Stosunki gospodarcze UE-Mercosur a perspektywa utworzenia FTAA

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 787. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2008. Wojciech Bąba Katedra Europejskiej Integracji Gospodarczej. Barbara Serda Katedra Europejskiej Integracji Gospodarczej. Stosunki gospodarcze UE–Mercosur a perspektywa utworzenia FTAA 1. Wprowadzenie Celem niniejszego artykułu jest scharakteryzowanie stosunków gospodarczych między Unią Europejską a Mercosurem (Wspólnym Rynkiem Południa) w powiązaniu z procesami, które mają doprowadzić do utworzenia Strefy Wolnego Handlu Obu Ameryk (FTAA). Rozważania służyć mają zweryfikowaniu poglądu o istnieniu zależności między rozmowami na temat zacieśnienia stosunków, które od połowy lat 90. kraje Mercosur prowadziły zarówno z Unią Europejską, jak i krajami obu Ameryk. Artykuł niniejszy składa się z pięciu części. Pierwsza z nich poświęcona jest charakterystyce Wspólnego Rynku Południa, od genezy ugrupowania zaczynając, a na praktycznej realizacji założeń kończąc. Druga część artykułu zawiera charakterystykę stosunków zewnętrznych Mercosuru w wymiarze praktycznym. Część trzecia prezentuje stosunki Mercosuru z krajami obu Ameryk, m.in. negocjacje na temat utworzenia FTAA. Część czwartą poświęcono stosunkom Mercosuru z Unią Europejską, w tym negocjacjom na temat Międzyregionalnego porozumienia o stowarzyszeniu. Ostatnia część pracy to próba podsumowania omawianych zagadnień oraz udzielenia odpowiedzi na pytanie o istnienie związku między obydwoma procesami negocjacyjnymi prowadzonymi przez Mercosur..

(2) 136. Wojciech Bąba, Barbara Serda. 2. Charakterystyka Wspólnego Rynku Południa 2.1. Mercosur – geneza ugrupowania i podstawy traktatowe. Mercosur (Wspólny Rynek Południa) to ugrupowanie integracyjne składające się obecnie z pięciu krajów Ameryki Łacińskiej: Argentyny, Brazylii, Paragwaju, Urugwaju oraz Wenezueli. Genezy tego ugrupowania doszukiwać się można w dwustronnych stosunkach największych gospodarek regionu, tj. Brazylii i Argentyny. Kraje te w połowie lat 80. XX w. podjęły decyzję o zakończeniu wzajemnej rywalizacji i zacieśnieniu stosunków gospodarczych i politycznych. 29 grudnia 1988 r. w Buenos Aires Argentyna i Brazylia podpisały Traktat o integracji, współpracy i rozwoju. Głównym założeniem tego dokumentu było ustanowienie w ciągu 10 lat wspólnego rynku między tymi krajami (w późniejszym okresie ostateczny termin realizacji porozumienia ustalono na 1 stycznia 1995 r.). Z uwagi na znaczenie polityczne i gospodarcze Brazylii i Argentyny w regionie uczestnictwem w tym porozumieniu zainteresowali się sąsiedzi tych krajów: Paragwaj i Urugwaj1. W dniu 26 marca 1991 r. cztery wyżej wymienione kraje podpisały w Asuncion (Paragwaj) Traktat o utworzeniu Wspólnego Rynku Południa (hiszp. Mercado Comun del Cono Sur). Traktat przewidywał, że głównym celem ugrupowania będzie utworzenie wspólnego rynku na obszarze krajów członkowskich do końca 1994 r. Traktat z Asuncion był porozumieniem ramowym, definiującym cele procesu integracji w ramach ugrupowania oraz instrumenty niezbędne do ich realizacji. Wśród najważniejszych celów procesu integracji wymieniał2: – utworzenie obszaru swobodnego przepływu dóbr, usług i czynników produkcji między krajami członkowskimi, – ustanowienie wspólnej zewnętrznej taryfy celnej oraz prowadzenie wspólnej polityki handlowej wobec krajów trzecich, – wyeliminowanie ceł oraz barier pozataryfowych we wzajemnych obrotach, – przyjęcie wspólnych reguł pochodzenia towarów, systemu rozwiązywania sporów oraz mechanizmu stosowania klauzul ochronnych, – koordynację polityki handlowej, rolnej, przemysłowej, podatkowej, pieniężnej, walutowej i innych, by zagwarantować uczciwą konkurencję między krajami członkowskimi, – harmonizację ustawodawstw, by pogłębić integrację między krajami członkowskimi. 1 M.F. Gawrycki, Unia Europejska – Ameryka Łacińska i Karaiby. Trudne partnerstwo dwóch regionów, ASPRA-JR, Warszawa 2004, s. 178.. A. Władyniak, Mercosur – etapy integracji. Negocjacje o wolnym handlu z UE, „Wspólnoty Europejskie – Biuletyn Informacyjny” 2004, nr 11. 2.

(3) Stosunki gospodarcze UE–Mercosur.... 137. Program wzajemnej eliminacji barier handlowych (taryfowych, pozataryfowych i in.) miał zostać ustalony między sygnatariuszami traktatu w taki sposób, aby do końca 1994 r. (w wypadku Paragwaju i Urugwaju do końca 1995 r.) przestały istnieć wszystkie bariery w handlu między krajami członkowskimi. Traktat powoływał również organy ugrupowania, takie jak3: – Rada Wspólnego Rynku – jej głównym zadaniem jest kształtowanie polityki integracyjnej ugrupowania; w skład Rady wchodzą ministrowie spraw zagranicznych oraz ministrowie gospodarki krajów członkowskich; – Grupa Wspólnego Rynku – organ wykonawczy ugrupowania; w jej skład wchodzą przedstawiciele krajów członkowskich w randze ambasadora; – Połączona Komisja Parlamentarna, w której zasiadają przedstawiciele parlamentów krajów członkowskich. W późniejszym okresie powstały ponadto4: – Komisja Handlu – zajmująca się bieżącą implementacją zasad wspólnego rynku, w jej skład wchodzi po dwóch przedstawicieli krajów członkowskich, – Sekretariat Administracyjny – odpowiadający za wsparcie logistyczne pozostałych organów. Organy ugrupowania miały mieć od początku charakter całkowicie międzyrządowy (brak organów o charakterze ponadnarodowym). W dniu 17 grudnia 1994 r. kraje członkowskie Mercosuru podpisały tzw. protokół z Ouro Preto (Brazylia), który rozszerzał kompetencje organów ugrupowania, a także nadawał mu zdolność traktatową. Na konferencji w Ouro Preto kraje członkowskie podjęły także decyzję o przedłużeniu ostatecznego terminu utworzenia wspólnego rynku do końca 2005 r. (w rzeczywistości projekt ten nie został zrealizowany do dnia dzisiejszego). Zadecydowano również o stopniowym włączaniu do wspólnej zewnętrznej taryfy celnej pozostałych artykułów (w 1994 r. obejmowała ona tylko ok. 85% pozycji taryfowych)5. Deklaracja z Ouro Preto nie przewidywała natomiast utworzenia w ramach Mercosuru instytucji ponadnarodowych. Tym samym ugrupowanie utrzymało swój międzyrządowy charakter, wprowadzony w układzie z Asuncion. Kraje Mercosuru 18 lutego 2002 r. podjęły decyzję o utworzeniu na mocy protokołu z Olivietos Stałego Trybunału Rozjemczego z siedzibą w Asuncion. Zadaniem trybunału miało być rozstrzyganie wszelkich spornych kwestii związanych z funkcjonowaniem ugrupowania. Dopiero powołanie trybunału zostało odebrane jako pierwszy krok w kierunku nadania ugrupowaniu charakteru ponadnarodo-. 3 4 5. M.F. Gawrycki, op. cit., s. 180. Ibidem.. A. Wójcik, Stosunki UE z Mercosur, „Biuletyn Analiz UKIE” 2002, nr 9..

