Elektroniczne środowisko rynku pracy - wyzwanie dla Polski

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 684. 2005. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Agnieszka Pichur Katedra Przedsi´biorczoÊci i Innowacji. Elektroniczne Êrodowisko rynku pracy – wyzwanie dla Polski 1. Wst´p Istotnym warunkiem bogactwa kraju jest dobrze zorganizowania efektywna praca. Zmiany zachodzące w funkcjonowaniu gospodarki w wysoko rozwiniętych krajach wskazują, że obserwuje się silne tendencje do przechodzenia od gospodarki opartej na pracy i kapitale do gospodarki opartej na wiedzy, w której istotną rolę odgrywa informacja1. Wiedza staje się podstawowym zasobem nowoczesnego społeczeństwa nazywanego społeczeństwem informacyjnym. Sukcesy ekonomiczne, pozycja konkurencyjna państw i przedsiębiorstw w coraz większym stopniu zależą od poziomu wiedzy społeczeństwa. Dobrze wykształcone społeczeństwo, posiadające umiejętności twórczego myślenia, wspomaga rozwój gospodarczy i społeczny kraju, a także postęp technologiczny. Dobrobyt, jakość życia społeczeństwa zależy od tworzenia, zdobywania i wykorzystywania wiedzy. Zasadniczą rolę w nowoczesnej gospodarce odgrywa informacja, ogromne znaczenie ma stosowanie i rozwijanie technologii informacyjnych oraz technik informacyjno-komunikacyjnych, które wzmacniają proces przekazywania informacji (potencjalnego źródła wiedzy). Rozwój techniki społeczeństwa informacyjnego (głównie Internetu) sprawia, że wzbogacane są metody przekazywania wiedzy, zmienia się efektywność procesu edukacyjnego. Techniki społeczeństwa informacyjnego (TSI) dają możliwość spełnienia konstytucyjnego postulatu dostępu i upowszechniania informacji oraz wiedzy. Warunkiem wykorzystywania dobrodziejstwa TSI w budowaniu konkurencyjności gospodarki i promowaniu rozwoju społecznego jest jednak odpowiednie tworzenie infrastruktury telekomunika1 ePolska – plan działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego na lata 2000–2006, Ministerstwo Łączności, Warszawa 2001, s. 6..

(2) 92. Agnieszka Pichur. cyjnej, a także edukacja w zakresie jej wykorzystywania. Zamiany zachodzące w technice i technologiach informacyjnych wywierają znaczący wpływ na procesy gospodarcze, ale i społeczne, zmienia się bowiem styl życia i pracy ludzi. 2. Przemiany i wyzwania dla Polski a rynek pracy W Polsce od lat 90. obserwuje się istotne zmiany w funkcjonowaniu gospodarki związane z transformacją ustrojową. Polskie społeczeństwo ciągle uczy się zasad życia w gospodarce rynkowej, doświadcza restrukturyzacji nieefektywnych przedsiębiorstw i zmian w zakresie produkcji. Ogromna rzesza doświadczonych pracowników stoi przed koniecznością zdobywania nowych kwalifikacji, wiele młodych ludzi kończąc edukację odkrywa, że rynek pracy zgłasza zapotrzebowanie na inne, nowe zawody. W rządowym dokumencie dotyczącym „Narodowej strategii zatrudnienia” znajduje się wskazanie, że wszelkie działania państwa dotyczące rynku pracy powinny zmierzać do zwiększenia stopnia zatrudnialności (czyli wyposażania ludzi w atrybuty warunkujące ich zatrudnianie), samo jednak zatrudnienie zależy od przedsiębiorczości i zdolności adaptacji przedsiębiorstw i jednostek do gry rynkowej2. Wyzwaniem dla polskiej gospodarki i społeczeństwa jest integracja z Unią Europejską (UE) i co za tym idzie – pełne uczestnictwo w gospodarce i wymianie międzynarodowej. Przystąpienie do Unii Europejskiej oznacza też określone zmiany dotyczące rynku pracy, stosunków między pracodawcą a pracownikiem. Jedną z naczelnych zasad, na jakich opiera się wspólnotowe prawo pracy, jest zasada swobodnego przepływu pracowników, osób prowadzących samodzielną działalność gospodarczą w obrębie państw członkowskich3. Prawo wspólnotowe będzie oddziaływało na regulacje dotyczące stosunków między pracodawcą a pracownikiem w myśl socjalizacji stosunku pracy. Chodzi głównie o udział pracowników w podejmowaniu decyzji dotyczących przedsiębiorstwa (partycypacja), zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, jak też równości traktowania kobiet i mężczyzn4. Takie aspiracje łączą się z dostosowaniem polskiego prawa do przepisów unijnych, ale także z informowaniem społeczeństwa o warunkach i następstwach uczestnictwa w tej organizacji. Zmiany zachodzące w Polsce polegają na ciągłym uzupełnianiu opóźnień w rozwoju, jakie narosły po II wojnie światowej. Ustrojowa transformacja Polski oraz starania o członkostwo unijne spowodowały i nadal wymuszają określone zmiany w zakresie produkcji, stosowanych techno2 Narodowa strategia wzrostu zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich w latach 2000–2006, MPiPS, Warszawa 1999. 3 Co czeka przedsiębiorcę po przystąpieniu do Unii Europejskiej – prawo pracy, Ministerstwo Gospodarki, Departament Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 2000. 4 Ibidem..

