Funkcjonowanie Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska Gospodarki Wodnej na przykładzie miasta Krakowa

Pełen tekst

(1)"~ • •IW@~~G·" re r;!'c:'- -617 ''-'7'--------------,--== . ··CC"""'->C'···. AkademII Ekonomlcznel w Krakowie. Artur Holuj Katedra G••podarkl Reglonalnel. Funkcjonowanie GnJinnego Srodowiska i spodarki W na przykła .e nliasta •. 1. %ródla finansowania ochrony. środowiska. w Polsce. Fundamentalnym elementem systemu zarz'ldzania ochron'l środowiska jest podsystem finansowy, Pod staw 'l merytoryczną do scharakteryzowania tego systemu jest analiza sposobów komasacji, a także redystrybucji środków finansowych, Mogą być one pozyskiwane z trzech źródel': publicznych, prywatnych i zagranicznych, Źródla publiczne "I to dotacje z budżetu patistwa, następnie z budżetów terenowych, funduszy celowych, a także środków pozabudżetowych instytucji publicznych, Inwestycje oraz inne naklady poniesione bezpośrednio z budżetu państwa, budżetów wojewódzkich, gmin i powiatów są to środki publiczne, których nie moi,na utożsamiać ze środkami funduszy celowych, Dochody i wydatki funduszy celowych nie są bowiem uwzględniane przez budżet państwa z wyjątkiem planu finansowego Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; jest on zalączany do budżetu palistwa w formie aneksu, Źródla prywatne są to zasadniczo środki wlasne podmiotów gospodarczych, W tym zakresie wyróżniamy środki przedsiębiorstw, banków komercyjnych, fundacji i stowarzyszeń oraz środki wlasne ludności. Inwestycje pokrywane pieniędzmi ze źródcl prywatnych obejmują naklady finansowane środkami wlasnymi przedsiębiorstw, a także z indywidualnie wydzielonych środków inwestycyjnych, takich jak pożyczki, kredyty bankowe, należności z tytułu emisji papierów wartościowych, S'I to środki wlasne zwrotne K. Górka, B. Poskrobko. W. Radecki, Ochro!la .\'rodoll'iska, wyJ. 4, PWE. Warszawa 2001, s. 167, I.

(2) Artl/r. oraz środki bezzwrotne. pow stale w wyniku odpisów amortyzacyjnych i cz, ści zysku przeznaczonego na inwestycje . Pomoc zagranic zna pochodzi glównie z. międzynarodowyc h fundacji w oparciu CI programy PHARE . SAPARD.ISPA i ekokonwersji. Za któr;.1 kryje s i~ umarzanie zobowiqza!i zagranicznych w zamian la in we stycje o c har~d\. terlC ekologicznym. Nicbagatdne znaczenie mają środki wywodz<}cc si<; spoza granic Polski. oparte l1a pomocy prlcdakcesyjneJ Unii Europejskiej. a także na umowach bilateralnyc h oraz innych konwencjach i ulllowach międ zy narodowych . Środ ki . które IJOl·hodz . } z programów curopejskich (SA PARD . ISPA i PHARE l. prze znacz.ane " I na inwcstY('jc infrastrukturalne ora Z likwidow"lIlic skutków zaniedba!l ekologicznych. Programy bilateralne słul,<). w okre ślonym stopniu. likwiJacji oraz z"lpob icganiu zag rożcl1. transgranicznych. Rozróżniam y. cztery zasadnicze formy ze wnętrznego finansowania inv.'cstycji ekologicznyc h': zohowi'Izania finan sowe . pożyczk i i kredyty. dotacje i subwencje wraz z ulgami podatkowymi oraz udzialy kapitalowe . Najbardziej rozpowszechnionymi instrumentami "I preferencyjnc po ż yczki i kredyty bankowc. najczęściej Po"Iczone z ukrytymi dotacjami. Dotacj a w tej sytuacji pol ega na wyrównaniu różnic w oprocentowaniu. które jest preferencyjne w slOsunku do stopy rynkowej . Na przy klad. fundu sz ekologiczny może pelni,' rolę tego typu inwcstora . Umorzenie części kred ytu po wywi~ z'lIliu s ię z warunków zawartych w umow ie jest inn ym ro związaniem. nazwan ym premią ekologicZll~. Istniej" ró wnież. kredyty komercyjnc. których prcferencyjność wyraża się w inny sposób. a mianowicie : dluższa karencja, dlu ższ y okres splaty. wyi.szy stopieli pokryc ia kredytem kosztów inwe stycji (70 % i więcej). Ponadto przy inwestycjach ponoszon yc h na regenerację. rehabilitację oraz m odernizację. którcj celem jest uzys kanie oszczędno śc i . splata kredytu nastę puje ze środków. które powstaly na skutek racjonalnego funkcjonowania podmiotu gospodarczego. Różnica pomięd zy pożyczką akredylem bankowym polega na tym. że ta pierwsza lIdzielaI'" jest przez instytucje niefinansowe. przykladowo przcz fundu sze celowe i charakteryzuje s ię zazwyczaj prefercn• • cyJnym oproccntowamelll . Obligacje komunalne rów nież zaliczamy do zohowiązati finan sowych. Emisja przeprowadzona we wlaściwy sposób gwarantuje jednorazowy. duży naplyw środk ów do budżetu g miny. a czas ich splaty p odporządkowany jest możliwo śc iom emitenla. Gmina jest wlaściwym finansowo partnerem. poniewai. odpowiada za obligacje calym swoim majątkiem oraz uzyskuje środki z rynku finans owego. Kos zty tworzonego w ten sposób kapitalu " I zdecydowanie mniejsze od komercyjnego kredytu. dlatego też obligacje komunalne Sil sprawdzonym sposobem na pozyskiwani e ś rodków na inwestycje ochronne. W"rto w spomnieć. że środki. \V które się inwestuje . mu szą zostać przekazane wylącznic na cek. dla któ rY<"h obligacje komunalne zostaly wyemitowane.. ~. Ihidem ..

