B
ARBARAK
UBICAZak³ad Fizykochemii J¹drowej
Instytut Fizyki J¹drowej im. H. Niewodniczañskiego w Krakowie Radzikowskiego 152, 31-342 Kraków
Katedra Nauk o Œrodowisku Akademia Górniczo-Hutnicza Al. Mickiewicza 30, 03-059 Kraków e-mail: kubica@alf.ifj.edu.pl
PILOTA¯OWE BADANIA ZAWARTOŒCI
137Cs,
239+240Pu i
40K W PRÓBKACH
GLEBY Z TATRZAÑSKIEGO PARKU NARODOWEGO
WSTÊP Zanieczyszczenie œrodowiska przyrodni-czego stanowi jedno z g³ównych antropoge-nicznych zagro¿eñ Tatrzañskiego Parku Naro-dowego (TPN). Szczególny rodzaj zanieczysz-czeñ stanowi¹ pierwiastki promieniotwórcze. Niektóre z nich znalaz³y siê w œrodowisku Zie-mi w momencie jej tworzenia i czêœæ z nich po-zosta³a do tej chwili. Stanowi¹ one grupê natu-ralnych izotopów promieniotwórczych ist-niej¹cych i tolerowanych w œrodowisku biolo-gicznym, np. 40K. Istotnym problemem dla ochrony œrodowiskas¹ sztuczne radioizotopy, tzn. takie, które zosta³y wyprodukowane przez cz³owieka, np.137Cs,134Cs,90Sr,239+240Pu,238Pu,
241
Pu i241Am. W wyniku wybuchów j¹drowych
prowadzonych przez supermocarstwa w la-tach 60. ubieg³ego stulecia, a tak¿e po awarii elektrowni atomowej w Czarnobylu na obsza-rze TPN pojawi³o siê ska¿eniea, b i g-radioizo-topami.
Dotychczasowe badania rozmiarów i prze-strzennego rozk³adu zanieczyszczeñ na terenie Tatrzañskiego Parku Narodowego dotyczy³y w g³ównej mierze substancji lotnych, takich jak dwutlenek siarki, tlenki azotu, fluor czy ozon, a jedynie w mniejszym zakresie metali ciê¿kich (MIECHÓWKAi MIKO£AJCZYK1996) i substancji ropopochodnych (KRZAN1989, 1993; KRZANi SKAWIÑSKI 1993).
TEREN BADAÑ I METODYKA Tatrzañski Park Narodowy obejmuje
najm³odsze i najwy¿sze w Polsce góry fa³dowe powsta³e w wyniku orogenezy alpejskiej. W plejstocenie uleg³y one zlodowaceniu, które ust¹pi³o ok. 10000 lat temu. Ze wzglêdu na ró¿-nice w charakterze krajobrazu, budowê geolo-giczn¹ i rodzaj tworz¹cych je ska³ Tatry Polskie dziel¹ siê na dwie czêœci: Tatry Wysokie i Tatry Zachodnie. Tatry Wysokie, zbudowane ze ska³ krystalicznych (granodioryty i granity), tworz¹
ostry grzbiet górski z licznymi bocznymi odga³êzieniami. Krajobraz ich cechuje siê cha-rakterystycznymi formami polodowcowymi: ostre szczyty i granie oraz liczne kot³y zajête w wiêkszoœci przez jeziora. Tatry Zachodnie nato-miast, zbudowane s¹ ze ska³ metamorficznych (gnejsy i ³upki metamorficzne) i osadowych (wapienie, dolomity i piaskowce). Krajobraz ich sk³ada siê z licznych malowniczych dolin z ostañcowymi formami skalnymi. Tatry,
podob-Numer 4
(257)
nie jak Alpy, maj¹ skomplikowan¹ budowê p³aszczowinow¹. Na trzonie krystalicznym le¿y p³aszczowina wierchowa (Czerwone Wierchy,
Giewont), na niej zaœ p³aszczowiny reglowe (dolna, œrodkowa i górna), a na koñcu pokrywa eoceñska (NYKA 1972, MIRK 1996).
