JERZY BIELEC1
SPRAWOZDANIE Z SEMINARIUM
NAUKA
I EDUKACJA W ROZWOJU OBSZARÓW
WIEJSKICH
W dniach 26–27 marca 2008 roku na Politechnice Koszaliñskiej odby³o siê seminarium pt. Nauka i edukacja w rozwoju obszarów wiejskich.
Gospodarzami spotkania byli: Fundacja Wspomagania Wsi (FWW), reprezento-wana przez dr. Wac³awa Idziaka, Koszaliñskie Towarzystwo Spo³eczno-Kulturalne, Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Specjalnego Oœrodka Szkolno-Wychowawczego i wsi Podgórki ,,Razem w Przysz³oœæ” z Podgórek, Stowarzyszenie ,,Hobbiton” z Sierakowa S³awieñskiego i Fundacja ,,Odnowa Wsi” z Malechowa.
Myœl¹ przewodni¹ seminarium by³o wypracowanie nowoczesnych rozwi¹zañ mog¹cych ograniczyæ marginalizacjê obszarów wiejskich. W toku dyskusji nad przedstawionymi referatami i w ramach warsztatów szukano rozwi¹zañ, które ³¹czy³yby koncepcje akademickie i praktyczne spojrzenie wynikaj¹ce z dotych-czasowych dzia³añ i doœwiadczeñ. Szczególn¹ uwagê zwracano na pomys³y, któ-rych realizacja umo¿liwi³aby wsiom czy ca³ym gminom uzyskanie znacz¹cego rozwoju spo³eczno-gospodarczego przy wykorzystaniu nowoczesnych rozwi¹-zañ technologicznych lub niskonak³adowych projektów, kieruj¹cych ku nowej gospodarce opartej na wiedzy i ³¹cz¹cych niekonwencjonalne spojrzenie na wy-korzystanie walorów lokalnych.
Referaty w ramach seminarium przedstawili prorektorzy Politechniki Kosza-liñskiej profesorowie Micha³ Jasiulewicz i Zbigniew Suszyñski, profesor Grze-gorz Spychalski z Akademii Rolniczej w Szczecinie, doktorzy: Wac³aw Idziak (FWW), Wojciech Knieæ (UMK), Zbigniew Kuriata (UP we Wroc³awiu), Rados-³aw Barek (PP) i mgr Aniela Bednarek (WSI w £odzi). Wœród zaproszonych go-œci byli m.in. reprezentanci Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Stu-dium MBA Uniwersytetu Szczeciñskiego, Fundacji ,,Kobieta i Natura” z
Wroc-WIEΠI ROLNICTWO, NR 2 (139) 2008
³awia, Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy oraz so³ty-si i reprezentanci wso³ty-si tematycznych objêtych programem Partnerstwa ,,Razem”. Profesor Zbigniew Suszyñski w referacie poœwiêconym roli uczelni w rozwo-ju regionu przedstawia³ na przyk³adzie Politechniki Koszaliñskiej preferencje edukacyjne m³odzie¿y pochodz¹cej z terenów wiejskich. Wskaza³, ¿e odsetek m³odzie¿y wiejskiej studiuj¹cej na uczelni jest generalnie niski, lecz relatywnie wy¿szy na kierunkach stricte technicznych uczelni. Prawdopodobnym powodem takiej sytuacji mog¹ byæ mniejsze kompetencje humanistyczne i poszukiwanie konkretnego zawodu. Uczelnia ze swej strony promuje w szko³ach œrednich e-learning i wspiera naukê informatyki, a tak¿e realizuje konkurs ,,Bieg po in-deks” czy rozwija Inkubator Przedsiêbiorczoœci. W ten sposób pragnie realizo-waæ oprócz funkcji edukacyjnej tak¿e kulturotwórcz¹, cywilizacyjn¹ i informa-cyjn¹.