(3) FllI1kt}( }lWII 'all ic Gm; 1I1It'!;(l Fu 1It/IIS:U. Srodmri,\"ka .... Przedsit;w zięci a. ekologi cz ne finansowane w formie udziału kapitał o wego lllaj~1 najczę ściej miejsce w przypadku zna..:zncj zdolności inwestycji do wygenerowa nia zysku. Z re g uł y ohc i :)żolla jest ona dui.ym ryzykiem luh długim okre sem niczhę-dnym do ()s i ~)g lli ęc ia spoozicwancgo zysku . Dlateg.o in wes tor kapitałowy. \1,-' przeciwiellstwit..' do kred ytodawcy, nie ma pcwno.~ci od zyskania poniesionych nakladów i zrealizowania zys ku. Udzial tzw. zielonego kapitalu akcyjnego w tego rodzaju inwestycjach wynosi do 4()lX, ca łości poniesionych Iwkładó w inwestycyjnyc h. W dł ugim okresie zyski przyniesione przez takie inwestycje m og'ł znac znie przcscign;łc oczekiwania samych inwestorów. Z reguł y do realizacji takich inwestycji powo ł ywane Si! flllldusze inwestycyj ne ja ko ekologio.llc fundusze inwestycYJne (('kofundusze ). IV których przy podejmowaniu decy zji o dywersyfikacji portfela bierze się pod uwagę kryt eria ekolog iczne. a t~lkż.c typowe. czyli fundus ze podniesionego ryzyka. Niektóre z tych fundu szy zalic zam y do tzw . fundu szy et ycznych. ukie runkowan yc h na inwestorów, dla kt óryL'il istotny jest nie tylko zysk z kapitalu. ale ró wnió. cel wyda tkowania ich pieniędzy. Nalci.y pamiętać . że na skutek mac!.neJ skali inwestycji 'lChronnych. istniej'lce instrumenty rzadk o kiedy sq stosowane sam odzielnie. Niezhędnym ckmcntclll przy tworzen iu i realizacji inwestycji prockolog icznych jest plan finansowania, opally o róznc formy i źródl~1 finan sowania .. 2. Rodzale funduszy ekologicznych w Polsce W celu oc hrony śro"owi s ka tworzone S'l fundusze celowe o c harakterze ekologicznym . W Pol sce maj' l "lug" trad ycję i "I w a ż n y m podmio te m rynku finansowego . Fundusz Gospodarki Wodnej powolany w 1974 r. byl pierwszym funduszem celowym o tym charakterze. Fundusz na szczeblu wojewódzkim dyspo nowal prze ka zanym i środkami w wysokości 70 % . natomiast pozos tale 30 % obligatoryjnie odprowadza no na rzecz Centralnego Funduszu Gospodarki Wodnej. Na podstawie ustawy o ochro nie i kształt owa niu środowisb w 1980 r. powstal F undusz Ochrony Środowiska. Pozyskiwane dochody rozdzielano po polowic między Centralny Fundusz Ochrony Środ owis ka a wojewódzkie fundu sze. Do czerwca 19R9 r. fundusze gospoda rki wodnej i fundusze ochrony środow i s ka prowadzil y swoj'l dzialaln ość odrębnie w fo rmie fundu szy centraln yc h oraz wlaściwych co do rodzaju funduszy wojewódzkich . Nowelizacja ustawy o oc hronie i ks ztałtowaniu srodowiska oraz ustawy Prawo wodne w kwietniu 1989 r. spowodowała, że od I lipca 1989 r. fundus ze te zostały zl'lczone'. Powstal posi ad ając y osobowość prawn'l Narodowy Fundu sz Ochrony Środowi ska i Gos pod"rki Wodnej na szczeblu centralnym. na szczcblu regionalnym zaś zostal y ut worzo ne wojewódzkie fundusze ochrony śmdow i ska i gospodarki. - - - -- -- -- :\ l):-;tawa I . dnia 27 kwietnia 19t-:9 r, () Illliallit~ ustaW\'• o ochron ie i kSlta lhlwanill ś rodowis ka oraz lL'ilaw'l "Prawo wodnc", Dz . U. !9X0, nr 26, poz. 139 ..

