Doświadczenia francuskie w zwalczaniu bezrobocia poprzez skracanie i uelastycznianie czasu pracy na tle doświadczeń krajów Europy Zachodniej

Pełen tekst

(1)2001. Bogusława. Puzio- Wacławil(. Katedra MikroekonomII. Doświadczenia francuskie. w zwalczaniu bezrobocia poprzez skracanie i uelastycznianie czasu pracy na tle doświadczeń krajów Europy Zachodniej 1. SkracanIe czasu pracy w kralach Europy Zachodnlel Obecnie prawie we wszystkich krajach o gospodarce rynkowej występuje problem bezrobocia. Niewielka liczba osób pozostających bez pracy jest nieunikniona, nawet w krajach wysoko rozwiniętych. Natomiast, gdy grupa ta zwiększa się do dużych rozmiarów, bezrobocie staje się problemem społecz nym, niebezpiecznym i trudnym do rozwiązania. W teorii ekonomii, a także w praktyce istnieje wiele środków zwalczania bezrobocia. Opracowuje się całe programy, wychodząc z założenia, że wszelkie środki działają skuteczniej, gdy stosuje się je równocześnie (efekt synergii). W krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej podejmuje się szereg środ ków i działań mających na celu przeciwdziałanie bezrobociu. Można je podzielić na dwie grupy: - środki pasywne - przede wszystkim zasiłki dla bezrobotnych i finansowanie wcześniejszych emerytur oraz zwiększanie zatrudnienia przez skracanie czasu pracy i organizowanie pracy w niepelnym wymiarze godzin, - środki aktywne - ogólnie rzecz biorąc, mają one na celu aktywizację bezrobotnych, zwiększenie ich mobilności zawodowych poprzez np. szkolenia, kursy zawodowe, a także organizowanie prac interwencyjnych, robót publicznych itp. Kraje rozwinięte gospodarczo przeznaczają na programy walki z bezrobociem ogromne sumy. Zaobserwować tu można pewną prawidłowość, mianowi-.

(2) I. Boguslawa Puzio- Waclmvik. państwa wykazujące relatywnie niskie bezrobocie wydają zdecydowanie więcej na aktywne środki walki z bezrobociem (np, Szwecja), natomiast kraje charakteryzujące się wyższym bezrobociem (np, Francja, Hiszpania) muszą wydawać więcej środków na metody pasywne, Dominuje opinia, że aktywne formy zwalczania bezrobocia są bardziej kreatywne w odniesieniu do bezrobotnych, gdyż pobudzają ich do aktywnego. cie. szukania pracy, przez co ułatwiają "wyjście z bezrobocia", są zatem bardzo skuteczne, Jednakże w obecnej rzeczywistości ekonomicznej w większości krajów zachodniej Europy daje się zauważyć tendencja do skracania czasu pracy, jako metody walki z bezrobociem, szczególnie długookresowym, Skala bezrobocia wymaga tam radykalnych działań, które łączą unormowania prawne i pomoc pat\stwa z utrzymaniem wydajności pracy przy skróconym czasie i większym zatrudnieniu', Rozpowszechnienie zatrudnienia w skróconym czasie pracy niewątpliwie wplywa na znaczne złagodzenie problemu bezrobocia, zwlaszcza wśród kobiet, młodzieży i osób starszych, Wiele krajów europejskich widzi w nim szansę na istotny postęp w zwalczaniu bezrobocia, Doświadczenia krajów, które już podjęly w tym kierunku działania, wskazują, że faktycznie daje to efekty pozytywne (szczególnie w swym społecznym aspekcie), ale wiąże się też z kosztami, które pm\stwo i przedsiębiorstwa muszą ponieść, W Europie w poszczególnych państwach czas pracy zmienia się w różnym stopniu, ale zawsze w jednym kierunku - ulega skróceniu, Kraje północnoeuro pejskie (Holandia, Szwecja, Norwegia) mają najkrótszy czas pracy w skali roku, Natomiast kraje położone na południu Europy charakteryzują się dłuż szym czasem pracy (tabela l), Tabela I. Liczba godzin przepracowanych w skali roku zatrudnionego w 1997 l'. Państwa. Norwegia Szwecja. Niemcy Francja Wielka Brytania Hiszpania. przypadająca. na jednego. Liczba godzin. 1399 1552 1574 1656 1731 1809. Źródło: Perspective de I 'emploi. OECD, lipiec 1998.. Analizując sytuację w poszczególnych krajach, można dostrzec różnice nie tylko w ilości godzin pracy, ale również w sposobie skracania czasu roboczego i unormowaniach legislacyjnych wprowadzających zmiany w czasie pracy',. I POl', Z. Dach, Bezrobocie IV okresie przemian systemowych gospodarki polskiej, PAN w Krakowie, Kraków ł993, s, 83-84,. Oddział. 2 Por.. Perspective de ['emploi, OECD, lipiec 1998..

