© Evereth Publishing, 2020
CZY PROFILAKTYKA OKOŁOOPERACYJNA Z UŻYCIEM
MOKSYFLOKSACYNY W CHIRURGII ZEZA MA SENS?
OBSERWACJE WŁASNE W LATACH 20192020
IS PERIOPERATIVE PROPHILAXIS WITH USAGE OF MOXIFLOXACINE IN STRABISMUS SURGERY
JUSTIFIED? OWN OBSERVATIONS YEARS 20192020
ORCID: 0000-0002-4766-5785
} MONIKA DZIĘGIELEWSKA
Dzięgielewska Instytut Oka w Warszawie, ul. Hlonda 10c/U7, 02-972 Warszawa, e-mail: monika@dziegielewska.eu Wpłynęło: 22.10.2020
Zaakceptowano: 07.11.2020 DOI: dx.doi.org/10.15374/FZ2020039
STRESZCZENIE: W okulistyce zakażenia w okresie okołooperacyjnym i pooperacyjnym mogą doprowadzić do poważnych powikłań w postaci znacznego pogorszenia widzenia, a nawet utra-ty wzroku. W chirurgii zeza infekcje pooperacyjne obserwuje się niezmiernie rzadko. Większość bakteryjnych zapaleń spojówek u dzieci przebiega skąpoobjawowo i łagodnie, co może uśpić czujność chirurga oraz okulisty. W niniejszej pracy zbadano 82 dzieci (łącznie 101 oczu) opero-wanych z powodu zeza. Pobrano wymazy z worka spojówkowego przed zabiegiem i po zabie-gu, stosując okołooperacyjnie w jednej grupie wodny 7,5% roztwór powidonu jodu, a w drugiej wodny 7,5% roztwór powidonu jodu i moksyfloksacynę. Wszystkie operowane dzieci w zalece-niach pooperacyjnych po wypisaniu ze szpitala otrzymały zalecenie stosowania moksyfloksacy-ny (3 razy dziennie). W obydwu grupach ostatecznie stwierdzono w posiewach tylko obecność fizjologicznej mikrobioty bakteryjnej worka spojówkowego (4,94% wszystkich oczu badanych). Posiewy jałowe stanowiły 95,06% wszystkich oczu badanych. Stwierdzono, że zastosowanie do-datkowo w profilaktyce okołooperacyjnej moksyfloksacyny nie ma znaczenia terapeutycznego.
SŁOWA KLUCZOWE: bakteryjne zapalenie spojówek, mikrobiologia, okulistyka, operacje zeza, posiew bakteryjny, zakażenia okołooperacyjne
ABSTRACT: Ophthalmological infections in perioperative and postoperative period can lead to serious complications resulting in the substantial degradation of vision or even loss of vision. Postoperative infections in strabismus surgery are very seldom. Most of the children bacterial conjunctivitis are symptomless and mild which can mislead the caution of the ophthalmolo-gist. In this thesis; 101 eyes of 82 children patients were examined due to strabismus surgery. Swabs were taken out of conjunctival sac before and after the surgery while perioperatively one group was applied with povidone iodide 7,5% and other with the povidone iodide 7,5% and moxifloxacine. The moxifloxacine (3 times per day) was prescribed for all patients post surgery. Ultimately, both groups’ bacterial cultures were detected with presence of physiologi-cal microbiota of conjunctivitis sac (4.94% of examined eyes). Sterile cultures were at level of 95.06% of all examined eyes. Statement was concluded: the additional perioperative moxiflo-xacine application has redundant therapeutical meaning.