(4) Wojciech Bąba, Barbara Serda. 138. wego. Trybunał ma bowiem, jako pierwsza instytucja Mercosuru, chronić interesy ugrupowania jako całości, a nie poszczególnych krajów członkowskich6. W 2006 r. doszło do powiększenia składu członkowskiego ugrupowania. Od 4 lipca 2006 r. piątym członkiem ugrupowania jest Wenezuela. Członkami stowarzyszonymi Mercosuru są: Chile (od 1 października 1996 r.), Boliwia (od 2 marca 1997 r.) oraz trzy kraje członkowskie Wspólnoty Andyjskiej – Peru, Kolumbia oraz Ekwador (wynegocjowały umowy stowarzyszeniowe w latach 2003–2004). Krajem stowarzyszonym z Mercosurem była również Wenezuela (w latach 1973–2005 piąty członek Wspólnoty Andyjskiej). W 2005 r. władze tego kraju podjęły jednak decyzję o przejściu do Wspólnego Rynku Południa. Członkostwo stowarzyszone polega w wypadku Mercosuru na uczestnictwie w strefie wolnego handlu przy jednoczesnym zachowaniu swobody kształtowania stosunków handlowych z krajami trzecimi (pozostawanie poza unią celną). Kraje stowarzyszone uczestniczą także we wspólnych projektach w dziedzinie infrastruktury transportowej, telekomunikacji oraz gospodarki wodnej7. 2.2. Mercosur – realizacja ustaleń umownych. Większość barier taryfowych i pozataryfowych w handlu wzajemnym (95%) zostało wyeliminowanych zgodnie z ustaleniami traktatu z Asuncion, tj. w latach 1991–1994. Wspólna zewnętrzna taryfa celna została ustanowiona z dniem 1 stycznia 1995 r. Stawki celne w taryfie wynosiły od 0% do 20% i obejmowały ok. 75% wszystkich produktów (pozycji taryfowych). Pozostałe produkty zaliczono do tzw. wyjątków (towary wrażliwe). Wyłączenia dotyczące tych towarów mają obowiązywać do końca 2006 r. Ponadto poza wspólną zewnętrzną taryfą celną na stałe pozostawiono tzw. produkty strategiczne krajów członkowskich (m.in. artykuły przemysłu cukrowego i motoryzacyjnego). Na funkcjonowanie ugrupowania negatywnie wpłynął kryzys brazylijski (1999 r.). Jednym z następstw kryzysu była dewaluacja reala brazylijskiego (w krótkim czasie stracił on ok. 40% swojej wartości). Zyskali na tym brazylijscy eksporterzy, którzy dzięki dewaluacji swojej rodzimej waluty znacznie zwiększyli sprzedaż na rynkach zewnętrznych, m.in. w Argentynie. Fakt ten wpłynął negatywnie na konkurencyjność argentyńskich produktów oraz wywołał zmniejszenie produkcji przemysłowej w tym kraju. W krótkim czasie w Argentynie pojawiły się głosy wzywające do wprowadzenia środków ochrony lokalnego rynku i producentów. Mimo że rząd Brazylii zobowiązał się do wprowadzenia dobrowolnych ograniczeń w eksporcie do Argentyny, w praktyce do ograniczenia tegoż eksportu nie doszło. Kryzys szybko rozprzestrzenił się poza te dwa kraje. Już w lutym 1999 r. Ibidem.. 6. Ibidem.. 7.

(5) Stosunki gospodarcze UE–Mercosur.... 139. wystąpił wyraźny spadek obrotów handlowych wewnątrz Mercosuru, natomiast w 2002 r. wewnętrzna wymiana handlowa spadła do poziomu 12% całości obrotów handlowych krajów członkowskich (najniższy poziom od początku istnienia ugrupowania)8. Dynamikę wewnętrznych obrotów handlowych krajów Mercosuru w latach 1990–2003 prześledzić można w tabeli 1. Tabela 1. Dynamika wewnętrznych obrotów handlowych krajów Mercosuru w latach 1990–2003 Rok 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003. Udział eksportu wewnętrznego ugrupowania w całości eksportu krajów członkowskich (w %). Udział importu wewnętrznego ugrupowania w całości importu krajów członkowskich (w %). 11,11. 15,29. 18,55. 19,43. 08,89 14,32 19,45. 14,48. 18,08 19,77. 20,51. 18,07. 24,75. 20,57. 20,40. 19,12. 22,82 25,03. 20,97. 20,10 21,19. 19,80. 17,27. 18,85. 11,91. 18,99. 11,45. 17,14. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Direction of Trade Statistics Yearbook 2005, International Monetary Fund, Washington 2005.. Ze względu na problemy gospodarcze krajów członkowskich (m.in. następstwa kryzysów w Brazylii w 1999 r. i Argentynie w 2001 r.) unia celna między krajami członkowskimi Mercosuru nie została w pełni i zgodnie z założeniami zrealizowana. Utrzymujące się bariery w handlu wewnętrznym ugrupowania oraz niedostatecznie rozwinięty system rozwiązywania sporów (wynikający m.in. z międzyrządowego charakteru ugrupowania) utrudniają zrealizowanie założonego przez kraje członkowskie Mercosuru celu, którym jest utworzenie wspólnego rynku. 8. M.F. Gawrycki, op. cit., s. 207..

(6) Wojciech Bąba, Barbara Serda. 140. Do pozytywnych efektów utworzenia Mercosuru zaliczyć można9: – wzrost wewnętrznej wymiany handlowej, – ustabilizowanie sytuacji gospodarczej i politycznej w regionie (m.in. stosunkowo łagodny w porównaniu z okresem wcześniejszym przebieg kryzysów w drugiej połowie lat 90. XX w.), – wzrost znaczenia krajów członkowskich ugrupowania na arenie międzynarodowej (np. zablokowanie negocjacji w sprawie utworzenia FTAA w 2005 r.). Do najważniejszych problemów, mających negatywny wpływ na efektywność ugrupowania, zaliczyć można10: – nierówny potencjał krajów członkowskich (dominująca pozycja Brazylii i Argentyny w ugrupowaniu), skutkujący pewnym lekceważeniem interesów krajów mniejszych (widocznym zwłaszcza w negocjacjach Mercosuru w sprawie porozumienia z UE oraz negocjacjach w sprawie utworzenia FTAA), – słabo rozwiniętą infrastrukturę transportową pomiędzy krajami członkowskimi, – powtarzające się problemy gospodarcze krajów członkowskich (kryzysy w Brazylii i Argentynie), mające negatywny wpływ na funkcjonowanie ugrupowania. Najważniejsze problemy krajów członkowskich ugrupowania to: ubóstwo, duże i pogłębiające się rozwarstwienie społeczne, wysoka przestępczość i wysoki poziom zadłużenia. 2.3. Potencjał ludnościowy i gospodarczy Wspólnego Rynku Południa. Mercosur jest największym (pod względem liczby ludności i wielkości PKB), a także najważniejszym (według wartości wzajemnej wymiany handlowej) ugrupowaniem integracyjnym w Ameryce Łacińskiej. W ugrupowaniu zdecydowanie dominują dwa kraje: Brazylia i Argentyna. Produkcja przemysłowa obu tych krajów stanowi 98% produkcji przemysłowej ugrupowania, natomiast wzajemne obroty handlowe obu krajów stanowią 90% handlu wewnętrznego ugrupowania (stan przed przystąpieniem Wenezueli). Potencjał gospodarczy i ludnościowy krajów członkowskich Mercosuru na tle partnerów w obu Amerykach oraz Europie prezentuje tabela 2.. A. Władyniak, op. cit.. 9. Ibidem.. 10.

(7) Stosunki gospodarcze UE–Mercosur.... 141. Tabela 2. Porównanie podstawowych wartości ekonomicznych krajów Mercosuru oraz ich najważniejszych partnerów w 2005 r. (dane MFW) Ludność (w mln). Podmiot. 257,5. Mercosura. Argentyna. 37,8. PKB (w mld euro) 909. PKB per capita (w euro) 3 530,1. 146. 3 862,4. 6. 967,7. Brazylia. 183,7. 637. Urugwaj. 3,4. 13. 3 823,5. 10 847. 23 503,8. 908. 28 198,8. 92. 5 679,0. Paragwaj. 6,2. Wenezuela. 26,4. UE-25. 461,5. 107. USA. 296,6. 10 036. Meksyk. 105,3. 618. Kanada. 32,2. Chile. Wspólnota Andyjska. 16,2. b. Kraje Ameryki Środkowej. Kraje Karaibówd. c. 3 467,6. 4 053,0. 33 836,8 5 868,9. 121,2. 303. 2 500,0. 15,1. 37. 2 450,3. 39,1. 74. 1 892,6. Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj, Wenezuela. b Boliwia, Ekwador, Kolumbia, Peru. c Kostaryka, Gwatemala, Honduras, Salwador, Nikaragua, Panama. d Antigua i Barbuda, Wyspy Bahama, Barbados, Belize, Dominika, Grenada, Gujana, Haiti, Jamajka, Montserrat, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent i Grenadyny, Surinam, Trynidad i Tobago. a. Źródło: opracowanie własne na podstawie: EU Bilateral Trade, DG Trade 15.09.06. European Commission – Trade Issues – Bilateral Trade Relations, http://ec.europa.eu/trade/issues/bilateral/ data.htm, grudzień 2006.. 3. Praktyczny wymiar stosunków zewnętrznych Mercosuru 3.1. Zewnętrzna wymiana handlowa krajów Mercosuru. Najważniejszymi zewnętrznymi partnerami handlowymi ugrupowania są kraje Unii Europejskiej, USA oraz Chiny. W 2005 r. UE była najważniejszym partnerem handlowym Mercosuru w imporcie (wyprzedziła USA). Import z UE stanowił 22,1% całości importu ugrupowania, natomiast z USA – 21,1%. UE była natomiast drugim (po USA) partnerem handlowym Mercosuru w eksporcie. Eksport do UE stanowił w 2005 r. 17,7% eksportu ugrupowania, podczas gdy eksport do USA – 26,7%. Udziały w handlu najważniejszych partnerów Mercosuru w 2005 r. prezentuje tabela 3..