(3) Elektroniczne środowisko rynku pracy – wyzwanie dla Polski. 93. logii, podejścia do pracy – pojawia się zapotrzebowanie na nowe zawody, a także nowe umiejętności (np. obsługę komputera, znajomość języków obcych). Warto jednak podkreślić, że transformacja polskiej gospodarki to także droga do tworzenia globalnego społeczeństwa informacyjnego. W 1999 r. przewodniczący Unii Europejskiej, Romano Prodi, ogłosił inicjatywę „eEuropa”, w której kraje Unii Europejskiej deklarowały budowanie dynamicznej i konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy. Za najważniejszą przesłankę rozwoju gospodarek UE uznano inwestowanie w rozwój zasobów informatycznych. Promocja Internetu i technologii informatycznych stała się jednym z podstawowych narzędzi polityki UE. W gospodarce opartej na wiedzy zasadniczą rolę odgrywa informacja (potencjał wiedzy). W takiej nowoczesnej i dynamicznej gospodarce ważne są umiejętności proceduralne obejmujące wyszukiwanie informacji, ich przetwarzanie, ocenę ich wiarygodności, istotności i ich prezentacje5. Technologie informatyczne oraz Internet mogą tworzyć warunki bezpośredniego i powszechnego dostępu do informacji, tym samym są one istotnym elementem budowania gospodarki opartej na wiedzy. Wykorzystanie infrastruktury informacyjnej i technologii informacyjnej w stosunkach społecznych to cecha „globalnego społeczeństwa informacyjnego”. Ze względu na upowszechnianie komputeryzacji działań i pracy, w literaturze pojawiały się terminy „społeczeństwo cybernetyczne”, „cyfrowe”, „wirtualne”. Pod koniec lat 80. P. Drucker podejmując rozważania o znaczeniu informacji i nowych warunkach gospodarowania posługiwał się terminem „społeczeństwo wiedzy”6 (knowledge society). Pojęcia „społeczeństwo informacyjne” (information society) i społeczeństwo oparte na wiedzy (knowledge-based society) są stosowane zamiennie7. Termin „społeczeństwo informacyjne” podkreśla znaczenie powszechnego wykorzystania technologii informacyjnych, natomiast „społeczeństwo wiedzy” to termin, który wskazuje na znaczenie wiedzy i kreatywności w budowaniu konkurencyjnej gospodarki. T. Goban-Klas, P. Sienkiewicz wskazują na to, że w warunkach społeczeństwa informacyjnego tak rozwinięte środki przetwarzania informacji i komunikowania są podstawą tworzenia dochodu narodowego i dostarczają źródła utrzymania większości społeczeństwa8. „Globalne społeczeństwo informacyjne” to inne społeczeństwo, nie z tego powodu, że ma dostęp i wykorzystuje technologie informatyczne, systemy komputerowe, ale przede wszystkim dlatego, podkreśla to W. Cellary9, że zmienia 5. Por. ePolska…, s. 5–8. P.F. Drucker, The New Realities, Mandarin, London 1989. 7 ePolska…, s. 69. 8 T. Goban-Klas, P. Sienkiewicz, Społeczeństwo informacyjne, szanse, zagrożenia, wyzwania, http://users.uj.edu.pl/~usgoban/agh.html, wrzesień 2003. 9 W. Cellary, Przemiany społeczne i gospodarcze [w:] Raport o rozwoju społecznym, UNDP, wrzesień 2002. 6.