CHARAKTERYSTYKA PODEJMOWANEJ PROBLEMATYKI W skorupie ziemskiej znajduje siê 60
natu-ralnych radionuklidów, a dodatkowych kilka-naœcie jest wytworzonych przez promieniowa-nie kosmiczne (HRYNKIEWICZ 1993). Oprócz wp³ywu tego typu radionuklidów, otoczenie ulega tak¿e ska¿eniom pierwiastkami promie-niotwórczymi powstaj¹cymi wskutek dzia³al-noœci cz³owieka. G³ównym Ÿród³em ich obec-noœci s¹: (i) wybuchy j¹drowe prowadzone w atmosferze, (ii) katastrofy reaktorów oraz (iii) przeróbka i sk³adowanie paliwa j¹drowego.
W wyniku wybuchu, a nastêpnie po¿aru re-aktora j¹drowego w Czarnobylu do atmosfery przedosta³o siê kilkadziesi¹t izotopów promie-niotwórczych o ³¹cznej aktywnoœci przekra-czaj¹cej 1019Bq. W Zak³adzie Fizykochemii J¹drowej w Instytucie Fizyki J¹drowej w Kra-kowie prowadzono badania na zawartoœæ izo-topów promieniotwórczych pochodz¹cych z Czarnobyla takich jak137Cs,134Cs,106Ru,144Ce,
125
Sb,90Sr,238Pu, 239+240Pu, 241Pu i 241Am, w œció³ce leœnej na terenie ca³ej Polski Du¿o uwa-gi poœwiêcono badaniom obecnoœci 137Cs i
134
Cs w œrodowisku (MATERIA£Y ZJAZDOWE
1996). Prace te przyczyni³y siê do wyjaœnienia obiegu tego pierwiastka w ekosystemach, zaœ cykl biogeochemiczny innych radionuklidów jest s³abo znany.
Rozró¿nia siê dwa rodzaje sk³adu izotopo-wego ska¿eñ promieniotwórczych po katastro-fie czarnobylskiej: opad typu paliwowego i typu kondensacyjnego (KRASNOV 1998).
Typ paliwowy charakteryzuje siê trudn¹ do zaniedbania obecnoœci¹ izotopów promienio-twórczych, trudnotopliwych, nielotnych pier-wiastków, takich jak pluton i inne transura-nowce, oraz ceru, europu, niobu, cyrkonu, ru-tenu i strontu. W opadzie kondensacyjnym do-minuj¹cym d³ugo¿yciowym izotopem jest
137
Cs. Typ paliwowy opadu zwi¹zany jest z obecnoœci¹ znacznych iloœci drobnych frag-mentów paliwa j¹drowego — tzw. gor¹cych cz¹stek typu paliwowego (BRODA 1987, BRODAi wspó³aut. 1989). Dla znacznego obsza-ru Polski obserwowany by³ opad typu konden-sacyjnego. Obecne w œrodowisku Tatrzañskie-go Parku NarodoweTatrzañskie-go radionuklidy90Sr,241Am
i plutonu pochodz¹ z wczeœniejszego opadu promieniotwórczego, zwi¹zanego z prowadze-niem testów z broni¹ j¹drow¹, praktycznie za-koñczonych traktatem w 1963 r. (RAPORT
1977). W kondensacyjnym opadzie promienio-twórczym z Czarnobyla stanowi³y one nie-wielk¹ domieszkê. Przyk³adowo stosunek ak-tywnoœci137Cs do90Sr wynosi³ w przybli¿eniu 50:1, podczas gdy w opadzie typu paliwowego œrednio stosunek ten by³ bliski 2:1 (RAPORT
1991, MIETELSKI i VAJDA1997).