(8) Wojciech Bąba, Barbara Serda. 142. Tabela 3. Udziały najważniejszych partnerów (zewnętrznych i wewnętrznych) w handlu Mercosuru w 2005 r. Lp. . 01. 02 03. 04 05. 06 07. 08. 09 10 14. 16. 18. Partner. Eksport. w mln % eksportu Lp. euro ugrupowania. Świat. 184 455. 100,0. Unia Europejska. 32 636. 17,7. USA. 49 176. 26,7. Chiny. 11 040. 06,0. Chile. 06 444. 03,5. Kraje Karaibów. 05 800. 03,1. Argentyna. Brazylia. Meksyk. Japonia. 07 059. 06 081 05 773 03 750. 03,8. 03,3 03,1. 02,0. Świat. 115 018. 100,0. 2. USA. 24 216. 021,1. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 07 398. 006,4. Nigeria. 04 303. 003,7. Meksyk. 02 678. Chiny. Japonia. 06 663 03 605. 005,8 003,1. 002,3. 17. Paragwaj. 0 910. 000,8. 01 734. 00,9. 18. 00,7. 009,3. 002,2. Urugwaj. 01 383. Argentyna. 10 670. 022,1. 02 496. 10. Paragwaj. Brazylia. 25 370. Korea. 02,0 01,1. Unia Europejska. 9. 03 693 02 119. w mln % importu euro ugrupowania. . 1. Kanada. Wenezuela. Partner. Import. . Chile. Urugwaj . 02 481 0 893 . 002,2 000,8 . Źródło: opracowanie własne na podstawie: EU Bilateral Trade.... Udziały poszczególnych partnerów zewnętrznych w handlu Mercosuru ulegały znacznym zmianom w czasie. Wynikało to ze zmieniającego się stanu umownego w stosunkach z tymi partnerami (umowy przewidujące liberalizację wzajemnego handlu), ale również w dużej mierze z sytuacji wewnętrznej w krajach ugrupowania (m.in. kryzysów skutkujących spadkiem poziomu wymiany wewnętrznej ugrupowania). Ewolucję wymiany handlowej krajów Mercosuru z najważniejszymi partnerami prześledzić można w tabeli 4. Mercosur nie jest natomiast ważnym partnerem handlowym dla UE. W 2005 r. handel z Mercosurem stanowił 1,9% unijnego eksportu i 2,6% importu. Ewolucję wymiany handlowej Unii Europejskiej z Mercosurem zaprezentowano w tabeli 5. Od 2002 r. Mercosur wykazuje nadwyżkę w handlu z Unią Europejską. Mimo relatywnie niewielkiego znaczenia handlu z Mercosurem w całości wymiany zewnętrznej UE ugrupowanie to jest bezwzględnie najważniejszym partnerem handlowym Unii Europejskiej w Ameryce Łacińskiej. Podobnie jak w wypadku wewnętrznej wymiany handlowej w handlu Mercosuru z UE dominują Brazylia oraz Argentyna. Na zmianę tej sytuacji w dłuższym okresie może mieć wpływ przystąpienie do Mercosuru Wenezueli, będącej waż-.

(9) Stosunki gospodarcze UE–Mercosur.... 143. nym eksporterem ropy naftowej. Udziały poszczególnych krajów członkowskich Mercosuru w handlu tego ugrupowania z UE przedstawiono w tabeli 6. Tabela 4. Powiązania handlowe krajów członkowskich Mercosuru* (wzajemne, z UE oraz z USA) w 1990 i 2003 r. jako % całości obrotów Mercosur. Podmiot Argentyna Brazylia Paragwaj Urugwaj Mercosur *. eksport. 1990. 2003. 21,5. 28,2. 14,8. import. eksport. 04,2. eksport. 39,6. import. 10,9. import. 30,8. import. 40,9. import. 14,4. eksport. 35,4. eksport. 08,9. Unia Europejska 1990. 2003. 1990. 28,8. 26,2. 21,5. 13,0. 22,3. 26,0. 53,9. 15,3. 06,7. 22,5 05,8 47,2. 30,8. 32,5 28,1. 31,7. 24,5. 11,8. 31,7. 41,6. 18,1. 19,8. 09,7. 21,5. 24,6. 22,4. 18,2. 04,1. 03,2. 15,3. 23,2. 22,7. 2003. 24,7. 21,4. 19,2. 13,8. USA. 24,9. 21,1. 12,3 09,8. 10,5. 20,8. 20,3. 21,4. 20,9 09,0 11,1. 18,2. 20,9. Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj.. Źródło: M. Busse, C. Hefeker, G. Koopmann, Between Two Poles: Matching Trade and Exchange Rate Regimes in Mercosur, HWWA Discussion Paper nr 301. Institute of International Economics, Hamburg 2004, s. 10; na podstawie: IMF’s Direction of Trade Statistics.. Tabela 5. Wymiana handlowa UE z Mercosurem* w latach 2001–2005 (w mln euro oraz jako % całości obrotów UE) Rok. Import. w mln euro. % całości eksportu UE. w mln euro. % całości importu UE. 2001. 24 628. 2,76. 25 772. 2,62. 2003. 15 585. 1,77. 25 992. 2005. 20 652. 1,94. 30 541. 2002 2004 *. Eksport. 18 529. 2,06. 18 367. 1,90. Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj.. 25 172. 2,67. 28 361. 2,75. Źródło: opracowanie własne na podstawie: EU Bilateral Trade.... Saldo w mln euro –1 144. –6 643. 2,76. –10 407. 2,60. –9 889. –9 994.

(10) Wojciech Bąba, Barbara Serda. 144. Tabela 6. Udziały poszczególnych krajów członkowskich Mercosuru* w handlu tego ugrupowania z UE w 2005 r. Podmiot Mercosura. w mln euro 32 637. 100,0. 22 419. 068,7. 06 080. Paragwaj Wenezuela. Urugwaj. Import. % eksportu Mercosuru. Argentyna Brazylia. *. Eksport. w mln euro. % importu Mercosuru. Saldo obrotów w mln euro. 25 370. 100,0. 7 267. 17 610. 069,4. 4 809. 002,0. 00 73. 018,6. 04 448. 00 233. 000,7. 00 177. 03 334. 010,2. 00 571. 001,7. 00 498 2 637. 017,5. 000,7 010,4. 1 632. 0 056. 0 697. Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj, Wenezuela.. Źródło: opracowanie własne na podstawie: EU Bilateral Trade.... Tabela 7. Wymiana handlowa UE z Mercosurem* w wybranych grupach towarowych w 2005 r. Eksport. Import. udział udział udział udział danej eksportu do danej importu grupy Mercosuru grupy Grupa towarowa SITC z Mercosuru w mln w całości w całości w mln w całości rev. 3 w całości euro eksportu eksportu UE euro importu importu UE UE do w danej UE w danej grupie Mercosuru grupie z Mercosuru (w %) (w %) (w %) (w %) Łącznie. 20 652. Artykuły nieprzetwo- 01 364 rzone, w tym: – artykuły rolne 0 0617 – surowce energe00 299 tyczne. Artykuły przetworzone, w tym: – maszyny – środki transportu – chemikalia – ubrania i tekstylia *. 100,0. 1,94. 30 541. 100,0. 02,60. 06,6. 1,09. 20 402. 03,0 01,4. 1,00 0,77. 14 645 00 753. 48,0 02,5. 18,10 00,30. 18 202. 88,1. 2,06. 08 804. 28,8. 01,21. 06 764 03 904 04 263 00 233. 32,8 18,9 20,6 01,1. 2,19 2,33 2,61 0,71. 01 604 02 164 01 190 00 210. 05,3 07,1 03,9 00,7. 00,58 02,20 01,27 00,30. Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj.. Źródło: opracowanie własne na podstawie: EU Bilateral Trade.... 66,8. 05,32.

(11) Stosunki gospodarcze UE–Mercosur.... 145. Kraje Mercosuru są tradycyjnymi eksporterami żywności (soja, ryż, kawa, mięso), ale w ostatnich latach w ich eksporcie rośnie udział dóbr przetworzonych (pojazdy, obuwie, artykuły skórzane). Eksport artykułów rolnych wciąż ma jednak dominujące znaczenie w handlu zagranicznym tych krajów (przykładowo na artykuły rolne przypada ok. 50% eksportu tych krajów do Unii Europejskiej11). W imporcie krajów członkowskich ugrupowania zdecydowanie dominują artykuły przetworzone (maszyny, urządzenia, sprzęt elektroniczny). Strukturę towarową handlu między Mercosurem a UE w 2005 r. prezentuje tabela 7. 3.2. Inwestycje zagraniczne w krajach Mercosuru. W 1999 r. BIZ w krajach Mercosuru stanowiły ok. 50% całości BIZ w krajach Ameryki Łacińskiej i 27,7% wszystkich inwestycji w krajach rozwijających się; 90% inwestycji w krajach członkowskich Mercosuru skoncentrowanych było w Argentynie i Brazylii12. Pod koniec lat 90. XX w. UE stała się największym inwestorem w krajach Mercosuru. Od 2000 r. tempo napływu BIZ z krajów UE zaczęło się zmniejszać, głównie ze względu na zakończenie największych programów prywatyzacyjnych w Brazylii oraz kryzys gospodarczy w Argentynie13. Obecnie Unia Europejska jest drugim co do ważności źródłem napływu BIZ do tych krajów (po USA)14. 3.3. Pomoc dla krajów Mercosuru. Unia Europejska jest najważniejszym dawcą pomocy finansowej dla krajów Ameryki Łacińskiej i Karaibów (w tym krajów Mercosuru). Zobowiązała się przekazać na rzecz krajów regionu w latach 2000–2006 prawie 250 mln euro15. Współpraca16 gospodarcza i finansowo-techniczna UE i Mercosuru opiera się na przyjętym 25 września 2002 r. przez Komisję Europejską Regional Strategy Paper. Komisja Europejska przewidziała w nim, że na współpracę z krajami Mercosuru w latach 2002–2006 UE przeznaczy 48 mln euro. Środki te będą jednak stanowiły. 11. Ibidem.. M.F. Gawrycki, op. cit., s. 196.. 12 13. Ibidem, s. 197.. E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, Elipsa, Warszawa 2006, s. 549. 14. Ibidem, s. 548.. 15. W dokumentach UE, aby podkreślić dwustronność relacji, używa się terminu „współpraca”, a nie „pomoc”. 16.

