Możliwości i perspektywy wykorzystania kompleksu
obiektów pogórniczych w Leszczynie do celów
promo-cyjnych i turystycznych Starego Zagłębia Miedziowego
Malwina Kobylańska1), Maciej Madziarz2), Tomasz Stolarczyk3)
1)
KGHM CUPRUM sp. z o.o. – Centrum Badawczo-Rozwojowe, Wrocław, mkobylanska@cuprum.wroc.pl
2)
Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii, Politechnika Wrocławska, Wrocław, maciej.madziarz@pwr.edu.pl
3)
Muzeum Miedzi w Legnicy, Legnica, archeologia@muzeum-miedzi.art.pl Streszczenie
W artykule przedstawiono możliwości i wstępną koncepcję zagospodarowania kompleksu obiektów pogórniczych w Leszczynie na cele geoturystyczne, głównie z myślą o podkreśleniu roli tego miejsca w historii Starego Zagłębia Miedziowego. Prace badawcze, realizowane na terenie niecki leszczyńskiej przez Muzeum Miedzi w Legnicy, KGHM CUPRUM sp. z o.o. Centrum Badawczo-Rozwojowe oraz Fundację Archeologiczną Archeo w latach 2012-2015, pozwoliły rozpoznać relikty dawnych prac górniczych, pochodzące ze średniowiecza, aż po XIX wiek. Na szczególną uwagę zasługują badania podjęte w kopalni Ciche Szczęście (Stilles Glück) w Leszczynie. Obiekt ten był pierwszym zakładem przemysłowym w okolicach Złotoryi, w którym w drugiej połowie XIX wieku prowadzono wybierkę złoża rud miedzi pochodzenia osadowego. Obok kopalni znajdowała się również huta, zajmująca się produkcją kamienia miedziowego. Eksploatację złoża wznowiono w latach 30. XX wieku, a po 1945 r. kontynuo-wano w Zakładzie Górniczym „Lena”, pierwszej uruchomionej kopalni Starego Zagłębia Mie-dziowego. Wydobycie prowadzono w niej od 21 czerwca 1950 r. do 31 grudnia 1973 r. Podjęte w latach 2014-2015 prace badawcze, dzięki wsparciu Fundacji KGHM Polska Miedź, umożli-wiły rozpoznanie części z dostępnych wyrobisk kopalni Ciche Szczęście, jak również ocenę stanu zachowania obiektu. Pozwoliło to na analizę możliwości udostępnienia zespołu pod-ziemnych wyrobisk dawnej kopalni oraz wskazanie na szereg uwarunkowań dotyczących potencjalnej realizacji takiego przedsięwzięcia.
Słowa kluczowe: kopalnia Ciche Szczęście, Leszczyna, Stare Zagłębie Miedziowe, geoturystyka
Possibilities and perspectives of using the post-mining complex
in Leszczyna for promotional and tourist purposes of the
“Old Copper Basin”
AbstractThe article presents the possibilities and initial concept of development of the post-mining complex in Leszczyna for geotourism purposes, mainly to highlight the role of this place in the history of the “Old Copper Basin”. Research works carried out in the leszczyńska basin by the Copper Museum in Legnica, KGHM CUPRUM sp. z o.o. Research and Development Centre and Archeological Foundation Archeo in the period 2012-2015 allowed to recognize the relics of former mining works from the Middle Ages to the 19th century. The research
undertaken at the “Stilles Glück” mine in Leszczyna is particularly worthy of attention. This object was the first industrial plant in the vicinity of Złotoryja, where in the second half of the 19th century the exploitation of copper deposit of sedimentary origin was conducted. Next to the mine there was also a mill which produced the copper stone. Mining operations resumed in the 1930s, and after 1945 in the “Lena” Mining Plant, the first “Old Copper Basin” mine, were continued. Mining took place from 21 June 1950 to 31 December 1973. Taken in 2014-2015, thanks to the support of the KGHM Polska Miedź Foundation, the research allowed to identify some of the available excavations of the “Ciche Szczęście” mine as well as to assess the state of the object. This allowed to analyze the possibility of making available a set of underground excavations of the former mine, indicating a number of conditions regarding the potential implementation of such a project.
