• Nie Znaleziono Wyników

Widok Odłowy zwójek w pułapki feromonowe w drzewostanach dębowych Puszczy Niepołomickiej.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Widok Odłowy zwójek w pułapki feromonowe w drzewostanach dębowych Puszczy Niepołomickiej."

Copied!
6
0
0

Pełen tekst

(1)

PIO TR PŁONKA

Zakład Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych PAN Kraków

ODŁOW Y ZW Ó JEK W PU ŁA PK I FERO M ON OW E

W DRZEW OSTANACH DĘBOWYCH PUSZCZY N IEPO ŁO M ICK IEJ

Obszary położone w okolicach Krakowa (w tym również usytuowana na wschód od niego Puszcza Niepołomicka) należą do najbardziej zanieczyszczo­ nych terenów w Polsce. Zakłady przemysłowe Krakowa, wyrzucają do atmosfery w ciągu roku więcej niż 120 tys. t pyłów i 550 tys. t związków gazowych [1].

Od 1987 roku, Zespół Doc. dr hab. Zbigniewa Witkowskiego z Zakładu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii N auk w Krakowie (którego jestem członkiem) prowadzi badania na wpływem emitowanych przez aglomerację krakowską pollutantów na funkcjonowanie ekosystemów leśnych w tym rejonie.

W roku 1991, dzięki uprzejmości Doc. dr hab. A. Króla — dyrektora OZLP w Krakowie, który udostępnił nam pułapki feromonowe na motyle z rodziny zwójkowatych, przeprowadzono na badanym terenie jednorazowy odłów zwójek dębowych — głównie zwójki zieloneczki (Tortrix viridaria.L).

Badania przeprowadzono na, poddawanych obserwacjom od roku 1987,10 grądowych (Tilio-carpinetum) powierzchniach badawczych — 7 użytkowanych gospodarczo i 3 zlokalizowanych na obszarze rezerwatów przyrody. Wszystkie powierzchnie położone były w stosunkowo niewielkiej odległości (2,8-39,5 km) od huty im. T. Sendzimira — głównego źródła emisji zanieczyszczeń w rejonie Krakowa i jednego z najbardziej uciążliwych dla środowiska zakładów prze­ mysłowych Polski południowej.

Powierzchnie najbliższe emitorów (IX — Las Łęgowski i X — Las Mogilski) umiejscowiono na zachód od huty, w odległości 2,8 i 2,9 km. Dwie następne powierzchnie — VI (rezerwat przyrody „Koło”) i VII umieszczono w leśnym uroczysku „Koło” Puszczy Niepołomickiej, w odległości 18,7 i 18,9 km na wschód od Krakowa. Kolejne dwie powierzchnie — V (las w miejscowości Chobot) i IV (rezerwat przyrody „Lipówka”) położone były w uroczysku „Grobla” Puszczy Niepołomickiej, 22,5 i 23,4 km w kierunku wschodnim od źródeł emisji. Powierzchnię III zlokalizowano w uroczysku leśnym „Grobelczyk” (23,9 km na wschód od huty), a na powierzchnię VIII wybrano teren rezerwatu,d ę b in a ”, leżący w głównej części puszczy (25,4 km w kierunku wschodnim od źródeł zanieczysz­ czeń). Dwie najdalsze powierzchnie — las Bratucice (II) i Dąbrówka (I) położone były na wschód od emitorów, w odległości odpowiednio 37,1 i 39,5 km (rys. 1).

(2)

252 Piotr Pionka

Rys. 1. Lokalizacja powierzchni badań (kółkami zaznaczono powierzchnie na terenie rezerwatów przyrody)

25 czerwca 1991 r. na powierzchniach tych wyłożono po 1 pułapce feromonowej i po 26 dniach ekspozycji, pułapki zebrano. Rezultaty prze­ prowadzonego doświadczenia obrazują tabele (tab. 1-4).

