + + 2 + 1 i + 2 1 2 1 i + + + + 2 V r + + + + r II K ru s z y n a p o s p o li ta F ra ng ul a al nus b c + + + + + + + + + II + + + 1 + + + r r r + r r + + + + + r IV B u k p o s p o li ty F a g u s sy h a tic a . c r r r + + r r + II C z e re m c h a a m e ry k a ń s k a P a d us sero tina + r r r r + r r r r r r r r r r r r r r IV J e ż y n a R u b u s sp . c + 2 r r r + + + + + r r II I S p o ra d y c z n ie : d ą b s z y p u łk o w y Quer cus robu r 2 0 : a 2 ( + ), 2 : b ( + ); b rz o z a b ro d a w k o w a ta B e tu la p e n d u la 2 0 : a l (1 ), a 2 ( + ), 1 1 : a l, a 2 ( + ); t o p o la osika P op ulu s trem ul a 2 2 : a l (1 ), 2 0 , 2 2 : c ( + ), 3 , 1 1 , 2 1 : c ( r) ; s o s n a z w y c z a jn a P in u s sylve stri s ( V P ) 1 2 , 2 0 : a l (1 ); b u k p o s p o li ty F a g u s sy h a ti c a 2 2 : b ( 1 ), 1 0 , 1 2 : b ( + ), 1 4 : b ( r) ; m a li n a w ła ś c iw a R u b us id a eu sĄ '. c ( + ), 5 , 1 2 , 1 4 , 2 1 : c ( r) ; g ru s z a p o s p o li ta P y ru s comm unis 6 , 7 , 1 0 , 1 2 : c ( r) ; d ą b c z e rw o n y Quer cus ru bra 1, 5 , 8 : c ( r) ; le s z c z y n a p o s p o li ta Corylus avellana ( Q F ) 2 4 , 2 5 : b ( r) ; k a li n a k o ra lo w a V ib u rn u m opu lus ( R P ) 2 : c ( r) ; g łó g j e d n o s z y jk o w y Cr ataegus mon ogy na ( R P ) 8 : c ( r) ; li p a d ro b n o li s tn a T il ia cord at a ( C b ) 1 3 : c ( r) ; g łó g d w u s z y jk o w y Cr ataegus laevigata ( R P ) 1 5 : c ( r) . U )

(11)

T a b li c a 1 (c d .) R U N O Z IE L N E I M S Z Y S T E G a tu n k i w y ró ż n ia ją c e p o d z e s p ó ł g rą d u w y s o k ie g o Tili o-C ar pin et um calam ag ros tieto su m B o ró w k a c z e rn ic a V a cc in iu m m yrt ilhis ( V P ) S ió d m a c z e k l e ś n y Trie nta li s e uro pa ea ( V P ) O rl ic a p o s p o li ta P te ri d iu m aqui lin um 3 2 1 2 3 3 i 2 1 + i i r r 2 1 2 2 r r + V + 1 + + 1 + + r + r + + r II I 1 + r + + + r r r r r II I S p o ra d y c z n ie : T rz c in n ik p ia s k o w y Ca lamagrostis aru nd inacea 2 ( 1 ) . G a tu n k i c h a ra k te ry s ty c z n e d la z w ią z k u F ag et al ia sy lv a tic ae \ P ro s o w n ic a r o z p ie rz c h ła M il iu m effu su m Ż u ra w ie c f a li s ty ( m e c h )A tri c h u m und ula tum F io łe k l e ś n y V io la reichen ba ch ian a K o s tr z e w a o lb rz y m ia F es tu ca gigan tea + 1 + 1 + + 1 + + + + + + + + + + + r r r r V r r r + i + + r + r + + + r + + r + + r + r V r r 1 + r r + r r + + + + r + r r r r r IV r r r r + r r r II S p o ra d y c z n ie : k o k o ry c z k a w ie lo k w ia to w a Poly go nat um mu ltijloru m 1 3 ( + ), 1 1 , 2 0 , 2 1 (r ); n e re c z n ic a s a m c z a D ry o p te ri sfi li x -m a x 1 3 ( + ), 1, 1 7 , 2 1 (r ); p s z e n ie c g a jo w y M ela m py rum nemoro sum 2 1 (r ) G a tu n k i c h a ra k te ry s ty c z n e d la k la s y Q u er co -F ag et ea : Z a w il e c g a jo w y A ne m on e ne mo ro sa T u rz y c a p a lc z a s ta C arex digitata r + r + + + + r + i + + r r r r + + r IV r r + r r r + i r r II S p o ra d y c z n ie : P e rł ó w k a zw iA & M e li c a n u ta n s 9 , 2 1 (+ ), 2 , 1 3 , 1 8 ( r) ; w ie c h li n a g a jo w a P o a n e m o ra li s 1 3 ( 1 ). G a tu n k i to w a rz y s z ą c e : K o n w a li jk a d w u li s tn a Ma ian the mum b if o li ti m S z c z a w ik z a ję c z y O xalis acetos ell a N e re c z n ic a k ró tk o o s tn a Dryop te ris carthu sian a 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 i i + + 2 i i 2 + + + r + + V r + 1 2 2 + + + + + + + + 2 i + + + + + r r r V + 1 + + r + r r r + + r + r r r r r IV