W Polsce opad czarnobylski typu paliwo-wego wyst¹pi³ w najbardziej oddalonym na pó³nocny-wschód terenie Polski, np. w Pusz-czy Augustowskiej (PIEÑKOWSKI i wspó³aut. 1987, LILJNZIN i wspó³aut. 1988, JARACZ i wspó³aut. 1990, MIETELSKI 1998,MIETELSKI i wspó³aut. 1999). Po kilkunastu latach od wyst¹pienia opadu izotopy z „gor¹cych cz¹stek” (BRODA i wspó³aut. 1989) uleg³y w ró¿nym stopniu wymyciu i zosta³y wprowa-dzone w obieg w ekosystemach. W ostatnich latach prowadzono badania maj¹ce na celu okreœlenia stê¿enia 90Sr w koœciach dzikich zwierz¹t z Puszczy Augustowskiej (MIETELSKIi wspó³aut. 2002). W 2000 r. przeprowadzono pilota¿owe badania na zawartoœæ gamma emi-terów 137Cs i 134Cs oraz naturalnego 40K w próbkach gleby pobranych w dwóch skrajnie po³o¿onych walnych dolinach (w Dolinie Ry-biego Potoku i w Dolinie Koœcieliskiej). W nie-których próbkach by³ oznaczany tak¿e alfa emiter239+240Pu. Najbardziej interesuj¹ce pod wzglêdem zwiêkszonej zawartoœci radionukli-dów, okaza³y siê dolinki lub niecki po³o¿one powy¿ej 1300 m npm np: Dolinka za Mni-chem, niecka Czarnego Stawu nad Morskim Okiem oraz okolice Smreczyñskiego Stawu (KUBICA i wspó³aut. 2001a, b).
Nasze badania koncentrowa³y siê w pierw-szym rzêdzie na ustaleniu przestrzennego rozk³adu pierwiastków promieniotwórczych na terenie Tatrzañskiego Parku. Prace te mog¹ byæ wykorzystywane w praktycznych dzia³a-niach na rzecz ochrony dziedzictwa przyrodni-czego polskich Tatr.
METODY POMIAROWE Wykonano pomiary przestrzennego
rozk³adu ska¿enia radioizotopami 137Cs,
239+240
Pu, 238Pu i naturalnym 40K w próbkach gleby pobranej z obszarów dwóch walnych do-lin na terenie Tatrzañskiego Parku Narodowe-go. Poboru próbek dokonano w sierpniu i paŸ-dzierniku 2000 i 2001 roku. Pod uwagê wziêto dwie skrajnie po³o¿one doliny, najbardziej na wschód wysuniêt¹ Dolinê Rybiego Potoku (zbudowan¹ ze ska³ krystalicznych (granito-idów) i Dolinê Koœcielisk¹ (zbudowan¹ ze ska³ metamorficznych (gnejsy i ³upki metamorficz-ne) i osadowych (wapienie, dolomity i pia-skowce). Próbki by³y pobierane w ró¿nych re-gionach wymienionych dolin z uwzglêdnie-niem profilu wysokoœciowego. Miejsca poboru próbek zosta³y zaznaczone na mapie Tatr (Ryc.1).
Poboru próbek dokonywano za pomoc¹ specjalnych cylindrycznych próbników, po-zwalaj¹cych na uzyskanie rdzeni glebowych o
œrednicy i wysokoœci 10 cm. Nastêpnie, rdzenie glebowe by³y ciête na trzy plastry o wysokoœci oko³o 3 cm, co pozwala³o na oznaczanie bada-nych radioizotopów na ró¿bada-nych g³êbokoœciach [od 0–3 cm (a), nastêpnie 3–6 cm (b) i 6–10 cm (c)]. Na tej podstawie mo¿na by³o okreœliæ rozk³ad badanych radioizotopów w poszcze-gólnych warstwach gleby. Przed przygotowy-waniem próbek do analizy gammaspektrome-trycznej usuniêto makroszcz¹tki roœlinne, su-szono materia³ w temperaturze 1050C i prze-siewano przez sita mechaniczne o œrednicy oczek 1 mm. Do pomiarów alfaspektrome-trycznych próbki by³y mineralizowane i pod-dawane procedurze chemicznej w celu otrzy-mania cienkiej tarczy pomiarowej (Ryc. 2).
Wyniki zawartoœci137Cs,40K i239+240Pu dla regionu Doliny Rybiego Potoku i dla regionu Doliny Koœcieliskiej wyra¿ano w Bq kg-1suchej masy lub w przeliczeniu na jednostkê po-wierzchni.
Ryc. 1. Mapa gleb Tatrzañskiego Parku Narodowego (wed³ug SKIBY1996) z uwzglêdnieniem miejsca poboru próbek.