Key words: “Ciche Szczęście” mine, Leszczyna, “Old Copper Basin”, geotourism
Wstęp
Leszczyna jest położona na Pogórzu Kaczawskim, na terenie gminy Złotoryja i powiatu złotoryjskiego. Przynajmniej od średniowiecza miejscowość związana była z eksploatacją rud miedzi. Według legendy górnicy z najstarszej sztolni tego regionu – sztolni Charakter – mieli walczyć wraz z górnikami złotoryjskimi w bitwie pod Legnicą w 1241 r. [2]. W XVI wieku swoje kopalnie zakładała tu zarówno miejscowa szlachta, jak i książęta legniccy, m.in. Henryk XI. Do prac wielokrotnie wracano w XVIII-XIX wieku [5]. Ostatni etap w historii eksploatacji miedzi rozpoczął się w latach 30. XX wieku. Założoną przez Niemców kopalnię odwodniono w 1947 r. i uruchomiono – jako Zakłady Górnicze „Lena” w Wilkowie, decyzją ministra prze-mysłu ciężkiego z 1 stycznia 1950 r. Pół roku później, 21 czerwca 1950 r., wydobyto pierwsze tony urobku, a Lena stała się pierwszą polską kopalnią miedzi. Choć za-kład zamknięto 31 grudnia 1973 r., tradycje górnicze na terenie ziemi złotoryjskiej były kontynuowane, m.in. poprzez działające tu firmy produkujące maszyny na po-trzeby górnictwa (Zakład Urządzeń Górniczych i inne wyrosłe na jego bazie przed-siębiorstwa). Od lat 90. XX wieku pamięć o górnictwie przywołano poprzez ścieżkę dydaktyczną „Synklina Leszczyny”, cykliczną imprezę Dymarki Kaczawskie oraz skansen górniczo-hutniczy. Prace prowadzone w ostatnich latach w tym rejonie przez archeologów i historyków górnictwa doprowadziły do szeregu nowych odkryć, wskazujących na możliwości kontynuacji działań służących promocji dziedzictwa górniczego Starego Zagłębia Miedziowego [9].
1. Budowa geologiczna
Rejon Leszczyny położony jest we wschodniej części niecki północnosudeckiej, a w jego budowie geologicznej największe znaczenie mają utwory pochodzenia permskiego, związane z niecką (synkliną) leszczyńską (rys. 1). Niecka północnosu-decka obejmuje swoim zasięgiem obszar od doliny Nysy Łużyckiej na zachodzie po okolice Świerzawy na wschodzie, tworzący Stare Zagłębie Miedziowe. W podłożu niecki występują łupki metamorficzne oraz fyllity (podobne do skał sąsiedniej jed-nostki – metamorfiku kaczawskiego). Skałami wypełniającymi są utwory osadowe od późnego karbonu do późnej kredy.
Rys. 1. Cechsztyńskie złoża miedzi na terenie Dolnego Śląska (oprac. J. Kierczak i T. Stolarczyk na podst. [10])
Niecka obejmuje obszar o powierzchni ok. 35 km2, leżący na wschód od Kaczawy, pomiędzy miejscowościami Nowy Kościół i Biegoszów (na południu), Kondratów i Leszczyna (na wschodzie) oraz Jerzmanicami i Prusicami (na północy) (rys. 2).
Rys. 2. Budowa geologiczna Pogórza Kaczawskiego w rejonie Leszczyny (oprac. J. Kierczak na podst. [8])
Niecka leszczyńska na północy ograniczona jest uskokiem jerzmanickim. Dyslo-kacja ma kierunek ESE-WNW i obserwowana jest na długości ok. 25 km od miej-scowości Prusice na wschodzie i Skorzynice na zachodzie [3]. Na południu i
wscho-dzie niecka graniczy ze skałami wieku późno paleozoicznego, występującymi na obszarze Gór Kaczawskich (metamorfik kaczawski). Na północy graniczy ona z niecką grodziecką, a w kierunku zachodnim – z niecką północnosudecką (rys. 1).
Złoża miedzi w rejonie Leszczyny, Kondratowa, Biegoszowa i Nowego Kościoła występują w marglach (łupkach marglistych), związanych z formacją cechsztyńską z okresu późnego permu. Złoża tego samego wieku geologicznego, odkryte w 1957 r. przez Jana Wyżykowskiego, eksploatowane są w okolicach Lubina i Polkowic, w obrębie jednostki geologicznej, określanej monokliną przedsudecką (rys. 1).