(12)

T a b li c a 1 (c d .) K o s m a tk a o w ło s io n a L u zu la p il o sa 1 + + i + + + + r + r r r + + r IV T u rz y c a p ig u łk o w a ta C arex p il u lif e ra ( N C ) + + r + + r r r r r r r r + II I M o ż y li n e k t ró j n e rw o w y M o ehr ing ia trine rvia + i + + + r r r + + 2 + + II I S a ła tn ik l e ś n y M y c e li s mur alis r i + + + + r + r i r + + + II I P o z ie w n ik d w u d z ie ln y Ga leopsis b if id a r r r + r r r + r r r + II I J a s tr z ę b ie c l e ś n y H ie ra ci um mu ro ru m + r 2 r + r + II W ie tl ic a s a m ic z a A th y ri u m fi li x -fe m in a r r + + r r r II S p o ra d y c z n ie : d ą b ró w k a r o z ło g o w a A ju g a rept an s 1 3 (2 ), 1 2 ( + ), 4 , 1 1 (r ); p s z e n ie c z w y c z a jn y M el am py rum p ra te n se 1 3 (1 ), 1 1 (+ ), 1 2 , 2 0 ( r) ; p o z ie w n ik s z o rs tk i Galeopsis tetra hit 1 ,1 3 ( + ), 3 , 2 3 ( r) ; k o n w a li a m a jo w a Con vallaria ma jalis 2 ( + ), 1 , 1 0 , 2 1 (r ); n e re c z n ic a s z e ro k o li s tn a D ry o pt er is dilatata 1 ,1 7 ( + ), 8 ( r) ; j a s tr z ę b ie c L a c h e n a la H ie ra ci um la chenalii 1, 2 , 3 , 1 3 ( r) ; tr z c in n ik p ia s k o w y Ca lamagrostis epig ejos ( E a ) 1 3 ( + ), 1 2 ( r) ; ś m ia łe k d a rn io w y Desc ham psi a cae spitosa ( M A ) 1 3 (+ ), 1 0 (r ); c ie n is tk a t ró jk ą tn a Gymno carpiu m dry opteris 1 7 (+ ), 2 0 (r ); k o rz e n ió w k a p o s p o li ta M o n otr op a hypo pitis ( D P ) 2 0 , 2 2 (r ); tu rz y c a b la d a C a re x p a lle sc en s 1 ,1 1 (r ); p rz e ta c z n ik o ż a n k o w y V er o n ic a c h a m a ed ry s, w ie c h li n a z w y c z a jn a P o a trivialis ( M A ), t o m k a w o n n a Anth ox an thu m o d o ra tr m r. 1 3 (1 ); b o d z is z e k c u c h n ą c y Ge ranium rob ert ia nu m 1 2 (r ); ln ic a p o s p o li ta L in a ri a v ulg ar is , s z c z a w p o ln y R u m e x a ce to se ll a '. 1 3 (r ); p o k rz y w a z w y c z a jn a U rti ca d ioica 1 7 ( r) ; b o ró w k a b ru s z n ic a V a cc in iu m vitis -ida ea, k o s tr z e w a o w c z a F e st u c a o v in a : 2 0 ( r) . M s z a k i: P la gi othecium curv ifo li um 1 + i + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + V Hypn um c up res sif o rm e 1 + 2 + + + + i + + + + + + + i + + + + + + + + V Lop hoc ole a he ter ophylla 1 + + + + + + + + + + + + + + + + r + + + + + V Orthod icran um m ontanum 1 i + + + + + i + + + + + + + + + + + + + + + V Her zo giella seligeri + i + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + V P ol y tri c ha str um fo rm o su m 3 i 2 + 2 + i + + + + + + r + + + + + + r + V Brac hy the ciu m ruta bu lum + + r + i + r + + + + + + + + + + + r + + V Au lac omn iu m an d rogy nu m + r r + r r + r + + r + + + r + IV P o hl ia nutan s + + r r + + + + + r r + r r II I Plag iom niu m a jf in e 2 i i + 1 i + + + r + r II I

