Jan Łach
Funkcja cudów w ewangelii
Łukaszowej
Collectanea Theologica 55/3, 39-44
1985
C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 55 (1985) fase. I I I
FUNKCJA CUDÓW W EWANGELII ŁUKASZOWEJ
Zgodnie podkreślano, że opisy cudów najwięcej interesują auto ra drugiej ewangelii. Nie zajmowano się zbyt wiele opowiadaniami tyczącymi zagadnienia cudów w ewangelii Łukaszowej. W ydaje się tymczasem, że autor trzeciej ewangelii ma swoją własną koncepcję cudów i to może być przedm iotem osobnych analiz. Wszak ok. 13% opisów zaw artych w tej ewangelii dotyczy właśnie cudów.
Łukasz w ykorzystuje najprzód te opisy, które umieszczone zo stały w drugiej ewangelii:
1. Łk 4,33 — 37 par. Mk 1,23 — 28 2. 4,38 — 39 1,29 — 31 3. 5,12 — 16 1,40 — 45 4. 5,17 — 26 2,1 — 12 5. 6,6 — 11 3,1 — 6 6. 8,22 — 25 4.35 — 41 7. 8,26 — 39 5,1 — 20 8. 8,40 — 56 5,21 — 43 9. 9,10b — 17 6,32 — 44 10. 9,37 — 43a 9,14 — 21 11. 18,35 — 43 10,46 — 52
Obok powyższych tekstów Łukasz w ykorzystuje jeszcze dwa opowiadania ze źródła Logiów:
Łk 7,1 — 10 par. Mt 8,5 — 13
11,14 — 23 12,22 — 38 (par. Mk 3,22 — 27) Nadto Łukasz opisuje sześć cudownych zdarzeń, o których nie czytamy w pozostałych ewangeliach, a mianowicie:
1. Łk 5,1 — 11 (cudowny połów ryb)
2. 7,11 — 17 (wskrzeszenie młodzieńca z Naim) 3. 13,10 — 17 (uzdrowienie kobiety chorej na krwotok) 4. 14,1 — 6 (uzdrowienie chorego na puchlinę) 5. 17,11 — 19 (uzdrowienie dziesięciu trędowatych) 6. 22.49 — 51 (uzdrowienie Malchusa)
40 k s. JA N Ł A C H
Z tego porównania i zestawień wynika, że Łukasz opisuje 19 cudownych zdarzeń, natom iast Mk ma ich tylko 16.
W arto jeszcze zauważyć, że Łukasz, podobnie zresztą jak to czyni Mk, podaje summaria o cudach zdziałanych przez Jezusa i tak:
1. Łk 4,40 — 41 par. Mk 1,32 — 34
2. 6,17 — 20a 3,7 — 13; 5,16; 8,1 — 3; 9.11 Nadto Łukasz daje kom entarz do czynów dokonanych przez J e zusa lub taki kom entarz w kłada w usta samego Jezusa. Por.:
Łk 4.23—27 (S) 7,18—23 (Q) 13,31—33 (S) Dz 2,22
10,39
Wobec powyższych stwierdzeń, w ykazujących zainteresowanie Łukasza cudami, nie można przejść mimo. Stanowią one osobny pro blem, z pewnością bardzo złożony. Nic przeto dziwnego, że podjęto się jego rozwiązywania zwłaszcza w pracy U. Bassego pt. Die W u n
der des Propheten Jesu.1
Już na wstępie w ypada stwierdzić, że — jak tw ierdzi H. Con- zelm an n 2 — Łukasz w przeciwieństwie do Mateusza stara się w y kazać, że nie tylko nauka Jezusa, ale także cuda, dowodzące jego potęgi stały się podstawą w iary. Tenże sam Conzelmann zauważa, że Łukasz wyżej staw ia „widzenie” od „słyszenia”. Mieliśmy już okazję stwierdzić na przykładzie słuszność powyższego stwierdzenia. Analizując opisy wniebowstąpienia Jezusa zamieszczone w Łk 24, 50—51 i Dz 1,1— 11 podkreśliliśmy to, że autor trzeciej ewańgelii tak mocny kładzie nacisk na widzenie, oglądanie oczami, które jest przyczyną w iary.3
Teza, że Łukasz, jako pisarz hellenistyczny, w yraźnie faw oryzu je cuda teraz jest już akceptowana, uznana za słuszną. W ystarczy tu przytoczyć kilka nazwisk uczonych. F. J. C rag h an 4 tej tezy
1 D ie R e z e p tio n , K o m p o s itio n u n d I n te r p r e ta tio n d e r W u n d e r tr a d itio n im
E v a n g e liu m d e s L u k a s , B a m b e rg 1977. * D ie M itte d e r Z e it. S tu d i e n z u r T h e o lo g ie d e s L u k a s , T ü b in g e n5 1964, 177; zob. te ż M . H . M i l l e r , T h e C h a r a te r o f M ira c le s in L u k e - A c t s , B e r k e le y 1971, 5. 3 O p isy w n ie b o w s tą p ie n ia J e zu s a , w : W k i e r u n k u p r a w d y , p o d re d . b p a В. В e j z e, W a rs z a w a 1976, 65— 75. 4 A R e d a c tio n a l S t u d y o f L u k e 7,21 in th e L ig h t o f D t 19,15, C B Q 29 (1967) 553— 567.