Margiel miedzionośny nie jest skałą jednorodną, lecz składa się z szeregu mniej-szych i więkmniej-szych warstewek łupków marglistych oraz wapieni ułożonych naprze-mianlegle (rys. 3).
Rys. 3. Pokład margla miedzionośnego w kopalni Ciche Szczęście na dolnym poziomie wyrobisk (fot. T. Stolarczyk)
Mimo licznych warstw wapieni charakter całego pokładu jest raczej marglisty, stąd wzięła się jego nazwa. Miąższość warstewek wynosi 2,8-3,0 m, wyjątkowo może dochodzić do 4,0 m. Na wychodniach miąższość pokładu jest mniejsza i nie przekracza 2,1 m. W spągu margla miedzionośnego leży pokład margla plamistego, zaś w stropie pokład margla ołowionośnego.
Okruszcowanie występujące w złożu stanowi głównie bornit (Cu5FeS4),
chalko-zyn (Cu2S) i chalkopiryt (CuFeS2), występujący przeważnie w stropowych partiach
margla plamistego oraz spągowych partiach margla ołowionośnego. W pokładzie miedzionośnym występują również piryt, galena i srebro rodzime. W strefach usko-ków i szczelin, a także w sąsiedztwie wychodni, występują minerały utlenione – azuryt (Cu3(CO3)2(OH)2)) oraz malachit (Cu2CO3(OH)2). W złożu spotyka się również
2. Wykorzystanie geologii i reliktów dziedzictwa górniczego w popularyzacji wiedzy o regionie
Utworzenie w 1992 r. na terenie ówczesnego województwa legnickiego Parku Kra-jobrazowego „Chełmy” stworzyło znacznie lepsze warunki do rozwoju geoturystyki oraz turystyki kulturowej, związanej z poznawaniem dziedzictwa górniczego w tej części Dolnego Śląska. Przeprowadzone prace dokumentacyjne oraz kwerendy pozwoliły na przygotowanie i wytyczenie szlaków turystycznych oraz ścieżek dydak-tycznych opisujących najciekawsze elementy geologii oraz krajobrazu kulturowego z nią związanego. Wymienić tu należy niebieski „Szlak Kopaczy”, ścieżkę dydak-tyczną „Śladami kopaczy” w Chełmcu, a w przypadku Leszczyny wspomnianą ścieżkę dydaktyczną „Synklina Leszczyny”.
Utworzona w 1996 r. z inicjatywy Parku Krajobrazowego „Chełmy” ścieżka przy-rodniczo-kulturowa, której głównym celem było zaprezentowanie zagadnień związa-nych z geologią permu i cechsztynu, przez lata przyciągała turystów w ten zakątek Pogórza Kaczawskiego. Autorami pierwszego projektu ścieżki byli Eufrozyna i Zyg-fryd Piątkowie, osoby niezwykle zasłużone dla rozwoju badań reliktów dawnych prac górniczych na Dolnym Śląsku. Ścieżka obejmowała 17 stanowisk na ścieżce o łącz-nej długości ok. 3,5 km, opatrzonych tablicami informacyjno-edukacyjnymi. Zmoder-nizowaną przez Tomasza Stolarczyka wersję tablic ścieżki oddano do użytku tury-stycznego w 2012 r.
Ważnym elementem, promującym zarówno miejscowość, jak i jej górnicze dzie-dzictwo, są działania podejmowane od 2000 r. przez Złotoryjskie Towarzystwo Tra-dycji Górniczych (ZTTG). Przy współpracy z władzami samorządowymi oraz spon-sorami w Leszczynie odbywa się doroczna impreza plenerowa pod nazwą „Dymarki Kaczawskie”. Poświęcona jest historii tradycji górniczych i hutniczych ziemi złotoryj-skiej, kultywuje i przybliża pamięć o jednej z pierwszych kopalni margla miedziono-śnego – kopalni Lena. Od lat uczestniczą w niej m.in. żyjący jeszcze górnicy ziemi złotoryjskiej, a także ci, którzy pracując początkowo w ZG „Lena”, budowali w kolej-nym etapie swojej kariery zawodowej kopalnie Nowego Zagłębia Miedziowego. Wie-lu z nich mieszka obecnie w Głogowie, Lubinie czy Polkowicach.