(13)

T a b li c a 1 (c d .) L op hoc ole a bid ent at a r + + + r + + + + + r r n i Plagi ot hec iu m de ntic ulatum r r r r r + r r r r r n i Brach yth ec iast rum velutinu m + r r + r r + r + + r + + + r + IV D icr anu m sc oparium ( V P ) + + r r + r + + + + II D icr ane ll a hete roma lla + + r r + + r r r r II Pl yp nu m cupres sifor me fil if o rm e r r + + + r r + II Sci uro-hypnum oedipo diu m + + + + + + r + II Te tr ap hi s pe ll uc id a + + + + r r r II S p o ra d y c z n ie : L ep id o zi a rept an s 1 , 6 , 7 , 2 0 (r ); Or thodic ranwn taur icum 1 1 , 1 4 , 1 8 , 2 3 (r ); Platy gyr ium repe ns 4 , 1 1 , 1 4 , 2 0 (r ); Ple urozium sch re ber i (V P ) 2 0 (3 ), 1 3 , 2 1 (r ); Ps eudos cleropodium p u ru m 2 0 (1 ); Thuidi um ta m a ri sc in um , Bra chy the ciu m sa lebrosum 2 0 (+ ); Plagiomnitim cu spidatum 1 0 , 1 8 ( r ), P lagion mium elatu m 7 , 11 (r ); P yl a is ia p o ly a n th a 2 , 8 ( r) ; Orthod icran um fla g e lla re 1 4 , 1 5 ( r) ; R hizo nm ium pu n ct a tu m 1 3 ( + ); P til id iu m pu lc her im um 2 0 (+ ); P ly p nu m p a lle sc en s 2 ( r) ; F ru lla n ia d il a ta ta , R a d u la co m p la n a ta , M et zg e ri a fu rc a ta . 4 ( r) ; C ali cla di ti m hal da nian um 1 0 ( r) ; Cera tod on pur pu re as 1 3 ( r) ; M ni um h o m u m 1 8 ( r) ; Leu cob ry um g lau cu m ( L P ) 2 0 ( r) . O bj a śn ie n ia : „ r” o z n a c z a g a tu n e k r e p re z e n to w a n y n a p o w ie rz c h n i b a d a w c z e j p rz e z p o je d y n c z e o k a z y r o śl in o m a ły c h r o z m ia ra c h ; „ + ” n ie li c z n e o k a z y ( k il k a -k il k a n a śc ie ), z a jm u ją c e z n ik o m y p ro c e n t p o w ie rz c h n i p ła tu ; 1 li c z n e o k az y p o k ry w a ją c e do 5 % p o w ie rz c h n i; 2 g a tu n e k p o k ry w a do 1 /4 p o w ie rz c h n i; 3 g a tu n e k p o k ry w a p o w y że j 1 /4 p o w ie rz c h n i, le c z m a k sy m a ln ie p o ło w ę p o w ie rz c h n i p ła tu , 4 g a tu n e k z a jm u je p o n a d p o ło w ę ( 1 /2 ) do 3/4 p o w ie rz c h n i; 5 g a tu n e k p o k ry w a p o w y że j 3/4 p o w ie rz c h n i p ła tu . S kr ó ty p rz y g a tu n k a c h c h a ra k te ry st y c z n y c h d la : (C b ) z w ią z k u C a rp in io n be tu li , o b e jm u ją c e g o la sy g rą d o w e ; (D P ) z w ią z k u D ic ra n o -P in io n , o b e jm u ją c e g o b o ry s o sn o w e i b o ry m ie sz a n e n a g le b a c h m in e ra ln y c h , k w a śn y c h , u b o g ic h lu b śr e d n io ż y z n y c h ; (E a ) k la sy E p il o b ie te a a n g u st if o li i o b e jm u ją c e j z b io ro w is k a p o rę b o w e ; (L P ) z e sp o łu b o ru s o sn o w e g o św ie ż e g o L e u c o b ry o -P in e tu n r, ( M A ) k la sy M o li n io -A rr h e n a th e re te a o b e jm u ją c e j z b io ro w is k a ł ą k o w e i p a st w is k o w e n a ż y z n y c h i śr e d n io ż y z n y c h g le b a c h m in e ra ln y c h , n ie z a b a g n io n y c h ; (N C ) k la sy N a rd o -C a ll u n e te a o b e jm u ją c e j n is k ie m u ra w y i ł ą k i b li ź n ic z k o w e o ra z w rz o so w is k a ; (R P ) k la sy R h a m n o - P ru n e te a , o b e jm u ją c e j c ie p ło lu b n e z a ro śl a , m .i n . je ż y n , g ło g ó w i ró ż , p o ra st a ją c e s k ra je ż y z n y c h l a só w li śc ia sty c h , p o ln e m ie d z e i śr ó d le śn e po la n y ; (V P ) k la sy V a c c in io -P ic e et e a o b e jm u ją c e j b o ry i g la ste i b o ry m ie sz an e. Ź ró dł o : o p ra c o w a n ie w ła sn e.