KEY WORDS: bacterial conjunctivitis, bacterial culture, microbiology, ophthalmology, periope-rative infections, strabismus surgery
WSTĘP
Zakażenia w okresie okołooperacyjnym oraz poopera-cyjnym w okulistyce niosą za sobą poważne konsekwencje, mogą doprowadzić do znacznego pogorszenia wzroku czy
nawet utraty widzenia. Infekcje pooperacyjne są bardzo rzadkie w chirurgii zeza i występują rzadziej niż u 1:1500 chorych. Najczęściej objawiają się zapaleniem spojówek [13]. Bardzo rzadko opisywane są powikłania w postaci mar-twiczego zapalenia twardówki i endoftalmitu. Stany zapalne
spojówek są wywoływane głównie przez: bakterie Gram-do-datnie, czyli gronkowce (Staphylococcus aureus, Staphylo-coccus epidermidis) i paciorkowce (StreptoStaphylo-coccus pyogenes, Streptococcus pneumoniae, paciorkowce z α-hemolizą wcho-dzące w skład mikrobioty fizjologicznej); nieco rzadziej przez pałeczki Gram-ujemne (Haemophilus influenzae), zia-renkowce Gram-ujemne (Moraxella lacunata), chlamydie (Chlamydia trachomatis); natomiast najrzadziej przez drob-noustroje z rodzaju: Serratia, Proteus, Enterobacter, Klebsiel-la, Corynebacterium, a także Escherichia coli i Pseudomonas aeruginosa [4, 14]. U noworodków przyczyną infekcji może być kontakt z drogami rodnymi matki. Bakteryjne zapalenie spojówek wywołują w tej grupie pacjentów bakterie Gram--dodatnie, takie jak: Streptococcus pneumoniae, Streptococ-cus pyogenes, StaphylococStreptococ-cus aureus, Haemophilus influence, Neisseria meningitidis i Neisseria gonorrhoeae. Natomiast u dzieci starszych czynnikiem etiologicznym są najczęściej H. influence i Staphylococcus aureus. Bakteryjne zapalenie spojówek w znacznym odsetku (65–78%) dotyczy dzieci, najczęściej między 3. a 9. rokiem życia [15]. Uważa się, że w większości przypadków choroba przebiega łagodnie i ma charakter samoograniczający się. Dyskutowana jest nawet celowość wdrażania antybiotyków wobec istnienia dowo-dów na samowyleczenie.
Pacjenci operowani z powodu zeza to przede wszystkim dzieci. U noworodków drobnoustroje chorobotwórcze po-wodujące zapalenie spojówek to przede wszystkim: Chla-mydia trachomatis, Staphylococcus aureus, Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus; natomiast u niemowląt i dzie-ci starszych przeważają: Haemophilus influenzae (do 78%), Streptococcus pneumoniae, Moraxella sp., Staphylococcus sp., Escherichia coli, Pseudomonas sp. [1–3, 5, 7–9, 11, 12]. Pew-na liczba antybiotyków została dopuszczoPew-na do stosowania miejscowego w okulistyce. Przenikanie leków do oka może odbywać się przez krew lub na skutek bezpośredniego prze-nikania substancji leczniczych przez rogówkę do wnętrza gałki ocznej.
Przedostawanie się leków do oka drogą krwi jest znacz-nie utrudnione przez istznacz-niejące bariery anatomiczne, dlate-go miejscowe podawanie substancji leczniczych odgrywa w okulistyce istotną rolę. Pomimo istnienia analogicznych zasad wchłaniania, dystrybucji, metabolizmu i wydalania leku w obrębie oka, droga podania wpływa na dodatkowe zmienne analizy kompartmentalnej. Po wprowadzeniu leku do worka spojówkowego szybkość i stopień wchłaniania zależą od: czasu pozostawania go w worku spojówkowym, przedrogówkowego filmu łzowego, eliminacji przez noso-wo-łzowe drogi odpływu, wiązania z białkami łez, metabo-lizmu leku przez łzy i białka tkankowe oraz dyfuzji poprzez rogówkę i spojówkę. Lek zaaplikowany miejscowo może przedostawać się do krążenia ogólnego przez wchłania-nie z błony śluzowej nosa, a także wchłaniawchłania-nie miejscowe przez rogówkę i spojówkę. Po wchłonięciu przez rogówkę