Już od kilku lat w Leszczynie działa skansen górniczo-hutniczy. Obiekt, oddany do użytku w maju 2012 r. powstał dzięki zaangażowaniu ZTTG, władz samorządo-wych, Fundacji KGHM Polska Miedź oraz funduszom pozyskanym z Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013 (Prio-rytet 6: Wykorzystanie i promocja potencjału turystycznego i kulturowego Dolnego Śląska „Turystyka i Kultura”, Działanie 6.4: Turystyka kulturowa; projekt pt. „Przebu-dowa zabytkowego budynku gospodarczego na skansen górniczo-hutniczy wraz z zabytkowymi piecami hutniczymi i infrastrukturą turystyczno-kulturową w Leszczy-nie”). Wybudowana w ramach tego przedsięwzięcia infrastruktura obejmuje m.in.: Izbę Tradycji Górniczych z ekspozycjami geologicznymi i historycznymi, salę eduka-cyjną oraz zaplecze noclegowo-gastronomiczne.
W oparciu o istniejącą bazę infrastrukturalną Leszczyna jest miejscem, które w ciekawej i przystępnej formie przybliża podstawowe informacje o geologii oraz historii prac górniczych na tym terenie od średniowiecza po drugą połowę XX wieku.
Stanowi również doskonałe miejsce do rozwoju edukacji, odnoszącej się do począt-ków eksploatacji pokładu miedzionośnego po 1945 r. w kopalniach Starego Zagłębia i związanej z nią turystyki pogórniczej. Nowe kierunki dla edukacji dają m.in. wyniki ostatnich badań, w szczególności archeologicznych, stanowisk dawnego górnictwa i hutnictwa miedzi, prowadzanych w Leszczynie i jej okolicach od 2012 r. Szczegól-ne znaczenie w popularyzacji wiedzy o dziedzictwie górniczym regionu, uzupełniają-cym treści edukacyjne dostępne obecnie dla zwiedzających, miałaby podziemna trasa turystyczna.
3. Wyrobiska kopalni Ciche Szczęście i możliwości ich udostępnienia geoturystycznego
Rozpoczęcie eksploatacji występujących w rejonie Leszczyny pokładów margla miedzionośnego sięga zapewne średniowiecza, choć archeolodzy od lat zakładają możliwość ich znacznie wcześniejszych początków. Dla utworzenia podziemnej trasy turystycznej największe znaczenie mają XIX-wieczne wyrobiska kopalni Ciche Szczęście. Została ona założona w Leszczynie przez Promnitza, właściciela spółki Haaseler Bergbau und Kupferhütten-Gesellschaft. Według danych, pochodzących z opracowania Festenberg-Packicha, pierwsze próby eksploatacji złóż rud miedzi rozpoczęto już w 1860 r. [4], jednak koncesję na pole górnicze Ciche Szczęście na prawym brzegu doliny Prusickiego Potoku Promnitz otrzymał w 1861 r. W 1865 r. podjęto próbę wytopu margli w nowo uruchomionej hucie w Chełmcu, w wysokich piecach hutniczych. Rok później, w 1866 r., podjęto decyzję o rozpoczęciu wytopu w samej Leszczynie, gdzie zlokalizowano obiekty służące do produkcji kamienia miedziowego. W kopalni wydobycie prowadzono w latach 1865-1882, a z eksploat-owanego margla miedzionośnego uzyskano 1100 ton kamienia miedziowego i 3437 kg srebra. Kopalnię Ciche Szczęście zamknięto w 1883 r. z powodu nieopła-calności produkcji na skutek spadku cen miedzi [2].
System wyrobisk kopalni znany jest dzięki zachowanym źródłom kartograficz-nym, zgromadzonym w zasobie dawnego Wyższego Urzędu Górniczego we Wro-cławiu [9], jak i w materiałach archiwalnych Zakładu Górniczego „Lena”, znajdują-cych się w legnickim oddziale Archiwum Państwowego we Wrocławiu [8, 1]. Pokład margla miedzionośnego udostępniany był za pomocą czterech głównych sztolni, o wlotach zlokalizowanych na zróżnicowanej wysokości. Wśród nich znalazła się m.in. sztolnia Charakter oraz sztolnia tzw. stara – sztolnia Leszczyńska (rys. 4). Rozpoczęto drążenie kolejnej, piątej sztolni, o wlocie położonym w niewielkiej odle-głości od koryta Prusickiego Potoku. Jej zadaniem miało być prawdopodobnie od-wadnianie południowej części eksploatowanego w kopalni złoża [6].