1 — litosole i regosole; 2 — gleby bielicowe i rankery; 3 — rêdziny inicjalne i butwinowe; 4 — rêdziny i pararêdziny; 5 — gleby brunatne kwaœne,gleby brunatne wy³ugowane, oglejone
WYNIKI I DYSKUSJA Korzystaj¹c z danych pomiarowych
sporz¹dzono wykresy zale¿noœci aktywnoœci
137
Cs i239+240Pu w jednostce masy od wysoko-œci miejsca, z którego by³y pobierane próbki dla regionu Doliny Rybiego Potoku (Ryc. 3A i 4A) i dla regionu Doliny Koœcieliskiej (Ryc. 3B i 4B).
Pomimo stosunkowo niewielkich obsza-rów zajmowanych przez wymienione doliny (ka¿da z nich posiada oko³o 10-12 km d³ugoœci i oko³o 2-4 km szerokoœci) stê¿enie cezu i plu-tonu by³o bardzo zró¿nicowane od 1927 Bq kg-1w Dolince za Mnichem do 161 Bq kg-1na polanie Palenica Bia³czañska w obszarze Doli-ny Rybiego Potoku i od 1294 Bq kg-1 na Hali Piec do 149Bq kg-1 na Hali Pisanej w rejonie Doliny Koœcieliskiej (Rys. 3A i B). Zmiany kon-centracji plutonu w obu dolinach przedsta-wia³y siê podobnie jak w przypadku cezu — maksymalne stê¿enia plutonu zaobserwowano w próbkach pobranych z Dolinki za Mnichem,
podczas gdy na polanie Palenica Bia³czañska stê¿enie plutonu by³o prawie czterdziestokrot-nie mczterdziestokrot-niejsze. W Tatrach Zachodnich zawartoœæ plutonu oznaczona by³a w niewielkiej iloœci próbek i w zwi¹zku z tym trudno jest wyci¹gn¹æ wiarygodne wnioski o jakiejkol-wiek zale¿noœci od miejsca poboru próbek, jak i profilu glebowego (Ryc. 4A i B). Zawartoœæ cezu i plutonu w próbkach gleby pobranych na obszarze TPN wzrasta z wysokoœci¹ miejsca po-boru i jest zale¿na od rzeŸby terenu. Znakomita iloœæ137Cs i239+240Pu znajduje siê w pierwszych dwóch poziomych powierzchniach glebo-wych (do 6–7 cm g³êbokoœci) (Ryc. 3 i 4). W przypadku obu dolin najwiêksze stê¿enie cezu i plutonu zaobserwowano w niewielkich, bez-odp³ywowych, nieckowatych formach polo-dowcowych zawieszonych powy¿ej 1200 m npm, np.: Dolinka za Mnichem, Dolina Czarne-go Stawu pod Rysami w rejonie Doliny RybieCzarne-go Potoku czy w Tatrach Zachodnich charaktery-zuj¹cych licznymi zawieszonymi nieckami z ostañcowymi formami skalnymi, np. przy Ryc. 2. Schemat metodyki pomiarowej
Ryc. 3. Stê¿enie cezu-137 w trzech warstwach gleby (a, b i c) pobranej z regionu (A) Doliny Rybiego Potoku i (B) Doliny Koœcieliskiej w zale¿noœci od wysokoœci miejsca poboru.
Smreczyñskim Stawie czy na wyp³aszczeniu Hali Piec.
Zró¿nicowana aktywnoœæ 137Cs i 239+240Pu w przeliczeniu na jednostkê powierzchni kore-spondowa³a ze zró¿nicowaniem obserwowa-nym dla stê¿enia tych radionuklidów wyra-¿onych na jednostkê masy.
Przedstawione wartoœci aktywnoœci ce-zu-137 w tych rejonach przekraczaj¹ wartoœci podane przez STRZELECKIIEGO i wspó³aut. (1993) liczone dla progu Pogórza Karpackie-go.