lek kumuluje się w cieczy wodnistej, następnie przenika do struktur wewnątrzgałkowych, a także potencjalnie do krą-żenia ogólnego. Wszystkie leki okulistyczne potencjalnie wchłaniane są do krążenia ogólnego. W wyniku stosowania leków mogą wystąpić działania niepożądane, lokalne efekty toksyczne związane z nadwrażliwością lub bezpośrednim działaniem toksycznym na rogówkę, spojówkę, skórę oko-łogałkową i śluzówkę nosa. Enzymatyczna biotransformacja leków okulistycznych jest istotnym zjawiskiem, ponieważ w gałce ocznej występuje: wiele enzymów esterazy, oksy-doreduktazy, enzymy lizosomalne, peptydazy, transferazy – glukuronianowa i siarczanowa, enzymy glutationowe, katecholo-O-metylo-transferazy, monoaminotransferazy oraz dehydrogenaza 11β-hydroksysteroidowa. W leczeniu stosuje się antybiotyki o szerokim spektrum – działające za-równo na bakterie Gram-dodatnie, jak i Gram-ujemne. Leki te powinny również dobrze penetrować do spojówki i rogów-ki. Najlepsze są w tym przypadku preparaty bakteriobójcze, a nie bakteriostatyczne, ponieważ zmniejszają one możli-wość wytworzenia antybiotykooporności. Najczęściej stoso-wanymi antybiotykami są aminoglikozydy i fluorochinolony. Obydwie grupy leków w swoim spektrum aktywności mają zarówno bakterie Gram-dodatnie, jak i Gram-ujemne. Ami-noglikozydy są antybiotykami o działaniu bakteriobójczym, a efekt ich działania zależy od stężenia antybiotyku w środo-wisku, natomiast aktywność biologiczną determinują wolne grupy OH i aminowe przy cząsteczkach aminocukrów, które ulegają modyfikacji i zablokowaniu w przypadku obecności enzymów syntetyzowanych przez szczepy oporne. Trans-port i działanie aminoglikozydów odbywa się w trzech eta-pach. Pierwszy etap polega na biernym wiązaniu się anty-biotyku z receptorami dla Ca++ i Mg++ zlokalizowanymi w lipopolisacharydzie błony komórkowej. Jest to wiązanie bierne bez udziału nośnika, blokowane przez obecność jo-nów Ca++ oraz Mg++ w środowisku i wprost proporcjonal-ne do stężenia antybiotyku w środowisku, w związku z czym im więcej cząstek antybiotyku zostanie związanych, tym sil-niejszy będzie efekt bakteriobójczy. Drugi etap to aktywny transport leku zachodzący pod wpływem sił elektrostatycz-nych przy udziale tlenu i energii. Aminoglikozyd powoduje uszkodzenie błony protoplazmatycznej, następuje ucieczka składników odżywczych. Transport ulega zahamowaniu przy niskim pH i w warunkach beztlenowych – niezbędna energia dla tych zjawisk pochodzi z procesów fosforylacji (stąd aktywność tylko w stosunku do bakterii tlenowych). Wychwyt ulega nasileniu w obecności blokerów biosyntezy ściany komórkowej. Trzeci etap to wiązanie się z podjed-nostką 30S rybosomu i blokada syntezy białka na poziomie translacji. Aminoglikozydy w tym mechanizmie działania są bakteriobójcze wobec gronkowców, w tym gronkowców złocistych, aczkolwiek nie względem wszystkich szczepów metycylinoopornych (ang. methicillin-resistant S. aureus – MRSA). Z kolei ich aktywność wobec paciorkowców jest
© Evereth Publishing, 2020