(4) Agnieszka Pichur. 94. się model funkcjonowania instytucji społecznych i gospodarki10. M. Porter11 przestrzega jednak przed traktowaniem Internetu (nowych technologii) jako tego, co zmienia wszystko. Na wzór inicjatywy „eEuropa”, w Polsce powstał dokument: „ePolska – plan działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego w latach 2001–2006”. We wrześniu 2002 r. zaprezentowany został raport o rozwoju społecznym „Polska w drodze do globalnego społeczeństwa informacyjnego”. Dokument ten przygotowany został w ramach „Programu Narodów Zjednoczonych ds. rozwoju w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych”. Raport prezentuje wyzwania i jakościowe zamiany dla polskiej gospodarki, społeczeństwa, kultury, edukacji i rynku pracy, które są mocno związane z procesem informatyzacji i komputeryzacji życia. Kolejny dokument opracowany przez Komitet Badań Naukowych z dnia 10 marca 2003 r. – „Strategia informatyzacji Rzeczpospolitej Polskiej – e Polska” jako najważniejsze cele dla Polski podaje12: – powszechny Internet szerokopasmowy dla szkół, – „Wrota Polski” (internetowe serwisy administracji publicznej), – polskie treści w Internecie, – powszechną edukację informacyjną. Na podstawie powstających strategii i planów rządowych, podejmowanych inicjatyw legislacyjnych, dostosowawczych do wspólnotowego prawa unijnego wyraźnie widać dążenia Polski do włączania się w zmiany społeczno-gospodarcze, które mają już miejsce w krajach wysoko rozwiniętych. Tworzenie w Polsce warunków do rozwoju nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy polega nie tylko na spełnianiu warunków do funkcjonowania społeczeństwa informacyjnego, lecz także na nadrabianiu rozwojowych zaległości z poprzednich dekad. Z punktu widzenia badań nad przedsiębiorczością należy zaznaczyć, że Internet jest źródłem wielu pomysłów na prowadzenie działalności gospodarczej. Specyfika Internetu pozwala na wprowadzenie nowatorskich rozwiązań wspomagających zarządzanie przedsiębiorstwem. Daje też szanse powstania unikalnych firm, których działanie bez łączy internetowych byłoby nieefektywne. Tym samym Internet umożliwia rozwój elastycznych form zatrudnienia, takich jak telepraca. Jest to metoda pracy, forma zatrudnienia, wykorzystująca w organizacji pracy i w sposobie świadczenia pracy właśnie techniki informacyjne (Internet, telefon, wideotelefon itp.). Ta forma zatrudnienia jest atrakcyjna dla niektórych grup społecznych, np. osób niepełnosprawnych, kobiet opiekujących się dziećmi. Internet jako globalna sieć umożliwia przesyłanie relatywnie tanio i szybko wartości (ich nośni10. Por. W. Cellary, op. cit., s. 30. M.E. Porter, Strategy and the Internet, „Harvard Business Review” 2001, marzec. 12 Strategia informatyzacji Rzeczpospolitej – ePolska, KBN, 10.03.2003, s. 1. 11.

(5) Elektroniczne środowisko rynku pracy – wyzwanie dla Polski. 95. kiem jest bit) oraz interaktywność komunikacji. Popularyzowane i rozwijające się TSI sprawiają, że stanowisko pracy niekoniecznie musi być przyporządkowane do określonego miejsca pracy. Telepraca, czyli praca wykorzystująca TSI, spełnia postulat elektronicznego i zarazem elastycznego biura, wykracza poza betonowe ściany miejsca pracy (często oznacza to pracę w domu). Z punktu widzenia pracodawcy, ta forma pracy może przyczynić się do ograniczania kosztów pracy związanych z określoną fizyczną przestrzenią, daje możliwości wykorzystywania umiejętności ludzi – specjalistów w dużym geograficznym rozproszeniu. W Polsce warunkiem rozwoju tej formy pracy jest rozbudowa infrastruktury informatycznej, doskonalenie umiejętności wykorzystywania TSI, tworzenie formalno-prawnych podstaw rozwoju telepracy, ale także przełamanie określonych schematów pracy i nadzoru pracowników. 3. Praca i zatrudnienie w nowym Êrodowisku technologii społeczeƒstwa informacyjnego Obecna popularność Internetu oraz jego rosnące zastosowanie w wielu dziedzinach życia świadczą o tym, że spośród dotychczas znanych narzędzi przesyłania informacji (radio, telefon, wideotelefon, telewizja, telewizja kablowa) jest to narzędzie unikalne. Poprzez technologie informatyczno-komunikacyjne (TIK), m.in. Internet, różne organizacje i społeczności powiązane są coraz to większą siecią wzajemnej wymiany informacji. Internet jest kanałem komunikacji, który daje szansę otrzymywania informacji zwrotnych, może służyć do przesyłania tekstu, grafiki i dźwięku. Dzięki niemu dostęp do zasobów informacyjnych możliwy jest bez względu na czas i miejsce. Internet jest siecią łączącą cały świat, umożliwia szybkie przesyłanie danych cyfrowych, a koszty połączeń są relatywnie niskie. Możliwości i specyfika Internetu sprawiają, że wartości fizyczne transponowane są na nośniki cyfrowe właśnie tak, aby można było przesłać je poprzez Internet (szybko i tanio). Przesyłany poprzez Internet bit jest nie tylko nośnikiem informacji, ale służy do transferu wartości13. Przesyłana elektroniczna forma pieniądza, zdjęcia, usługi konsultingowe, programy komputerowe, muzyka – to nie tylko informacje, ale wartości, które można sprzedać, kupić i dostarczyć przez Internet. Sieć internetowa nie tylko usprawnia wzajemne komunikowanie się, ale także umożliwia przesyłanie wartości. Internet nie jest więc tylko kanałem komunikowania, ale przestrzenią wymiany zasobów i wartości. W dobie nowoczesnego i globalnego społeczeństwa informacyjnego „coraz więcej ludzkiej energii,. 13 Por. A. Pichur, Internetowe wspieranie przedsiębiorczości w dobie społeczeństwa informacyjnego. Wiek XXI, Zeszyty Naukowo-Teoretyczne PWSBiA, nr 4(6), Warszawa 2002..