Objaśnienia: 1 – poziom górny wyrobisk; 2 – poziom sztolni Charakter; 3 – poziom środkowy wyrobisk; 4 – poziom dolny wyrobisk; 5 – rozkop Henryk (Heinrich) wraz z hałdą; 6 – wlot sztolni; 7 – wylot rozkopu; 8 – stara sztolnia (sztolnia Leszczyńska); 9 – nowy rozkop; 10 – sztolnia Charakter wraz z hałdą; 11 – kamieniołom wapienia, punkt założenia kopalni Ciche Szczęście; 12 – bliźniacze piece wapiennicze; 13 – miejsce wypału wapna; 14 – zabudowania huty; 15 – Prusicki Potok; 16 – droga Leszczyna – Prusice; 17 – linia przekroju; 18 – szyb wentylacyjny
Rys. 4. Mapa wyrobisk kopalni Ciche Szczęście wraz z ich przekrojem według przerysu z 1931 r. (oprac. T. Stolarczyk na podst. [1])
Prace górnicze prowadzone były na czterech poziomach: dolnym, środkowym, górnym oraz poziomie sztolni „Charakter” - położonym pomiędzy środkowym a gór-nym. Eksploatowany pokład składał się z 6-7 warstw miedzionośnych margli, o miąższości ok. 0,15-0,20 m, o średniej zawartości miedzi wynoszącej ok. 1,6% [7]. Głębokość eksploatacji nie przekraczała 50 m poniżej powierzchni terenu. Połącze-nie pomiędzy poszczególnymi poziomami zapewniały pochylPołącze-nie, którymi prawdopo-dobnie opuszczano urobek na najniższy poziom, skąd dalej sztolniami transporto-wano go na powierzchnię [9].
Zbudowana w obrębie wyrobisk kopalni Ciche Szczęście podziemna trasa tury-styczna byłaby elementem o kluczowym znaczeniu turystycznym, stanowiącym dopełnienie istniejących na analizowanym obszarze reliktów działalności górniczej i hutniczej oraz istniejącej i docelowej bazy turystycznej.
Wstępną koncepcję trasy zaproponowali w 2012 r. M. Kobylańska i M. Madziarz [6]. Podjęte przez Fundację Archeologiczną Archeo w latach 2014-2015, dzięki wsparciu Fundacji KGHM Polska Miedź, prace badawcze pozwoliły na rozpoznanie części z dostępnych wyrobisk, w tym wlotu rozkopu Henryk (Heinrich), prowadzącego do głównej pochylni kopalni, oraz szybiku, prowadzącego do najniższego, dolnego poziomu jej wyrobisk. Na bazie tych obiektów zaplanowano przebieg podziemnej trasy turystycznej (rys. 5). Według wstępnej koncepcji ma ona mieć długość ok. 500 m. Proponowana trasa kończyłaby się wyjściem w roznosie Henryk, w niezwykle do-godnym z punktu widzenia obecnego zagospodarowania terenu dawnych robót górniczych w Leszczynie miejscu – na hałdzie w bezpośrednim sąsiedztwie skanse-nu górniczo-hutniczego (rys. 5). W ramach badań przeprowadzono także m.in. pra-ce georadarowe, z wykorzystaniem kamery termowizyjnej i analizy dendrochronologicz-ne drewna, pozyskadendrochronologicz-nego z udostępnionych wyrobisk [9].
Najprawdopodobniej ze względu na skomplikowaną budowę geologiczną, nie-możliwe okazało się udostępnienie rejonów wlotów sztolni i rozkopów. Występujące tu skały osadowe, głównie margle i wapienie, charakteryzują się stosunkowo niskimi parametrami wytrzymałościowymi, są ponadto silnie spękane – zarówno naturalnie, jak i w wyniku prowadzonej niegdyś eksploatacji podziemnej.