F U N K C JA CU D Ó W W E W A N G E L II Ł U K A S Z A 41 wprawdzie nie uznaje, ale inni jak O. K n o ch 5 czy R. H. F uller,6 H. Schürm ann,7 prostują zapatryw ania Conzelmanna zwracając uw a gę na fakt, że w analizowanym tekście (Łk 4,21) nie „wypełnia się Pismo” w czynach Jezusa, lecz w tym, że Go słuchają tłumy. J e d nakże, gdy ten tekst rzeczywiście można by w ten sposób rozu mieć, to już w Łk 7,17 nn. autor trzeciej ewangelii podkreśla mocno prym at czynów Jezusowych nad słowami.
Te skrajne zapatryw ania godzi G. W. H. Lampe,8 który tw ier dzi, że ta k dzieła Jezusa, jak i słowa m ają w edług ujęcia Łukasza tę samą rangę w nauczaniu Jezusa. Przez słowa i czyny Jezus ujaw nia swój autorytet, który posiada. Przykładem na to jest opis 4,31 n., gdzie nie tylko nauka, ale i moc ujaw niająca się w rozkazie skie row anym do szatana powoduje skutki. Tendencję łączenia słów i czynów dostrzec można i w Dz. Ap. na przykładzie podanym w 4,29 n.9 Pogląd ten przyjm uje również A. Friedrichsen.10
Zw racając uwagę na ów charakterystyczny rys trzeciej ew an gelii uczeni u p atru ją w tym ujęciu tendencję jej autora w yrosłą w środowisku hellenistycznym. Chodzi w niej mianowicie o to, aby Jezus został przedstawiony jako „mąż Boży” (theios aner). Tzw.
theioi andres świadczyli o prawdziwości swojej nauki znakami
i nadzwyczajnym i czynami. Byli oni niejako wcieleniem Bóstwa. Tak tw ierdzi G. B aum bachn , następnie G. W. M cR ae12, dalej H. K öster 13. Należy wszakże zaznaczyć, że nie wolno nam przece niać zbytnio tzw. theios aner w chrystologii Łukasza. Jest ona b ar dziej bogata niż ta, którą można by było zaczerpnąć z poglądów hellenistycznych. Należałoby ją chyba łączyć z tajem nicą męki i krzyża oraz z tajem nicą „Syna Człowieczego” . Tak zresztą czynili różni u c z e n i14. Łatwo może się bowiem zdarzyć, że zafascynowa
5 J e s u s d e r „W o h ltä te r ” u n d „ B e fre ie r” d e r M e n s c h e n . D s C h r is tu s z e u g n is d e r P r e d ig t d e s P e tr u s v o r K o r n e liu s (A p g 10,37 f.), G e is t u n d L e b e n 46 (1973) 1—6. • D ie W u n d e r J e s u in E x e g e s e u n d V e r k ü n d ig u n g , tłu m . F. J . S c h i e r - s e, D ü s s e ld o rf 1967, 92. 7 D as L u k a s e v a n g e liu m , E r s t e r T e il: K o m m e n ta r z u K a p . 1,1—9,50, F r e i b u r g 1969, 187 i 232, u w . 74.
8 M ira c le s in th e A c ts o f th e A p o s tle s , w : M ira c le s, O x fo rd 1957, 167; o ra z t e n ż e , T h e H o ly S p ir it in th e W r itin g s o f S t. L u k e , w : S tu d e s in th e
G o sp els. E ssa y s in M e m o r y o f R . H . L ig h fo o t, O x fo rd 1957, 184.