Beata Woziwoda, Katarzyna Pawicka, Grzegorz J. Wolski

O

J

0

(14)

Charakterystyka lasu grądowego z jodłą w rezerwacie „Jamno" 139 Warstwa zielna (c) jest na ogół słabo wykształcona; pokrywa średnio ok. 1/4 po wierzchni dna lasu. Część płatów wyróżnia się wyjątkowo skąpym udziałem ro ślin zielnych (np. zdj.: 16, 22-24), w innych (zdj.: 12, 13, 21) runo pokrywa aż 70-80% powierzchni płatu. Niezależnie od stopnia wykształcenia, ma ono cha rakter mozaikowo-skupiskowy z wyraźnym wydzieleniem fragmentów pokrytych roślinnością zielną i powierzchni jej pozbawionych. Największy udział w runie mają konwalijka dwulistna Maianthemum bifolium, borówka czarna Vaccinium

myrtillus i szczawik zajęczy Oxalis acetosella (tabl. 1). Pozostałe gatunki, nawet

jeśli są licznie notowane w zdjęciu, są reprezentowane przez pojedyncze okazy i osiągają bardzo niskie pokrycie („r” lub „+”). Spośród 44 gatunków zielnych za notowanych na 25 powierzchniach badawczych w rezerwacie, tylko cztery osią gają V klasę stałości, przy czym we wszystkich zdjęciach odnotowano jedynie konwalijkę dwulistną. Ponad połowa roślin runa zielnego (26 gatunków) repre zentuje I klasę stałości, z czego aż 1/3 notowano tylko w jednym zdjęciu (tabl. 1). Runo mszyste (warstwa d) jest bardzo słabo rozwinięte, ale zróżnicowane ga tunkowo. Zwykle pokrywa 1-3% powierzchni płatu; średnio 8%. Wyjątek stanowi powierzchnia zdj. 20, zlokalizowana w południowo-zachodniej części rezerwatu (oddz. 214d), gdzie mszaki porastają aż 70% powierzchni. Spośród odnotowa nych tu 20 gatunków mchów i wątrobowców (tabl. 1) największy udział mają: rokietnik pospolity Pleurozium schreberi, złotowłos strojny Polytrichastrum for-

mosum i płaskomerzyk pokrewny Plagiomnium affine. Płat ten zachował cechy

zbiorowiska borowego i najsilniej nawiązuje do wyróżnianego tu w przeszłości jodłowego boru mieszanego (tabl. 1, ryc. 2). Znikome pokrycie większości noto wanych w „Jamnie” gatunków zielnych i mszaków sprawia, że w efekcie końco wym odnosi się pozorne wrażenie ubóstwa runa leśnego.