W trakcie przeprowadzonego doświadczenia schwytano ogółem 360 bezkręgowców (348 owadów i 12 pajęczaków) — (por. tab. 1 i 2), z czego przeważającą większość, bo aż 55% stanowiły ćmy z rodziny zwójkowatych (Tortricidae). Wśród gatunków należących do tej rodziny wyraźnie dominowała (68% osobników) zwójka zieloneczka (Tortrix viridana L.) — (por. tab. 3, 4), która na obszarach Puszczy Niepołomickiej jest spotykana powszechnie, a co kilka lat pojawia się tam masowo [3, 4, 6].

W świetle uzyskanych danych (rys. 2, tab. 1,3), za główny czynnik limitujący liczbę chwytanych zwójek w ekosystemach użytkowanych gospodarczo należy uznać odległość od Krakowa, w jakiej położone były powierzchnie badań. Zaobserwowano bowiem, że ich liczebność bardzo istotnie dodatnio (p = 0,006) koreluje z dystansem od aglomeracji (rys. 2).

Rys. 2. Korelacja pomiędzy odległością powierzchni badań od źródeł emisji zanieczyszczeń [km ] a liczbą schwytanych zwójkowatych (wliczając zwójkę zieloneczkę). r = 0,898, p = 0,006, Y = e0,2*5

(3)

W y n ik i o d ło w u ow ad ów do p u ła p ek w la sa ch g o sp o d a r c z y c h O S3 cd H R a ze m oN 8 8 8 8 8 8 8 .-H »-t 1 r -tT-1 1 1 1 0 li c z b a / p u ła p k ę h n m oi oo h ^ oo n h ^ m h n 298 P a c z a k i co «n c- . n n «T. , . s on SO «-H 1 1 ' Tf 1 li c z b a / p u ła p k ę CS O O O H «n In ne o w a d y oN r— r- oo -sj- r~~ os . H O ''"I. H so" os" os" r i m oTH 1

li c z b a / p u ła pk ę V) (<1 ' t H rt H OrH <N»n M sz y c e n0 sP t-* © so i " m u-i vo t-h tn rn Tf rt vo

*-T c-f o" oo" T-f 10" so" rH rH rH t—4 CS rH 1 li c z b a / p u ła p k ę on 00 on vo in d* 45 B ło n k o sk r z y d łe oN rH 1*-^ rH O OV l VO rH m H N N (Nl H h oC ^ 0 d - p - ^ rH H rH ( S «O 1 li c z b a / p u ła p k ę 0\ m « n n 2 In n e m o ty leox CO C«-, . . . i . 3 3 - 1 1 1 1 1 1 li c z b a / p u ła p k ę »-I rH O O O O O <N Z w ó jk o w a te 59 ,2 6 34 ,3 7 8,3 3 1 li c z b a / p u ła p k ę ^ O O O O <S ▼H VO Z w ó jk a zie lo n. 0 s 00 O 00 Os 1-H 00 so 00 0 r*o ro r-^ ^ so oC <o" sf oC N « yo so h h0" 00" so" 1 li c z b a / p u ła p k ę 00 00 $ £ £ cs h- 8rH N r p o w ie r z c h n i I II II I V VII IX X R aze m o S3 cd H R a z e m oN 8 8 8 8 li c z b a / p u ła p k ę Os Os CS <Nvo P a c z a k i N© oN c s so so m »-n so" «O t s 1 li c z b a / p u ła p k ę tO rH rH In ne o w a d y £ 3 1 ,5 8 1 0 ,5 3 4 ,16 1 li c z b a / p u ła p k ę VO (S h Os M sz y c e N©CJ^ M N S3co^ cn^ so so" so es CS -tf-1 li c z b a / p u ła p k ę ST) vn 2 20 B ło n k o sk r z y d łeox 1 5 ,7 9 2 6 ,3 2 8 ,3 3 1 li c z b a / p u ła p k ę n ici M 0rH In ne m o ty le oN 1 1 1 1 li c z b a / p u ła p k ę O O O 0 Z w ó jk o w a te v© oN 5 ,2 6 1 li c z b a / p u ła p k ę 0 —i 0 -Z w ój k a zielon . N© 0s* I CS so 1 cn so so" r-T 1 li c z b a / p u ła p k ę . .. 0 ^ 2 torH N r p o w ie r z c h n i v m IV VI Raze m [253] W y n ik i o d ło w u ow ad ów do p u ła p ek w re ze rw a ta ch pr zy ro d y