(3) Do.fwiadc zenia francuskie. UJ zwalczalłill. bezrobocia .. .. I. W Niemczech długość czasu pracy jest ustalona na podstawie zbiorowych umów branżowych i średnia ilość godzin pracy w tygodniu wynosi 37,5. Aktualnie ponad 1/3 niemieckich pracowników pracuje w tygodniu 35 godzin, a ponad polowa nie dlużej niż 36 godzin. Wiele branż przemysłowych przeszło już na 3S-godzinny tydzień pracy, mianowicie - przemy sł metalowy, hutnictwo, przemysł drukarski, przemysł drzewny i in. W Belgii wprowadzono w 1975 l'. 40-godzinny tydziei\ pracy. W praktyce tygodniowy czas pracy nie przekracza 38,5 godzin. Większość galęzi zaangażowana jest w rozmowy na temat dalszego skracania czasu pracy, a w szczególności wprowadzenia 4-dniowego tygodnia pracy. Daniajest krajem, któremu udało się wprowadzić 37-godzinny tydzieJ\ pracy. Dalsze skracanie czasu pracy jest tam obecnie przedmiotem negocjacji branżowych. Na wiosnę 1998 r. z powodu różnic zdaJ\, które ujawniły się w trakcie rozmów , kraj został sparałiżowany przez fałę strajków. Rezultatem tego konfliktu było wydłużenie urlopów do 6 tygodni w roku. W Hiszpanii problem skracania czasu pracy jest dopiero na etapie badań i analiz. Rzqd hiszpm\ski podpisał dokument, będący deklaracją przyszłych decyzji: w celu zwiększenia zatrudnienia będq podjęte działania prowadzące do skrócenia czasu pracy. Pierwszym krokiem w tym kierunku było wprowadzenie w styczniu 1999 r. dodatkowego opodatkowania (28%) godzin nadliczbowych. We Włoszech czas pracy regulowany jest przez umowy branżowe. Generalnie wynosi on 40 godzin tygodniowo, jednakże w niektórych gałęziach jest krótszy, np. 38 godzin w hutnictwie, 36 godzin w przemyśle tekstylnym itd. Projekt ustawy obniżającej tygodniowy czas pracy do 35 godzin w 2001 r.jest obecnie w fazie dyskusji i uzgodnie!\. Począwszy od 1982 l'. Holandia zaangażowała się w ambitny program walki z bezrobociem poprzez skracanie czasu pracy. Kraj ten ma obecnie naj krótszy w Europie czas pracy i równocześnie najniższą stopę bezrobocia. Na taki wynik sklada się z jednej strony zalegalizowany krótki tydzień pracy (36 godzin w większości gałęzi) i z drugiej strony ogromna liczba osób pracujących w niepełnym wymiarze godzin (zwlaszcza kobiet). W Wielkiej Brytanii nie podejmuje się dzialań mających na celu redukcję czasu pracy. Pod tym względem kraj ten jest wyjqtkiem w Europie Zachodniej. Szwecja wraz z Norwegią i Holandią są krajami, gdzie czas pracy jest najkrótszy w Europie. Wprowadzono tu wiele form skracania czasu pracy - np . urlopy macierzYI\skie i wychowawcze, zmienna dlugość tygodnia pracy , dodatkowe dni wolne od pracy itp. Władze przewidują dalsze skracanie czasu pnlcy (obecnie 40 godzin tygodniowo) do 37,5 godzin, a w późniejszym okresie do 35 godzin..