(12) Wojciech Bąba, Barbara Serda. 146. jedynie uzupełnienie środków przekazywanych poszczególnym krajom Mercosuru na mocy bilateralnych porozumień z UE17. Współpraca UE oraz krajów Mercosuru (w ramach której UE przekazuje środki finansowe na rzecz krajów tego ugrupowania) realizowana jest w trzech podstawowych obszarach18: – współpracy dla rozwoju (m.in. kooperacja finansowa i techniczna), – współpracy gospodarczej, – pomocy humanitarnej. Omawiając pomoc UE dla krajów Mercosuru, warto wspomnieć o reakcji Unii na kryzys argentyński w obszarze pomocy finansowej. Reakcja USA była bardzo wstrzemięźliwa, natomiast UE m.in.19: – przeorientowała swoje programy pomocowe dla Argentyny, – udzieliła Argentynie wsparcia podczas negocjacji tego kraju z MFW, – wprowadziła czasowe ułatwienia w dostępie mięsa i win pochodzących z Argentyny do rynku unijnego (zrekompensowało to w pewnym stopniu spadek argentyńskiego eksportu tych towarów do innych partnerów handlowych). Stany Zjednoczone Ameryki Północnej ograniczyły się natomiast do stwierdzenia, że kryzys oraz metody wyjścia z niego są wewnętrzną sprawą Argentyny. Wspomniane wcześniej przeorientowanie pomocy dla Argentyny polegało na zmianie obszarów, do których była kierowana, w taki sposób aby mogła ona w pierwszym rzędzie łagodzić skutki kryzysu. Pierwotnie do priorytetów unijnej pomocy dla Argentyny należały: wspieranie instytucji demokratycznych, modernizacja i poprawa efektywności państwa, walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym, wsparcie rozwoju gospodarczego oraz wspomaganie procesów integracji między Argentyną i pozostałymi krajami Mercosuru. W 2004 r. UE podjęła decyzję, że unijne fundusze zostaną przeznaczone w pierwszym rzędzie na edukację, ochronę zdrowia oraz wspieranie argentyńskiego wymiaru sprawiedliwości20. 4. Stosunki Mercosuru z krajami obu Ameryk 4.1. Uwagi ogólne. Od początku swojego istnienia Mercosur starał się zacieśniać stosunki z różnymi krajami oraz ugrupowaniami integracyjnymi. Działania te podzielić można na dwie grupy. Do pierwszej zaliczyć można porozumienia z krajami trzecimi, 17. M.F. Gawrycki, op. cit., s. 197. Ibidem, s. 60.. 18. 19. Ibidem, s. 208.. 20. Ibidem..

(13) Stosunki gospodarcze UE–Mercosur.... 147. m.in. krajami Ameryki Środkowej, Meksykiem, krajami członkowskimi Wspólnoty Andyjskiej (obecnie w ramach Południowoamerykańskiej Wspólnoty Państw – CSN). Do drugiej grupy zaliczyć można porozumienia międzyregionalne: o utworzeniu Strefy Wolnego Handlu Obu Ameryk (FTAA) z NAFTA (i pozostałymi krajami obu Ameryk), w sprawie porozumienia o wolnym handlu z Unią Europejską. Kraje Mercosuru są również bardzo aktywne na forum Światowej Organizacji Handlu. Brazylia wystąpiła podczas rundy WTO z Doha w roli adwokata krajów rozwijających się. Kraj ten (wspólnie z Indiami) jest jednym z głównych orędowników zniesienia przez kraje rozwinięte rolnych subsydiów eksportowych. 4.2. Strefa Wolnego Handlu Obu Ameryk (FTAA). Idea likwidacji barier handlowych między krajami obu Ameryk pojawiła się w grudniu 1994 r. podczas pierwszego szczytu przywódców państw amerykańskich w Miami. Przywódcy 34 państw regionu (nie zaproszono przedstawicieli Kuby) rozmawiali na temat wzajemnego zacieśnienia więzi gospodarczych i handlowych. Efektem tych rozmów była koncepcja uzgodnienia do końca 2005 r. traktatu o wolnym handlu, obejmującego wszystkie 34 kraje kontynentu amerykańskiego, w postaci Strefy Wolnego Handlu Obu Ameryk (Free Trade Area of Americas – FTAA). Najważniejszymi dokumentami podpisanymi podczas pierwszego szczytu obu Ameryk były: Deklaracja zasad (Declaration of Principles) oraz „Plan działania” (Plan of Action). W dokumentach tych zawarta została ogólna wizja przyszłych stosunków oraz cele integracji, do których zaliczono21: – wzrost dobrobytu przez integrację, wolny handel, zwalczanie nędzy i dyskryminacji, zapewnienie warunków do trwałego wzrostu gospodarczego, ochronę środowiska naturalnego oraz ułatwienie napływu inwestycji zagranicznych, – zachowanie i wzmocnienie demokracji w regionie. Praktyczna realizacja ustaleń szczytu rozpoczęła się 30 czerwca 1995 r. w Denver podczas spotkania ministrów handlu oraz przedstawicieli świata biznesu krajów obu Ameryk. W trakcie spotkania podjęto decyzję, że w pierwszym rzędzie negocjowane będą kwestie związane z prawem pracy oraz ochroną środowiska. W toku tego oraz kolejnych spotkań (w marcu 1996 r. w Cartagenie, w maju 1997 r. w Belo Horizonte oraz w marcu 1998 r. w San Jose) ustalono główne zasady, które miały być podstawą negocjacji. Po pierwsze, przyjęto, że końcowe porozumienie będzie mieć postać osobnego, jednego i jednolitego dokumentu, zawierającego wszystkie prawa i obowiązki krajów członkowskich przyszłego ugrupowania. Po drugie, ustalono, że wszystkie 21. http://www.ftaa-alca.org, grudzień 2006..

(14) Wojciech Bąba, Barbara Serda. 148. decyzje w trakcie negocjacji podejmowane będą na zasadzie konsensusu. Po trzecie, zdecydowano, że w trakcie negocjacji oraz w końcowym porozumieniu muszą zostać uwzględnione różnice potencjału i sytuacji politycznej oraz gospodarczej krajów uczestniczących (tzn. mniejsze i uboższe kraje będą miały prawo czasowego stosowania klauzul ochronnych). Po czwarte, ustalono, że wszelkie działania podejmowane w celu utworzenia FTAA muszą być zgodne z zasadami WTO. Po piąte, stwierdzono, że wszelkiego typu porozumienia bilateralne i subregionalne w regionie (zarówno już istniejące, jak i mające powstać w przyszłości) mogą współistnieć z FTAA. Już podczas trzeciego szczytu obu Ameryk (w kwietniu 2001 r. w Quebecu) doszło do podpisania wstępnej wersji porozumienia o utworzeniu FTAA. Była to jednak raczej reakcja USA na podpisanie w czerwcu 1999 r. w Rio de Janeiro porozumienia gospodarczego między krajami Ameryki Łacińskiej a UE niż sygnał świadczący o zbliżaniu się terminu zakończenia negocjacji. Podczas szczytu podjęto również decyzję, że ostatecznym terminem utworzenia strefy wolnego handlu będzie grudzień 2005 r. W listopadzie 2005 r. podczas czwartego szczytu obu Ameryk doszło do zablokowania dalszych negocjacji przez cztery kraje członkowskie Mercosuru oraz Wenezuelę (w owym czasie członek stowarzyszony tego ugrupowania). Kraje te nie zgodziły się na kontynuowanie negocjacji, co zgodnie z obowiązującą zasadą konsensusu doprowadziło do ich bezterminowego wstrzymania. Zgodę na kontynuowanie negocjacji w sprawie utworzenia FTAA kraje te uzależniły od zakończenia negocjacji w sprawie subsydiów rolnych, które toczyły się w tym okresie na forum WTO. Na przebieg negocjacji negatywny wpływ miało wiele czynników. Do najważniejszych należały22: – znaczne różnice w poziomie życia, stanie gospodarki, sytuacji politycznej przyszłych członków FTAA, – bardzo szeroki zakres omawianych spraw, co przy obowiązującej w negocjacjach zasadzie konsensusu oraz 34 podmiotach uczestniczących w negocjacjach znacznie skomplikowało możliwość osiągnięcia końcowego porozumienia, – niepewna sytuacja i napięcia wewnętrzne w wielu krajach regionu (niedostatki demokracji w Haiti czy Wenezueli, wojna domowa w Kolumbii), – nieufność uczestników wobec intencji USA, wynikająca z zaszłości historycznych (pamięć o długoletniej tradycji ingerowania USA w politykę państw regionu), – obawy uczestników dotyczące nierównomiernego rozłożenia korzyści z liberalizacji handlu, Ibidem.. 22.