9 Zob. a n a liz ę p r z e p r o w a d z o n ą p rz e z W . C. v o n U η n i k , T h e B o o k
o f A c ts , T h e C o n fir m a tio n o f th e G o sp el o f L u k e , N T 4(1960) 26— 59, zw l. 57. 10 T h e P r o b le m o f M ira c le in P r im itiv e C h r is tia n ity , M in n e a p o lis 1972,72. 11 G o t u n d W e lt in d e r T h e o lo g ie d e s L u k a s , B iL i 45 (1972) 241— 255, zw l. 242.
12 W h o m H a e v e n m u s t r e c a iv e u n ti l th e T im e . R e fl e x io n o n th e C h r is to -
lo g y o f A c ts , I n t e r p r . 27 (1973) 151— 165, zw l. 164.
13 E in J e s u s u n d v ie r u r s p r ü n g lic h e E v a n g e lie n g a ttu n g e n , w : K ö s t e r - - R o b i n s o n , E n tw ic k lu n g s lin ie n d u r c h d ie W e lt d e s fr ü h e n C h r is te n tu m s , T ü b in g e n 1971, 178.
nie się jedną ideą może spowodować jednostronną interpretację tek stu, co często w yrządza krzyw dę tym, którzy go pisali.
Okazuje się np. że nie można pomijać w podejmowaniu prób rozumienia cudów Jezusa opisanych przez Łukasza, roli Ducha Świę tego, którego Łukasz wyraźnie łączył z dziełami Jezusowymi. „Duch jest organem zbawczej woli Boga” — tak mówi II. von B a e r 1S. Jakże mocno związał Łukasz moc czynienia cudów z namaszczeniem przez D u ch a 16.
Obok wyżej wzmiankowanych naukow ych opracowań, w któ rych staw iano pytania, jakie zamierzenia m iał na względzie Łukasz przy opisywaniu cudownych zdarzeń, są jeszcze inne, w których zwraca się uwagę zwłaszcza na dwie sprawy. Pierwszą jest zagad nienie w pływ u szatana na ludzkie życie. Otóż uczeni dochodzą do wniosku, że Łukasz w swych opisach bardzo starał się zaakcentować nadrzędną rolę Jezusa w rozgryw anym konflikcie, jaki ma miejsce w świecie. Jezus ma moc (dynam is, exousia) nad szatanem i tę moc okazał przez cuda. Nie jest to wszakże moc magiczna, jaką posłu giwali się cudotwórcy pogańscy17, lecz raczej moc zbawcza, którą świadczy C hrystus wobec ludu. Lud odbiera to, co widzi, czego do świadcza, może naw et w podobny sposób, jak odbierali ludzie czy ny magików, jest to jednak moc różna od tam tych 18, owszem, jest ona naw et wyeksponowana przez Łukasza w ty m celu, aby ją prze ciwstawić sztuczkom pogańskich magików. Opisy cudów w dziełach Łukaszowych m iałyby więc ch arakter apologetyczny.19
Cuda w ewangelii Łukaszowej — w przeciwieństwie do tego, co przedstawia Mateusz, który cuda ukazuje jajko przykłady dla głoszonej przez C hrystusa n a u k i20 — m ają charakter czynów zbaw czych.
Drugim motywem, który brać należy pod uwagę w lekturze opisów cudów u Łukasza, jest eschatologia. Wiele już powiedziano n a tem at eschatologii w pismach Łukaszowych; nie będziemy tu przywoływać na nowo tego problemu. Rodzi się następujące uza sadnione pytanie: Ja k spojrzenie eschatologiczne Łukasza odbiło się na redagow aniu opisów cudów? Otóż R. Schnackenburg w analizo
4 2 ks· JA N Ł A C H
15 D er h e ilig e n G e is t in d e n L u k a s s c h r ifte n , S t u t t g a r t 1926, 206.
18 / o b . 4, 18n., o ra z n a te n t e m a t G . T h e i s s e n , U r c h r is tlic h e W u n d e r
g e s c h ic h te n . E in B e itr a g г и г fo r m g e s c h ic h tlic h e n E r fo r s c h u n g d e r s y n p o ti- s c h e n E v a n g e lie n , G ü te r s lo h 1974, 223; p o r. te ż 5 ,1 5 i 6,19, k tó r e a n a liz o w a ł
G. W . H. L a m p e , d o ch o d z ą c do teg o s a m e g o w n io s k u , — zob. M ira cles,
a rt. c y t., 167.