(4) I. Bogusława. Puzio- WaclalVik. 2. Zmiany w organlzacll tygodnia roboczego we Francji Na osobne omówienie zasługuje Francja. Kraj ten jest w trakcie wprowadzania 35-godzinnego tygodnia pracy. Obserwując i analizując poszczególne etapy tego procesu będzie można ocenić ekonomiczne korzyści i koszty z tym zwią zane, co w przyszłości - być może - pomogłoby zainicjować podobny proces w Polsce (przy skracaniu czasu pracy do 40 godzin). Skracanie czasu pracy jest procesem mającym wymiar historyczny. Od połowy XIX w. do dnia dzisiejszego we Francji nastąpiło skrócenie czasu prawie o połowę (z 3000 godzin rocznie na osobę do niecałych 1700). Proces ten uległ spowolnieniu na przestrzeni ostatnich piętnastu lat. Oto jego najważ niejsze etapy': 18481'. - wprowadzenie 84-godzinnego tygodnia pracy (maksymalnie 12 godzin pracy dziennie), 1900 l'. - skrócenie czasu pracy do 70 godzin tygodniowo, 19061'. - kolejna redukcja czasu pracy do 60 godzin tygodniowo, 1919 l'. - wprowadzenie 48-godzinnego tygodnia pracy (8 godzin pracy dziennie), 19361'. - reforma skracająca tydziell roboczy do 40 godzin i wprowadzenie 2 tygodni urlopu płatnego, 1956 r. - wprowadzenie trzech tygodni urlopu płatnego, 1965 r. - dalsze wydłużenie urlopu do czterech tygodni, 19821'. - 39 godzin pracy tygodniowo i pięć tygodni płatnego urlopu, 1996 l'. - prawo Robien - zainicjowanie procesu redukcji czasu pracy przy równoczesnym zmniejszaniu obciążeń socjalnych, 19981'. - prawo Aubry - 35-godzinny tydzień pracy począwszy od l stycznia 2000 l'. i 2002 r. Proces redukcji czasu pracy we Francji odbywa się na drodze negocjacji i uzgodnień w ramach danej gałęzi przemysłu, czy nawet przedsiębiorstwa (rolę doradczą mają tu pełnić eksperci rządowi). Ma to na celu dostosowanie narzędzi i metod działania oraz zmianę organizacji przedsiębiorstw z uwzględnieniem wszelkich czynników dla nich specyficznych. Ustawa nazwana prawem Aubry (od nazwiska projektodawczyni Martine Aubry), uchwalona 13 czerwca 1998 r. ,ustala liczbę godzin pracy na 35 godzin lub mniej i proponuje jako metodę wprowadzania negocjacje. Uzgodnienia szczegółowe pozostawia niższym szczeblom, zarówno ze strony przedsię biorstw, jak i rządowej. Prawo to ustala datę wprowadzenia 35-godzinnego tygodnia pracy na nie później niż 1 stycznia 2000 r. dla przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 20 pracowników i 1 stycznia 2002 1'. dla pozostałych przedsiębiorstw' . ~. Por. Les 35 het/res, "Le Moncle" 1999,28 kwietnia. La vie alltrcmentavec Les 35 helll'cs, "L'hcbclo" 1999,15 stycznia.. 4 Por..