Profesor Micha³ Jasiulewicz na przyk³adzie prowadzonych badañ nad energi¹ odnawialn¹ i biopaliwami przedstawi³ mo¿liwoœci wdra¿ania innowacji technologiczno-gospodarczych na wsi. Myœl¹ przewodni¹ referatu by³o stworze-nie plantacji roœlin energetycznych, które wykorzystywane by³yby w specjalstworze-nie dostosowanych kot³owniach i zapewnia³y samowystarczalnoœæ energetyczn¹ gminom, a jednoczeœnie sta³y siê podstaw¹ rozproszonej sieci centrów energety-cznych. Dbanie o tego typu plantacje stworzy³oby pewn¹ liczbê dodatkowych miejsc pracy oraz zagospodarowa³o nieu¿ytki rolne. Powszechne wdro¿enie ta-kiej technologii obni¿y³oby jej koszty jednostkowe i mog³o pozwoliæ Polsce na wype³nienie zobowi¹zañ unijnych w zakresie pozyskiwania energii ze Ÿróde³ od-nawialnych. Ciekaw¹ ilustracjê stanowi³y zdjêcia z 92 ha plantacji wierzby ener-getycznej prowadzonej w jednej z podkoszaliñskich wsi przez Politechnikê. Jednoczeœnie te same sadzonki zosta³y wykorzystane w podkoszaliñskiej wsi Paproty do zasadzenia labiryntu.
Dr Wac³aw Idziak zaprezentowa³ efekty realizowanej w ramach Partnerstwa ,,Razem” koncepcji zespo³u wsi tematycznych. Podjêty projekt stanowi czêœæ ponadnarodowego Partnerstwa ,,Eurovillage” wspieranego przez EQUAL. Dla wybranych wsi, które wesz³y do programu, wybrano specjalizacje, i tak: D¹bro-wa to Wioska Zdrowego ¯ycia, Iwiêcino – Wioska Koñca Œwiata, Paproty – Wioska Labiryntów i róde³, Podgórki – Wioska Baœni i Zabawy, a Sierakowo S³awieñskie – Wioska Hobbitów. Rol¹ uczelni wy¿szych w tym programie jest pomoc w tworzeniu projektu wsi tematycznej i powi¹zanych produktów dopaso-wanych do warunków gospodarki opartej na wiedzy przy jednoczesnym, szyb-kim umo¿liwieniu ostatecznym beneficjentom wejœcia na rynek pracy [http://www.wioskitematyczne.org.pl]. Program, choæ anga¿uje w³adze lokalne, skierowany jest przede wszystkim do osób w trudnej sytuacji, które zechc¹ zor-ganizowaæ siê wokó³ wspólnie opracowanych pomys³ów i inicjatyw. Mniej istot-ne jest tradycyjistot-ne spojrzenie na wieœ przez pryzmat produktów rolniczych, a bardziej na rozwi¹zania stanowi¹ce tzw. now¹ gospodarkê, dzia³ania poprzez wykorzystanie emocji, umiejêtne ³¹czenie ró¿nych zjawisk oraz pozornie odleg-³ych zdarzeñ czy informacji dla uzyskania nowych mo¿liwoœci zarabiania, a tak-¿e stworzenie atrakcyjnej, niebanalnej oferty. Wykorzystanie w pracy z
przysz³y-mi lideraprzysz³y-mi spo³ecznyprzysz³y-mi wsi technik komunikacyjnych stwarza mo¿liwoœæ od-wrócenia wyuczonej bezradnoœci, co stanowi pierwszy istotny krok ku rozwiniê-ciu postawy przedsiêbiorczej.
Mo¿na dyskutowaæ, czy koncepcja wsi tematycznych mo¿e stanowiæ uniwer-salne rozwi¹zanie dla dowolnej wsi czy gmin wiejskich znajduj¹cych siê w trud-nej sytuacji, jednak uzyskiwane efekty w pracy z tymi konkretnymi wsiami s¹ bardzo pozytywne. Istotne jest szybkie realizowanie pomys³ów, nawet w formie tymczasowej, tak by mieszkañcy widzieli od razu ich skutki. Podobnie zaanga-¿owanie w pracê musi przek³adaæ siê na natychmiastowy zarobek, nawet niezbyt du¿y. Przyk³adowo Wioskê Hobbitów w 2007 roku odwiedzi³o 6000 osób. Do gospodarstw we wsiach przyje¿d¿aj¹ wycieczki np. z przedszkola ogl¹daj¹ce dojenie krowy czy wspólnie lepi¹ce ciasto na bu³ki, które w nastêpnie s¹ pieczo-ne. Najnowszym pomys³em jest stworzenie gospodarstwa ucz¹cego matematyki na wsi.