(4)

254 Piotr Pionka

T a b e l a 3 Wyniki odłowu zwójki zieloneczki (Tortrix vir id ana L.) i innych zwójkowatych (Tortricidae) do

pułapek feromonowych w lasach gospodarczych

Nr powierzchni

Zwójka zieloneczka Zwójkowate Razem

liczba/ pułapkę % liczba/ pułapkę % liczba/ pułapkę % I 8 14,29 48 85,71 56 100 II 8 42,11 11 57,89 19 100 IH 47 100,00 047 100 V 34 100,00 034 100 VII 17 100,00 017 100 IX 2 100,00 02 100 X 4 66,66 2 33,33 6 100 Razem 12061 181 100 T a b e l a 4 Wyniki odłowu zwójki zieloneczki (Tortrix viridana L.) ,i innych zwójkowatych (Tortricidae) do

pułapek feromonowych w rezerwatech przyrody

Nr powierzchni

Zwójka zieloneczka Zwójkowate Razem

liczba/ pułapkę % liczba/ pułapkę % liczba/ pułapkę % VIII 000IV 5 83,33 1 16,66 6 100 VI 10 100,00 0 10 100 Razem 15 1 16 100

Rys. 3. Korelacja pomiędzy odległością powierzchni badań od źródeł emisji zanieczyszczeń [km ] a średnim żerem gąsienic na liściach dębów w latach 1987— 1989 (wszystkie wartości wyrangowane).

(5)

W badaniach prowadzonych wcześniej (por. [2, 5]), kiedy to oceniano uszkodzenia liści powodowane przez owady o gryzącym aparacie gębowym, stwierdzono istotny (p = 0,008) wzrost nacisku gąsienic różnych gatunków motyli na omawiane drzewostany dębowe (por. rys. 3).

Zestawiając wyniki odłowu zwójek do pułapek feromonowych w 1991 r. ze średnim procentem wyżerów w liściach dębów z lat 1987-1989 (rys. 4), uzyskano silną (p = 0,003) dodatnią korelację. Korelacja ta wskazuje, że w grupie gąsienic żerujących na liściach dębów, zwójki należą do dominujących.

Powyższe badania i obserwacje doprowadziły nas do następującej ogólnej konkluzji: wzrost odległości od źródeł emisji powoduje zmniejszanie się napływu

Rys. 4. Korelacja pomiędzy liczbą schwytanych zwójkowatych (wliczając zwójkę zieloneczkę) a średnim żerem gąsienic na liściach dębów w latach 1987— 1989 (wszystkie wartości wyrangowane).

r = 0,927, p = 0,003, Y = e0-1*6 xm9

Rys. 5. Porównanie wyników odłowu zwójkowatych (wliczając zwójkę zieloneczkę) w (A) drzewo­ stanach gospodarczych (pow. VII, V i III) i (B) w rezerwatach przyrody (pow. VI, IV i VIII)

(6)

256 Piotr Pionka

zanieczyszczeń, a z naszych badań (por. [2, 5]) wynika, że konsekwencją tego są zmiany w składzie metabolicznym liści drzew. To z kolei powoduje ich niejednakową odporność na atak owadów roślinożernych [2]; w przypadku liściożernych gąsienic, im dalej od źródła emisji, tym większy jest nacisk tej grupy foliofagów na drzewostany. Wyniki przedstawione w niniejszej pracy potwierdzają powyższe uogólnienia.