(5) Doświadczeniafl'allCllskie IV. zwalczaniu bezrobocia .... I. Zaproponowano nowatorską procedurę tworzenia prawa, mianowicie legislator zdefiniował w ustawie w sposób ogólny podstawowe przepisy prawa umoż liwiające skracanie czasu pracy. W przepi sach tych (i w późniejszych rozporządzeniach) zwrócono szczególną uwagę na fakt, że podstawą wprowadzania 35 godzin pracy w tygodniu są negocjacje w przedsiębiorstwach, odnoszące się do konkretnych przypadków. Ustawodawca gwarantuje, że podpisane wokresie objętym przez działanie ustawy umowy nie będą rewidowane w przyszlości. Co więcej, deklaruje, że powy ższe ustalenia będą następnie służyły stworzeniu przepisów szczegółowych, wprowadzających powszechność pracy w wymiarze 35 godzin tygodniowo. Ustawodawca zachęca przedsiębiorstwa do jak najszybszego rozpoczęcia negocjacji, gdyż im wcześniej wprowadzi się w życie program 35 godzin, tym większa jest pomoc państwa. Tak więc umowy mają charakter fakultatywny, jednak spora część przedsiębiorstw powinna z nich skorzystać, by uzyskać zmniejszenie podatków i obciążeń socjalnych. Ustawa przewiduje pomoc ze strony rządu dla przedsiębiorstw'. Pomoc ta przekazywana będzie stopniowo, gdyż uznano to za formę najbardziej mobilizującą dla firm. W sparcie ze strony rządu polegać ma na zmniejszaniu obciążeń socjalnych, co ma szczególne znaczenie w przypadku płac minimalnych. Ustawa pozwala na udział samych pracowników i związków zawodowych w negocjacjach dotyczących warunków skracania czasu pracy. Pomoc rządu przeznaczona jest dla przedsiębiorstw, które uzyskają redukcję czasu pracy co najmniej o 10% lub o ł5% (pozwalającą uzyskać maksymalnie 35-godzinny tydzietl pracy) i zwiększą zatmdnienie (lub zachowają miejsca pracy przewidziane wcześniej do likwidacji) o co najmniej 6% lnb odpowiednio 9%. Jeżeli przedsiębiorstwo spełni te warunki, to obniżenie składek i podatków od plac za każdego pracowniku, któremu zostanie skrócony czas pracy i dla każdego nowo zatrudnionego, wyniesie 9000 F w pierwszym roku. Pomoc rządowa będzie ulegała stopniowemu zmniejszeniu w okresie 5 lat. W przyszlości, po upływie 5 lat pomoc ta zostanie zastąpiona przez późniejsze uzgodnienia prawne i będzie mial a charakter strukturalny. W przypadku małych i średnich przedsiębiorstw (zatrudniających do 500 osób) przewiduje się wsparcie regionalne uzupełnione przez pat\stwo w celu pokrycia wydatków związanych z wynajęciem konsultantów przygotowujących anałizę kosztów wstępnej wersji porozumienia. Zawierane umowy mogą mieć charakter "ofensywny" - gdy tworzt} nowe miejsca pracy, szczególnie dla młodzieży, lub "defensywny", gdy jego celem jest obrona miejsc pracy, czyli kiedy korzystające z niego przedsiębiorstwa "rozwiązują" problem nadmiaru zatrudnionych przy pomocy pat\stwowych pieniędzy. W rzeczyw istości umowy "ofensywne" zawierane są, w początko wej fazie programu, stosunkowo rzadko. Większa część pomocy adresowana jest do przedsiębiorstw, które dzięki niej utrzymują poziom zatrudnienia. Zjawisko to wydaje się być naturalne - umowa defensywna jest często ratunkiem 5 Por. US(;,IWtl: Lo; 1/0 98-46/ (11/ /3 juiu 1998 t/'O,.;Clllat;OIl elll'illh:imiol/ relativl: (f la retlucliuII. du lemps de rl'a vail,.

(6) I. Boguslawa Puzio- Waclawik. dla pracowników przedsiębiorstwa , więc jego dyrekcja stara. się jak najszybciej z dobrodziejstw programu i zapewnić utrzymanie miejsc pracy. Kontrakt ofensywny, a więc taki, który rzeczywiście służy redukcji bezrobocia, wymaga wi~kszej rozwagi i jego wdrażanie zawsze będzie trwało dłużej. Niepokojące jest jednak to, że umów ofensywnych jest sześć razy mniej niż defensywnych.. skorzystać. 