(6) Agnieszka Pichur. 96. twórczości i innowacyjności przenosi się do świata równoległego – przestrzeni wirtualnej”14. Techniki informatyczne i komputeryzacja czynności to elementy codziennego życia nowoczesnego społeczeństwa, które bez wątpienia przekładają się na zmiany na rynku pracy – zmiany w strukturze branżowej, zanik wielu zawodów i powstawanie innych, znaczenie nowych kwalifikacji i umiejętności. Zastosowanie technologii informacyjnych wraz z towarzyszącymi zmianami w metodach i sposobach organizowania pracy zmienia środowisko pracy i zatrudnienia dla pracodawców, pracowników, jak również poszukujących pracy. Nowe środowisko technologii społeczeństwa informacyjnego oznacza nowe wyzwania i wymagania, które obrazowane są w czterech obszarach, takich jak: nauka, praca, usługi i przedsiębiorstwo15. Tabela 1. Wyzwania i wymagania nowego środowiska zatrudnienia i pracy Segment. Wyzwania i wymagania. Nauka. – nowe formy nauczania i szkolenia – multimedialne nauczanie, elektroniczne nauczanie na odległość (e-learning) – nowe umiejętności przyszłych nauczycieli zwiazne z wykorzystaniem TSI – nowe zapotrzebowanie na naukę oraz szkolenia pracowników i potencjalnych pracowników odnośnie do TSI – ciągła potrzeba kształcenia i dokształcania (long life learning) związana z szybkim i ciągłym rozwojem technologii informacyjnych potrzebnych do nauki i do pracy. Praca. – nowe formy organizacji pracy – praca zdalna, medialna, telepraca (mediated working, e-working, telework). Internet (TSI) może pokonywać ograniczenia czasu i przestrzeni i dlatego wzrośnie znaczenie elastycznych form i godzin pracy, kontraktów czasowych. Fizyczna lokalizacja pracownika stanie się mniej znacząca, praca bardziej niezależna, twórcza – nowe umiejętności pracowników i nowo zatrudnianych związane z elektronicznym wymiarem pracy. Potrzeba umiejętności społeczeństwa informacyjnego ze strony wielu różnych grup zawodowych, których praca, wiedza, kształcenie będzie wspomagane poprzez dostęp do Internetu, elektroniczne piśmiennictwo. 14 K. Krzysztofek, Polska – społeczeństwo „trzech prędkości” [w:] Raport o rozwoju społecznym, UNDP, wrzesień 2002. 15 Por. Social and Human Capital Interactions, SEC, 2003, nr 652; Employment and Social Police: a Framework for Investing in Quality, COM, 2001, nr 222; Strategies for Jobs in the Information Society, COM, 2000, nr 4..

(7) Elektroniczne środowisko rynku pracy – wyzwanie dla Polski. 97. cd. tabeli 1 Segment. Wyzwania i wymagania. Usługi publiczne. – elektroniczne usługi publiczne, takie jak: elektroniczna administracja (e-government), nauka na odległość (e-learning), elektroniczna służba zdrowia (e-health) – wykorzystanie TSI prowadzi do powstania nowych usług (elektronicznych) i rynków. Przedsiębiorstwo. – nowa infrastruktura informatyczno-komunikacyjna dla prowadzenia działalności gospodarczej – szkolenia dla pracowników związane z podnoszeniem umiejętności z wykorzystywaniem technologii informatyczno-komunikacyjnych – przedsiębiorstwa opierające swoją działalność na zasadzie sieci powiązań i kontaktów (network enterprise). Źródło: opracownie własne na podstawie: Building the Knowledge Society: Social and Human Capital Interactions, SEC, 2003, nr 652; Employment and Social Policy: a Framework for Investing in Quality, COM, 2001, nr 222; Strategies for Jobs in the Information Society, COM, 2000, nr 4.. Niewątpliwie zamiany w zakresie informatyki przekładają się na zmiany w stylu życia i pracy. Rozwój technik społeczeństwa informacyjnego (TSI) wzbogaca metody przekazywania wiedzy, może zwiększyć atrakcyjność procesu edukacyjnego, polepszyć jego efektywność. Za pomocą TIK pracujący i poszukujący pracy mogą docierać do bogatych źródeł informacji i wiedzy, wykorzystywać je i adaptować się do nowych warunków środowiska rynku pracy. Pracodawcy coraz bardziej są zainteresowani zasobami ludzkimi – kapitałem ludzkim jako generatorem wiedzy. Z danych statystycznych zgromadzonych przez Komisję Unii Europejskiej wynika, że16: – 40% mieszkańców UE wykorzystuje Internet (największy wskaźnik ma Szwecja – 70% mieszkańców, najniższy Portugalia – 32%); – 53,2% ogółu zatrudnionych w UE wykorzystuje komputer do swojej pracy, większość z nich to osoby zatrudnione na stanowiskach menedżerskich (87%); – 81% użytkowników komputerów w pracy korzysta z Internetu; – 65% pracowników UE twierdzi, że poprzez wykorzystanie komputerów jakość pracy wzrosła. Duże znacznie przy wykonywaniu pracy przypisywane jest TIK. Aż 82% mieszkańców UE twierdzi, że komputery i Internet są istotne przy wykonywaniu pracy. Rys. 1 przedstawia znaczenie przypisywane wykorzystywaniu komputerów i Internetu dla różnych aspektów życia. 16 Building the Knowledge Society: Social and Human Capital Interactions, SEC, 2003, nr 652..