Tatry le¿¹ w strefie przejœciowej miêdzy kli-matem morskim, a kontynentalnym, z czego wynika du¿a zmiennoœæ pogody na tym ob-szarze. Do charakterystycznych cech klimatu tatrzañskiego nale¿¹: czêste i gwa³towne spad-ki ciœnienia, czêste inwersje temperatur, wzrost wilgotnoœci wzglêdnej oraz zachmurze-nia w lecie i spadek w zimie. Wielkoœæ opadów (przeciêtnie wynosi 1600 mm) zale¿y od wyso-koœci nad poziomem morza, kierunku dolin,
ekspozycji wietrznej i wysokoœci wzglêdnej grzbietów. Liczba dni z pokryw¹ œnie¿n¹ wyno-si od oko³o 100 u podnó¿a do oko³o 290 w naj-wy¿szych partiach gór. Sumy rocznych opa-dów rosn¹ od przedpola ku szczytom Tatr (MIREK1996). Zwiêkszon¹ koncentracjê cezu i plutonu w wierzchniej warstwie na dnie wyso-ko zawieszonych dolin, niecek czy wyp³asz-czeñ mo¿na te¿ t³umaczyæ sp³ukiwaniem mate-ria³u glebowego z partii szczytowych. Daje siê to zaobserwowaæ w Dolinie Rybiego Potoku. W próbce gleby pobranej z Prze³êczy Szpigla-sowej (2172 m npm) stê¿enie radionuklidu ce-zu-137 jest rzêdu 398 Bq kg-1, podczas gdy na dnie Doliny za Mnichem (1900 m npm) stê¿e-nie to wynosi 1927 Bq kg-1, zaœ przy Morskim Oku (1393 m npm) koncentracja cezu jest rzê-du 591,1 Bq kg-1. Przy zmianie wysokoœci o 272 m stê¿enie cezu spada prawie piêciokrotnie (bardzo strome stoki) zaœ przy zmianie wyso-koœci o 507 m koncentracja spada trzykrotnie (bardziej ³agodne stoki). Zmiana koncentracji plutonu 239+240 przy przejœciu wysokoœci z 1900 m npm (17,03 Bq kg-1) do 1393 m npm (3,332 Bq kg-1) jest piêciokrotna (Ryc. 3A i 4A). Zbadano tak¿e zale¿noœæ pomiêdzy obecnoœci¹ radionuklidu cezu a procentowa zawartoœci¹ materia³u organicznego w glebie. Nie zaobser-wowano ¿adnej korelacji pomiêdzy tymi wiel-koœciami. Przeprowadzono badania w celu okreœlenia zawartoœci naturalnego40K w prób-kach gleby pobranej z Doliny Rybiego Potoku (Ryc. 5A) i z Doliny Koœcieliskiej (Ryc. 5B).
Potas jest g³ównie zwi¹zany z czêœciami nie-organicznymi gleby. Aktywnoœæ 40K jest wprost proporcjonalna do ca³kowitej zawarto-œci potasu w glebie; 1g potasu zawiera zawsze 31,7Bq K. Zró¿nicowanie aktywnoœci tego ra-dionuklidu praktycznie nie jest zwi¹zane z wy-sokoœci¹ miejsca poboru próbki (Ryc. 5A i B). Stê¿enie potasu jest porównywalne ze stê¿e-niem tego pierwiastka wyznaczonego dla Po-górza Karpackiego. Maksymalne stê¿enie 40K obserwuje siê w trzecim profilu glebowym, czyli na g³êbokoœci 7–10 cm. Najprawdopo-dobniej, zawartoœæ potasu w powy¿szych prób-kach ma zwi¹zek z typem gleby na terenie TPN-u. Gleby tatrzañskie wykazuj¹ œcis³y zwi¹zek z górsk¹ rzeŸb¹, pod³o¿em geologicz-nym, warunkami klimatyczno-roœlinnymi, a czasami tak¿e z gospodarcz¹ dzia³alnoœci¹ cz³owieka.
Ryc. 4. Aktywnoœæ239+240Pu wtrzech warstwach gleby (a, b i c) pobranej z regionu (A)Doliny Ry-biego Potoku i (B) Doliny Koœcieliskiej w zale-¿noœci od wysokoœci miejsca poboru próbek.