Dotarcie do wyrobisk okazało się możliwe wyłącznie przez zachowany szybik po-łożony w sąsiedztwie rozkopu. Udostępniony odcinek wyrobisk cechował się dobrym stanem zachowania. Rozpoznano około 70 m chodnika podstawowego najniższego poziomu wydobywczego kopalni z reliktami wyrobisk przygotowawczych i wybierko-wych. Dalsze partie wyrobiska odcięte były zawałami. Wyrobiska korytarzowe cha-rakteryzują się prostokątnym lub trapezowatym przekrojem, jak również znaczną wielkością, wynoszącą ok. 2 m szerokości i 2,5 m wysokości, co potwierdza znacz-ny rozmach prowadzoznacz-nych tu niegdyś robót górniczych (rys. 6).
Rozbudowana struktura wyrobisk i ich duże znaczenie historyczne są bez wąt-pienia czynnikami, przemawiającymi za realizacją przedsięwzięcia, jakim jest utwo-rzenie podziemnej trasy turystycznej w Leszczynie. Biorąc pod uwagę współczesny poziom techniki górniczej oraz nowoczesne rozwiązania wykorzystywane w budow-nictwie podziemnym, adaptacja wyrobisk do tego typu celów jest jak najbardziej możliwa. Stan zachowania wyrobisk sprawia, że koszty odpowiedniego zabezpie-czenia wyrobisk oraz ich dostosowania do ruchu turystycznego będą stosunkowo duże. Aby opracować dokładny kosztorys przedsięwzięcia, należy przeprowadzić bardziej szczegółowe prace inwentaryzacyjne oraz zaplanować kompleksową prze-budowę lub odprze-budowę wybranych odcinków historycznych wyrobisk.
Objaśnienia: I-IV – poziomy wyrobisk kopalni; S – szyby, W – stare wyrobiska, T – przebieg
pla-nowanej trasy podziemnej; A – piece bliźniacze; B – budynek skansenu; C – wlot sztolni „Lesz-czyńskiej”; D – wlot głównej pochylni; E – wlot rozkopu; F – nowy rozkop; G – wlot rozkopu Henryk; H – wlot sztolni Charakter; I – pozostałości zapadlisk szybów
Rys. 5. Plan wyrobisk kopalni Ciche Szczęście w Leszczynie wraz z planowanym prze-biegiem podziemnej trasy turystycznej (oprac. P. Rajski na podst. [9])
Rys. 6. Wyrobisko korytarzowe kopalni Ciche Szczęście podczas prac rozpoznawczych w 2015 r. (fot. S. Kostka)
Kolejnymi etapami przedsięwzięcia byłyby wykonanie koncepcji obiektów wej-ściowych (budynków lub portali sztolni), adaptacja utworzonego zespołu wyrobisk podziemnych do ruchu turystycznego (przygotowanie spągu wyrobisk dla ruchu pieszego, zapewnienie odpowiedniej wentylacji oraz oświetlenia wyrobisk, wyeks-ponowanie elementów budowy geologicznej i historycznej techniki górniczej, wpro-wadzenie innych rozwiązań mających na celu uatrakcyjnienie obiektu dla zwiedzają-cych) i zapewnienie dojść komunikacyjnych do obiektów.
Realizacja wymienionych, zasadniczych zakresów prac związanych z budową i uruchomieniem podziemnej trasy turystycznej wymagać będzie dostosowania się do szeregu obowiązujących uwarunkowań formalnoprawnych (spośród których szczególne znaczenie będą mieć wymagania ochrony przyrody, ochrony zabytków i ustawy Prawo geologiczne i górnicze) oraz wykonania odpowiednich opracowań projektowych na każdym z etapów realizowanych prac. Należy zauważyć, że istnie-jąca infrastruktura, związana ze skansenem górniczo-hutniczym w Leszczynie (m.in. parking dla samochodów osobowych i autobusów), może być z powodzeniem wyko-rzystana przy użytkowaniu podziemnej trasy turystycznej i obsłudze zwiedzających, co obniży ponadto koszty proponowanej inwestycji.
Podsumowanie
Pozostałości dawnych robót górniczych na terenie Dolnego Śląska od wielu lat sta-nowią atrakcyjne obiekty ruchu turystycznego, będąc jednym z istotnych działów lokalnej i regionalnej turystyki. W szczególności podziemne trasy, odpowiednio przygotowane organizacyjnie oraz infrastrukturalnie, pozwalają przyciągnąć tury-stów, stanowiąc niezwykle atrakcyjne elementy promocji miejscowości lub regionu.