ograniczona. Aminoglikozydy wykazują natomiast wysoką skuteczność względem bakterii Gram-ujemnych, szczegól-nie z rodzaju Haemophilus, Pseudomonas i z rodziny En-terobacteriaceae [6]. Fluorochinolony cechują się silnym działaniem przeciw bakteriom Gram-ujemnym (bakterie z rodzaju Haemophilus, Salmonella, Neisseria, Pseudomonas i z rodziny Enterobacteriaceae), natomiast ich aktywność przeciw bakteriom Gram-dodatnim jest uzależniona od grupy leku. Tylko fluorochinolony IV generacji są skuteczne wobec bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych, a mia-nowicie wobec: gatifloksacyny, moksyfloksacyny i bezyflok-sacyny [4]. Mechanizm działania tych antybiotyków polega na hamowaniu syntezy DNA w komórkach bakteryjnych, co następuje w wyniku blokowania topoizomeraz II, enzymów rozcinających obie nici DNA. Są to: gyraza DNA – enzym odpowiedzialny za zwijanie nici DNA i tworzenie izomerów przestrzennych nici DNA oraz topoizomeraza IV – enzym rozdzielający nici DNA po zakończeniu procesu replika-cji. Zahamowanie aktywności tych enzymów prowadzi do uszkodzenia DNA i zablokowania licznych procesów ko-mórkowych. Zahamowanie gyrazy DNA powoduje rozluź-nienie struktury i zwiększenie przestrzeni zajmowanej przez DNA w komórce bakteryjnej. W efekcie takiego działania dochodzi do obumarcia komórki bakteryjnej. Bardzo ważne jest, że leki te nie działają na te enzymy u ssaków, w tym u człowieka. Istotny jest również fakt, że niektóre bakterie występują w worku spojówkowym, nie powodując żadnych objawów infekcji. Najczęściej obserwowaną bakterią tleno-wą worka spojówkowego u dzieci bez klinicznych objawów infekcji jest Staphylococcus epidermidis (69,8% badanych zdrowych oczu), a w dalszej kolejności: Streptococcus spp. (26%), Micrococcus spp. (21,9%), Staphylococcus aureus (12,5%) oraz Corynebacterium spp. (7,3%).
Tak częsta izolacja gronkowca skórnego Staphylococcus epidermidis wynika z możliwości zmiany niszy ekologicz-nej przez bakterie ze skóry powiek i okolic nosa. Natomiast bakteriami beztlenowymi najczęściej izolowanymi z worka spojówkowego zdrowego oka są Propionibacterium acnes (43,8%) oraz Peptostreptococcus spp. (6,3%) [10].
Każdy pacjent przyjmowany do szpitala w celu wyko-nania operacji zeza jest zdrowy, bez cech stanu zapalnego w obrębie narządu wzroku.
Celem pracy było wskazanie, czy zasadne jest podanie moksyfloksacyny do worka spojówkowego okołooperacyj-nie podczas jednocześokołooperacyj-nie wykonywanego zabiegu z użyciem roztworu jodku powidonu i stosowaniem moksyfloksacyny po zabiegu w domu.
MATERIAŁ I METODY
W pracy poddano analizie mikrobiotę bakteryjną wor-ka spojówkowego przed zabiegiem i w 6. dobie po zabiegu
w grupie 82 pacjentów w wieku 5–16 lat, hospitalizowanych w celu wykonania operacji zeza. Wszystkie osoby biorące udział w badaniu były zdrowe, poddane wcześniej badaniom ogólnym zaleconym przez anestezjologa, które wykluczały jakikolwiek stan zapalny w organizmie. Pacjenci zostali także przebadani okulistycznie – nie posiadali cech stanu zapalne-go w obrębie narządu wzroku. Poddane badaniu dzieci nie przyjmowały żadnych leków – miejscowo do oka lub ogól-nie. Pacjentom stosującym suplementy diety zalecono odsta-wienie ich tydzień przed planowaną operacją zeza. Analizie poddano 101 oczu u 82 badanych osób – 63 dzieci miało operowanego zeza w jednym oku, a 19 – w obojgu oczach. Badane osoby podzielono losowo na 2 grupy: kontrolną (48 oczu) i badaną (53 oczu), w obu grupach znalazły się dzieci, u których operowano jedno lub obydwoje oczu. U wszyst-kich zastosowano standardowo wodny roztwór powidonu jodu o stężeniu 7,5% pozostawiony na powierzchni skóry na co najmniej 3 minuty i 7,5% wodny roztwór powidonu jodu, zakroplony do worka spojówkowego na co najmniej 1 minu-tę. Dodatkowo tylko w grupie badanej (53 oczu) podano do worka spojówkowego moksyfloksacynę według schematu:
• 1 kropla do worka spojówkowego oka operowanego 1 godzinę przed zabiegiem;
• 1 kropla do worka spojówkowego w trakcie zabiegu; • 1 kropla do worka spojówkowego oka operowanego
zaraz po zabiegu.