(4) Ar/ur Holuj. wodnej. W oparciu o nowelizację ustawy o ochronie i kształtowaniu środowi ska, a także ustawy "Prawo wodne" z 3 kwietnia 1993 r. wprowadzającej istotne zmiany. doszło do rozwoju systemu ekologicznych funduszy celowych w Polsce~. W oparciu o te zmiany powstała trójszczeblowa struktura funduszy ochrony środowiska funkcjonuj'lca do k",;ca 199H r. Sprowadzała się ona do nadania osobowości prawnej wojewódzkim funduszom. co zainiL'jowało procesem metamorfozy funduszy ekologicznych w fundusze rewolwingowe pełniqce funkcje parabanku w oparciu o udzielane pożyczki o preferencyjnym oprocentowaniu czy też zakładanie spółek oraz emisjt; obligacji. Ponadto zmiany te doprowadziły do powstania gminnych funduszy ochrony środ()wiska i gospodarki wodnej nie posiadajtlcych osobowości prawnej, zarzqdzanych przez samorZ'ldy łokalnc. Do ł 99X r. Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej podzielony był na Fundusz Narodowy. 49 funduszy wojewódzkich oraz prawic 2500 funduszy gminnych. Na skutek reformy podziału administracyjnego Polski w 1999 r. powstały fundusze powiatowe. a liczba funduszy wojewódzkich zmalała do ł6. Zasadniczym elementem sprzyjaj;,}cYIl1 tW(ązenill funduszy ochrony środo wiska jest zasada sprawstwa zanieczyszczenia i degradacji środowiska. Na rzecz funduszy przekazywane S;'I ściqgnit;te przez wojewodów opłaty za korzystanie ze środowiska oraz kary za naruszanie norm dopuszcz;. lIncj emisji zanieczyszczc.; i innych przepisów ekologicznych. Środki funduszy S,! wyalienowane z innych środków finansowych oraz przeznaczone na realizację odpowiednich zadall. Należy zwrócić uwagę. że opiaty ekologiczne - oprócz funkcji funduszowej - spełniaj,! również funkcję bodźcową. pobudzając przedsiębiorstwa do postępowania ochronnego. i co najważniejsze. funkcję transferową. dzięki której występuje ciągły przepływ środków finansowych. Działałność kapitałowa czy też oprocentowania udzicłanych pożyczek to środki. które również zaliczamy do dochodów Narodowego Funduszu Ochrony Srodowiska i Gospodarki Wodnej i funduszy wojewódzkich. Dzięki posiadanej przez Fundusz Narodowy oraz fundusze wojewódzkie osobowości prawnej mogą one na włas",} odpowiedziałność wydawać stosowne decyzje dotyczące rodzaju finansowanego przedsięwzięcia. jego formy oraz warunków. w oparciu () które ogół działali będzie realizowany. Stwarza to możliwość finansowania przedsięwzięć ochronnych ze środków publicznych za pośrednictwem interesującej oraz zdywersyfikowanej terytorialnie oferty. Cele ogółne funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej. zapisane w aktach prawnych inicjujących je do życia. obliguj,! fundusze do finansowania przedsięwzięć proekołogicznych. Wskazują również podmiotowe i przedmiotowe ograniczenia dla limitowania środków przeznaczonych na ten cel. Zgodnie z nimi fundusze indywiduałnie wyznaczają warunki i formy oceny. a także dokonują wyboru. Ustawa l. dnia ~ kwietnia 19()~ r. o I.mianil' ustawy o ot.:hronic i oraz usta v.''-\ .. Pra\vo wodne" , Dz. Li. 199 ~, nr -1-0, pOI.. UD. -l. kształtowaniu. srodowiska.

(5) ' Gminlli'. FUlldus:'/I. Sn ,!lo H 'iska ., ,. spośród. sugerowanych do realizacji przedsięwzięć oraZ udziclaj'llub umarzaj'l poi.yczki na podstawie własnych przepisów wcwn,trl.l1ych . Gminne fundusze ochrony srodowiska i gospodarki wodnej. nicwyodn;hniollc prawnie ani organizacyjnie ze struktury samorz.)du tcrylOrialnego, uzupełniają system polskich funduszy . Z powodu znacznej ograniczonoś ci środ ków oraz sk'H,cgo prz ydziału posiadanych illstrulllCnlÓ\v zakres ich Illoi.liwosci jest nicwielk i. W 1999 r. zacl.cty sw . } dzialalnosc powiatowe fundusze.:: oi:hrony środowi ska i gospodarki wodnej . Nic posiadaj'l one osobuwo ści pr"wnej podohnk jak fundusze gminne . Środki powiatowych funduszy zasadniao przez nacza się na realizacj~ zadałl zwiqzanych ze składowaniem i unieszkodliwianiem odpadów, w tym na dofinansowanie inwestycji ekologicznych o charakterze ponadgminnym'. Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych i Fundusz Leśny również zaliczamy do ekologicznYl'h funduszy ccłowych. Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych powstał w 19H2 f. na mocy ustawy o ochronie gruntów roln ych i leśnych /> , POl-ostJje w gestii Ministra Rolnictwa i Gospodarki Ż. ywłw ś ciowcj , a także wojewodów. Z opiat za przejmowanie gruntów roln ych n~1 cde nierolnicze i sprzeda ż ziemi próc hniczej wpływaj" ś rodki pieni~ ż llc na konto FundlIsll!. którego przychody są stosunkowo niewidkie. gdy ż stanowi" do 3% przychodów FOSiGW . Wykorzystywane '" przy budowie stawów rybnych. zagospodarowywaniu nil!u7.ytków. u7.yi.nianiu gleh oraz w najwięk s zym stopniu na budowę dróg. co faktyczllic nic zalicza się do dziahui "charakterze prtlckoło gicznym, Na mocy ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych powstał w 1982 r. Fundusz Leśny. który generuje swoje dochody za pośrednictwem opIat za przejmowanie gruntów łeśllych na cele nieleśne. sprzedaż. gleby i illne (w tym narzuty na koszty Lasów Państwowych). Zalesianie. renowacja łasów. budowa szlaków leśnych itp. to zadalli" własne fillansowanc z przychodów FUlIduszu. Okręgowe Przedsiębiorstwa .. Lasy P,"istwowc" administruj" ten fundusz. a jego przychody są wysokie. Inwestycje prockologiczne w Polsce '" zatcm w dużym stopniu finansowane przez fundusze ekologinnc i współpra cujący z nimi Bank Ochrony Środowiska ' .. 5 Ust;Jwa I. un ia :\ l :\I ycznia ! 9S0 r. o oduonie i kSl.taltoW<ll1 ł ll ~rodnwi s ka. D Z.lJ . ]l)(JI( nr 106. pOl. 66X: porównaj z U ~ [aw'l/. 27 kwiL'lnia 2001 r. Prawo Ochrony ś rotl{)wJ~ka . Dz ,U . 2()O] , nr 62, pOl. () "7 .... Ustawa z dniu 26 marca 1982 r. () ochronie gruntów rolny ch i Idnyr.: h. DI. .U, 1()82, nr II. poz. 79 oruz Ustawa z dnia 28 września 109\ r. o lasach, Dl., lJ. 190 l, nr 10 J , pOl., 404. 7 L. Prcisncr. T , Pindór, Pr:l'g/ądy l~f'da\'\\'lw.\'ci 1'1'::,('111.\',\'/11 i oc/mm,\' ,~mdfH\'iJ/.:a, wyd, J. Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dyt.laktycznc, Krakow 2000. s. 10 \ - 126 , f,.