3. Sposoby redukcli czasu pracy Francuskie przedsiębiorstwa mają do wyboru sześć sposobów redukcji czasu pracy. Jednak należy pamiętać, że w większości przedsiębiorstw czas pracy redukowany jest na kilka sposobów. Suma więc jest większa od 100%. Oto proponowane rozwillzania i procentowy udział przedsiębiorstw, które dane rozwiązanie wybrały (przebadano 1200 firm): - skracanie dnia pracy (39,S % badanych przed s iębiorstw), - zmniejszanie liczby dni roboczych w tygodniu" (48,6%), - tydzie,\ pracy o różnej ilości dni roboczych' (24,8%), - przedłużone weekendy i dni wolne w okresach przed i po świątecznych (7%), - przedłużenie urlopu (42,5%), - skracanie liczby dni roboczych w zależności od natężenia pracy' (48,7%), Przedsiębiorstwa korzystają najczęściej ze skracania liczby dni roboczych w tygodniu oraz dostosowują rytm pracy do sezonowości wahal\. Rzadko stosują tydzie,\ pracy o różnej ilości dni roboczych czy przedłużone weekendy, Sposoby skracania czasu pracy w dużym stopniu zależą jednak od sektora aktywności i wielkości przedsiębiorstwa (tabela 2). Rolnictwo wybiera najczęściej dostosowanie czasu pracy do zmian aktywności jego działalności. Wynika to ze specyfiki produkcji rolnej, Jest to sektor gospodarki, który jako jedyny odrzucił skracanie dnia pracy i wydłużanie weekendów czy świąt jako narzędzi skracania czasu pracy, W budownictwie częściej niż przeciętnie skracanie czasu pracy zależy od bieżącej aktywności (ale w sposób mniej widoczny niż w rolnictwie), zdecydowanie rzadziej niż przeciętnie kOl-LYsta się ze skracania dniówki i zmniejszania obciąże,\ równomiernie we wszystkich tygodniach. PrzemysI stosuje najbardziej różnorodne rozwiązania, Wartość 233,8 wskazuje, że w typowej umowie istnieją średnio ponad dwa sposoby redukcji czasu pracy równocześnie. Wszystkie sposoby redukcji są więc silnie reprezentowane (w stosunku do średniej) jednak odchylenia nie są zbyt duże. 6 Stosowane rozwiązania: wolny ranek lub popołudnie (4,5 dniówki w tygodniu), wolny dzicll lub dwa wolne ranki lub popołudnia (4 dni pracy w tygodniu), 7 Przykładowo raz pięć dni roboczych w ty godniu raz cZlcry. 8 Np: w rolnictwie dłuższa praca w lecie, w przcmy~lc w okresie zwiększenia popytu. I.

(7) I. Dm:wiadczellia fraflcuskie w zwalczaniu bezrobocia .... Tabela 2. Sposoby redukcji czasu pracy w zależności od sektora Sposób redukcji cznsu pracy. Rolnictwo. Budownictwo. 82,4. 55,7. 47,1 0,0. W załeżno śc i od bieżących potrleb Przedlul..enic urlopu Prledłużonc weekcndy i święta. dzialalności. (w%). Usługi. Razem. 63,0. 37,8. 30,7. 45,6. 42,6. 8,9. 9,3. 5,3. 48 ,7 42,5 7,0. 5,9. 25,0. 26,6. 24 ,0. 24,8. 41,2. 24,2. 48,9. 26,6. 40,4. 53,0 42 ,0. 48,6. 11,8 188,4. 17 1,1. 233,8. 204,7. Pr zemys ł. Różna. liczba dni roboczych w tygodniu. Mniejsza liczba dni roboczych w tygodniu. Skracanie dnia pracy Rnzem procentU. 39,5 2 11 ,1. ... sUllla powyzcJ 100% oznacza, ze w jedn)'m scktorze slosuje sit; więcej ni ż jeden sposób redukcji czasu pracy równocześnie - np. 200% oznncul 2 sposoby redukcji czasu prncy równocześnie. ~. Źródlo : opracowanie własne na podstawie Bitwl d'etape de 1(1 loi du 13 jllin 1998 (j 3 jUlII 5 mai 1999), Ministcre de l'emploi et de la so lidaritć, 1999, 20 maja.. Sektor usług najrzaclziej dostosowuje czas pracy do bieżących potrzeb. zmniejsza liczbę dni pracy w tygodniu i skraca dniówki. Wynika to najprawdopodobniej z du żej liczby kobiet pracujących w tym sektorze . Częściej niż przec iętnie. Tabela 3. Sposoby redukcj i czasu pracy w zależności od w przedsiębi o rstwie (w %) Sposób redukcji czasu prucy. wiel kośc i. zatrudnien ia. 500 11-20 21-50 50-199 200-499 i więcej praco w- pracow- pracow- pracow- prncow- pracow- Ruzem ników ników ników ników ników ników. do 10. W zależności od bicżilcyc h. potrzeb Przedłużenie. urlopu. Przedłużone i święta. weekendy. Różna. 31,8. 40,8. 61,0. 66,8. 24,6. 39,5. 46,3. 62,2. 59,4 69,6. 71.4 71,4. 48 ,7 42,5. 3,6. 4,5. 9,8. 8,9. 13,0. 17,1. 7,0. 18.4. 21,7. 24,4. 30,5. 44,9. 45 ,7. 24,8. 45,8. 49,0 42,7. 49,2. 58 ,0. 54,3 57,1. 48,6. 4 1,5. 49,8 49,4. 198,2. 232,2. 267,6. liczba dni. roboczych w tygodniu Mniejsza liczba dni roboczych w tygodniu Skracrmie tlniu prucy Razem procentU. 28 ,0 152,2. 58,0 302,9. .. .. 317,0. 39,5 2 11 ,1. ... nsuma pow yżej 100% oznacza, że Wjednym sektorze stosuje si<; więcej nlZ Jeden sposób redukCji czasu pracy równocześnie - np. 200% 02tH\C1.n 2 sposoby redukcji czasu pracy równocześnie Żródlo:. jak w tabeli 2..