Pomimo odrębności fizjonomicznej płatów, są one słabo zróżnicowane fito- socjologicznie i reprezentują jeden typ fitocenozy. Potwierdzają to także wyniki analizy numerycznej (ryc. 2).

Analiza fitosocjologiczna zdjęć wskazuje na ich przynależność do podzespo łu27 grądu wysokiego subkontynetalnego Tilio-Carpinetum calamagrostietosum. Wśród gatunków charakterystycznych28 29 wyodrębnia się grupa roślin grądowych, związanych z siedliskami średnio żyznymi i żyznymi, świeżymi lub wilgotny mi, zajmowanymi przez zbiorowiska leśne z rzędu Fagetalia sylvaticae29 i klasy

27 Podzespół - w klasyfikacji fitosocjologicznej jednostka pomocnicza, opisująca wewnętrzne zróżnicowanie jednostki podstawowej, czyli zespołu na jednostki niższego rzędu.

28 Gatunki charakterystyczne - notowane wyłącznie lub prawie wyłącznie w określonej jedno stce fitosocjologicznej, występujące częściej w określonej jednostce niż w innych i/lub osiągające wyraźnie większe pokrycie.

29 Rząd Fagetalia sylvaticae - obejmuje zbiorowiska żyznych i średnio żyznych lasów liścia stych, w tym lasów olszowo-jesionowych - łęgów, lasów dębowo-grabowo-lipowych - grądów, buczyn oraz zboczowych lasów lipowo-jaworowych, występujących na obszarach zachodniej, cen tralnej i częściowo wschodniej Europy.

(15)

Querco-Fagetea (tabl. 1). Jest ona reprezentowana przez 9 gatunków. Są to: fiołek

leśny Viola reichenbachiana, zawilec gajowy Anemone nemorosa, kokoryczka wielokwiatowa Polygonatum multiflorum, turzyca palczasta Carex digitata, trawy: prosownica rozpierzchła Milium effUsum, kostrzewa olbrzymia Festuca gigantea, perłówka zwisła Melica nutans i wiechlina gajowa Poa nemoralis oraz mech żu- rawiec falisty Atrichum undulatum (tabl. 1). Obecność gatunków przechodzących z borów mieszanych - borówki czarnej, siódmaczka leśnego Trientalis europaea i orlicy pospolitej Pteridium aquilinum - wskazuje na przynależność tych pła tów do podzespołu grądu wysokiego30. Pozostałe notowane w „Jamnie” gatunki, nawet jeśli osiągają wysoką stałość lub pokrycie, mogą występować w różnych typach zbiorowisk leśnych i jako takie nie mają istotnej wartości diagnostycznej

(fitosocjologicznej).

Ryc. 2. Klasyfikacja zdjęć fitosocjologicznych wykonanych w rezerwacie „Jamno” w 2011 r., przedstawiona za pomocą dendrogramu

Źródło: opracowanie własne

Zbiorowisko roślinne rezerwatu „Jamno” jest dość ubogie florystycznie. W ob rębie powierzchni badawczych odnotowano ogółem 104 gatunki roślin, w tym 20 ga tunków drzew i krzewów, 44 gatunki roślin zielnych i 40 gatunków mszaków

(tabl. 2). Średnio w płacie (na powierzchni 400 m2) występują 34 gatunki roślin,

(16)

Charakterystyka lasu grądowego z jodłą w rezerwacie „Jamno" 141 w tym: 8 gatunków drzew i krzewów, 13 gatunków roślin zielnych i 13 mszaków. Jednak liczby te różnią się znacząco w poszczególnych zdjęciach (tabl. 2), szcze gólnie w odniesieniu do przedstawicieli runa zielnego i wynoszą od 2 (!) (zdj. 16) do 30 gatunków (zdj. 13) oraz od 8 (zdj.: 16, 19, 22) do 20 gatunków (zdj. 20) w przypadku runa mszystego. Najbogatszy florystycznie płat zlokalizowany jest w centralnej części oddz. 214d (zdj. 13) - w sumie odnotowano w nim 51 gatun ków roślin. Najuboższy fragment fitocenozy, budowany przez zaledwie 13 gatun ków, zajmuje centralną część oddz. 213g (zdj. 16).