(6) lInlIr. 3. Charakterystyka Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska I Gospodarki Wodnel w Krakowie Gminne fundusze ochrony śrnd()\viska i gospodarki wodnej zost ały utworzone \V 1994 r. w oparciu o ustaw\, () ochronie i kształtowaniu śrochnviska (Dz.U. 1994, nr 49, poz . 196 , dlial V: środki ekonllmicznc ochrony środowi · ska) . Podstaw.! g()sp()uarki finan so\\'l"j fundu szow S:ł nK'ZIlC plany przychodbw i ro zchodów uchwalane przez rady gmin . W oparciu o przepi sy. ~I w szczególno ści () ust;.tW-;, fundusze gromadzq ś rodki pieniężne z t y tułu kar i opiat na swoich kontach bankowych. Ich dochodami , które "I środkami puhlicznymi \V rozumieniu ustawy (') zamóv/ieniach publicznych z dnia 10 czerwca 1994 r" w hrzmieniu ustawy mogi, hy(' ponadto: wpływy z przcdsit;wzi(;'L~ organizov.'aIlych na rzecz ochrony srodow iska i gospodarki wodnej: dobrowolne \vpłaty z zak ładów pracy. dobrowolnc \vpłaty i darowizny osób fizycznych i pra\v nyc h: ś Wladczcni<.lI'/.t.:'t.'7.0WC oraz. funda cj i. W przypadku .. wysypi sKo smicci. wpływy za sklaJowanic odpadów stannwil.} 50 % przychodu gminnego funduszu ochrony środowis ka i gospodarki wodnej. I)tH:hodami gminnego funduszu jest tak że ca losl' wpły wów z tylułu kar i opłat z terenu danej gminy za usuwanie drzew i krzewów. Z zastrzeżeniem ust. 7, dochodami gminnego funduszu jest 20% (a powiato· wego 10%) wplywów z opiat i kar za pozostale rodzaje gospodarczego korzy· stania ze środowiska i dokonywania w nim zmian oraz szczegó lnego korzystania z wód i urz~dzc li wodnycll. Bywaj~ również syluacje, w klórych skladowisko odpadów 7.I1ajdujc się na terenie kilku gmin. W takim przypadku przychód za składowanie odpadów dzielony jest proporcjonalnie do zajmowa· nego obszaru. Jeżeli dochody gminnego funduszu są piętnastokrotnie wyższc od średniej krajowcj z roku poprzedniego przypadajqccj na jednego miesz· kalica, lo fundusz zobligowany jest do przekazania tcjże nadwyżki, w czterech ratach najpóźniej do końca miesiąca od zakOlieze nia kwarlalu, na rzecz wla· śc iwcgo funduszu wojewódzkiego. Zgodnie z uSlawą o ochronie środowiska środki gminnych funduszy prze· znacza się na następuj 'lce obszary zadaniowe : - edukacja ekologiczna oraz propagowanie dzialali prockologicznych i zasady zrównoważonego rozwoju.. goy. n~1. ś rodki pOl.' hod z~Jcc z. tcrenil' gminy znajuuje. s ię. - wspomaganie systemów kontrolno-pomiarowych stanu środowiska oraz. systemów pomiarowych zużycia wody i ciepla, - realizowanie zadali modernizacyjnych i inwestycyjnych s lu ż.~cych ochro· nie ś rodowi s ka i gospodarce wodnej, - urząd zanie i utrzymanie tercllow zieleni , zadrzewicll. zakrzcwit'll oraz parków ustanowionych przez radę gminy, - realizacja. przedsięwzięć ZWii)Zanych. oraz skladowaniem odpadów,. z gospodarczym wykorzystanicm.