(15) Stosunki gospodarcze UE–Mercosur.... 149. – postawa Brazylii, żądającej zniesienia przez USA subwencji dla rolników oraz liberalizacji przepisów antydumpingowych, – utrata możliwości negocjowania umów międzynarodowych z pominięciem Kongresu przez prezydenta USA (zasada fast-track), – wysuwane przez USA wobec krajów Ameryki Łacińskiej żądania zniesienia lub obniżenia stawek celnych (zdaniem USA zbyt wysokich, stosowanych jako protekcjonistyczne bariery handlowe), – wprowadzenie przez USA w 2002 r. ceł na artykuły stalowe oraz nowych instrumentów subsydiowania rolnictwa (niezgodnych w założeniach z zasadami WTO), – wewnętrzne problemy uczestników negocjacji rzutujące na ich zaangażowanie w rozmowy (kryzysy w Brazylii i Argentynie, dojście do władzy populistów w Wenezueli i Boliwii, skupienie się USA na walce z międzynarodowym terroryzmem), – prowadzona przez USA wojna z terroryzmem skutkująca spadkiem zainteresowania USA regionem Ameryki Łacińskiej na rzecz Bliskiego Wschodu. 4.3. Południowoamerykańska Wspólnota Państw – CSN. Mercosur praktycznie od początku swego istnienia był zainteresowany zacieśnieniem stosunków z drugim ważnym ugrupowaniem integracyjnym w Ameryce Południowej – Wspólnotą Andyjską (w pierwszej połowie lat 90. XX w. członkami tego ugrupowania były: Kolumbia, Peru, Boliwia, Ekwador oraz Wenezuela). Zainteresowanie to wynikało w dużej mierze z kwestii gospodarczych. Porozumienie między tymi ugrupowaniami miało dotyczyć nie tylko liberalizacji handlu, ale również ułatwienia krajom Mercosuru dostępu do zasobów surowcowych krajów Wspólnoty (Wenezuela jest jednym z największych producentów ropy naftowej na świecie, Boliwia posiada jedne z największych na świecie zasobów gazu ziemnego)23. Rozpoczynając negocjacje w sprawie utworzenia FTAA, kraje Mercosuru założyły, że stosunki ze Wspólnotą Andyjską zostaną uregulowane właśnie w ramach tego panamerykańskiego ugrupowania. Na początku XXI w. pojawiła się jednak nowa koncepcja uregulowania wzajemnych stosunków. Południowoamerykańska Wspólnota Państw (South American Community of Nations, hiszp. Comunidad Sudamericana de Naciones – CSN) została utworzona przez przedstawicieli 12 państw Ameryki Południowej 9 grudnia 2004 r. w Cuzco. Założyciele ugrupowania to: – pięć krajów członkowskich Wspólnoty Andyjskiej (Wenezuela, Kolumbia, Peru, Ekwador i Boliwia), A. Wójcik, op. cit.. 23.

(16) Wojciech Bąba, Barbara Serda. 150. – cztery kraje członkowskie Mercosuru (Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj), – Chile, Gujana, Surinam. Podstawowym celem ugrupowania ma być utworzenie do 2014 r. strefy wolnego handlu (do 2019 r. w przypadku towarów wrażliwych). Charakterystyczne dla tego ugrupowania jest to, że integrację rozpoczęto nie od liberalizacji obrotów handlowych, lecz od wspólnych projektów infrastrukturalnych (drogi, linie kolejowe, sieci energetyczne). Kraje uczestniczące uznały bowiem, że to właśnie niedostatki infrastruktury spowodowały największe problemy podczas realizacji wcześniejszych koncepcji integracyjnych w regionie. W lipcu 2005 r. kraje Mercosuru i Wspólnoty Andyjskiej nadały sobie nawzajem status krajów stowarzyszonych. Uznać należy, że proces integracji obu ugrupowań rozpoczął się jeszcze przed pojawieniem się koncepcji Strefy Wolnego Handlu Obu Ameryk. W momencie gdy rozmowy na temat utworzenia FTAA znalazły się w impasie, projekt Południowoamerykańskiej Wspólnoty Państw zaczął być przez kraje Ameryki Południowej traktowany w pewnym stopniu jako alternatywa. Większość krajów Ameryki Łacińskiej uważa bowiem obecnie, że lepszą drogą utworzena FTAA będzie wynegocjowanie porozumienia nie między 34 krajami regionu, lecz między kilkoma ugrupowaniami integracyjnymi (przede wszystkim NAFTA i CSN). 5. Stosunki Mercosuru z Unią Europejską 5.1. Stosunki Wspólnot Europejskich z krajami Ameryki Łacińskiej. Historia stosunków umownych Wspólnot Europejskich oraz krajów Ameryki Łacińskiej sięga lat 70. XX w., kiedy to Wspólnoty rozpoczęły podpisywanie z krajami regionu porozumień o współpracy. Porozumienia oparte były na klauzuli najwyższego uprzywilejowania, a ich głównym celem było pogłębienie współpracy między stronami, zwłaszcza w dziedzinie handlu. Umowy te, zwane umowami pierwszej generacji, dotyczyły wyłącznie kwestii związanych z handlem, nie przewidywały jednak wprowadzania preferencji handlowych24. WE podpisała umowy tego typu z Argentyną 8 listopada 1971 r., z Urugwajem 6 listopada 1973 r. oraz z Brazylią 19 grudnia 1973 r. W dalszym zacieśnianiu stosunków WE z krajami regionu przeszkodziło przejęcie władzy w większości tych krajów przez dyktatury wojskowe, łamiące nagminnie prawa człowieka. Nie bez znaczenia był także brak silnych historycznych powiązań między krajami członkowskimi WE a krajami Ameryki Łacińskiej. 24. M.F. Gawrycki, op. cit., s. 26..

(17) Stosunki gospodarcze UE–Mercosur.... 151. Dopiero wejście do Wspólnot Hiszpanii i Portugalii (byłych metropolii kolonialnych Ameryki Łacińskiej) zmieniło tę sytuację i stało się jedną z przyczyn wzrostu zainteresowania Wspólnot tym regionem25. W 1980 r. Wspólnoty Europejskie podpisały z Brazylią nową umowę o współpracy, która tym razem dotyczyła nie tylko kwestii związanych z handlem, ale m.in. dialogu politycznego (była to tzw. umowa drugiej generacji)26. Do znacznego ochłodzenia stosunków między WE a krajami obecnie tworzącymi Mercosur doszło w następstwie wojny o Falklandy, która wybuchła w 1982 r. między Argentyną a Wielką Brytanią. W konflikcie tym Brazylia poparła stanowisko Argentyny. Ochłodzenie stosunków miało jednak charakter krótkotrwały27. Na początku lat 90. XX w. w krajach regionu doszło do bardzo poważnych zmian w sferze gospodarczej oraz politycznej. Załamanie się długoletniej polityki tych krajów, polegającej na substytucji importu, zaowocowało otwarciem ich rynków wewnętrznych oraz przekształceniami prorynkowymi w duchu konsensusu waszyngtońskiego (m.in. liberalizacja handlu, promocja inwestycji zagranicznych, prywatyzacja sektora publicznego, liberalizacja finansów państwa, obniżka podatków i rygorystyczna dyscyplina fiskalna). W dziedzinie politycznej doszło natomiast do demokratyzacji spowodowanej upadkiem dyktatur wojskowych w większości krajów regionu. Zmiany te zaowocowały poszukiwaniem przez kraje regionu politycznego i gospodarczego wsparcia dla stabilizacji i ugruntowania prowadzonych reform28. W latach 90. WE rozpoczęły podpisywanie z krajami regionu tzw. umów trzeciej generacji. Jednym z głównych celów tychże umów miało być zwiększenie eksportu oraz inwestycji krajów WE w Ameryce Łacińskiej. Do nowych elementów, które pojawiły się w tych umowach, należały29: – klauzula demokratyczna, uzależniająca wejście w życie umowy od utrzymania w krajach regionu rządów demokratycznych (chodziło tu przede wszystkim o poprawę stanu ochrony praw człowieka w tych krajach), – klauzula ewolucyjna, przewidująca możliwość rozszerzenia zakresu przedmiotowego umowy bez konieczności jej renegocjowania. Umowy trzeciej generacji były przez UE podpisywane: w kwietniu 1990 r. z Argentyną, w listopadzie 1991 r. z Urugwajem, w lutym 1992 r. z Paragwajem oraz w czerwcu 1992 r. z Brazylią. Intensyfikacji powiązań umownych odpowia-. 25. Ibidem.. Ibidem, s. 29.. 26. Ibidem, s. 27.. 27. 28 29. Ibidem, s. 30.. Ibidem, s. 32..

