Jerzy Snopek
Loci communes w wyobraźni
artystycznej czasów Oświecenia
Biuletyn Polonistyczny 20/4 (66), 48-52
W d y s k u s ji p r o f . M. Ż u ro w sk i z w ró c ił uw agę m .in . na p r z e k ła d y F la u b e r ta ja k o św ia d e c tw o sp o so b ó w o d b io ru je g o tw ó r c z o ś c i; p r o f . E . R zad k o w sk a m ów iła o te c h n ic e o p isu F la u b e r ta i S ie n k ie w ic z a ; z a b i e r a l i te ż gło s p r o f . M itte r a n d i d o c . S u w a ła .
R e f e r a t p r o f . J. D ę t k i u k a z a ł b o g atą g a l e r i ę p o w ie ś c i p r z e d s ta w ia ją c y c h - p r z y w y k o rz y s ta n iu d o ś w ia d c z e ń p o w ie ś c i n a t u r a lis t y c z n e j - o b r a z w ie lk ie g o m ia s ta — W a rs z a w y . W d y s k u s ji g ło s z a b i e r a l i J. K u lc z y c k a S a lo n i, Z . L ib e r a , S . F r y -b e s . P r o f . J. K u l c z y c k a - S a l o n i w sw oim r e f e r a c i e o k r e ś li ła t e o r i ę p o w ie ś c i p o ls k ic h r e a l i s t ó w , k o n fro n tu ją c te n p ro g ra m z z a ło ż e n ia m i i p r a k ty k ą n a tu ra liz m u . P o d k r e ś liła z w ła s z c z a pojm ow anie r o l i p o w ie ś c io - p i s a r z a a n a lo g ic z n ie do r o l i u c z o n e g o , k u lt k o m p e te n c ji i s p o łe c z n e j p r z y d a tn o ś c i p i s a r z y .
W d y s k u s ji z a b r a li g ło s : Z . L ib e r a , S . F r y b e s i M . Ż u ro w s k i, k tó r y m .in . m ów ił o k o m p lik a c ja c h k a r i e r y n a tu ra liz m u w P o ls c e .
W z a k o ń c z e n iu se m in a riu m H . M itte ra n d w d łu ż szy m w y s tą p ie n iu p o r u s z y ł s z e r e g prob lem ó w w a ż n y ch d la z ro z u m ie n ia i o ce n y t e o r i i i p r a k t y k i p o w ie ś c i n a t u r a lis t y c z n e j, m .in . s p r a w ę ro z u m ie n ia p r z e z n a tu ra lis tó w te rm in u p r a w d a , s p r a w ę k o r z e n i m o r a lis ty k i n a t u r a lis t ó w , p ro b le m n a tu ra liz m u w p e r s p e k ty w ie p o tr z e b lit e r a c k i c h k o le jn y c h ep o k .
S . F .
Z ŻYCIA NAUKOWEGO IBL
LOCI COMMUNES WYOBRAŹNI ARTYSTYCZNEJ CZASÓW OŚWIECENIA
W d n ia c h 2 3 -2 4 m a ja 1977 r . w s a l i G a le r ii R z e ź b y w S t a r e j P o m a r a ń c z a m i w Ł a z ie n k a c h odb y ła s i ę k o n fe r e n c ja naukow a n a te m at " L o c i com m unes w y o b ra ź n i a r ty s ty c z n e j c z a s ó w O ś w ie c e n ia " , z o rg a n iz o w a n a p r z e z P r a c o w n ię H is to r ii L i t e r a t u r y O św ie c e n ia IBL p r z y w sp ó łu d z ia le In sty tu tu S z tu k i P A N . C elem te g o s p o tk a n ia naukow ego b a d a c z y z a jm u ją c y c h s i ę epo k ą O św ie c e n ia w o b rę b ie dwu d y s c y p lin : h i s t o r i i l i t e r a t u r y i h i s t o r i i s z tu k i, była k o n fro n ta c ja po g ląd ó w n a te m a t is tn ie n ia w te j
-e p o c -e t-e n d -e n c ji a r ty s ty c z n y c h i sp osobów k o n ta k tu z o d b io rc a m i, w s p ó l n y ch d la r ó ż n y c h s z tu k : l i t e r a t u r y , m a la r s tw a , a r c h ite k t u r y , o g ro d o w n ic - tw a .