Interesujące wydaje się też zestawienie i porównanie wyników przeprowa­ dzonego doświadczenia w drzewostanach gospodarczych i rezerwatach przyro­ dy. Na powierzchniach chronionych odłowiono znacznie mniej zwójek (por. tab. 3,4), niż na leżących w ich pobliżu terenach lasów gospodarczych (rys. 5). Wydaje się, że obszary rezerwatów (pow. VI, IV i VIII) stwarzają lepsze warunki dla utrzymania równowagi biologicznej w ekosystemach, w tym też dla zachowania większej odporności drzewostanów na inwazje owadów roślinożernych.

LITERATURA

1. K a s s e n b e r g A. — Obszary Ekologicznego Zagrożenianowa kategoria planistyczna.

Kosmos 35 (1): 153-160, 1986.

2. P ł o n k a P. W pływ zanieczyszczeń przemysłowych na układ roślina-roślinożerca na przykładzie owadów żerujących na liściach dębów w Puszczy Niepolomickiej. Kosmos, 39 (4):

365-371, 1990.

3. W i t k o w s k i Z. Environmental regulation o f the population size o f the oak roller m oth (Tortrix viridana L .) in the Niepołomice Forest.Bull. Acad. Polon. Sci. 23: 513-519, 1975. 4. W i t k o w s k i Z., B o r u s i e w i c z K . Ecology, energetics, and the significance o f

phytophagous insects in deciduous and coniferous fo rest.In: W. G r o d z i ń s k i , J. W e i n e r and P.F. M a y c o c k (eds.): Forest ecosystems in industrial regions.Berlin, p. 103-112, 1984. 5. W i t k o w s k i Z., G r z y b e k J, P ł o n k a P. E ffect o f air pollution on oak

lea f biochemistry and herbivorous insects abundance in Niepołomice Forest. Ekologia (Bratisl.), Vol. 11, no 1: 59— 77, 1992.

6. W i t k o w s k i Z., L a n g e r M. Zagrożenie drzewostanów dębowych Puszczy Nie­ polom ickiejprzez masowe pojawy zw ójki zieloneczki Tortrix viridana L. ( Lepidopłera, Tortricidae) .

Cytaty

Powiązane dokumenty

The volume of downed dead wood (m 3 ha −1 ) in managed stands of the Niepołomice Forest: a) fi ne (DL) and coarse (WL) woody debris; b) DL according to forest type (BLM

C zytając polskie publikacje dotyczące historycznej Ziem i Lu­ buskiej zauw aża się, że tem atyka dotycząca dziejów dawnego biskupstw a lubuskiego (1124-1556) nie

M uzeum w Gorzowie otw arte zostało 8 w rześnia 1945 roku i je st niew ątpliw ie pierw szym polskim m uzeum na Ziem iach Z a­ chodnich.. Gorzów w tym czasie był

Charakterystycznym rysem kaznodziejstwa Prymasa Tysiąclecia była obrona praw Narodu, upominał się: o prawo do Boga, do miłości, do wolności sumień, do dziejów, kultury,

Bardzo zró¿nicowany wynik otrzymywano równie¿ dla pikseli reprezentuj¹cych obrze- ¿a koron i granice drzewostanów oraz obszarów pozbawionych drzew.. Osobnym etapem testowania

Od stycznia 2013 roku do stycznia 2014 wykonywano wczesno- ranne przejazdy samochodem podczas, których zbierano i identyfikowano gatunki zwierząt, które padły ofiarami

Ponieważ w e wzorcowym szyku wyrazów zaczyna się zdanie od podmiotu i jego grupy, nic w ięc dziwnego, że ulubiony i najważniejszy tok przestaw niow y

Pierwotnie w autografie - napisana ołówkiem (nie dostrzegł tego Kleiner) i przykryta przez tekst pisany piórem - wypowiedź szlachcica brzmiała nieco inaczej i dotyczyła