(8) I. Bogl/s/awa Puzio- Wac/awik. Istnieje istotna korelacja między liczbą zatrudnionych, a różnorodnością stosowanych rozwiązań. W najmniejszych przedsiębiorstwach czas pracy redukuje się na jeden lub dwa sposoby (średnia 1,522). Różnorodność stale wzrasta wraz z zatrudnieniem przekraczając trzy w przedsiębiorstwach zatrudniających ponad 200 pracowników. Tak więc wraz z wielkością przedsiębiorstwa wzrasta potrzeba dostosowania sposobu redukcji czasu pracy do różnorodnych grup pracowniczych czy filii. Jedynie mniejsza liczba dni roboczych w tygodniu jest rozwiązanie m stosowanym równie często w najmniejszych i najwięks zych przedsiębiorstwach (zmiana z 45,8% na 54,3%). Jeśli chodzi o pomoc rządową dla przedsiębiorstw, prawo Aubry zaznacza, że żaden pracownik, który dotychcza s dostawał pensję minimalną, nie może otrzymywać w wyniku skrócenia czasu pracy pensji niższej niż minimałna. Rząd pokrywa powstałą różnicę .. 4. Bilans po pierwszym roku trwania reformy czasu pracy we Francji Po uplywie roku od momentu uchw!llenia prawa Aubry francuskie ministerstwo pracy zrobiło podsumowanie efektów zmian będących wynikiem wprowadzenia tego prawa przez niektóre przedsiębiorstwa' . W okresie tym w przedsiębiors twach, które zaczę ły wdrażać reformę czasu pracy według prawa Aubry, przybyło 56 767 miejsc pracy na l 142427 osób zatrudnionych dotychczas. Czas pracy skrócono przeciętnie o 4 godziny tygodniowo. Analizując wielkość przedsiębiorstw, które zdecydowały się dotychczas na redukcję czasu pracy, wyraźnie daje się zauważyć przewaga przedsiębiorstw małych: ponad 50% to firmy zatrudniające najwyżej 20 osób. Natomiast stosunkowo słabo reprezentowane są tu przedsiębiorstwa duże (tabela 4). W pierwszym miesiącu obowiązywania prawa Aubry podpisano 60 umów. Odtąd liczba stale wzrasta, i osiągnęła 600 umów miesięcznie w marcu i kwietniu 1999 r. Pięćsetną umowę podpisano w październiku, tysięczną w grudniu 1998 1'., dwutysięczną w lutym, trzytysięczną w marcu, czterotysięczną w maju 1999 I'. Liczba pracowników objętych programem również stale wzrasta. W pierwszych miesiącach umowy dotyczy ły każdorazowo do 15 tys. pracowników. Gwałtowny wzrost zaobserwowano od stycznia 1999 r., gdy umowy zaczęły podpisywać wielkie przedsiębiorstwa. Do października 1998 r. programem 35. godzin objętych bylo 50 tys. pracowników, w grudniu - 100 tys., w styczniu 250 tys., w kwietniu 1999 I'. - ponad milion. Wśród największych przedsiębiorstw, które skracają czas pracy należy wymienić: EOF - GOF (141 tys . pracowników - sektor energetyczny), Air. 9. Por. BUm, d'etape ....