(7) Cm in /lego F/llld liS ::./1 0 (' hf( JIJ \' Srod(, IvfsJ..:a .... - wspicr.mie działali z~lpob i egaj ~łc yc h powstawa niu zanicczyszcZl'll i odpadów. w szc l.cgó ln ośc i l mj crl.a.i.~cych do wprowadzcnia czystszej produkcji. - profilaktyka zdrowotna dzieci na obszarach sZL'Zegó lnej ochrony środo wi ska . na których występujtł przckroczenia norm za nieczyszcZl:ll środow iska. - inne ce le służące ochronie środowiska wynikajLIce !. !.asady zrównoważonego rozwoju w gminie. ustalone przez radę gmi ny. . Priorytetowym zadaniem Gminnego Fundu szu Ochrony Srodowiska i Gospodarki Wodnej w Krako wie jest dofinansow ywa nie przcdoi,w/i.;c Illaj~ cych na (d u popra w<; fakt ycznego stanu ś rodow i s ka naturalnego w mi eśc i e . Wydatkowanie środk ów finansowych Fundu szu poci'lga za soh'l w icie proh le mów zwiqzanych ze słuSZJlości~1 i ich wła śc iw y m ukierunkowaniem . Dlatego. Zarz'ld Miasta Krakowa stworzy I normy prawne . na podstawie kt6r yc h procedura tu będzie przebiegać prawidiowo. S,! to zasady udzielania dofinansowania oraz procedury przekazywan ia środk(')w . zatwierd zone w form ie lIchwa ly przez Za rz~ld MiasHl Krak owa. MaksYlrwlne Jofinansowanie zadania ze srodk ów gminnego fundusl.lI 1ll07.C wy ni esć UO 50Q,. pozostała czę ść le ży w gestii in westora . Dla poszczególn yc h zadań in wes tycyjn yc h oraz niein westycyj n yc h. takich jak budowa przydomowyc h oczyszczalni śc i eków. likwi dacja palenisk wC;glow)'ch. utrzymanie tere nów zielonych. sporzqdzollo adekwatne wzory wniosków. które musz,! zosta ć zlożone do 30 li stopada na rok wczcsniej przed reali zacj 'l zadania. Uchwala Rady Mia sta decyduje. na które g rup y zadaJi środ ki Funduszu zostaną rozdzielone. Konkre tnc zad ania są zatem zasil ane fin ansowo na pod stawie lIchwal Za rz'ldu Miasta .. 4. Struktura przychodów I wydatków Gminnego Funduszu • Ochrony Srodowlska I Gospodarki Wodnel w Krakowie Zasoby finansowe Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej są pozahudżetową form" finan sowania przed s ięwzięć miasta . Uk ie runkowane s'l przede wszystkim na : ochronę pow ietrw. wód powierzc hniowyc h i podzie mnyc h. ochronę przcc iwpowodziow". rewitalizację z icłeni miejskiej. edukację ekologiezn,! oraz mo nitoring środow i s ka . Wplywy na rzecz funduszu pochodzą z opiat i kar pien iężnych za korzy stan ie ze środowiska naturalnego i wprowad ze nie w nim zmian . Naplyw środk ów finansowych na rachunek bankowy w ujęciu procentowym ks ztałtUje si~ na stępuj'lC o: 100% - to opiaty i kary za usuwanie drzew i krzewów. 50% - to opiaty za skladowanie odpadów i kary związane z niewlaściwym ich skladowaniem oraz 20% - opiat y za gospoda rcze korz.ystanie ze ś rodowi ska i wprowadzanie w nim zmian!!. Łqcznic na konto Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospoda rki Wodnej w Krakowie od dnia ro zpoczę c ia jego dzialalności do 2000 r. wplyn~lo. _.--------------------. 1;/i'krY\l'l1o.{(: wydaTkoll'I/lIifl F/llltlU.\'::y l'kolr,gi' ·:;' /Iyd/Ili e posil/dających (J.m/u!lw'.(/'i pra\\'· lIej. pod red. F. Piiltka. Wydawnictwo Ekonomia i Srouowbko. Katowicc- Bialy:->tok ~(JUO . X.

(8) Anul' H oluj. 104.5 mln zl. wydatkowano 71.7 mln zl, co daje 6'J 'k wykonania. W obszarze edukacji ekologicznej Fundusz przeznaczył Licznie I 255088 zł na placówki oświatowc zajm llj~)cc się-. organizowaniem Konkursów. L~ kologicznych.. semina-. ria propaguj'lcc oc hro nę środowiska oraz turnieje z wiedz y ekologkznej . Rok 2000 był efektywnie wykorzystany przez Fundusz. kt óry ,finansowal aż 38 zada ń z tego l akresu na kwotę 358 723 zł. Tabela 2 pokazuje również dynamikę. wydatk owania. środków picniężnych. na. edukację.. Warto. zwn')cić uwagę.. że. w latach 1999 i 2000 prze znaczono znacznie więcej pieniędzy na to zadan ie niż w latach ubiegłych . Badania nad emi sj'l za nieczyszczeń komunikacyj nych, wysypiskiem odpadów komunalnych i jakośeiq wody pitncj IV mie ście Krako-. wic to dziatania Funduszu -pomiarowych.. Liczbę. \V. zakresie wspomagania systemów kontro )no-. zrealizowanych zadali przed staw ia tabela 2 .. Tabl'l~1 I . Prt.ychOlly i wyd;.Itki GFOSiG\V w Kr;lkowil' w latar.:h 1994- 2000 Gminny FlInulISI. O.:!mllly Srodowiska i (j(lsp(ldarki Wodnej Rok. przychouy (w tys . /.1). 1994 11}t)5 1996 19lJ7 199X 1l)99 20( lO Razem. 5 846 ') 167 15149 12 190 II 670. 12 .\62 37945 10452(). wydatkI ( wty.\ .zl). dynamika. HKI .11 156,8 262h. dyn,lrnika. I 6X .\. 6290 II lXl9 II 'X17 X 6X4 14 272 16969 71 7 14. 20X.5 199.6 211 .5 649 .1. -. wyknnanil' { W (/(. ). HKI.(l 37.1.8 707 .H 707.6 516.1 X4K .2 I (KIX 5. 74 I 15 45. -. 6~. 29 69 78 lJH. ŻróJlo: opracowanie własne na podstawie materialów GFOSiGW w Krakowie. zada ń. i wykorzystanych srodków w zakresie edukacji ekologicznej oraz wymilg;lni;'1 systemów koni rolno-pomiarowych w Kr;'lkowie Tabela 2. Liczba. W~pnrn a gallic. sy stemów ktlntrolno- p()llliarowyc h. EUlIkacja ekologiczna Rok. liczba zrcali- wyllalkozowilJlych wana kwola zadań. 1994. 1995 1996. \()97 1991\ 1(91). 2(Xl(J R'.Izcm. 12 31 '1 15 .1j .10 .1 8 184. _.. Żródło: jak do tabeli l.. liCl.ba z]"eali ·. Jynalll ib. Zild<lń. (w l I ). 52 756 109450 111483. 50697 206914 365065 )5X 72"3 l 255 OHl-:. zow;lnych. HKI ,O 2075 211 J %.1 392 ,2 74X •I) M;O.O. -. ,-. 4 9 4 I 4 5 29. wydatkowana kwota Iw zl ). Jyl1illllika. 24 3(X) 125 (X)(I 145 (XXI. IIKI.11 837..1 I 449. 1 .1 413 I 7 I ,I X80..1 I 02 1. 1. 6S24S3. _.. 14200 liX X90 205 773 4l) 320.