P o o tw a r c iu o b r a d p r z e z d o c . d r a h a b . S te fa n a T r e u g u t t a (1BL)
u c z e s tn ic y w y s łu c h a li dw óch r e f e r a tó w , k tó r e m ia ły c h a r a k t e r kom plem en ta r n y i r o z p a tr y w a ły sp o so b y ujm ow ania ty c h sa m y ch p roblem ów a r t y s t y c z n y ch w s z tu k a c h p la s ty c z n y c h i w p o e z ji.
P ie r w s z y r e f e r a t , " A rty s ty c z n e ś r o d k i budow ania a u to ry te tu w ład cy w a r c h ite k t u r z e c z a s ó w s ta n is ła w o w s k ic h " ,w y g ło s ił d o c . d r h ab . M a re k
K w i a t k o w s k i ( k u r a to r M uzeum Ł a z ie n k o w sk ie g o ). P rz e d m io te m a n a l i
zy b yły d z ia ła n ia , p r o je k ty i d o k o n an ia a r c h ite k to n ic z n e in s p iro w a n e p r z e z S ta n is ła w a A u g u sta i m a ją c e s łu ż y ć u m a cn ia n iu a u to r y te tu w ła d c y . N a j w ię k s z e ic h z a g ę s z c z e n ie w id z i a u to r r e f e r a t u w o k r e s ie od k o r o n a c ji do p ie rw s z e g o r o z b io r u , k tó r y stłu m ił d z ia ła n ia k r ó la n a tym p o lu . W n ik li wa a n a liz a p ro je k tó w i d o k o n ań a rc h ite k to n ic z n y c h w s k a z a ła , że ś r o d k a mi b u dow ania a u to ry te tu w ład c y s ta w a ły s i ę m .in . r o z w ią z a n ia a r c h i t e k tu r y w n ę tr z , n p . e lip s o id a ln y c h a r a k t e r s a l i - k o n c e n tru ją c y u w ag ę na t r o n i e , c z y u m ie s z c z e n ie tr o n u na o s i d r z w i, e k sp o n o w a n ie in ic ja łó w i p o r tr e tó w k r ó l a , w y k o rz y s ta n ie form a n ty k i ż u ją c y c h .
D ru g i r e f e r a t , z a ty tu ło w a n y " W iz e ru n k i w ład c y w p o e z ji s t a n i s ł a
w o w s k ie j" , w y g ło sił d o c . d r h a b . Z bigniew G o l i ń s k i (IB L ), k tó r y
w s k a z a ł n a w ie lo ś ć m ożliw y ch sposobów u ję c ia te j p ro b le m a ty k i o r a z z a sy g n a liz o w a ł is t n ie j ą c y w ów czesnym s p o łe c z e ń s tw ie p o lsk im an tag o n izm pom iędzy m a je s ta te m a w o ln o ś c ią . O b ra z w ład c y w p o e z ji r y s o w a ł s i ę w m a ją c y c h ź r ó d ła r e to r y c z n e k a te g o r ia c h p o ch w a ły lu b n a g a n y . K ry ty k a r e a liz o w a n a była w ta k ic h g a tu n k a c h , ja k p a s z k w il, s a t y r a c z y k a r y k a tu r a , n a to m ia s t u c ie le ś n ie n ie m la u d a tio był p a n e g iry k . A u to r r e f e r a t u p o d k r e ś l i ł z a ró w n o p o p u la rn o ś ć p a n e g iry k u w XVIII w . , ja k ro z w ó j znaków p o e ty c k ic h : sy m b o li, m e ta f o r , p o ró w n a ń , k tó ry m i s i ę p a n e g ir y k p o s łu g i w a ł. Z w ró c ił te ż u w a g ę n a k o n tra s to w y o b ra z w ład c y w b a jc e o ś w ie c e n io w e j, p o d k r e ś li ł o d d z ia ły w a n ie o d z n a c z a ją c e j się bogactw em form l i t e r a t u r y a n ty k ró le w s k ie j o k r e s u b a r s k ie g o . W w yniku te j s y tu a c ji p o e z ja
p r o k r ó le w s k a m ia ła n a jc z ę ś c ie j c h a r a k t e r re fu ta ty w n y .