(8) Agnieszka Pichur. 98. 100 80. 74. 60 33. komunikację z rodziną i przyjaciółmi. 20. 31. dostęp do administracji publicznej. 40 22. 38. 44. 82 71. 52. pracę (procent korzystających). pracę (procent zatrudnionych). telepracę (procent zatrudnionych). wyszukiwanie informacji o produktach i usługach. wyszukiwanie materiałów edukacyjnych. uzyskiwanie informacji lub darmowe usługi. zakup produktów i usług. 0. Rys. 1. Struktura odpowiedzi na pytanie: „Komputery (wykorzystanie Internetu) są ważne, ponieważ umożliwiają…” (% pracujących i poszukujących pracy w UE) Zródło: Eurobarometer, October 2002.. Według przeprowadzonych badań, 60% ludności stanowiącej siłę roboczą w UE uważa, że TIK są istotne, aby wykonywać pracę, 40% uznaje, że są istotne, aby dostać pracę. Rys. 2 dokładniej przedstawia znaczenie komputerów i Internetu dla zatrudnienia. 80 60. 60 40. 40 27. 28. aby wykonywać telepracę. aby utrzymać pracę. 20 0 aby dostać pracę. aby wykonywać pracę. Rys. 2. Znaczenie komputerów i Internetu dla zatrudnienia (% pracujących w UE wliczając niezatrudnionych) Źródło: jak do rys. 1..

(9) Elektroniczne środowisko rynku pracy – wyzwanie dla Polski. 99. Z pewnością polityka wielu krajów Unii Europejskiej i z nią stowarzyszonych, wspierająca wykorzystanie nowoczesnych technologii oraz inwestycje przedsiębiorstw w nowoczesne technologie informatyczno-komunikacyjne – zmniejsza koszty zdobywania informacji, ich przetwarzania, przechowywania danych. Dyfuzja TIK, głównie Internetu, znaczenie przypisywane umiejętności ich wykorzystania – tworzą nowe warunki prowadzenia działalności gospodarczej i pracy, jednak z pewnością powodują frustrację, obawy pracowników i szukających pracy związane z potrzebą ciągłego kształcenia się i zdobywania umiejętności wykorzystania TIK. 4. Technologiczne wspieranie ryku pracy Internetowe zasoby informacyjne są bogate w treści o bardzo różnej tematyce (gospodarczej, edukacyjnej, kulturowej), legalne i nielegalne, aktualne i nieaktualne. Internet z pewnością daje możliwości docierania do cennych informacji gospodarczych, rozwijania nowych powiązań gospodarczych i współpracy partnerskiej, wchodzenia w sieci wspólnot interesów; umożliwia świadczenie usług i przesyłanie wartości. W tak bogatym środowisku informacyjnym liczy się dotarcie do odpowiedniej i wartościowej informacji. Tu pojawia się postulat zorganizowania treści, które mogą być przydatne i poszukiwane przez uczestników rynku pracy. Wykorzystanie nowych technologii może podnieść jakość i dostęp do informacji, także dotyczących sytuacji na rynku pracy. Wykorzystanie TIK może wspierać rynek pracy szczególnie poprzez nowy wymiar usług – elektroniczne doradztwo i pośrednictwo w poszukiwaniu pracy i zatrudnieniu. „Usługi elektroniczne mogą połączyć oferujących pracę i poszukujących pracy łatwiej i na większą skalę”17. Elektroniczne urzędy i instytucje, ich zasoby informacyjne, służą zmniejszeniu kosztów działania, poprawie współdziałania klient–urząd, umożliwiają dogodniejsze załatwianie spraw. Elektroniczny aspekt funkcjonowania urzędów publicznych potwierdza, że ich działalność rozszerza się także o przestrzeń wirtualną. Serwisy internetowe – elektroniczne platformy dla oferujących i szukających pracy mogą: – łączyć poszukujących pracy i oferentów łatwiej i na większą skalę niż tradycyjne usługi pośrednictwa pracy, – wzmocnić pokonywanie tradycyjnych barier związanych z mobilnością i geograficzną odległością, – umocnić dystrybucję wiedzy i informacji o rynku pracy, – stworzyć sieć powiązań, która szczególnie umocni bezrobotnych lub niepełnosprawnych w poszukiwaniu pracy, rozwiązywaniu związanych z tym problemów, – umacniać przejrzystość warunków na lokalnym bądź krajowym rynku pracy dzięki łatwemu dostępowi do informacji. 17. Informational Society Jobs – Quality for Change, SEC, 2002, nr 372..