(9) filiI k(jonO\\ '{JII h'. Gil/i 1/ I/L' 1-:( J Fu ndus::./( Ol·h f ( J/I Y ,~I"(ul( HI·iska .... Można. spostrzec pewnego rodzaju cyk li <':Z Il OŚ( \V wydatkowaniu fundu szu na te zadania. Lata 19Y6 i 2000 cechowala najw y/.sza dynamika w stosunku do roku wyjśc iowego. Lqcznic za 7 lat funkcj onowania Fundusz wydal na wspomaga nie systemów kontrolno-pomiarowych ponad 682 tys. zł. Tabela 3 przed stawi a wartości odnoszi.!cC się do następuj~,cyc h zadaJI: segregacja i gospodarcze wykorzys tanie odpadów oraz url.i.!d zc ni e. i utrzy manie zic.:lc ni . Fundusz pokryl koszty zakupu i obslugi kontenerów do sele kt yw nego zbierania odpadów komunaln yc h oraz podjąl akcję mając;1 'w celu zlik w idowa nie nie1cgalnych wysy p isk ś mieci. Do 2000 r. zrealizowano 34 zadania na kwot ę 2 972 779 z l. W za kre sie prac dotycqcych urz;/dzeni a i utrz ymania z iele ni w mieście Krak owie zrealizowano w s umie 443 zadani a, które mialy na ce lu poprawę stanu zdrowotnego. a tak że odmłodzenie drzewostanu wraz z krzewami. Dzięki tym zasobom finan sowym rozpoczęlo budowę dwóch parków miejskich (razem w 1999 oraz 1000 r . wydatkowano I 746 713 zl) oraz ut wo rzono no we ohszary zielone () przez nacze niu rekrearyjnyrn.. Tabeli.! 3. Liczba zadml i wykorzystanych srodków w zakrt'sic segregacji i gospodarczego wykorzystan ia odpadów, a także- ufz.)lIzcnia i utrzymania zieleni Segrega..:.ia i gos podarcze wykorzysl'lllic (xl padów Rok. liczba . ..reali · wydaIkoI.owanych w:lIla kwola l_adall l> 8 7 4. 6,8 DO 369325. 20m. .1. 294 807 265687 (,40277. .\4. 2972 779. Razem. liczba zrcalitlynal uika. , 45 .jO' 419150. zowan ych zadań. (W z ł). 1994 1995 1996 1997 [lJ98 1999. ,,. Url.'idl.cllic i utrzymanie i'iclcni. IIX).O Ił l ,et 184.7. 66. 106,9. 99. 85.4 76.9. 61 84. t85A. IUO. -. 44,. 7. 26. wydalkoWilna. kwot,\. dynamika. (w zl). 685KO 2010044 471 798. 2754944 I 174 179 82g 426 941 256 R 249 22 7. I()(),O 2930,<) 688.0 4017,1 1712,1 120X,O. 1J725. -. Żródlo: j ak do tabe li I .. Najwyższą. dynamik<I cechowal się 1997 rok, a wydatkowana 1;lezn ie kwota wyniosla 8 249 227 zl. W zakresie ochrony powietrza w Krakowie fundusz dofinansowal dzialania osó b fizycznych mające na celu likwida cję pieców ( 10 795) oraz kotlowni (130) na hlczną kwotę 2 502 20S zl. Ty m samym znacz.nie zmniejszono emisję szkodliwego dwutlenku siarki, pylów, a \;Ikic innyc h toksyczn yc h pie rwiastków. W 1996 r . d ynamika likwidacj i pieców hyla naj w ięk sza, ho a ż I RS 3 %, kolejne lata wykazuj,! tcndencję spad kow". W przypadku ma1ych kotlowni , od 1995 r., kiedy to wszedl w i.ycic program likwidacji palenisk węglowy c h w lokalach osób fi zycz nych, notuje sil' ich likwidację na nieznacznie zróżni('o wanym poziomic. 7. wyjqtkiem 1996 r" w którym usu-.

(10) AUllr. Holuj. ni,to 33 obiekty . Pełne dane liczbowe d(]ty c l.~c e zadali i wydatkowan yc h środ ków funduszu na ochronę powietrza znajduj,! się w tabeli 4. Wspart o tabe likwidację kotlo wni w budynkach będ,! cy ch własn oSci ~ osób prawn yc h na ląc z n ,! kWOlę 5 837 701 z ł. w e fekcie czego li czba kOllow ni zmalala o 105 . Podobnie jak w przy padku os{,b fi zycznyc h. lak i dl a osób prawnych 1996 rok s przyjał tego Iypu inweslycjolll . T~lbeJ a 4.. Licl.b., l..,dan i wykorzystan ych srodk ów w zilkresic ochron y powil."lrza. prl.cz osoby fi l.ycznc. Rok Rok. •. p lCCI'. 1I)ł} 5. I 77 1. 1996 1997 1998 1999. .' 11'1 I 2 107 I 261. 2000 Ra/.em. Wydatkowana b\' o!a ( W 1.1 ). Liczba zrc:ll izo\\''-Inych l.aJ:u', dynam ika. kot! own ie. dynamika. Im .o I X53. 12 .1.1. Im .o. 115,0. '24. I 137 I OJ X 10 795. '275.0 200 .0 1:'-1.0 225,0. I (, 27 IX 130. 71.2 69.X. 5S ,(). -. .\1 7 OWi 761 506 55X 6 X6. 2S0 28 l .10495') .. 279 6H2 :2 502 208. 150 .0. -. Dynamika. I(KI ,(I 140 .1. 176.1 SI) .2 ')6,2. RX.2. -. Żródlo : j'lk do 1:lbc li I.. T.ibcla 5. Liczba wykorzystan yc h srodk()\\, w zakresie Ol:hrony powietrza, ochrony wód i ochrony przcciwpowod/,iowe,i Oc hrona wód i ochrona. O(' hron:1 powit..'lrZa Rok. li('zha z!'calizowanych zadali. 1994 1995 1996 1997. 4 18 30. wydatkowana kwota ( W zł). przcc i W I)( ) WU( l ól,lwa Jyna mika. wydatkowana kWi\t;.l ( w zl ). dyna mika. I 198969. IIKI .O 8743. I 31 1 36U. I(Xl.O 14U.O. 1699619. I 23 9,4. 2 552 2JO. 27 1.6. lO. 874712. 199H 1999 20nU. 23 12. 67 9613 716 ()J9. 6 .\ 7,9 49 5,6 522.2. 5 602 594 39 18 842. 596 .3 417.1. R. .lR7.7. Razem. 105. .\ .1 161 8 5 8.17 701. 10 555 6.11 .1.1 302 407. Żródlo: jak do. 1.17 Dl. -. 9] 9 6.10. ~. 4 2 2120. 896J I t 23.4. -. land i I,. Na ochr(lIl, wód i ochron, przeciwpowod z iową fundu sz w sumie przezna czyi 33 302 ;j07 zł. Dzięki Iym ś rodkom (tabela 5) uszczelniano, oczyszczano i zregenerowano rowy melioracyjne zni szczone w 19 97 r ., zrek o nstruowano fragmentarycznie wały nadrzeczne oraz między innymi dofinansowano bud o wę oczyszczalni ściek ó w .. Kujawy" . Rok 2000 cechuje sit; naj większą.