l-n e j. D r J u liu s z C h r o ś c i e k i (IH S UW ) w r e f e r a c i e " A r c h ite k tu r a o k a z jo n a ln a im p re z p o lity c z n y c h w P o ls c e II połow y XVIII w iek u " om ów ił t a kie z ja w is k a , ja k b ram y triu m fa ln e , ilu m in ą c je , w ie r s z e n a t r a n s p a r e n t y , f a je r w e r k i, k tó r e p o w sta w a ły w zw ią zk u z im p re z a m i p o lity c z n y m i od cz a só w k o r o n a c ji k r ó la a ż do S ejm u C z te r o le tn ie g o . P rz e d m io te n a n a liz y były sto so w a n e w n ic h a r ty s t y c z n e ś r o d k i a p o lo g ii S ta n is ła w a A u g u s ta . Z p ro b le m a ty k ą śro d k ó w o d d z ia ły w a n ia s z tu k i n a s z e r o k ie r z e s z e o d b io r ców k o re sp o n d o w a ł r e f e r a t d o c . d r a h a b . Edm unda R a b o w i c z a (UG)
za ty tu ło w a n y " K a te g o r ie w iz u a ln e p o lity c z n e j l i t e r a t u r y o k o lic z n o ś c io
w ej"; a u to r p o d k r e ś li ł je j s y n k r e ty c z n o ś ć i n a w ią z a n ia do s z tu k i ty p u em - b le m a ty c z n e g o . W y o b ra ź n ia - s tw ie r d z ił - w y k o rz y sty w a ła tr a d y c y jn ą p la s ty k ę , l i t e r a t u r ę p o p u la rn ą i odw oływ ała s i ę do s y tu a c ji ż y c ia p o to c z n e g o . R e f e r a t p rz y w o ły w a ł b o g aty i p r z e w a ż n ie n ie zn an y d o ty c h c z a s m a te r ia ł ź ró d ło w y . W d y s k u s ji w zw ią zk u z tym r e f e r a te m p r o f . A n d r z e j
R y s z k i e w i c z (IS P A N ) s tw ie r d z ił b r a k w p o lsk im O św ie c e n iu p l a
s ty c z n e j k a r y k a tu r y i s a ty r y o r a z id ą c ą w p a r z e z tym z ja w isk ie m o b fi t o ś ć lit e r a c k i c h o p isó w ta k ic h rze k o m o is tn ie ją c y c h k a r y k a tu r i s a t y r .
W d ru g im d n iu o b r a d w y g ło sz o n o p r z e d południem t r z y r e f e r a t y . A u to rk ą p ie rw s z e g o - n a te m a t " P e r s o n if ik a c ji a le g o r y c z n e j ja k o s t y lis ty c z n e g o ś r o d k a r e f l e k s j i o cz ło w ie k u w p o e z ji s ta n is ła w o w s k ie j" -
b yła d o c . d r h a b . T e r e s a K o s t k i e w i c z o w a (IB L ). R e fe r a t w y k a z a ł
e m b lem aty czn ą tr a d y c j ę p e r s o n if ik a c ji i p o w ią z a n ia z sy stem e m ik o n o g r a ficzn y m , a n a s tę p n ie p r z e d s ta w ił z ró ż n ic o w a n e s p o so b y s ty lis ty c z n e g o r e a liz o w a n ia p e r s o n if ik a c ji w tw ó r c z o ś c i p rz y k ła d o w o w y b ra n y c h p o e tó w : N a r u s z e w ic z a , K ra s ic k ie g o i K n ia ź n in a . W y k azan a te ż z o s ta ła e w o lu c ja p e r s o n if ik a c ji: u N a r u s z e w ic z a j e s t ona au to n o m ic z n a , n a o c z n a i d y n a m ic z n a , u K ra s ic k ie g o - u s ta ty c z n io n a , w tw ó r c z o ś c i K n iaź n in a w r e s z c i e w y stę p u je d ą ż n o ś ć do u c z y n ie n ia tr a d y c y jn e j p e r s o n if ik a c ji ś ro d k ie m tw o r z e n ia s p e c y fic z n e g o ś w ia ta p e ty c k ie g o o r a z o d e jś c ie od w iz u a ln e j k o n k r e tn o ś c i p o ję ć p e rs o n ifik o w a n y c h .