Tablica 2. Bogactwo gatunkowe i różnorodność gatunkowa płatów roślinnych w rezerwacie „Jamno” N u m e r z d ję c ia 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 2 0 21 2 2 2 3 2 4 25 L ic z b a g a tu n k ó w 4 2 4 2 3 9 4 5 3 3 3 2 3 9 2 9 35 4 0 4 5 4 4 51 3 5 3 7 13 3 3 33 2 2 4 6 4 5 2 2 23 19 25 w ty m : d r z e w a , k r z e w y 9 10 9 9 8 8 8 7 8 10 11 12 8 9 8 3 8 6 7 11 9 8 5 6 8 z ie ln e 21 17 17 19 11 12 12 10 14 13 18 18 3 0 11 14 2 14 12 7 15 19 6 9 4 6 m s z a k i 12 15 13 17 14 12 19 12 13 17 16 14 13 15 15 8 11 15 8 2 0 17 8 9 9 11 I n d e k s S h a n n o n a (H ) 2 ,6 0 2 ,2 9 2 ,2 2 2 ,0 5 2 ,0 1 1 ,8 3 2 ,2 6 1 ,6 9 2 ,0 7 2 ,0 3 2 ,1 4 2 ,1 5 OO 00 (N 2,1 9 1 ,9 9 OO <0 z t z 1 ,9 2 1 ,2 8 2 ,6 6 2 ,4 6 1 ,3 7 1 ,4 5 1 ,3 4 1 ,5 5 R ó w n o -c e n n o ś ć (J) 0 ,6 9 6 0 ,6 1 2 0 ,6 0 6 0 ,5 3 7 0 ,5 7 4 0 ,5 2 9 0 ,6 1 7 0 ,5 0 3 0 ,5 8 2 0 ,5 4 9 0 ,5 6 2 0 ,5 6 7 0 ,7 3 2 0 ,6 1 6 0 ,5 5 1 0 ,4 2 0 0 ,6 3 4 0 ,5 4 9 0 ,4 1 3 0 ,6 9 5 0 ,6 4 5 0 ,4 4 2 0 ,4 6 2 0 ,4 5 7 0 ,4 8 2

Źródło: opracowanie własne.

W obrębie badanej fitocenozy wykazano zróżnicowanie różnorodności (wskaź nik Shannona-Wienera) i równocenności florystycznej (współczynnik Pielou), co wynika z różnej liczby gatunków notowanych w poszczególnych zdjęciach i nierównomiernego ich udziału w analizowanych płatach. Wartość wskaźnika różnorodności (H) wynosi od 1,08 (zdj. 16) do 2,88 (zdj. 13); średnio 1,99, przy wskaźniku równocenności (J) odpowiednio 0,420 i 0,732; średnio 0,561 (tabl. 2).

Podsumowując, aktualnie na obszarze rezerwatu „Jamno” stwierdzono wy stępowanie jednego typu zbiorowiska roślinnego: ubogiego florystycznie pod zespołu grądu wysokiego (trzcinnikowego) subkontynentalnego z jodłą Tilio-

Carpinetum calamagrostietosum z Abies alba. Brak zróżnicowania roślinności

(17)

nicach tego niewielkiego powierzchniowo obiektu31. Analogiczna sytuacja jest ob serwowana w pobliskich małopowierzchniowych rezerwatach „Jodły Oleśnickie” i „Zabrzeźnia” koło Głowna, także chroniących jodłę na granicy zasięgu32. Jednak pomimo słabo wykształconego runa, występujący w „Jamnie” las jest fizjonomicznie zmienny i przyciąga uwagę, co jest spowodowane różnym udziałem dębu, jodły i/lub grabu w różnych warstwach fitocenozy w poszczególnych pła tach zbiorowiska.

Objęcie tego fragmentu lasu ochroną prawną pozwala badać stan zbiorowiska roślinnego oraz śledzić przemiany roślinności w czasie i przestrzeni, które - jak wynika z dotychczasowych obserwacji33 - są niezwykle dynamiczne. Uzyskane wyniki wskazują, że najkorzystniejsze warunki do naturalnego odnawiania się jo dły panują pod dojrzałymi, słabo prześwietlonymi drzewostanami dębowo-jodło- wymi34. W płatach zdominowanych przez grab udział jodły jest wyraźnie mniej szy. Stwierdzono, że rozwój nalotu jodłowego nie jest możliwy w miejscach silnie prześwietlonych, zajmowanych przez zwarty podrost grabowy. Powyższe wnio ski znajdują praktyczne zastosowanie w działaniach ochronnych podejmowanych na obszarze rezerwatu i mogą być wykorzystane w hodowli lasów gospodarczych.