Na mo¿liwoœci wspó³pracy uczelni z samorz¹dami lokalnymi w ramach przedmiotów prowadzonych na studiach architektonicznych i poprzez realizo-wane przez studentów projekty wskazywa³ dr in¿. arch. Marek Wysocki. Reali-zowane projekty bardzo czêsto opiera³y siê w sferze realizacji o zasadê ,,robiæ z tego, co jest”, ,,tu i teraz”. Wykorzystanie ,,czegokolwiek” nie oznacza oczy-wiœcie braku pomys³u a wrêcz przeciwnie wymaga obserwacji otoczenia czy lo-kalnych zwyczajów. Studenci Wydzia³u Hodowli i Biologii Zwierz¹t UTP w Bydgoszczy na potrzeby II seminarium ,,Przysz³oœæ wsi – jak wykorzystaæ jej potencja³?” opracowali plany rozwoju i promocji miejscowoœci, w których mie-szkaj¹. Spoœród ponad 20 zaprezentowanych mo¿na wymieniæ wsie: Olsza w gm. Mogilno z programem ,,Poszukiwanie zaginionych olch”, Ka³dus w gm. Che³mno – ,,Wieœ ognia i skarbów”, Kozielec w gm. Dobrcz – ,,Kraina Kozio³-ka Mato³Kozio³-ka”, Lisewo w gm. Lisewo – ,,Wieœ konspiratorów”, Parchanie w gm. D¹browa Biskupia – ,,Bezpieczna wieœ”, Chrystkowo w gm. Œwiecie – ,,Festyn owczej poduszeczki”. Koncepcja ,,Bezpiecznej wsi” powsta³a jako roz-winiêcie zasobów jakimi obecnie wieœ dysponuje, a szczególnie Domu Pomocy Spo³ecznej, i stworzenia wsi atrakcyjnej dla seniorów. Skuteczn¹ metod¹ zaan-ga¿owania mieszkañców, bez których realizacja koncepcji nie ma szans na po-wodzenie, okaza³y siê konkursy i warsztaty organizowane dla dzieci.
Mgr Aniela Bednarek omówi³a asymilacjê uczelni wy¿szej i lokalnej spo³eczno-œci do jakiej dosz³o w wyniku rozwoju filii Wy¿szej Szko³y Informatyki z £odzi w Opatówku. Nawi¹za³a w swojej wypowiedzi do spostrze¿eñ prof. Zbi-gniewa Suszyñskiego nt. zainteresowania m³odzie¿y wiejskiej kierunkami techni-cznymi. Ciekaw¹ informacj¹ by³ przyk³ad pewnej wyrozumia³oœci uczelni na przy-pisywanie sobie przez w³adze lokalne sukcesu jakim jest posiadanie wielu praco-wni komputerowych w o¿ywionym przez uczelniê budynku szko³y rolniczej. Fak-tycznie uczelnia udostêpnia stworzone przez siebie sale, firmuje niektóre inicjaty-wy swoim logo a to wszystko w celu zbudowania dobrych i trwa³ych relacji.
Rolê szkolnictwa wy¿szego w rozwoju obszarów wiejskich analizowa³ tak¿e prof. Grzegorz Spychalski, wskazuj¹c zwi¹zki miêdzy dzia³alnoœci¹ uczelni w zakresie dydaktyki, badañ i upowszechniania a kapita³em naturalnym,
ludz-kim i spo³ecznym. Szczególn¹ uwagê zwróci³ na dwa ostatnie czynniki, jako mog¹ce tworzyæ przewagê konkurencyjn¹. Kapita³ ludzki decyduje czêsto o wy-korzystaniu innych zasobów. Z kolei kapita³ spo³eczny to podstawa kultury or-ganizacyjnej, relacji zaufania, wzorzec zachowañ rynkowych, który wp³ywa na zaistnienie lub brak postawy przedsiêbiorczej, pozwala na osi¹gniêcie efektów synergicznych, wyzwala mobilnoœæ i kreatywnoœæ cz³onków spo³ecznoœci. Te cechy s¹ kluczowe w spo³ecznoœciach zmarginalizowanych, a uczelnia mo¿e po-móc w budowie spo³ecznoœci aktywnej i otwartej. Na tak¹ koniecznoœæ wskazu-je m.in. niska aktywnoœæ ekonomiczna ludnoœci wiejskiej, niski poziom zaufa-nia spo³ecznego, nieznaczna liczba organizacji, do których nale¿y przeciêtny Po-lak. Istotne jest transferowanie technologii, prowadzenie edukacji permanentnej, wdra¿ania postêpu spo³ecznego z wykorzystaniem choæby takich œrodków jak konferencje, wyk³ady czy imprezy kulturalne.