W obu grupach u pacjentów podano do worka spojówko-wego po zabiegu 1 kroplę 0,1% Dexamethasone®. W zalece-niach pooperacyjnych kontynuowano stosowanie 0,1% De-xamethasone® 4 razy dziennie do worka spojówkowego oka operowanego przez okres 3 tygodni (także obydwie grupy). Osoby z grupy kontrolnej i badanej otrzymywały również krople z moksyfloksacyną 3 razy dziennie przez okres 7 dni.
WYNIKI
U 83 pacjentów operowanych z powodu zeza w latach 2019–2020 pobrano 101 wymazów z worka spojówkowego za pomocą cienkiej, jałowej wymazówki z podłożem trans-portowym. W I etapie pobranie miało miejsce w momencie przyjęcia pacjenta do kliniki, przed wejściem na blok ope-racyjny, a w II etapie w 6. dobie po zabiegu, podczas wizyty kontrolnej. Materiał przekazano do laboratorium w ciągu 2 godzin od pobrania. Po 2–3-dniowej inkubacji wyhodo-wano z niektórych próbek określone izolaty bakterii.
I ETAP
Dodatni wynik hodowli z pierwszego wymazu przed operacją zeza uzyskano w 48 oczu (47,5%) w obu grupach badanych pacjentów. W pozostałych 58 (57,4%) posiewy były jałowe.
Rozkład posiewów dodatnich prezentował się następują-co: w grupie kontrolnej (48 oczu) z 23 oczu (22,7%) uzy-skano wynik pozytywny, a w grupie badanej (53 oczu) w 25 (24,7%) wyhodowano bakterie. W większości przypadków uzyskane hodowle stanowiły fizjologiczną florę bakteryjną worka spojówkowego i były to przede wszystkim bakterie Gram- dodatnie:
• Staphylococcus epidermidis (64,6% dodatnich posiewów, co stanowiło 30,6% wszystkich badanych oczu) w 31 oczach (14 z grupy kontrolnej i 17 z grupy badanej); • Streptococcus spp. (16,6% dodatnich posiewów, co
sta-nowiło 7,9% wszystkich badanych oczu) w 8 oczach (5 z grupy kontrolnej i 3 z grupy badanej);
• Staphylococcus aureus (8,3% dodatnich posiewów, co stanowiło 3,9% wszystkich badanych oczu) w 4 oczach (1 z grupy kontrolnej i 3 z grupy badanej);
• paciorkowce z α-hemolizą wchodzące w skład mikro-bioty fizjologicznej (4,1% dodatnich posiewów, co sta-nowiło 1,9% wszystkich badanych oczu) w 2 oczach (0 z grupy kontrolnej i 2 z grupy badanej);
• Haemophilus influenzae (4,1% dodatnich posie-wów, co stanowiło 1,9% wszystkich badanych oczu) w 2 oczach (1 z grupy kontrolnej i 1 z grupy badanej); • Moraxella catarrhalis (2% dodatnich posiewów), co
stanowiło 0,9% wszystkich badanych oczu) w 1 oku (0 z grupy kontrolnej i 1 z grupy badanej) (Ryc. 1).
II ETAP
W drugim etapie badania (w 6. dobie po zabiegu) wynik dodatni z posiewów uzyskano tylko w 6 oczu (5,9%) spośród
wszystkich 101 badanych. Wyhodowane drobnoustroje sta-nowiły florę fizjologiczną worka spojówkowego:
• Staphylococcus epidermidis (83% dodatnich posie-wów, co stanowiło 4,9% wszystkich badanych oczu) w 5 oczu (2 z grupy kontrolnej i 3 z grupy badanej); • Staphylococcus aureus (16,6% dodatnich posiewów co
stanowiło 0,9% wszystkich badanych oczu) w 1 oku (1 z grupy kontrolnej i 0 z grupy badanej) (Ryc. 2).
OMÓWIENIE
Do niniejszego badania włączono grupę dzieci zakwa-lifikowanych do operacji korekty zeza. U tych pacjentów stwierdzono (47,5%) bakterie w worku spojówkowym, sta-nowiły one jednak w większości fizjologiczną florę bakte-ryjną (89,5% dodatnich posiewów). Tylko w 10,4% były to Gram-ujemne bakterie chorobotwórcze.