17 P o r. J . M . H u l l , H e lle n is tic M a g ic a n d th e S y p o p tic T r a d itio n . W it te n 1973, 87— 100.144.
18 Zob. R . H . F u l l e r , d z. c y t., 94.
19 Zob. H . C o n z e l m a n n , D ie A p o s te lg e s c h ic h te , T ü b i n g e n2 1972, 12; t e n ż e . D ie M itte d e r Z e it, d z. c y t., 180, u w . 8.
20 Zob. J . B l a n k , Z u r C h ris to lo g ie a u s g e w ä h lte r W u n d e r b e r ic h te , w : S c h r ifta u s le g u n g in T h e o r ie u n d P r a x is , M ü n c h e n 1969, 104— 128, zw ł. 106.
F U N K C JA CU D Ó W W E W A N G E L II Ł U K A S Z A 43 w anym tekście Łukaszowym 17,20—37 21 tyczącym w prost eschato logicznych oczekiwań, dochodzi do wniosku, że nie można oceniać tego zagadnienia jednostronnie. Z jednej strony bowiem chodzi o oczekiwanie, z drugiej o przeżywanie eschatonu już teraz. To zna lazło swe odbicie w opowiadaniach o cudach Jezusa. Jezus realizu je królestwo eschatyczne. W ypełnia się więc przez Niego to, czego się spodziewano. Conzelmann nieco inaczej naśw ietla to zagadnie nie. Mówi on mianowicie, że to, co przeżywa lud Boży teraz, jest niejako „czasem pośrednim ” ostatnich dni. Jest to czas Kościoła. Historia czasów obecnych zmierza ostatecznie do tego, co nastąpi na końcu czasów.22 Conzelmann popełnia jednak błąd, gdy stwierdza, że wszystko, co teraz przeżywa Kościół jest tylko symbolem tego, co nastąpi w czasach ostatecznych.23
Inny aspekt zagadnienia cudów w trzeciej ewangelii w ynika z Sitz in Leben powstawania tego dzieła. Na przykładzie opisu uzdrowienia córki kobiety kananejskiej (Mk 7,24 nn.) i jego po rów nania z paralelnym tekstem Łukasza, stwierdzić można, że za m iarem tego ostatniego było wskazanie na Jezusa jako zbawiciela pogan. Nie mieściło się w tej koncepcji to, co mamy u Mk o odno szeniu się Jezusa do kananejskiej kobiety. Łukasz zamierzył ukazać także inny problem, a mianowicie odrzucenie Izraela. Ten problem dochodzi do głosu zwłaszcza w Łk 4,24—27 i 7,1— 10. Sam dobór opi sów i sposób, w jaki został on dokonany, podyktowany został tym, że czytelnikam i trzeciej ewangelii mieli być przede wszystkim nie wierzący, choć w ydaje mi się niezgodne z zapowiedzią zaw artą na początku Ewangelii, gdzie przecież czytam y iż Łk starał się „ułożyć opowiadanie o zdarzeniach... abyś mógł przekonać się o całkowitej pewności nauk, których udzielono” (1,1—4).
Inaczej ocenia to zagadnienie R. H. Fuller,24 który uważa, że Łk podał wszystko tak, aby ukazać Jezusa jako dobrego Zbawiciela, jako Mistrza cierpiących, potrzebujących, uciśnionych.
O specyfice przedstawiania cudów przez Łukasza, a zwłaszcza celów, jakie au to r opisów chciał osiągnąć, świadczy już ich nazew nictwo. K iedy bowiem M arek określa je mianem dynameis, tj. dzie ła mocy, to Łukasz nazywa je albo paradoxa — tj. zdarzenia nad zwyczajne (por. Łk 5,2b), albo endoxa — zdarzenia objawiające chwałę Bożą (Łk 13,17; por. Wj 34,10; Iz 12,14; 48,9; 64,2). W arto tu odnotować stosowane przez tego samego Łukasza określenia cu dów w Dziejach Apostolskich, takie jak energesid (4,9) — czyny 21 D er e sc h a to lo g isc h e A b s c h n itt L u k a s 17, 20— 37, w : S c h r i ft e n zum . N e u e n
T e s ta m e n t, M ü n c h e n 1971, 220— 243. 22 Zob. D ie M itte d e r Z e it, dz. c y t., 96.