Z pewnością prace i badania przeprowadzone w latach 2012-2015 w okolicach Leszczyny, w szczególności związane z rozpoznaniem wyrobisk kopalni Ciche Szczęście, mogą stanowić podstawę do budowania nowych elementów oferty tury-stycznej tego miejsca.
Liczne obiekty pogórnicze, zlokalizowane na terenie Starego Zagłębia Miedzio-wego, mówią o początkach przemysłowego wydobycia miedzi na Dolnym Śląsku i stanowią dziedzictwo tego obszaru o dużych walorach historycznych. Podkreślić należy niezaprzeczalny wpływ doświadczeń związanych z eksploatacją złoża niecki północnosudeckiej na powstanie i rozwój Nowego Zagłębia Miedziowego [5]. Gór-nictwo czerwonego metalu było motorem napędowym rozwoju Leszczyny i jej okolic, gdzie z przerwami przez wieki prowadzono roboty górnicze aż do XX wieku w ko-palni Lena, w pobliskim Wilkowie. Jednak to Leszczynę nazywać należy historycz-nym ośrodkiem przemysłu wydobywczego regionu o bogatym dziedzictwie kulturo-wym, a dodatkowo – o wyjątkowych walorach krajobrazowych.
Dlatego też realizacja projektu uruchomienia trasy podziemnej w Leszczynie, prezentującej początki przemysłowego wydobycia miedzi na Dolnym Śląsku, wpły-nęłaby na rozwój lokalnej oferty turystycznej oraz umożliwienie kompletnej i spójnej prezentacji wszystkich walorów historycznych Starego Zagłębia Miedziowego.
Bibliografia
[1] Dokumentacja geologiczna – niemiecka, zbiory Archiwum Państwowego we Wrocławiu, Oddział w Legnicy, Akta KGHM ZG „Lena”, sygn. 8, s. 109.
[2] Dziekoński T., 1972, Wydobywanie i metalurgia kruszców na Dolnym Śląsku od XIII do połowy XX wieku, Wrocław, s. 76, 274-277.
[3] Eisentraut O., 1939, Der niederschlesische Zechstein und seine Kupferlagerstätte, Ber-lin, s. 26-35.
[4] Festenberg-Packisch H., 1881, Der metallische Bergbau Niederschlesiens unter Benut-zung amtlichen Quellen in geognostischer historischer und technischer Beziehung, Wien, s. 76.
[5] Kaczmarek W., Rożek R., 2008, Historia poszukiwań i rozpoznania złóż rud miedzi w „Starym Zagłębiu Miedziowym”, [w:] P.P. Zagożdżon i M. Madziarz (red.), Dzieje gór-nictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury, Wrocław, s. 97-104.
[6] Kobylańska M., Madziarz M., 2012, Możliwości utworzenia podziemnej trasy turystycz-nej „Kopalnia Ciche Szczęście" w Leszczynie w świetle aspektów technicznych i eko-nomicznych takiej inwestycji, [w:] P.P. Zagożdżon i M. Madziarz (red.), Dzieje górnictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury, Tom IV, Wrocław, s. 193-205.
[7] Piątek E., Piątek Z., Rusewicz H., 2004, Tropami śląskiej miedzi, Złotoryja-Lubin. [8] Plany przeglądowe kopalni Lena – mapy – dokumentacja niemiecka, zbiory Archiwum
Państwowego we Wrocławiu, Oddział w Legnicy, Akta KGHM ZG „Lena”, sygn. 24, s. 8. [9] Stolarczyk T., Kobylańska M., Madziarz M., Garbacz-Klempka A., Kierczak J., 2015,
Leszczyna. Monografia ośrodka górnictwa i metalurgii rud miedzi, Fundacja Archeolo-giczna Archeo, Radziechów, s. 58, 61, 126.
[10] Wyżykowski J., 1979, Rudy miedzi, [w:] Dziedzic K., Kozłowski S., Majerowicz A., Rawicki L. (red.), Surowce mineralne Dolnego Śląska, Wrocław, s. 125, ryc. 16.