W grupie kontrolnej po zastosowaniu profilaktyki około-operacyjnej z użyciem wodnego roztworu 7,5% powidonu jodu w posiewach wykonanych w 6. dobie stwierdzono jedy-nie obecność fizjologicznej mikrobioty bakteryjnej w 3 oczu, co stanowiło 2,9% wszystkich oczu badanych i były to Sta-phylococcus epidermidis oraz StaSta-phylococcus aureus. W grupie badanej, w której u pacjentów zastosowano zarówno wodny roztwór powidonu jodu 7,5%, jak i moksyfloksacynę, około-operacyjnie wykazano także w 3 oczu (2,9%) obecność Staphy-lococcus epidermidis, czyli fizjologicznej mikrobioty bakteryj-nej. Częsta izolacja gronkowca skórnego S. epidermidis wynika z możliwości zmiany niszy ekologicznej przez te bakterie ze skóry m.in. powiek. Tylko u jednego badanego wyizolowano
Moraxella catarrhalis Staphylococcus epidermidis Streptococcus spp. Staphylococcus aureus Staphylococcus viridans Haemophilus influenzae 4,95 16,83 13,86 2,97 2,97 1,98 1,98 0,99 0,99 0 0,99 0,99 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%
Grupa kontrolna Grupa badana
10%
5%
0%
1,98% 2,97
0,99 0
Staphylococcus epidermidis Staphylococcus aureus Ryc. 1. Odsetek izolatów bakterii w grupie
kon-trolnej i badanej (badanie przed zabiegiem).
Ryc. 2. Odsetek izolatów bakterii w grupie kontro-lnej i badanej (badanie w 6. dobie po zabiegu).
© Evereth Publishing, 2020
tę właśnie bakterię z obojgu operowanych oczu, co najpraw-dopodobniej świadczyło o tarciu powiek i oczu przez dziecko. W celu obniżenia liczebności organizmów kolonizujących powierzchnię gałki ocznej stosuje się obowiązkową procedu-rę z użyciem wodnego roztworu powidonu jodu, która może być nawet alternatywą dla miejscowo stosowanych antybio-tyków. Powidon jodu oraz chlorheksydyna to obecnie dwa podstawowe środki antyseptyczne z wyboru w okulistyce. Powidon jodu działa poprzez uwolnienie wolnego jodu, który łatwo przenika przez błonę bakteryjną, co powoduje utlenia-nie białek i śmierć komórek. Skuteczne stężenia tej substan-cji wahają się od 0,005% do 10%. W Polsce w wytycznych leczenia operacyjnego zaćmy, opracowanych przez Polskie Towarzystwo Okulistyczne (PTO), zalecane jest stosowanie kropli z antybiotykiem z grupy fluorochinolonów przez 3–4 dni do worka spojówkowego przed operacją oraz po zabiegu. Brakuje jednak dowodów na skuteczność tego postępowania w profilaktyce pooperacyjnego zapalenia wewnątrzgałko-wego [16]. Głównym problemem stosowania antybiotyków jest obecnie zapobieganie rozwojowi antybiotykooporności. Antybiotykooporność stanowi w dzisiejszych czasach bardzo poważny problem, w wielu krajach powstały pro-gramy i instytucje zajmujące się monitorowaniem roz-woju antybiotykooporności bakterii i zapobieganiem jej. W Polsce taką komórką jest Narodowy Program Ochrony Antybiotyków (NPOA) na lata 2011–2015, realizowany ze środków finansowych w ramach programu zdrowotnego Ministra Zdrowia [4]. Antybiotykooporność rozwija się za-zwyczaj w przypadku ogólnego podawania antybiotyków, ale miejscowe stosowanie kropli i maści do oczu również indu-kuje rozwój opornych szczepów bakteryjnych. Udowodnio-no, że nawet jednorazowa terapia antybiotykowa w okulistyce może być wystarczająca do rozwoju antybiotykooporności na fluorochinolony [4]. Istnieją natomiast sprzeczne doniesienia odnośnie tego, czy zwiększenie ryzyka rozwoju oporności jest uzależnione od wielokrotnego stosowania antybiotyków [4].