Tem atem n a s tę p n e g o r e f e r a t u , w y g ło sz o n eg o p r z e z d o c . d r a M a r iu s z a
K a r p o w i c z a (IHS UW ), b yły " P rz e m ia n y ideow e s z tu k i s e p u lk ra ln e j
XVIII w . w P o l s c e " . S ię g a ją c w p r z e s z ł o ś ć , a u to r w y ró ż n ił t r z y fa z y ty c h p r z e m ia n : r e tr o s p e k ty w n y c h a r a k t e r n a g ro b k a w w . X VI, p e r s p e k ty w
-ny w w . XVII i p re z e n ty w n y w XVIII w . , a za is t o tę p rz e m ia n s z tu k i s e p u lk ra ln e j u z n a ł o d ch o d z e n ie w n ie j od elem entów e s c h a to lo g ic z n y c h i s a k r a ln y c h .
N a stę p n y r e f e r a t , "G otyk i r u in y w w y o b ra ź n i O św ie c e n ia (A n g lia-
- P o l s k a ) " w y g ło siła d o c . d r h a b . Z ofia S i n k o (1BL), k tó r a w s k a z a ła
n a l i t e r a c k ą g e n e z ę mody n a g o ty k . W p ie r w s z e j c z ę ś c i r e f e r a t u p r z e d sta w io n y z o s ta ł gotyk a n g ie ls k i n a p r z y k ła d z ie utw o ró w H . W a lp o le ’ a i A . R a d c liffe . A n a liz a w y o d rę b n ia ła ele m e n ty g o ty c k ic h w iz ji p l a s t y c z n y c h . Z m a te ria łe m a n g ie ls k im sk o n fro n to w a n a z o s ta ła tw ó r c z o ś ć au to ró w p o ls k ic h . A u to rk a p o d k r e ś liła s k ro m n ie js z e ilo ś c io w o r o z m ia r y p o lsk ie g o g o ty k u , zdaw kow ość i s te r e o ty p o w o ś ć p r z e d s ta w ie n ia o r a z d e k o r a c y jn o ś ć p e jz a ż u g o ty c k ie g o , a po s tw ie rd z e n iu p o w ią z a ń k u ltu r u in z sz ac u n k iem d la p r z e s z ł o ś c i n a ro d u w l i t e r a t u r z e p o ls k ie j d o k o n ała a n a liz y o b ra z u W aw elu, r u in p a ła c u K a z im ie rz a W ielk ieg o w Ł obzow ie i r u in zamku w T ę c z y n ie - w tw ó r c z o ś c i n a s z y c h p i s a r z y .