(11) latach 1994-2000. 1996 dział H. %). kwota (w zl). 100. II 908582. 1.7 I ,9. 14,9. #. Zmiana. 2000. udział. kwota. udział. kwota. udział. kwota. udział. (w %). (w zl). (w %). (w. zł). (w %). (w zl). udział. 1994 2000. (w%). kwota (w zł). (w%). 16969338 358723. 100 2,1. 145 000. 0,9. -Hl,1. 9462314 66,3 13307412 78,4. +14,4. -. 100 0,4. 8684325 206914. 100 2,4. 14272 415. III 483. 100 II 906975 0,9 50697. 365065. 100 2,5. 20577 3. I ,7. 0,4. 24300. 0,3. 125000. 0,9. 7041260 59,1. 4895288. 56,3. 31 367. 0,4. 97785. 0,7. 19 ISO. 0,1. ,. I 174 179. 13,5. 2331386. 16,3. I 185009. 7. +2,9. 294807. 3,4. 265687. 1,9. 640 277. 3,8. - 17,2. 2057470. 23,7. 1625178. 1313 767. 7,7. -Hl,7. 5013355 42,1. #. #. 49320. #. 32. 471 798. 4. 6,7. 638 130. 5,4. 369325. 5468043 45,9. I 641 426. 12,8. 1999. 1998. 1997. #. 2754944 23.1. 3,1. 13,9. 11,4. -I.

(12) Fllllkljllll()I!'(lllie Glllil/lleg() FIIJIl/[IS:1I O/'hro/I.\' SnJ(/()H'isko, .. ~--~-. dynamikq wydatkowania środków funduszu na tę grupę zadail: jest ich Ił razy więcej w stosunku do 19'J...t r. Od 1'J97 r. dofinansowywane s~l równiei. lokalne l.)Czyszczalnie ściekóv.'. L~lczllie zrealizowano 24 projekty na kV,/OI<; 65 020 zł. Srodki funduszu pomogły ró\vniei. realizować program lokalnych inicjatyw Ill\Vest ycyjnyc h i III ieszkanio\\'ych przy budo\\' ie kanał i zacj i, W rarnach ochrony powierzchni ziemi gminny fundusz przeznaczył 2 mln zł na program gospodarki odpadami komunalnymi, Na profilaktyk<; zdrowotn'I dzieci zamies/kuj'lcych tereny szczególnej ocluol1y środowiska przeznaczono 14 830 l zl w latach I998-20()O_ Tabela 6 prJed~tawia udział wyhranych grup zadali \\' wydatkach (struktura wydatków) GFOSiGW w Krakowie_ Rcalizaeja zadati modernizacyjnych I inwestycyjnych SłU7,<lcych ochronie środowiska pochłaniała dotychczas największ;:) czę..~(' środków funduszu. Uśrl'dniaj~lc, jest to 5X,7(;/(, wydatk{)w rocznie, Rok 200() cechowal si, ponad 14'k wzrostcm udzialu środków w tej grupie zadaniowej \v stosunku do roku bazowego 1994. Natomiast przedsięwzięcia zwi'Izane z segregacj;:! i gospodarczym wykorzystaniem oraz składo\vaniem odpadów ~,pomimo zwiększenia wydatkowania w 2000 r. środków na len cel do MO ty s _zl (3 ,X %)- w porównaniu z 1994 L zmalaly o 17,2 %_. 5. Perspektywy funkclonowanla funduszy ekologicznych. w Polsce W ostatnich latach Polska poczyniła znaczne wysilki w kierunku ograniczenia zanieczyszczenia środowiska naturalnego, Jeszcze w latach osicll1dziesi'ltych sytuowala si, na jednym z clOlowych miejsc wśród palistw europejskich zagroi.onych katastrof'l ekologicz"'l_ Sytuacja, jaka pozostala po minionym systemie, wymaga systematycznej pracy, a taki,e zaangażowania dui_ych środków w celu ograniczenia strat ekologicznych_ Zaczyna się ona jednak powoli poprawiać. co przejawia się rozwi,)zanicm problemów dotyczących taL'_e ochrony środowiska_ Jednym z takich przykładów jest zmniejszenie emisji zallieczys/czell powietrza oraz wód, a także strumienia importu toksycznych wyrobów i odpadów, które mialy być skladowane w kraju_ Ogromny wplyw na istniej'lce środowisko naturalne mają funkcjonuj,!ee na terenie kraju fUlldusle ekologic/ne, Tworzone sq one w celu wspierania działal'l chroni:)cych środowisko naturalne oraz poprawiaj:}cych jego jakość. Sq znacz,-)cym podmiotem rynku finansowego w Polsce i od 1974 r, ciesz,-} się nieslahn'lc'l poptilanHlści'l_ Wiele prohlcmów zwiwanyeh z polityk,! ekologiczną pozostaje nierOl.wi'llanych. Obecny system zurz:ldzania ochroną środowiska w Polsce wykazuje wiele nowoczesnych rozstrzygnięć. lecz w wielu przypadkach zawiera znaczne ułolllllości i niedoci:lgnięcia. Przebudowa i dostosowanie tego systemu do pOliolllU strukturalnego i jakościowego, reprezentowanego przez kraje wys()ko rOI.Willi<;tl'. jest jednym I. warunków integracji ze strukturami Unii l:uropcjskiej. ROZWl\i dl.ial:lIl prockologicznych lllusi być dostoso-.