(18) Wojciech Bąba, Barbara Serda. 152. dał wzrost obrotów handlowych. Eksport WE do wszystkich krajów Ameryki Łacińskiej wzrósł w latach 1990–1993 o 41%30. W połowie lat 90. XX w. Unia Europejska całkowicie przedefiniowała swoją politykę wobec Ameryki Łacińskiej. Wynikało to ze zmiany sytuacji politycznej i gospodarczej w regionie, wywołanej m.in. utworzeniem NAFTA i APEC oraz perspektywą utworzenia FTAA. Nowa strategia UE wobec regionu została sformułowana przez Komisję Europejską w maju 1994 r. i przyjęła postać dokumentu „Stosunki gospodarcze i handlowe UE z Ameryką Łacińską”. Strategia wprowadzała zasadę różnicowania stosunków UE z poszczególnymi krajami Ameryki Łacińskiej oraz ugrupowaniami integracyjnymi istniejącymi w regionie. Charakter tych stosunków miał zależeć m.in. od poziomu rozwoju gospodarczego danego podmiotu, sytuacji politycznej i ekonomicznej w nim panującej, a także poziomu integracji regionalnej31. W Ameryce Środkowej priorytetami miały być: wspieranie budowy demokratycznych instytucji państwowych, modernizacja administracji oraz współpraca w zakresie polityki społecznej i rozwijania integracji regionalnej. Stosunki UE ze Wspólnotą Andyjską miały się koncentrować głównie na wspieraniu reform administracyjnych oraz zwalczaniu produkcji narkotyków i handlu nimi. Współpraca z Mercosurem miała natomiast dotyczyć przede wszystkim kwestii gospodarczych32. Strategia przewidywała również podpisywanie przez UE z krajami i ugrupowaniami regionu umów czwartej generacji. Umowy te dotyczyć miały trzech obszarów33: – dialogu politycznego na różnych szczeblach, – liberalizacji gospodarczej i handlowej (m.in. działań na rzecz utworzenia strefy wolnego handlu), – współpracy dla rozwoju (m.in. pomocy finansowej). W umowach czwartej generacji oprócz dominujących kwestii handlowych pojawiły się również kwestie społeczne (m.in. walka z bezrobociem i ubóstwem) oraz kulturalne. W odróżnieniu od wcześniejszych umów zawieranych na określony czas (najczęściej 5 lat) umowy czwartej generacji były zawierane na czas nieokreślony. Pierwszą umowę tego typu UE podpisała z Mercosurem w 1995 r. Kolejnym rodzajem umów podpisywanych przez UE z krajami Ameryki Łacińskiej były umowy o stowarzyszeniu. W 1997 r. UE podpisała umowę tego typu z Meksykiem, natomiast w 2002 r. z Chile. W 1999 r. rozmowy na temat sto30. Ibidem, s. 33.. Ibidem, s. 34.. 31. 32 33. A. Wójcik, op. cit.. M.F. Gawrycki, op. cit., s. 34..

(19) Stosunki gospodarcze UE–Mercosur.... 153. warzyszenia z UE rozpoczął Mercosur. Niestety, do dnia dzisiejszego nie zostały one zakończone. Samo użycie w treści układu słowa „stowarzyszenie” (association) świadczyło o wadze, jaką UE nadawała stosunkom z krajami regionu. W przeszłości status stowarzyszenia z WE zarezerwowany był albo dla państw historycznie związanych ze Wspólnotami (byłe kolonie i terytoria zamorskie), albo też dla krajów leżących w bezpośrednim sąsiedztwie Wspólnot (np. kraje Europy Środkowo-Wschodniej)34. Za paradoks można uznać to, że zarówno Meksykowi, jak i Chile, krajom bardzo mocno związanym z USA przez strefę wolnego handlu, udało się w stosunkowo krótkim czasie wynegocjować umowy o stowarzyszeniu z UE. Natomiast krajom Mercosuru, mocno związanym z UE pod względem gospodarczym oraz najbardziej sceptycznym wobec koncepcji integracji gospodarczej w regionie promowanej przez USA, nie udało się jak dotąd podpisać takiej umowy35. Kolejny etap stosunków UE i krajów Ameryki Łacińskiej wyznaczył pierwszy szczyt UE – Ameryka Łacińska i Karaiby (tzw. ALC), który odbył się w Rio de Janeiro w dniach 28–29 czerwca 1999 r. Wzięło w nim udział 15 krajów członkowskich UE oraz 22 kraje ALC. W trakcie tego spotkania doszło do proklamowania „strategicznego partnerstwa” między regionami, które obejmować miało trzy płaszczyzny: polityczną, ekonomiczną oraz społeczną (kultura, oświata, nauka, technologia, kwestie humanitarne)36. Drugi szczyt UE–ALC odbył się w Madrycie w dniach 17–18 maja 2002 r. Wzięło w nim udział 47 krajów. Ze względu na sytuację na świecie obrady zostały zdominowane przez kwestie zwalczania terroryzmu. W trakcie trwania szczytu Unia Europejska zapowiedziała również rozpoczęcie rozmów ze Wspólnotą Andyjską oraz krajami Ameryki Środkowej na temat podpisania porozumień o stowarzyszeniu. Strona unijna stwierdziła jednak, że negocjacje te będą mogły się rozpocząć dopiero po zakończeniu rundy WTO z Doha37. Zakładać można, że na wprowadzenie takiego warunku wpłynął w dużej mierze charakter oraz stan negocjacji na temat umowy o stowarzyszeniu Mercosuru i UE. Trzeci szczyt UE–ALC odbył się w dniach 28–29 maja 2004 r. w Guadalajarze. Wzięło w nim udział 58 krajów (w tym 10 nowych krajów członkowskich UE)38. Ponownie został on zdominowany przez wydarzenia w skali ogólnoświatowej:. 34. A. Wójcik, op. cit.. A. Gawrycki, op. cit., s. 35.. 35. Ibidem, s. 162.. 36. Ibidem, s. 170.. 37. Ibidem, s. 171.. 38.

(20) Wojciech Bąba, Barbara Serda. 154. wojnę z terroryzmem, konflikt w Iraku, kwestię traktowania w amerykańskich więzieniach osób podejrzanych o terroryzm. 5.2. Stosunki UE–Mercosur w pierwszej połowie lat 90. XX w.. Jedną z przyczyn niewielkiego zainteresowania UE zacieśnieniem stosunków z krajami regionu Ameryki Łacińskiej był brak w tym regionie ugrupowania integracyjnego na tyle silnego, by być partnerem w rozmowach z Unią Europejską. Utworzenie w 1991 r. Wspólnego Rynku Południa diametralnie zmieniło sytuację w regionie. Od początku funkcjonowania ugrupowania kraje Mercosuru dążyły do zacieśnienia stosunków z UE. Wynikało to zarówno z dużego znaczenia Unii jako partnera handlowego Mercosuru, jak również zainteresowania krajów Mercosuru osłabieniem wpływów politycznych USA w regionie. Wspólnoty Europejskie wspierały integrację w ramach Mercosuru od początku jego istnienia. Już 29 maja 1992 r. Wspólnoty Europejskie i Mercosur podpisały Porozumienie o współpracy międzyinstytucjonalnej i wzajemnych kontaktach, które miało regulować wzajemne stosunki tych ugrupowań. Porozumienie to stworzyło również ramy dla wspólnotowej pomocy finansowej dla krajów Mercosuru, obejmującej m.in. szkolenia personelu, wsparcie instytucjonalne oraz wsparcie techniczne39. Podczas wspólnej konferencji, która odbyła się w Kopenhadze w 1993 r., przedstawiciele UE oraz Mercosuru zgodzili się na rozszerzenie współpracy o nowe obszary: przemysł, transport, współpracę przygraniczną, ochronę konsumenta oraz wymianę informacji statystycznych. Unia wyraziła również zainteresowanie uczestnictwem we wspólnych inwestycjach infrastrukturalnych krajów Mercosuru (m.in. budowa elektrowni wodnej Paragwaj–Parana oraz autostrady Buenos Aires–São Paulo). Z kolei podczas spotkania w São Paulo w 1994 r. wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej M. Marin nakreślił po raz pierwszy wizję stworzenia międzyregionalnej strefy wolnego handlu40. Na szczycie w Korfu (24–25 czerwca 1994 r.) Rada Europejska uzależniła ewentualne rozpoczęcie negocjacji z Mercosurem w sprawie utworzenia strefy wolnego handlu od spełnienia przez to ugrupowanie dwóch warunków: wprowadzenia wspólnej zewnętrznej taryfy celnej (tzn. utworzenia unii celnej) i wyłonienia jednego wspólnego przedstawiciela ugrupowania (aby nie trzeba było negocjować z rządami wszystkich krajów członkowskich)41. Warunki te zostały przez 39. Ibidem, s. 186.. 40 41. Ibidem.. E. Latoszek, M. Proczek, op. cit., s. 545..