* * *

Autorzy przekazują podziękowania dla dr. Dominika Kopcia z Katedry Ochrony Przyrody UŁ za przeprowadzenie numerycznej analizy zdjęć fitosocjologicznych.

Bibliografia

Baraniak E., Jurszczyn M., Janyszek S., Plan ochrony rezerwatu przyrody „Jodły Oleśnickie”, Poznań 1997.

Dzwonko Z., Przewodnik do badań fitosocjologicznych, [w:] Vademecum Geobotanicum, red. J. B. Faliński, Poznań-Kraków 2008.

Matuszkiewicz J. M., Przegląd fitosocjologiczny zbiorowisk leśnych Polski. Bory mie szane i acidofilne dąbrowy, „Fragmenta Floristica et Geobotanica” 1988, z. 33 (1-2), s. 107-190.

31 Zob. B. Woziwoda, Rezerwat „Jamno" - cenny poligon badawczy łódzkich geobotaników, „Biuletyn Szadkowski” 2012, t. 12, s. 209-217.

32 Zob. E. Baraniak, M. Jurszczyn, S. Janyszek, Plan ochrony rezerwatu przyrody „Jodły Oleśnickie", Poznań 1997; Plan ochrony leśnego, częściowego rezerwatu przyrody „Zabrzeźnia" na lata 1999-2018, Lublin 1999.

33 Zob. B. Woziwoda, Changes...

34 Tamże; S. Mota, Regeneration o f Abies alba Mill. in Jamno Nature Reserve, Łódź 2001, s. 1-74.

(18)

Charakterystyka lasu grądowego z jodłą w rezerwacie „Jamno" 143 Matuszkiewicz J. M., Zespoły leśne Polski, Warszawa 2001.

Matuszkiewicz W., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa

2002.

Mota S., Regeneration o f Abies alba Mill. in Jamno Nature Reserve, Łódź 2001, s. 1-74.

Plan ochrony leśnego, częściowego rezerwatu przyrody „Zabrzeźnia” na lata 1999-2018,

Lublin 1999.

Sowa R., Filipiak E., Andrzejewski H., Regeneracja grądu jodłowego w rezerwacie Jamno, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Botanica” 1993, z. 10, s. 3-21.

Sowa R., Szymański J., Rezerwat jodłowy Jamno, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu

Łódzkiego” 1966, ser. II, z. 22, s. 105-119.

Woziwoda B., Changes in Oak-hornbeam Forest in the North Part o f the Wysoczyzna ŁaskaMesoregion (Central Poland), „Ecological Questions” 2002, vol. 2, s. 117-129.

Woziwoda B., Rezerwat „Jamno” - cenny poligon badawczy łódzkich geobotaników, „Biuletyn Szadkowski” 2012, t. 12, s. 209-217.

Woziwoda B., Różnorodnośćfitocenotyczna i współczesne przemianyfitocenoz grądowych północnej części Wysoczyzny Łaskiej, praca doktorska, Katedra Geobotaniki i Ekologii

Roślin, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2001.

Woziwoda B., Suwara-Szmigielska S., Żółtlice, kolczurki, niecierpki i inne rośliny inwa zyjne w Szadku, „Biuletyn Szadkowski” 2012, t. 12, s. 107-125.

CHARACTERISTIC OF OAK-HORNBEAM FOREST WITH SILVER FIR IN “JAMNO” NAUTURE RESERVE

Sum m ary

The “Jamno” nature reserve was established to protect the forest community with Eu ropean silver fir Abies alba Mill, on the northern border of natural occurrence of this tree species in Poland, The results of current phytosociological studies (done in 2011) show that the oak-hornbeam forest - Tilio-Carpinetum calamagrostietosum association with Abies alba, exist within reserve, The present structure and species composition of studied

community is determined by spontaneous changes of tree stand, The different proportion of silver fir in shrub and tree stand layers indicate the dynamic changes within this species population,