(10) Agnieszka Pichur. 100. 50 40 %. 42. 48. poszukiwanie pracy. e-administracja. 34. 30 20 10. 11. 0 e-demokracja. e-learning. Rys. 3. Zainteresowanie elektronicznymi usługami publicznymi w Unii Europejskiej Źródło: jak do rys. 1.. Instytucje publiczne rynku pracy, jak również organizacje komercyjne rynku pracy w dobie społeczeństwa informacyjnego będą oferować swoje usługi on-line. Badania dotyczące elektronicznych usług sektora publicznego w Europie wskazują na duże zainteresowanie ze strony badanych serwisami internetowymi z zakresu tematyki rynku pracy. Zainteresowanie serwisami innymi niż organizacji publicznych, pomocnymi w wyszukiwaniu pracy deklaruje 42% mieszkańców UE (rys. 3). 5. Elektroniczny wymiar rynku – z polskiej perspektywy W polskim planie działań na rzecz społeczeństwa informacyjnego18 zostały zapisane cele i zadania, jakie stoją przed instytucjami koordynującymi politykę związaną z rynkiem pracy. Dotyczą one głównie krajowych urzędów pracy i Ministerstwa Pracy i Spraw Socjalnych. Wśród najważniejszych działań znajdują się: – sporządzanie prognozy zapotrzebowania na zawody i specjalności z zakresu technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz analizy zapotrzebowania na te zawody, ujednolicenie klasyfikacji nowych zawodów i specjalności; – utworzenie komputerowej bazy danych o standardach kwalifikacji zawodowych; – opracowanie programów szkoleniowych z zakresu wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych dla poszukujących pracy; – utworzenie komputerowej bazy danych o rynku pracy z uwzględnieniem informacji o zawodach deficytowych i nadwyżkowych w formie strony WWW, 18. ePolska…, s. 38–43..

(11) Elektroniczne środowisko rynku pracy – wyzwanie dla Polski. 101. zawierającej także materiały o charakterze informacyjno-doradczym prezentujące oferty urzędów pracy dla różnych adresatów; – opracowanie programu doradztwa i kształcenia zawodowego z wykorzystaniem nowoczesnych technik informacyjnych. Polska jest krajem promującym, podobnie jak inne kraje Unii Europejskiej, technologie społeczeństwa informacyjnego – dostęp do Internetu i jego wykorzystanie. Celem przeprowadzonego badania na przełomie czerwca i września 2003 r. było rozpoznanie zawansowania elektronicznego rynku pracy w Polsce. W tym celu dokonano przeglądu zawartości stron internetowych i serwisów o szerokiej tematyce pracy. W Polsce istnieje pięć dużych portali horyzontalnych19 (gazeta.pl, wp.pl, onet. pl, interia.pl, hoga.pl – organizacje komercyjne). Każdy z nich wśród szerokiej gamy tematów oferuje zorganizowane tematycznie witryny poświęcone kategorii „praca”. W tej kategorii tematycznej usługi obejmują: – doradztwo z zakresu poszukiwania pracy i zdobywania kwalifikacji, – pośrednictwo w poszukiwaniu pracy (prezentowanie ofert pracy), – regulacje prawne na rynku pracy (zmiany w kodeksie pracy, wzory umów), – tematykę pracy z ludźmi (problemy pracowników, opinie pracowników, psychologów). Oprócz portali horyzontalnych, tematyka rynku pracy prezentowana jest w serwisach internetowych poświęconych wyłącznie rynkowi pracy (portale wertykalne – wortale). W celu odnalezienia serwisów internetowych poświęconych wyłącznie zagadnieniu „praca” skorzystano z katalogów portali informacyjnych. Wykorzystując elektroniczny katalog stron internetowych jednego z wiodących portali w Polsce, w kategorii „rynek pracy” odnaleziono 51 wskazań na tematyczne serwisy internetowe. Wszystkie ze wskazywanych stron internetowych odsyłały użytkownika do serwisów internetowych firm prywatnych. Po wstępnej selekcji 51 stron internetowych, 20 z nich uznano za aktualne. Drugim kryterium selekcji był czas ładowania – czas dostępu do serwisu. Serwisy internetowe rynku pracy wybrane do analizy zwartości ładowały się w czasie nie dłuższym niż 20 sekund. Do 20 firm prowadzących serwisy internetowe zostały wysłane pocztą elektroniczną kwestionariusze dotyczące profilu firmy i jej działania. Odpowiedzi udzieliło 10 z 20 organizacji prowadzących serwisy internetowe.. 19. Stan na listopad 2002..

(12) Agnieszka Pichur. 102. 6. Ogólna charakterystyka serwisów internetowych poÊwi´conych rynkowi pracy Serwisy internetowe rozpoczęły udostępnianie informacji z zakresu rynku pracy między 1998 a 2002 r. (jeden z nich w Niemczech w 1995 r). Dla 2 z nich elektroniczne usługi związane z rynkiem pracy są jedynym polem działania; 8 z nich poza elektronicznymi usługami dostarcza inne (tradycyjne) usługi na rynku pracy (szkolenia, doractwo, pośrednictwo); 3 z nich dostarczają inne usługi elektroniczne, niezwiązane z rynkiem pracy;10 z nich współpracuje z innymi elektronicznymi serwisami rynku pracy (wymiana ofert pracy, informacji, danych na temat rynku pracy). Z innymi instytucjami rynku pracy (świadczącymi nie elektroniczne, tradycyjne usługi rynku pracy) współpracuje 5 serwisów internetowych, współpraca dotyczy np. konferencji, szkoleń. Tabela 2. Charakterystyka serwisów internetowych rynku pracy Motywy uruchomienia serwisu. wskazania. Naśladownictwo konkurentów przede wszystkim za granicą. 3. Naśladownictwo konkurentów przede wszystkim w kraju. 2. Takie obserwowaliśmy sygnały z rynku / oczekiwania naszych klientów. 8. To właśnie Internet daje duże szanse na skuteczne realizowanie naszej misji. 4. To uzupełnienie naszej dotychczasowej działalności. 4. To nowy, niezagospodarowany segment usług na rynku. 5. Dokumenty dotyczące informatyzacji, popularyzujące Internet (eEuropa, ePolska). 2. To obecnie szansa na utrzymanie się na rynku. 1. Inne. 0 Profil użytkowników instytucjonalnych (w %). Średnie firmy. 50. Małe firmy. 23. Duże firmy. 10 Profil użytkowników prywatnych (zatrudnieni, poszukujący pracy). Równowaga między kobietami i mężczyznami Wykształcenie: wyższe średnie, studenci inne Podstawowy segment wiekowy. – 43–60% 13–42% 0,3–9% 18–35 lat.