Dr Wojciech Knieæ wyst¹pi³ z referatem poœwiêconym kszta³ceniu specjali-stów zajmuj¹cych siê rozwojem wsi na kierunku Polityka Rozwoju Obszarów Wiejskich Europy oraz Podyplomowym Studium Socjologii Wsi (UMK). Zwró-ci³ uwagê na czynniki sprzyjaj¹ce i ograniczaj¹ce edukacjê, tj.: nastawienie na zdobywanie wykszta³cenia wœród osób ze wsi, barierê, jak¹ stanowi dojazd, oraz obawê, ¿e wyedukowane osoby mog¹ ,,wróciæ i wygryŸæ z posad” obecnie zatrudnionych w urzêdach. Dwa pierwsze czynniki uda³o siê pozytywnie rozwi-n¹æ poprzez wdro¿enie zaawansowanej i przemyœlanej technologii e-learningu. Planowana II edycja Studium oferowaæ bêdzie m.in. 3 podrêczniki, CD z mate-ria³ami edukacyjnymi, zestaw programów TVP ,,Ma³e Ojczyzny”, dostêp do cy-frowej biblioteki UMK i oprogramowania edukacyjnego, które nie wymaga spe-cjalnego ³¹cza internetowego. Jako ciekawostkê nale¿y podaæ, ¿e przy organiza-cji pierwszej edyorganiza-cji (w 2002 roku) samorz¹dy zosta³y zobowi¹zane do zape-wnienia bezp³atnego ³¹cza o przepustowoœci 512 kb/s (dla zespo³u kompute-rów). Dyskusjê wywo³a³a koncepcja uznawania w ramach studiów pewnych na-bytych umiejêtnoœci, na przyk³ad zwolnienie z pewnej czêœci zajêæ osób legity-muj¹cych siê certyfikatami czy uprawnieniami.
Dr Zbigniew Kuriata opisa³ i zaprezentowa³ programy rewitalizacji wsi reali-zowane od 1997 roku na OpolszczyŸnie w ramach Programu Odnowy Wsi. Do programu od 1998 roku w³¹czony zosta³ konkurs ,,Piêkna Wieœ Opolska” który, od zesz³ego roku, ma cztery kategorie: Najpiêkniejsza wieœ, Najpiêkniejsza za-groda, Najlepszy projekt Odnowy Wsi (od 2001 roku) i Najlepszy start w Odno-wie Wsi (od 2007 roku) dla so³ectw, które przyst¹pi³y do programu w ci¹gu dwóch lat poprzedzaj¹cych konkurs (http://www.odnowawsi.eu). Poza mo¿liwo-œci¹ uzyskania nagród pieniê¿nych do 15 000 z³ laureaci mog¹ liczyæ na otrzy-manie za darmo opracowania wykonywanego przez studentów architektury pod nadzorem metodycznym pracowników naukowych. Wieœ musi zapewniæ nocle-gi i wy¿ywienie dla studentów oraz zorganizowaæ dwa zebrania. W zamian wy-konywana jest kompleksowa inwentaryzacja przestrzeni wsi ze wskazaniem na elementy zak³ócaj¹ce harmoniê architektoniczn¹ i konieczne kroki naprawcze.