(21) Stosunki gospodarcze UE–Mercosur.... 155. Mercosur spełnione: 5 sierpnia 1994 r. powołano Komisję Handlu, a 1 stycznia 1995 r. wprowadzono wspólną zewnętrzną taryfę celną. W dniu 22 grudnia 1994 r. w Brukseli podpisano Uroczystą wspólną deklarację między Mercosurem i Unią Europejską. W dokumencie tym za końcowy cel współpracy uznano „stowarzyszenie polityczne i gospodarcze”. Etapem na drodze do jego osiągnięcia miało być natomiast podpisanie nowej umowy o współpracy między UE a Mercosurem42. Wspomniana umowa przyjęła postać podpisanego 15 grudnia 1995 r. w Madrycie Ramowego układu o współpracy międzyregionalnej (Inter-regional Framework Co-operation Agreement) między UE a Mercosurem43. Głównym celem układu było „zacieśnienie wzajemnych stosunków i przygotowanie stron do zawarcia stowarzyszenia międzyregionalnego”44. Od strony praktycznej miał on przygotować do stopniowej i wzajemnej liberalizacji handlu (utworzenia strefy wolnego handlu). Podstawą współpracy w ramach układu miało być „poszanowanie zasad demokracji i podstawowych praw człowieka”45. Porozumienie dotyczyło trzech głównych obszarów: handlu, współpracy (m.in. pomocy finansowej) oraz dialogu politycznego. Dialog polityczny z krajami Mercosuru polega na wymianie informacji, konsultacjach oraz regularnych spotkaniach przedstawicieli obu ugrupowań (na szczeblu głów państw oraz ministrów spraw zagranicznych). Pierwsze spotkanie tego typu odbyło się w 1996 r. Od 1999 r. podczas spotkań omawiane są również problemy pojawiające się w trakcie negocjowania Międzyregionalnego porozumienia o stowarzyszeniu między UE a Mercosurem. W dialogu politycznym między UE a Mercosurem uczestniczą od 1998 r. kraje stowarzyszone z Mercosurem, tj. Chile i Boliwia (od 2005 r. pozostałe 4 kraje Wspólnoty Andyjskiej: Kolumbia, Peru, Ekwador i Wenezuela). Zgodnie ze swoją nazwą Ramowy układ o współpracy międzyregionalnej ustanawiał również ramy instytucjonalne dla przyszłego porozumienia o wolnym handlu między UE a Mercosurem. Za jego realizację miały być odpowiedzialne: – Rada Współpracy (Cooperation Council) – główny organ decyzyjny funkcjonujący na szczeblu ministerialnym, – Wspólny Komitet Współpracy (Joint Cooperation Committee) – wspierający prace Rady Współpracy,. M.F. Gawrycki, op. cit., s. 187.. 42. Wspomniana wcześniej umowa czwartej generacji.. 43. 44. A. Władyniak, op. cit.. Ibidem.. 45.

(22) Wojciech Bąba, Barbara Serda. 156. – Wspólny Podkomitet ds. Handlu (Joint Subcommittee on Trade) – odpowiedzialny za nadzorowanie realizacji uzgodnień dotyczących handlu46. Ramowy układ o współpracy międzyregionalnej przewidywał również przekazywanie krajom Mercosuru przez UE pomocy technicznej, której głównym celem miało być wzmocnienie procesów integracyjnych w tym ugrupowaniu. W przyjętej 25 października 2002 r. „Regionalnej strategii wobec Mercosuru” (Mercosur Regional Strategy Paper) UE przewidziała na lata 2002–2006 pomoc dla krajów Mercosuru w wysokości 42,7 mln euro. Środki te mają być przeznaczone na trzy główne cele: budowę wspólnego rynku, organizację instytucji oraz tworzenie społeczeństwa obywatelskiego w krajach ugrupowania47. Pomoc ta ma także służyć przygotowaniu instytucji i przedsiębiorstw z krajów Mercosuru do funkcjonowania w ramach negocjowanego porozumienia UE–Mercosur. 5.3. Przebieg negocjacji na temat Międzyregionalnego porozumienia o stowarzyszeniu Mercosuru z Unią Europejską. Komisja Europejska 22 lipca 1998 r. wystąpiła do Rady Europejskiej z propozycją rozpoczęcia rozmów w sprawie stowarzyszenia i utworzenia strefy wolnego handlu między UE a Mercosurem do końca 2004 r. Podczas szczytu Rady, który odbył się 4 czerwca 1999 r., podjęto decyzję o nieudzieleniu Komisji mandatu negocjacyjnego do rozmów z Mercosurem. Wynikało to w największym stopniu ze sprzeciwu Francji, która obawiała się konkurencji dla swoich producentów rolnych ze strony rolników z krajów Mercosuru. W trakcie trwania pierwszego szczytu UE–ALC w Rio de Janeiro (28 czerwca 1999 r.) doszło do spotkania przedstawicieli UE i Mercosuru. Rezultatem tego spotkania było przyjęcie wspólnego komunikatu, w którym obie strony zadeklarowały chęć rozpoczęcia negocjacji na temat utworzenia strefy wolnego handlu UE–Mercosur48. Końcowym efektem negocjacji miało być podpisanie Międzyregionalnego porozumienia o stowarzyszeniu (Interregional Association Agreement)49. 13 września 1999 r. Rada UE zaaprobowała dyrektywy negocjacyjne dotyczące rozmów z Mercosurem przygotowane przez Komisję Europejską i upoważniła Komisję do natychmiastowego rozpoczęcia rozmów z Mercosurem na tematy pozacelne. Natomiast zgodnie z decyzją Rady, kwestie dotyczące liberalizacji. M.F. Gawrycki, op. cit., s. 187.. 46. A. Władyniak, op. cit.. 47. 48 49. M.F. Gawrycki, op. cit., s. 190.. E. Latoszek, M. Proczek, op. cit., s. 546..

(23) Stosunki gospodarcze UE–Mercosur.... 157. obrotów towarowych i usługowych mogły być przez Komisję omawiane dopiero po 1 lipca 2001 r.50 Negocjacje zostały oficjalnie rozpoczęte podczas pierwszego spotkania Rady Współpracy UE–Mercosur w listopadzie 1999 r. w Brukseli. Podczas tego spotkania omawiano przede wszystkim kwestie proceduralne (strukturę, harmonogram i sposób prowadzenia negocjacji). Ustalono, że negocjacje dotyczyć będą trzech głównych obszarów: dialogu politycznego, współpracy oraz handlu. Ustanowiono także organy, które miały być odpowiedzialne za przebieg negocjacji51: – Międzyregionalny Komitet Negocjacyjny (Biregional Negotiations Committee – BNC), sprawujący ogólny nadzór nad przebiegiem rozmów, – Podkomitet ds. Współpracy (Subcommittee on Co-operation – SCC), mający wspomagać prace komitetu negocjacyjnego, – grupy techniczne (technical groups), odpowiedzialne za wdrażanie postanowień negocjacyjnych, – sekretariaty koordynujące (co-ordinating secretariats), odpowiadające za przygotowanie i organizację spotkań. Pierwsza runda negocjacji rozpoczęła się 6 kwietnia 2001 r. w Buenos Aires52. Pierwsze cztery rundy negocjacyjne (do lipca 2001 r.) poświęcono ustaleniu ogólnych zasad mających regulować wzajemne stosunki, dialogowi politycznemu, zdefiniowaniu zakresu współpracy oraz wybranym kwestiom związanym z handlem53. Ustalono, że końcowe porozumienie będzie dotyczyć nie tylko liberalizacji obrotu handlowego i usługowego, ale również zasad realizowania zamówień publicznych, kwestii inwestycji, ochrony praw własności intelektualnej, polityki konkurencji, instrumentów ochrony rynku oraz mechanizmu rozstrzygania sporów. Przełom w negocjacjach nastąpił jednak dopiero podczas piątej rundy negocjacyjnej (26 lipca 2001 r. w Montevideo). Wtedy bowiem oficjalnie rozpoczęto negocjacje na temat harmonogramu i wysokości redukcji stawek celnych we wzajemnych obrotach handlowych w odniesieniu do produktów przemysłowych, rolnych, owoców morza oraz usług54. Unia Europejska zaproponowała zniesienie opłat celnych na te grupy artykułów w ciągu 10 lat. W stosunku do przepływu usług oraz dóbr publicznych Unia postulowała pełną liberalizację w momencie wejścia w życie Umowy stowarzyszeniowej55. 29 października 2001 r. Mercosur przedstawił swoje kontrpropozycje. Z uwagi na dużą rozbieżność stanowisk, 50 51. M.F. Gawrycki, op. cit., s. 190.. A. Władyniak, op. cit.. 52. E. Latoszek, M. Proczek, op. cit., s. 546.. A. Wójcik, op. cit.. 53. 54 55. E. Latoszek, M. Proczek, op. cit., s. 547.. Ibidem..

(24) Wojciech Bąba, Barbara Serda. 158. w trakcie kolejnych dwóch spotkań nie osiągnięto zasadniczego postępu w kwestiach handlowych56. Począwszy od kwietnia 2002 r. (siódma runda negocjacyjna) przedmiotem negocjacji były wyłącznie problemy związane z handlem (rozdziały dotyczące współpracy i dialogu politycznego zostały tymczasowo zamknięte). Podczas drugiego szczytu UE–ALC w Madrycie ponownie doszło do spotkania przedstawicieli UE i Mercosuru (17 maja 2002 r.). Efektem tegoż spotkania było przyjęcie komunikatu podkreślającego wolę intensyfikacji i pogłębienia politycznej, ekonomicznej i handlowej współpracy57. Zgodnie z powyższymi ustaleniami, w dniu 23 lipca 2002 r. doszło do spotkania ministrów UE i Mercosuru oraz przedstawicieli Komisji Europejskiej, podczas którego przyjęto nowy harmonogram rozmów, przewidujący ich zakończenie w 2003 r. Z powodu utrzymującej się różnicy zdań harmonogramu tego nie udało się uczestnikom negocjacji dotrzymać. Za stosunkowo udane uznać można dwie sesje negocjacyjne (dwunastą i trzynastą), które odbyły się w pierwszej połowie 2004 r. Ostatecznie podczas ich trwania zamknięto rozdziały dotyczące współpracy i dialogu politycznego, znaczny postęp odnotowano także w kwestiach handlowych. Niestety, w następnym okresie nastąpił głęboki impas w negocjacjach (zbiegł się on w czasie z impasem w negocjacjach na temat utworzenia FTAA)58. Ostatecznie krajom Mercosuru nie udało się osiągnąć jednego z celów negocjacyjnych – nie zakończono negocjacji z UE przed jej rozszerzeniem o 10 nowych krajów członkowskich, które jako producenci artykułów rolnych są ich konkurentami. Kraje Mercosuru obawiały się, że nowe kraje członkowskie UE będą mniej skłonne do otwarcia unijnego rynku artykułów rolnych niż kraje „piętnastki”59. 5.4. Główne przyczyny niepowodzenia negocjacji w sprawie porozumienia międzyregionalnego. Głównym powodem niepowodzenia negocjacji między UE a Mercosurem była niechęć obu stron do zmiany stanowiska w najważniejszych kwestiach. Unia Europejska broniła dostępu do swojego rynku rolnego, natomiast kraje Mercosuru uzależniały otwarcie swoich rynków zamówień publicznych oraz zgodę na liberalizację handlu artykułami przemysłowymi właśnie od postępów w rozmowach na temat obrotu artykułami rolnymi. Oferty negocjacyjne, w których obie strony zgodziły się na największe ustępstwa, zostały przez obie strony przedstawione M.F. Gawrycki, op. cit., s. 191.. 56 57. Ibidem, s. 193.. A. Władyniak, op. cit.. 58 59. M.F. Gawrycki, op. cit., s. 193..