(13) Elektroniczne środowisko rynku pracy – wyzwanie dla Polski. 103. cd. tabeli 2 Opłaty. Wskazania. Bez opłat. 1. Częściowo odpłatny. 8. Dostępny tylko odpłatnie. 0. Opłaty pobierane są za: Umieszczenie oferty pracy. 6. Wyszukiwanie bazy danych ofert pracy. 1. Szkolenie on-line, e-learning. 1. Inne. 2 Zawartość serwisów (10 ankietowanych łącznie). Liczba ofert pracy Liczba CV od poszukujących pracy Liczba zarejestrowanych użytkowników. 60–40 000 6 000–75 000 75 000–170 000. Źródło: opracowanie własne.. Do organizacji prowdzących serwisy internetowe skierowane zostało pytanie: „jak będzie wyglądała przyszłość i rola elektronicznych usług i serwisów dotyczących rynku pracy?”. Wśród wskazań znalazły sie takie twierdzenia: – aktualność ofert pracy jest bardzo ważna, uaktualnienie danych będzie najważniejsze (nawet kilka razy dzienne); – wyszukiwanie ofert pracy on-line będzie tak popularne, jak w wypadku gazety, z powodu niższych kosztów; – firmy rozbudują szkolenia on-line i system e-learnig; – zatrudnianie drogą elektroniczną będzie popularniejsze; – baza danych ofert pracy będzie najważniejsza dla takich usług; – będzie się ciągle rozwijać; – są dobre perspektywy dla takich usług. Uzyskane odpowiedzi (10 organizacji udzieliło odpowiedzi, 8 z nich pełnych odpowiedzi) wskazują, że wszystkie portale są prowadzone przez prywatne firmy, a zgodnie ze wskazaną motywacją udostępnienia takiego serwisu, tego typu usługi są odpowiedzią na zapotrzebowanie rynku i obserwację otoczenia. Profil użytkowników prywatnych może być sygnałem, że usługi te dostępne są dla osób z uprzywilejowaną pozycją na rynku pracy (młodzi, wyższe wykształcenie). Firmy średniej wielkości są głównie użytkownikami instytucjonalnymi takich serwisów internetowych i te przedsiębiorstwa korzystają z omawianych usług odpłatnie (bazy danych poszukujących pracy). Pomimo tego że Polska od niedawna promuje technologie społeczeństwa informacyjnego, przegląd tych kilku platform elektronicz-.

(14) 104. Agnieszka Pichur. nych rynku pracy wskazuje, iż będzie się rozwijać elektroniczne środowisko rynku pracy. Współpraca elektronicznych instytucji rynku pracy odnośnie do zawartości portali – wymiana informacji, danych, artykułów pozwala wnioskować o tworzeniu przejrzystych pod względem informacyjnym warunków na rynku pracy. 7. Uwagi koƒcowe Polska od wielu lat jest na etapie zmian społeczno-gospodarczych. Zastosowanie Internetu w przedsiębiorstwach, różnego rodzaju instytucjach – nie tylko w gospodarce – to z pewnością odpowiedź na ciągłe poszukiwania poprawy efektywności działania. Tworzenie w Polsce warunków rozwoju społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy wymaga jednak wielu wysiłków i inwestycji związanych z budowaniem odpowiedniej infrastruktury technicznej, zmian w zakresie funkcjonowania administracji publicznej, procesu edukacji społeczeństwa, stymulowania odpowiednich umiejętności i kwalifikacji zawodowych. Niewątpliwie rozwój technik społeczeństwa informacyjnego (TSI) wzbogaca metody przekazywania wiedzy. To z kolei powoduje zmiany w metodach i sposobach organizowania pracy. Upowszechnianie i stosowanie technologii informacyjnych w życiu gospodarczym i społecznym z pewnością rodzi wielkie nadzieje, ale także oznacza niepewność i napięcia społeczne. W nowoczesnej gospodarce, w której powszechne jest wykorzystywanie TSI, materialnym instytucjom oraz fizycznym obiektom (produktom, urządzeniom technicznym) towarzyszy powstawanie obiektów wirtualnych pełniących podobne funkcje. Także rynek pracy wkracza w „przestrzeń równoległą” – elektroniczną, wirtualną. TSI są również narzędziem oddziaływania instytucji rynku pracy, a także narzędziem instytucji rynku pracy wykorzystywanym do zwiększenia stopnia zatrudnialności, czyli wyposażania ludzi w atrybuty warunkujące ich zatrudnianie. Zadania wytyczone wobec instytucji rynku pracy potwierdzają, że coraz bardziej popularne techniki informacyjne będą zmieniać warunki rynku pracy. Wobec tego instytucje te podejmują działania, które w dobie technik społeczeństwa informacyjnego będą zwiększać stopień zatrudnialności20, czyli pomagać ludziom w zdobywaniu atrybutów (umiejętności i kwalifikacji stosownych dla ery informacyjnej) warunkujących ich zatrudnianie. Podejmowane działania tych instytucji będą polegać na doskonaleniu systemu komputeryzacji urzędów 20 Postulat zapisany w „Narodowej strategii wzrostu zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich w latach 2000–2006”, mówi o stwarzaniu odpowiednich warunków poprawy zatrudnialności przy jednoczesnym stosowaniu zasady równości szans na rynku. Działania podejmowane w obrębie poprawy zatrudnialności mają charakter instrumentów podażowych, natomiast popyt na rynku pracy będzie zależeć m.in. od przedsiębiorczości i zdolności przystosowawczych podmiotów gospodarczych do rynkowych reguł gry..