P ie r w s z y r e f e r a t o b r a d popołu d n io w y ch , n a te m at :" G u s ty e s te ty c z n e s p o łe c z n o ś c i XVIII w iek u - n a p o d sta w ie d zien n ik ó w p o d r ó ż y " , w y g ło sił
d o c . d r h a b . Ja c e k W o ź n i a k o w s k i (K U L). P r ó b k ę ow ej s p o łe c z n o ś c i
sta n o w iło d w u d z ie stu a u to ró w d ia r i u s z y . P o ic h p r e z e n ta c ji a u to r r e f e r a tu p r z e d s ta w ił z a w a rte w d ia r i u s z a c h o p in ie n a te m at o g lą d an y c h p r z e z p o d ró ż n ik ó w d z i e ł, ic h s to s u n e k do b a r o k u , g o ty k u , se n ty m e n ta liz m u , n a t u r y , m a lo w n ic z o śc i, k la sy c y z m u . O p in ie z a w a r te w d ia r i u s z a c h w s k a z y w ały n a b a ro k o w e u p o d o b an ia n a s z y c h o św ie c o n y c h o r a z ic h p r e d y le k c je do g o ty k u . O sta tn im w y stą p ie n ie m na k o n f e r e n c ji był r e f e r a t d r A g n ie s z k i M o - r a w i ń s k i e j "O g ro d y ja k o p r z e ja w k o re s p o n d e n c ji sz tu k w c z a s a c h O ś w ie c e n ia " . O p ie ra ją c s i ę n a bogatym m a te r ia le , p r z e d e w sz y stk im a n g ie ls k im , u k a z a ła a u to rk a fu n k c ję o g ro d u ja k o id e i l it e r a c k ie j o r a z w s k a z a ła l i t e r a c k i e i filo z o fic z n e z a p le c z e s z tu k i o g ro d o w n ic tw a . Z w ró c iła t e ż u w a g ę n a z a s to s o w a n ie w k o m p o zy cji o g ro d u z a s a d z t e o r i i i p r a k ty k i m a la r s k ie j o r a z n a w ią zy w a n ie do k o n w en c ji d e k o r a c ji te a tr a l n y c h . O g rodow - n ic tw o o k r e ś lo n e z o s ta ło ja k o a n a lo g ic z n e do s z tu k i m a la rs tw a p e jz a ż o w eg o . W sk azan o na u d z ia ł a r c h ite k t u r y i r z e ź b y w s c e n a c h o g ro d o w y c h .
52
d y s k u s ja na te m at p o s z c z e g ó ln y c h r e f e r a tó w , w k tó r e j p o d n o sz o n o z a r ó w no sz c z e g ó ło w e k w e stie m a te ria ło w e i in te r p r e ta c y jn e , ja k z a g a d n ie n ia og ó ln e d o ty c z ą c e w sp ó ln y c h te n d e n c ji ro zw o jo w y ch i k o re s p o n d u ją c y c h ze so b ą śro d k ó w a r ty s ty c z n y c h w s z tu c e XVIII w ie k u . K o n fe re n c ja , s t a n o w iąc a is to tn y k r o k n a d ro d z e w s p ó łp ra c y ró ż n y c h ś ro d o w is k b a d a c z y O ś w ie c e n ia , s ta ła s i ę o k a z ją do k o n f ro n ta c ji poglądów i w ym iany d o ś w ia d c z e ń w p r a c a c h n ad z a ry so w a n ie m c a ło śc io w e g o o b ra z u k u ltu r y e p o k i.
M gr J e r z y S nopek
PRZYJAZDY I WYJAZDY ZAGRANICZNE *
W o k r e s ie od c z e r w c a 1976 r . do c z e r w c a 1977 r . g o ś c iło w IBL 32 b a d a c z y z a g r a n ic z n y c h : 10 z Z S R R , po 5 z C S R S , NRD o r a z W łoch, 2 z W ę g ie r i po jednym z B u łg a r ii, N o rw e g ii, R um unii, S tanów Z je d n o c z o n y c h , W ie lk ie j B r y ta n ii. P rz e b y w a li o ni w In sty tu c ie na r ó ż n y c h z a
s a d a c h : 12 p rz y b y ło na z a p r o s z e n ie IB L , 17 - w ra m a c h w ym iany
m iędzy u n iw e rs y te ta m i i A kadem iam i N auk, p o z o s ta li b y li sty p e n d y sta m i.
ZSR R 1. J. A p re s jan 13 IX - 19 IX 1976 2. T . N ik o ła jew a 13 IX - 19 IX 1976 3 . J. P ad u czew a 13 IX - 19 IX 1976 4 . W. Diaków 13 XII - 19 X II 197* 5 . A. P a n c z e n k o 28 IV - 11 V 1977 6 . W. K a z b ę ru k 13 IV - 5 X 1977 7 . W. W iedina 13 V - 9 VI 1977 8. W. C h o rie w 24 V - 7 VI 1977 9 . W. W itt 24 V - 7 VI 1977 10. T . A gapkina 14 VII - 10 X 1977 X P o p rz e d n ie z e s ta w ie n ie zo b . B P 1976, z . 4 (62), s . 2 8 - 2 9 .