Chociaż w rekomendacjach zalecanych przez konsultan-ta krajowego w dziedzinie mikrobiologii lekarskiej brakuje szczególnych wskazań dotyczących profilaktyki okołoopera-cyjnej zeza, w Dzięgielewska Instytut Oka w Warszawie sto-sowana jest procedura okołooperacyjna z użyciem wodnego 7,5% roztworu powidonu jodu. Jak wynika z przeprowa-dzonej analizy, jest to wystarczający środek antyseptyczny:
w badaniu dodatnie posiewy po operacji zeza wynosiły tyl-ko 4,94% wszystkich badanych oczu, a aż 95,06% stanowiły posiewy jałowe.
WNIOSKI
Na podstawie przeprowadzonego badania – w którym w profilaktyce okołooperacyjnej zastosowano 7,5% wodne roztwory powidonu jodu oraz w zaleceniach pooperacyj-nych dla pacjenta m.in. krople moksyfloksacyny podawane według schematu 1 kropla 3 razy dziennie do oka opero-wanego – można stwierdzić, że okołooperacyjne podawanie moksyfloksacyny jest bezzasadne.
KONFLIKT INTERESÓW: nie zgłoszono.
PIŚMIENNICTWO
1. Diamant JI, Hwang DG. Therapy for bacterial conjunctivitis. Ophthalmol Clin North Am 1999;12:15–20.
2. Disorders of the conjunctiva and limbus. In: Yannof J, Duker JS (eds). Ophthal-mology. Mosby, Spain, 2004.
3. Epling J, Smucny J. Bacterial conjunctivitis. Clin Evid 2005;14:756–761. 4. Filipek B, Prost M. Leki stosowane w leczeniu chorób infekcyjnych oczu. In:
Prost ME, Jachowicz R, Nowak JZ (eds). Kliniczna Farmakologia Okulistyczna. Elsevier, Wrocław, 2013.
5. Golde KT, Gardiner MF. Bacterial conjunctivitis in children: a current review of pathogens and treatment. Int Ophthalmol Clin 2011;51(4):85–92.
6. Hauser AR. Antibiotic Basics for Clinicians: the ABCs of Choosing the Right An-tibacterial Agent. Lippincott Williams & Wilkins, 2012.
7. Morrow GL, Abbott RL. Conjunctivitis. Am Fam Physician 1998;57(4):735–746. 8. Ohnsman CM. Exclusion of students with conjunctivitis from school: po-licies of state departments of health. J Pediatr Ophthalmol Strabismus 2007;44(2):101–105.
9. Patel PB, Diaz MC, Bennett JE, Attia MW. Clinical features of bacterial conjunc-tivitis in children. Acad Emerg Med 2007;14(1):1–5.
10. Perkins RE, Kundsin RB, Pratt M, Abrahamsen I, Leibowitz HM. Bacteriology of normal and infected conjunctiva. J Clin Microbiol 1975;1(2):147–149. 11. Seal DV, Barrett SP, McGill JI. Aetiology and treatment of acute bacterial
infec-tion of the external eye. Br J Ophthalmol 1982;66(6):357–360.
12. Sheikh A, Hurwitz B. Topical antibiotics for acute bacterial conjunctivitis: a sys-tematic review. Br J Gen Pract 2001;51(467):473–477.
13. Spaeth GL. Chirurgia Okulistyczna. Urban & Partner, Wrocław, 2006, pp. 639–640. 14. Ta CN, Chang RT, Singh K et al. Antibiotic resistance patterns of ocular bacterial
flora. Ophthalmology 2003;110(10):1946–1951.
15. Weiss A, Brinser JH, Nazar-Stewart V. Acute conjunctivitis in childhood. J Pe-diatr 1993;122(1):10–14.
16. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Okulistycznego – leczenie operacyjne za-ćmy. Polskie Towarzystwo Okulistyczne (online); pto.com.pl/wytyczne