(15) Elektroniczne środowisko rynku pracy – wyzwanie dla Polski. 105. pracy, przygotowaniu komputerowej bazy danych o rynku pracy, publikowaniu ofert pracy z bazy danych, informowaniu i świadczeniu usług doradczych poprzez Internet. Inicjatywę tworzenia internetowych witryn (serwisów) poświęconych tematyce rynku pracy w Polsce podejmują również firmy prywatne. Informacyjne serwisy on-line jako przedsięwzięcia komercyjne dowodzą tym samym, że istnieje zapotrzebowanie ze strony uczestników rynku pracy na taki rodzaj wspierania informacją i wiedzą. Podsumowując rozważania dotyczące nowego środowiska rynku pracy można stwierdzić, że: – nowym wymiarem instytucji rynku pracy są internetowe serwisy elektroniczne, stanowiące elektroniczną platformę przeznaczoną zarówno dla poszukujących pracy, jak i pracodawców; – elektroniczne rekrutowanie i zatrudnianie pracowników tworzy lepsze szanse na zatrudnienie – zwiększa możliwość znalezienia oferty pracy; – publiczne organizacje rynku pracy dostosowują bądź będą modernizowały swoje usługi tak, aby dostarczać je on-line. Ich rolą będzie także ułatwianie dostępu do Internetu i wyposażanie poszukujących pracy lub zmieniających kwalifikacje zawodowe w umiejętność elektronicznego piśmiennictwa; – elektroniczna platforma rynku pracy wymaga tworzenia sieci współpracy między różnymi organizacjami, instytucjami na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym, rynku Europy w celu dostarczania pełnych, aktualnych informacji – tworzenia przejrzystych informacji na temat warunków na rynku pracy. Literatura Building the Knowledge Society: Social and Human Capital Interactions, SEC, 2003, nr 652. Co czeka przedsiębiorcę po przystąpieniu do Unii Europejskiej – prawo pracy, Ministerstwo Gospodarki, Departament Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 2000. Drucker P.F., The New Realities, Mandarin, London 1989. Employment and Social Police: a Framework for Investing in Quality, COM, 2001, nr 222. ePolska – plan działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego na lata 2000–2006, Ministerstwo Łączności, Warszawa 2001. Goban-Klas T., Sienkiewicz P., Społeczeństwo informacyjne, szanse, zagrożenia, wyzwania, http://users.uj.edu.pl/~usgoban/agh.htm, wrzesień 2003. Informational Society Jobs – Quality for Change, SEC, 2002, nr 372. ITC (Information and Technology Communication) and e-Business Skills in Europe, December 2002. Modernising Public Employment Services to Support to The European Employment Strategy, European Commission, Brussels, 13.11.1998. Narodowa strategia wzrostu zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich w latach 2000–2006, MPiPS, Warszawa 1999..

(16) 106. Agnieszka Pichur. Strategies for Jobs in the Information Society, COM, 2000, nr 48. Raport o rozwoju społecznym, Polska w drodze do globalnego społeczeństwa informacyjnego, UNDP Polska, wrzesień 2002. The Electronic Environment of the Job Market – a Challenge for Poland Information and communication technologies (ICTs) – chieﬂy the Internet – can provide potentially worldwide public access to information resources at any time and any place. Using ICTs without a doubt brings change to the job market in the types and range of skills employers require as well as the methods of organising the work environment. Digital skills and Internet literacy are essential to the employability of workers in all sectors. Using ICT can support the labour market especially by providing on-line services matching job offers and seekers more easily and on a wider scale. The object is to create an electronic market for jobseekers and employees. The use of modern technology on the labour market can improve the quality of and access to information on the labour market. Internet access to information on job market supply and demand, access to counselling, guidance and even training for the unemployed can increase job and recruitment opportunities. The article focuses on an analysis of the new, electronic dimension of the job market and presents the results of electronic research of job market institutions in Poland (June–September 2003)..

(17)