(9) I. Do:,lwiadczeniafrancuskie w zwalczaniu bezrobocia .... France (35 tys.), Poczta (La Poste - 306 tys.), Carrefour (57 tys. - dystrybucja), Peugeot - Citroen (88 tys.) czy Renault (44 tys.). Tabela 4. Udział przedsiębiorstw redukujących czas pracy w pierwszym roku działania reformy (w %) Wielkość. zatrudnienia przedsiębiorstw. Do 10 pracowników Od t 1-20 pracowników Od 21-50 pracowników Od 51-200 pracowników Od 201-500 pracowników Powyżej 500 pracowników. Udział przedsiębiorstw. skracających. czas pracy. 38,1 12,7 19,9 20,9 5,6 2,8. Żródlo: jak w tabeli 2.. W bilansie podsumowującym pierwszy rok wprowadzania reformy podkreśla się, że efekt zwiększenia liczby miejsc pracy jest większy niż koszty z tym związane. Najprawdopodobniej wynika to z faktu, że średnia płaca nowo zatrudnionych jest niższa aniżeli pracowników zatrudnionych dotychczas. Poniższe zestawienie przedstawia do ilu godzin skrócono tydzień roboczy we Francji (w % ogółu przedsiębiorstw)lO: - do 30 godzin (1370 rocznie) - 1,1 %; - 30-32 godzin (1371-1460 rocznie) - 5,9%; - 32-33 godzin (1461-1510 rocznie) - 8,0%; - 33-34 godzin (1511-1550 rocznie) - 21,3%; - 34-35 godzin (1551-1600 rocznie) - 52,6%; - 35-36 godzin (1601-1640 rocznie) -7,8%; - powyżej 36 godzin (powyżej 1640 rocznie) - 3,3%, Jak widać, najczęściej skracano czas pracy do 35 godzin oraz do 34, Zmniejszanie ilości godzin pracy w tygodniu jest tendencją silną i wiele przedsiębiorstw zdecydowało się na redukcję czasu pracy nawet do 30 godzin tygodniowo. Francuskie ministerstwo pracy przeprowadzilo badania ankietowe ll wśród samych zainteresowanych, czyli pracowników. 81 % ankietowanych stwierdza, że skrócenie czasu pracy jest zgodne z ich oczekiwaniami. Znamienne jest to, że z grupy tej 89% osób nie przekroczyło 35 lat. Ponadto 2/3 zatrudnionych ocenia, że na reformie więcej zyskali niz stracili, Poza tym 48% zatrudnionych przyznało, iż w trakcie analizowanego okresu ich opinia na temat przechodzenia na 35-godzinny tydzień pracy zmieniła się na bardziej pozytywną niż była na początku. IIlTamżc.. II Tamżc, Aneks..

(10) I. Boguslawa Puzio- Waclawik. Jeśli chodzi o wanIlIki pracy. 50% ankietowanych uważa. że .. atmosfera pracy" zdecydowanie się poprawiła. natomiast 21 % ma zdanie przeciwne. Sama organizacja pracy według 49% pracowników zmieniła się na korzyść. a według 28% pogorszyła się. Ankietowani bardzo pozytywnie oceniają wpływ skrócenia czasu pracy na życie prywatne: 2/3 spośród nich stwierdziło. że pozwoliło im to na poświęcenie większej ilości czasu rodzinie. rozrywkom i rekreacji. Tylko jeden na dziesięciu ankietowanych wyznał. że nie wie. co zrobić z uzyskanym wolnym czasem. Powyżej przedstawiono mechanizm skracania czasu pracy we Francji i wstępne wyniki oraz ich analizę po roku od momentu uchwalenia ustawy. Nie przedstawiono tu kosztów wprowadzania reformy. ponieważ zbyt mało czasu upłynęło od zapoczątkowania zmian i jeszcze trudno je oszacować. Prawdziwe koszty ujawnią się w kolejnych latach i to zarówno te mierzalne. jak i niemierzalne. np. zniechęcenie potencjalnych inwestorów i ucieczka rodzimych producentów. Analiza pozytywnych wyników skrócenia czasu pracy (wzrost liczby zatrudnionych czy spadek bezrobocia) u zupełniona o koszty z tym związane. ponoszone zarówno przez rząd i budżet państwa . jak i same przedsiębiorstwa. dad zą prawdziwy obraz reformy i pozwolą na jej ocenę . Francuski program 35 . godzin jest społeczno-ekonomicznym eksperymentem. W zamyśle autorów ma spowodować wzrost zatrudnienia. Zdaniem jego krytyków pierwsze doświadczenia wskaZllją. że bardziej służy on obronie miejsc pracy niż ich tworzeuiu. W sytuacji francuskiej Uak również