23 Zob. D ie M itte d e r Z e it, d z. c y t., 104n. K r y ty k ę p o g lą d ó w C o n z e lm a n n a p rz e p r o w a d z ił R. H . H i e r . s . T h e P r o b le m o f D e la y o f th e P a ro u sia in
L u k e - A c t s . N T S 20 (1974) 145— 155. 24 D z. c y t., 97.
44 k s. J A N Ł A C H
dobroci, semeia (1 raz w 1. poj., i aż 12 razy w 1. mn.) — znaki. Ten ostatni w yraz łączy czasem Łukasz z terata (Dz 4, 30; 5,12; 14,3; 15,12). Mnogość tych określeń dowodzi, że tu taj Łukasz był już m niej skrępow any tradycją synoptyczną.
W szystkie te określenia wskazują, że Łukaszowi chodziło w łaś nie o nadanie nauce Jezusowej przekonyw ających dowodów zaw ar tej w niej praw dy. Są to więc dzieła nadzwyczajne, objawiające Bożą chwałę, znaki Bożej dobroci. Są to dzieła, które wskazują, obok argum entów zam kniętych w wywodach i pouczeniach, że Jezus jest rzeczywiście tym, którego oczekiwali i zapowiadali prorocy (por. np. Mt 11,2 nn i Łk 7,20 nn.).
Znam ienne jest jednak to, że w charakterystyce cudów Łukasz nie dąży do tego, aby stanow iły one ostateczny dowód głoszonych przez Jezusa praw d. Nie omieszka on naw et zaznaczyć, że czyny nadzwyczajne Jezusa nie wywołały żadnych skutków (por. np. Łk 10,13 i par. Mt 11,20—23). On też w yraża przekonanie, że przepo w iadanie Mojżesza i proroków więcej ma mocy dowodowych, niż naw et pow stąnie z m artw ych (Łk 16,31). Słusznie przeto twierdzi A. George,25 że cuda w ujęciu redakcyjnym Łukasza stanowią wprawdzie w ażny argum ent w nauczaniu Jezusowym, ale nie osta teczny i najwyższy, są one bowiem „podporządkowane głoszonemu słowu.” Są one zarazem podporządkowane całemu zbawczemu dzie łu Jezusa. A ono nie zamyka się wcale w cudownych Jego czynach, lecz w wyzwoleniu całego człowieka. W łaśnie zbawienie jest owym punktem docelowym do którego zmierza i Jezusowa nauka i cudow ne Jego dzieła. Urzeczywistni się ono najdoskonalej w zm artw ych w staniu i eschatycznym szczęściu, które trw ać ma na wieki.
D IE A U F F A S S U N G DER W U N D ER IM L U K A SE V A N G E L IU M
E in e g e n a u e r e lite r a r is c h e A n a ly s e d es L k -E v . b e z e u g t, d a ss d e r V e r f a s s e r des d r i t t e n E v a n g e liu m s e in e e ig e n e A u ffa s s u n g d e r W u n d e r b e s itz t. E in B e w e is d a f ü r s in d n ic h t n u r d ie S tü c k e d ie a u s d e m M k -E v . e n ts ta m m e n , s o n d e r n v o r a lle m d as S o n d e rg u t des L k -E v . Im G e s a m m tk o m p le x des L k -E v . s in d d ie W u n d e r k e in B e w e is d e r d u rc h C h r is tu s g e p re d ig te n W a h r h e it. V iel m e h r s in d es d ie W u n d e r t a te n f ü r d ie G lo ria D ei u n d e in Z e ic h e n d e r G ü te G o tte s d ie s ic h in d e m H e ils w e r k J e s u C h r is ti g e o f f e n b a r t h a t. S o m it a ls o is t d a s H e il d as H e u p tz ie l in d e m n ic h t n u r d ie T ä tig k e it J e s u s o n d e r n a u c h s e in e H e ils ta t e n m ü n d e n .
25 Les m ir a c le s d a n s t’o e u v r e d e L u c , w : L e s m ir a c le s d e J é s u s selo n
le N o u v e a u T e s ta m e n t, d zieło z b io ro w e , w y d . X . L é o n - D u f o u r , P a r is