(13) An/fl" H o.. wan)' tiu poziolllu rozwoju gos podarki narodo wej . Dlall'go L'c lowe jest erck~ tywllt: wykorzystanie dosu;pnydl obecnie: ur.II. wprowauzenic nowych instrumeI1!ów. jak na przykład o piaty produktO\ve i depozytowe. a labe p"datki ekologie/nt.!, Działania gospodarcze i spnłe L'ZIll' mll S I.'~ doprowadzi ć dn nowego uks/Jałtowania sWlad Ol1lOŚci, a priorytetowym ha slcm i las.H.hl. li nic tylko sloga llem. musi l1y(' odpowicdzialnosl' mate ria lna "zan iec zyszL'l.aj 'IL'ego" wraz z hez \V /g It;d IlUSC i .t jej pr Le sIrt.e ga Ił i a . Ophlty Za korzystanie ze ś rouow i s ka oraz Z\Vi;'II.;'II\(.' z nimi fundu sze ekologiczlle ul cgn:! znac znym Lmiano m , kt ó re n<l st;n>iq najwc ześ niej za 4 lata, po wejściu do Unii Europejskiej. W Unii na szersZ'l skal, stosuje si, podatk i eko log iI.:' I,nt:, dlatego tei. fUllk",:jollowanic fundu szy cdo\vych w ochronie ś rodowi ska jest zdecydowanie Il1lliCj SZL', Ponadto fUllduS /.L' ce lowe maj;,! \v<; ż s zy zakres, zadall ia hardziej skonkn:tyzo\vane i hory zo llt cl.asuwy jasno okre ,~ I Llny ( w PolSCl' c/as dzia łan ia nie jl..'st og raniczo n)' przL'pis:lmi), Z dru giej strony trzeba zaz na (zy~. ŻI..' polski systc lIl fundu szy l~ k () log iL' zn yc h spcinia s\Voj'ł rnlt; i jest pozytyw nie o(c ni ~lI)y przez ~ k s pcrt ów unijn yc h. Moż na w i~( w lli ns kow~I(:. że fundus ze. ochron)' srodo wis ka i gos pouarki w()(\ ncj pOlos tan~~ jeszcze prze z kilka lat. 1"II11iana opiat na podatki ckol ogiL'zllL' nil' jest jethlO/,nac /lla z lik \V idacj . ! Funduszu Narodowego i funduszy \\'ojcw(',d zkich, pOlliL' \vai. istniej;) jeszC/L' inne dodatkowe iJ-ódla docIHKk)'V tych funduszy. Nie posiad aj;"..'e srodkl')\\, I. prowadzen ia działaln ośc i gns podarL'zcj gllli nne i powiato we fundusze ochrony śrudowi s ka i gospodarki wodnej Illog.! zost ać zli kwido willle . Opt ymaln y m mzwi'lzanicm by łob y wprowad ze llie poJatków c)...ologiL'l.ll ych , ak tak . hy część tych środk ów przekaz ywana by ła do budżetu samorl.:. ,dó\V powi:'l towych i gminnych.. The Functloning ol a Gmina Fund lor Envlronmental Proleclion and Waler Managemenl Based on Ihe Example ol Kraków Thć 1I ~llur al. e nvironmt:'nl in Po land has lll'c lI lk'v:I:-.lalcd and o"c:ru:-'l'd lO ~t hi gh dt'gret: , Improving qllalit y, and Ihercforc h,tJring dcgr:tdalion , a:-. we ll as rec l:lillling d..' " a slal l~ d lanu n:lJu ircs not onl y m:t ssive financia l ollll ays hu! also sig nifiL'óllll L' hangt ' s in the approaL'h 10 lI sing nalllwl resourl'CS, includi ng (he cn~~ll io ll ol' a l11('thod for th e opt ima l alhKalio ll ol' 1i mileo fUlld s, Therefnrc, Ihe ad ju sIIlll' tlt ol' cconolll it, (kw ]oplIlcnl a ud ma na gl'IIlcll 1 s y sIl' III go ais lo the requircmcnl s ol' ('llviroJl lllcntal prolccli l)1l h:ls hecome l'TlIL'ial, O lli: ol' Ihe mon: importanI l'Icrncnts ol' the management system is sc kcling SOllrCCS (lI' finalll'c for cnviron lllt:nt a] Illeasures . The alm ol' Ihis arlide is lO prcscnl Ihe rok' ol' l' lI virOnmenl al funds in fitlancing e n" ironlllc nlal prolt'l'l ioll haseu 0 11 all itn:t1 ys is ol' Ihe opl'ratiolls nf IIH.' (j llli!la Fund IClr En vi roTlI1lt'1I1 aI PrOI~L'1 iOIl :t1lJ W ;llcr M;mage nlt' nI in K r:II\6w ,.

(14)