PODSUMOWANIE Przedstawione badania wskazuj¹, ¿e w
œro-dowisku gleb tatrzañskich obserwuje siê obec-noœæ radionuklidów naturalnych i sztucznych, zarówno pochodzenia czarnobylskiego, jak i z doœwiadczeñ z broni¹ j¹drow¹. Zró¿nicowane ich stê¿enie w badanych regionach jest zwi¹zane z wysokoœci¹ miejsca, z którego prób-ki by³y pobierane, jak i jego form¹ geologiczn¹. Du¿e nagromadzenie sztucznych radionukli-dów cezu czy plutonu obserwowano w wierzchnich warstwach gleby (od 0–6 cm) w wysoko zawieszonych bezodp³ywowych
dolin-kach lub wyp³aszczeniach (powy¿ej
1200–1300 m). Dalsze badania zwi¹zane z okreœleniem zawartoœci radionuklidów w mchach i liœciach borówki mog¹ pozwoliæ na okreœlenie wielkoœæ akumulacji radioizotopów w organizmach ¿ywych i potencjaln¹ korelacjê
pomiêdzy ich obecnoœci¹ w glebie i w formach roœlinnych.
Sk³adam serdeczne podziêkowania moje-mu koledze dr Jerzemoje-mu Wojciechowi Mietel-skiemu za pomoc w realizacji pracy i cenne uwagi.
Praca powsta³a dziêki ¿yczliwoœci i pomocy ze strony pierwszego zastêpcy Dyrektora Ta-trzañskiego Parku Narodowego dr in¿. Zbi-gniewa Krzana.
Praca czêœciowo by³a sponsorowana przez Fundacjê Koœciuszkowsk¹, Amerykañskie Cen-trum dla Polskiej Kultury, funduszem zapew-nionym przez Fundacjê im. Alfreda Jurzykow-skiego, oraz grant KBN 3 P04G 063 23 i grant statutowy 11.11.150.84.
CONCENTRATION OF RADIONUCLIDES 137CS, 239+240Pu and 40K IN SOIL SAMPLES FROM SOME REGION OF TATRA’S NATIONAL PARK — PRELIMINARY INVESTIGATION
S u m m a r y
Following the Chernobyl catastrophe the natural ecosystem of the Tatra‘s has been seriously radioac-tively contaminated. The radioactive137Cs,134Cs,90Sr, 239+240
Pu ,238Pu,241Pu and241Am were the artificial radionuclides found in the Park. The a, b, g-radio-nuclides were introduced into the natural
environ-ment by nuclear tests conducted in the middle of the 20-th century, and — in 1986 — as a result of the failure of the Chernobyl nuclear reactor. However, some radionuclides (for example40K) are natural isotopes existing since the earth has formed.
LITERATURA BRODAR., 1987. Gamma spectroscopy analysis of hot
particles from the Chernobyl fallout. Acta Phys.
Pol. B18, 935–950.
BRODAR., KUBICAB., SZEGLOWSKIZ., ZUBERK.,1989.
Al-pha Emitters in Chernobyl hot particles.
Radio-chim. Acta 48, 89–96.
HRYNKIEWICZA., 1993. Dawki i dzia³anie biologiczne
promieniowania jonizuj¹cego. PAA,IFJ.
JARACZ P., PIASECKIE., MIROWSKIS., WILHELMIZ.,1990.
Analysis of Gamma-Radioactivity of “Hot Partic-les” Released after the Chernobyl Accident. J.
Ra-dioanal. Nucl. Chem. 141, 243–259.
Ryc. 5. Aktywnoœæ naturalnego potasu-40 w trzech warstwach gleby pobranej w regionie (A)Doliny Rybiego Potoku i (B) Doliny Koœcieliskiej w zale¿noœci od wysokoœci stanowiska.
KRASNOV W. P., 1998. Radioekologija lisiw Polissja
Ukrainy.- Zhytomyr, wyd-wo “Wolyn”, 112.
KRZANZ., 1989. Rozmiary i rozk³ad przestrzenny
za-nieczyszczeñ powietrza w Tatrzañskim Parku Narodowym. Chroñmy Przyrodê Ojczyst¹ 45,
26–33.
KRZANZ., 1993. Tatra, Pieniny, Gorce and Babia Góra
National Parks — threats and protection. Parki Narodowe: Tatrzañski, Pieniñski, Gorczañski i Babiogórski — zagro¿enia i ochrona. Proc. Intern.
Semin. Environmental Protection by the Use of Geothermal Energy. Zakopane-Koœcielisko, 13–18 Wrzesieñ 1993, Technika Poszukiwañ Geologicz-nych, Geosynoptyka i Geotermia 5–6, 51–58. KRZAN Z., SKAWIÑSKI P., 1993. Prognoza degradacji
drzewostanów Tatrzañskiego Parku Narodowe-go pod wp³ywem zanieczyszczeñ powietrza.