polskiej) problem bezrobocia dotyczy przede wszystkim ludzi młodych. którzy dotychczas nigdy nie pracowali. więc trudno w tym przypadku mówić o jednoznacznym pozytywnym wplywie programu na rynek pracy. Krytycy twierdzą. że program może w długim okresie czasu spowodować spadek zatrudnienia. W wyniku wzrostu kosztów nastąpi spadek konkurencyjności przedsiębiorstw działających na terenie Francji. Pierwszymi obserwowanymi już tendencjami jest rezygnacja inwestorów zagranicznych z otwierania swoich filii na terenie Francji i przenoszenie produkcji do inuych państw. Wielu rezygnujących wskazuje na program 35. godzin jnko podstawowe źródło zaniechania inwestycji. Francja. która jest dużym rynkiem zbytu. w wyniku redukcji czasu pracy i wzrostu kosztów wytwarzania. traci rentę geograficzną i przedsię biorcy rezygnują z wytwarzania na jej terenie. Oczywiście zjawisko to nie jest jeszcze groźne dla gospodarki francuskiej, która ma dobre wyniki bilansu handlowego. jednak jest bardzo symptomatyczne. dając negatywną ocenę programu przez inwestorów zagranicznych. Innym problemem są przewidywania. że program 35. godzin będzie tworzył miejsca pracy dobrze płatne. Redukcji podlegać będą stanowiska o najuiższym wynagrodzeniu. wymagajflce niskich kwalifikacji. Należy podkreślić. że z programu korzystają głównie zatrudnieni w przemyśle. a nie w usługach. Potwierdza to. że program ma na razie charakter defensywny i utrzymuje miejsca pracy. W sektorze usług jest zdecydowanie trudniej.

(11) Doświadczenia francuskie. w zwalczaniu bezrobocia",. I. niż w przypadku produkcji równocześnie zwiększyć zatrudnienie oraz poprawić efektywność pracy. Podniesienie efektywności pracy w usługach wiąże się najczęściej z koniecznością redukcji zatrudnienia (nie dotyczy to branż szybko rozwijających się). Formułując wnioski nałeży jednak pamiętać, że wdrożenie programu trwa dopiero rok i jest zbyt wcześnie na uogólnienia. Trwająca obecnie we francuskim parlamencie i mediach dyskusja nad ustawą, która ma obligatOlyjnie wprowadzić 35-godzinny tydzień pracy wskazuje na istnienie wielu niewiadomych i być może nowe regulacje prawne zostaną odłożone w czasie, aby mogły być podjęte wówczas, gdy rzeczywi ście korzyści programu będą widoczne. W Polsce toczy się również dyskusja o redukcji czasu pracy. Argumenty związkowców są podobne. Być może należy skorzystać tu z doświadczell francuskich i przełożyć skracanie czasu pracy do momentu, gdy bogata Francja pokaże, że jest to skuteczna droga w zwalczaniu bezrobocia.. French Experlences in Combaling Unemploymenl Ihrough Shorler and More Flexibłe Working Hours In Rełafion lo Olher Counlrles in Weslern Europe This arIicle disclIsses lhe problem of shorler wOI'king hours in France in reJnlion to other European counlries. The concepl af shorter working hours is disclIssed here as an instrument on the labour market aimed at increasing employmcnt levels. In the firsl part of this arti cle, the author looks at the progres s made in this area in clifferent countrics , and then looks at irs history in Fn:mce itself. The main part er the artic1e cle ais with the CUITent state af reform with regard to workillg hoUl's in France nnd its legał framewark. The author discusses ways of introducing changes in enterprises. the assistance proviclecl by the state in this sphere, and the truck record af reform sa far. At present, no unequivocal ussessment can be made of the importance of shorter workiog hours as ao instrument for rcducing unempleyment. lt is ilssumed that Ihe whole reform process will słill tuke man y years and onły after its conclusion will it be possibłe to examine how effective ił iso.

(12)