Architektoniczne praktyki studenckie na wsi doprowadzi³y do powstania Sto-warzyszenia Wêdrownych Architektów. Dr Rados³aw Barek podkreœli³, ¿e
klu-czem do sukcesu gwarantuj¹cym trwanie efektów prac jest zmiana œwiadomoœci mieszkañców i dostrze¿enie przez nich pozytywów przestrzeni, w jakiej mie-szkaj¹. Prace, podobnie jak przy wczeœniej omówionych projektach, rozpoczy-naj¹ siê zawsze od inwentaryzacji przestrzeni. Wœród kilku zrealizowanych pro-jektów [http://www.wedrowniarchitekci.republika.pl/] wymieniæ mo¿na na przyk³ad program odnowy wsi £¹cko, gdzie starano siê przez warsztaty dla dzie-ci, m³odzie¿y i doros³ych, organizacjê plenerów malarskich i fotograficznych, wystawy, druk broszur przywróciæ wiedzê o wykorzystaniu gliny i budowni-ctwie szachulcowym. Wskazanie korzyœci (np. dla turystyki) z wystêpowania na danym terenie rzadkich ju¿ konstrukcji pozwoli³o po kilku latach na zmianê na-stawienia mieszkañców. W ramach odtwarzania starych metod wybudowano, wykorzystuj¹c ró¿ne techniki, pokazowy domek w centrum wsi. Wêdrowni architekci uczestniczyli w budowie wioski Hobbitów w Sierakowie S³awieñskim i wielu innych. W KoŸminie Wielkopolskim [http://www.kozminwlkp.pl] prze-prowadzono rewitalizacjê zespo³u ogrodów, które popad³y w zapomnienie po za-mkniêciu dzia³aj¹cej tam jeszcze po wojnie szko³y ogrodniczej, tworz¹c z tego miasteczka ma³e centrum parków i ogrodów tematycznych: leœnego, skalistego, ptasiego, przyszkolnego, pn¹czy, renesansowego, roœlin wodnych.
Seminarium stanowi³o bogate Ÿród³o inspiracji, a przedstawione realizacje pokazuj¹, ¿e nowatorskie i niekonwencjonalne sposoby spojrzenia na wykorzy-stanie zasobów drzemi¹cych w terenach wiejskich mog¹ okazaæ siê sukcesem, zarówno ekonomicznym, jak i przede wszystkim spo³ecznym. Integracja osób zamieszkuj¹cych wsie czêsto napotyka na opór o pod³o¿u psychologicznym. Duma i mo¿liwoœæ stworzenia czegoœ nowego, potrzebnego, ciekawego z pew-noœci¹ pomaga zaanga¿owanym w to osobom zobaczyæ swoj¹ rzeczywistoœæ z innego punktu widzenia i uwierzyæ w swoje mo¿liwoœci. Jest to wartoœæ nie do przecenienia.
W toku dyskusji i z prezentowanych referatów wysun¹æ mo¿na by³o pewne ogólne wnioski dotycz¹ce kierunków wspierania integracji spo³eczno--gospodarczej obszarów wiejskich. Pierwszym z nich jest tzw. praca u podstaw, czyli opisana powy¿ej zmiana nastawienia mieszkañców wsi do tego, co posia-daj¹, oraz wskazania im niekonwencjonalnych sposobów zagospodarowania ta-kich zasobów, jak czas i przestrzeñ. Drugim elementem jest koniecznoœæ doko-nania przeskoku technologiczno-innowacyjnego na wsi, choæby przez wdro¿e-nie rozwi¹zañ z zakresu energetyki odnawialnej, ale te¿ poprzez upowszechnia-nie wiedzy pozwalaj¹ce na implementacje nowoczesnych rozwi¹zañ na terenach wiejskich. Trzeci element, o którym warto wspomnieæ, szczególnie wobec tere-nów o bardzo wysokim bezrobociu, wynika z kontekstu zmian zachodz¹cych w polskiej gospodarce. Obecny spadek bezrobocia i wzrost gospodarczy pozwa-la bardziej aktywnym cz³onkom spo³ecznoœci wiejskiej zdobyæ doœwiadczenie zawodowe i ¿yciowe poza dotychczasowym miejscem zamieszkania. Z tym ostatnim wi¹¿e siê jednak problem powrotów na wieœ oraz dylemat pracy z po-koleniem osób, które po latach ¿ycia poza marginesem, nie potrafi¹ siê odnaleŸæ w zmieniaj¹cej siê rzeczywistoœci.