Pr¹dnik, Prace i Materia³y Muzeum im. Prof. W³adys³awa Szafera, 7–8, 143–152.
KUBICAB., MIETELSKIJ. W., TOMANKIEWICZE., JASIÑSKAM., GACAP., KOZAKK., 2001. Pilota¿owe badania
za-wartoœci niektórych radionuklidów w próbkach gleby z terenu TPN, IFJ raport 1873/C.
KUBICA B., MIETELSKIJ. W., GO£AŒJ., TOMANKIEWICZ E., JASIÑSKA M., GACA P., KOZAK K., TUTEJA-KRYSA M., 2001. Concentration of radionuclides Cs-137 and
K-40 and some heavy metals in soil and lichen samples from Tatra’s National Park- preliminary investigation. Miêdzynarodowa konferencja EUROECO 2001, 37.
LILJNZINJ.O., SKALBERGM., PERSSONG., INGEMANSSONT., ARONSSON P. O., 1988. Analysis of the Fallout in
Sweden from Chernoby. Radiochim. Acta 43,
1–25.
MATERIA£YZJAZDOWEXVI Szko³y Jesiennej PTB Zakopa-ne.,1996. Czarnobyl — 10 lat póŸniej — skutki
zdrowotne, ska¿enia œrodowiska i ¿ywnoœci”.
MIECHÓWKAA., MIKO£AJCZYKJ., 1996. Zawartoœæ metali
ciê¿kich w glebach polany Poroniec. Przyroda
Ta-trzañskiego Parku Narodowego a cz³owiek, Tom1, Wp³yw cz³owieka, Kraków-Zakopane.
MIETELSKIJ.W., DORDAJ., W¥SB., 1999. Pu-241 in
sam-ples of forest soil from Poland. Appl. Radiation and
Isotopes. 51, 435–447.
MIETELSKI J.W., GACA P., ZAGRODZKI P., JASIÑSKA M., ZALEWSKIM., TOMCZAKM., VAJDAN., DUTKIEWICZE. M., 2001. 90Sr and stable strontium in bones of wild, herbivorous animals from Poland, J.
Radio-anal. Nucl. Chem. 247, 363–370.
MIETELSKIJ. W., VAJDAN., 1997. Chernobyl Sr-90 in
bil-berries from Poland. J. Radioanal. Nucl. Chem.
222, 183–187.
MIETELSKIJ.W.,1998. Transuranic elements and Sr-90
in samples from forests of Poland, a review.
Nu-kleonika 43, 449–458.
NYKA J., 1972. Tatry przewodnik. SiT,W-wa.
PIEÑKOWSKIL., JASTRZÊBSKIJ., TYSJ., BATSCHT., JARACZP., KURCEWICZ W., MIROWSKI S., SZEFLIÑSKA G., SZEFLIÑSKIZ., SZWERYNB., WILHELMIZ., JÓZEFOWICZ E. T., 1987. Isotopic Composition of the
Radioac-tive Fallout in Eastern Poland after the Chernobyl Accident. J. Radioanal. Nucl. Chem. 117, 379–411.
MIREKZ. (red.), 1996. Przyroda Tatrzañskiego Parku
Narodowego. Tatrzañski Park Narodowy,
Kra-ków-Zakopane.
RAPORT: United Nations Scientific Committe on the Effects of Atomic Radiation (UNSCEAR), 1977.
Io-nizing Radiation Sources and Biological Effects.
Raport to the General Assembly with annexes, UN. Pub., New York.
RAPORT: INTERNATIONAL ATOMIC ENERGY AGENCY (IAEA),1991. The International Chernobyl
Pro-ject: Technical Report and Surface Contamina-tion Maps; IAEA Press, Vienna.
SKIBA.,1996. Gleby. [W:] Przyroda Tatrzañskiego
Par-ku Narodowego. MIREKZ. (red.). Tatrzañski Park Narodowy, Kraków-Zakopane, 215–226.
STRZELECKIR., WOLKOWICZS., SZEWCZYKJ., LEWANDOWSKI P., 1993. Radioecological Maps of Poland. Part I, PIG, Warsaw.