(25) Stosunki gospodarcze UE–Mercosur.... 159. w pierwszej połowie 2004 r. Późniejsze stanowiska negocjacyjne były krokiem wstecz w stosunku do propozycji z tego okresu. Bardziej szczegółowa analiza przebiegu negocjacji pozwala wskazać kilka najważniejszych przyczyn niepowodzenia rozmów w sprawie utworzenia strefy wolnego handlu między UE a Mercosurem. Po pierwsze, obie strony negocjacji miały sprzeczne interesy. Kraje rozwinięte (UE) były zainteresowane przede wszystkim liberalizacją obrotów artykułami przemysłowymi, kraje rozwijające się (Mercosur) – artykułami rolnymi. Unia Europejska nie chciała dopuścić na jednolity rynek europejski towarów niespełniających unijnych norm jakościowych i standardów sanitarnych. Była również niechętna otwieraniu rynków towarów wrażliwych, zwłaszcza rolnych (UE zaliczyła do nich: mięso wołowe, cukier, zboża, wina, mleko oraz celulozę60), co skutkowało malejącym zainteresowaniem krajów Mercosuru osiągnięciem końcowego kompromisu. Kraje Mercosuru obawiały się z kolei konkurencji subsydiowanej żywności unijnej, która uzyskałaby swobodny dostęp do ich rynków lokalnych. Dlatego też kraje te postulowały całkowitą likwidację wszelkiego typu unijnych subwencji do produkcji i eksportu artykułów rolnych61. Strona unijna zarzucała ponadto krajom Mercosuru blokowanie dostępu do swoich rynków przez stosowanie wysokich ceł ochronnych m.in. na samochody i ich części zamienne oraz tekstylia. Unia Europejska domagała się również otwarcia sektora usług w krajach Mercosuru. Przeciwne temu były zwłaszcza Argentyna i Brazylia, które na początku lat 90. XX w. rozpoczęły otwieranie swoich rynków na bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Właśnie zagraniczne inwestycje uznano w tych krajach za jeden z ważnych czynników, który pogłębił kryzys gospodarczy pod koniec lat 90. (ze względu na wywołany napływem BIZ upadek firm krajowych i wzrost bezrobocia)62. Zauważyć można, że zarzut UE był niemal identyczny z zarzutem wysuwanym wobec krajów Mercosuru przez Stany Zjednoczone w trakcie negocjacji na temat utworzenia FTAA. Drugim ważnym problemem w negocjacjach były wewnętrzne spory między krajami członkowskimi Mercosuru. Wypracowanie wspólnego stanowiska przychodziło dużo łatwiej piętnastu, a w późniejszym okresie – dwudziestu pięciu krajom UE, niż czterem krajom członkowskim Mercosuru. Ze względu na brak w ugrupowaniu instytucji o charakterze ponadnarodowym każda decyzja negocjacyjna wymagała zgody rządów czterech krajów członkowskich. Dominująca rola Brazylii w ugrupowaniu sprawiała, że rząd tego kraju miał często decydujący głos w ustalaniu wspólnego stanowiska krajów członkowskich Mercosuru. Nie Ibidem, s. 188.. 60. Ibidem.. 61. 62. E. Latoszek, M. Proczek, op. cit., s. 548..

(26) 160. Wojciech Bąba, Barbara Serda. które propozycje strony unijnej były do zaakceptowania dla pozostałych trzech krajów członkowskich Mercosuru, solidarność z Brazylią przesądzała jednak o ich odrzuceniu. Trzecim czynnikiem utrudniającym osiągnięcie porozumienia były wciąż istniejące bariery w handlu wewnątrz Mercosuru. Unia Europejska domagała się swobodnego dostępu do rynku całego ugrupowania, co było trudne do zrealizowania w praktyce. Po czwarte, bardzo duży wpływ na stan rozmów UE–Mercosur miał przebieg negocjacji na forum WTO (runda z Doha). Im większe korzyści rysowały się dla krajów rozwijających się w ramach rozmów multilateralnych, tym mniej skłonne do kompromisu stawały się kraje Mercosuru w bilateralnych negocjacjach z UE. Jeżeli na forum WTO udałoby się krajom rozwijającym się uzyskać korzystne warunki dostępu do rynków krajów rozwiniętych, kraje Mercosuru zrealizowałyby cele zakładane w negocjacjach z UE bez konieczności ustępstw na rzecz producentów i inwestorów unijnych. Dlatego też negocjacje w sprawie porozumienia pomiędzy Mercosurem a UE zostały de facto zawieszone do momentu wynegocjowania ostatecznej wersji porozumienia w ramach rundy WTO z Doha. Podobna sytuacja miała miejsce w negocjacjach w sprawie utworzenia FTAA, również na skutek weta krajów tworzących Mercosur. 6. Podsumowanie Przedstawiona powyżej analiza stosunków Mercosuru z krajami obu Ameryk oraz Unią Europejską pozwala zauważyć trzy podstawowe kwestie, w których uwidoczniła się współzależność rozmów Mercosur–ALC oraz Mercosur–UE. Pierwszą z nich była wyraźnie widoczna w wypadku obu procesów negocjacyjnych niechęć partnerów do otwierania swoich wrażliwych sektorów. W przypadku Unii Europejskiej oraz USA (najważniejszy partner Mercosuru w negocjacjach w sprawie utworzenia FTAA) był to przede wszystkim sektor rolny. Oba podmioty obawiały się konkurencji krajów Mercosuru w tej dziedzinie, a zapewnienie swobodnego dostępu artykułów rolnych z tych krajów do rynków krajów rozwiniętych mogłoby doprowadzić do znacznego pogorszenia sytuacji lokalnych producentów rolnych. Kraje Mercosuru największą niechęć wykazywały z kolei wobec otwierania swoich sektorów usług oraz rynków zamówień publicznych (ze względu na silną pozycję podmiotów gospodarczych z UE i USA w tych dziedzinach). Żądały one ponadto od partnerów zaprzestania wszelkich form subwencjonowania produkcji i eksportu artykułów rolnych. Drugą ważną kwestią było zablokowanie przez kraje Mercosuru obu procesów negocjacyjnych do momentu zakończenia rozmów na temat liberalizacji.

(27) Stosunki gospodarcze UE–Mercosur.... 161. handlu artykułami rolnymi, prowadzonych w ramach rundy WTO z Doha. Kraje Mercosuru uznały, że istnieje szansa uzyskania swobodnego dostępu do rynków krajów rozwiniętych (zwłaszcza w dziedzinie artykułów rolnych) bez konieczności jednoczesnego otwierania własnych rynków (zwłaszcza w obszarze usług). Najwięksi producenci artykułów rolnych z krajów rozwijających się uznali, że mają większe szanse na uzyskanie od krajów rozwiniętych obietnicy zaprzestania subsydiowania rolnictwa, działając wspólnie na forum WTO, niż prowadząc rozmowy bilateralne. Trzecią ważną kwestią, zauważalną w wypadku obu procesów negocjacyjnych było widoczne w pewnym momencie rozmów skupienie się uczestników na kwestiach niezwiązanych z negocjacjami. Dla Stanów Zjednoczonych największego znaczenia nabrała kwestia wojny z terroryzmem. Zaangażowanie polityczne i militarne USA na Bliskim Wschodzie oraz koszty konfliktów w Afganistanie i Iraku doprowadziły do znacznego spadku zainteresowania Stanów Zjednoczonych stosunkami ze swoimi bliższymi sąsiadami – krajami Ameryki Łacińskiej. Unia Europejska znalazła się z kolei w poważnym kryzysie, który spowodował spadek zainteresowania rozwijaniem stosunków z podmiotami spoza ugrupowania i skupienie się na problemach wewnętrznych. Najważniejszymi kwestiami absorbującymi uwagę krajów Unii było sfinalizowanie wschodniego rozszerzenia UE oraz kryzys idei europejskiej, związany z odrzuceniem projektu konstytucji dla Europy w referendach we Francji i Holandii. Kraje Mercosuru, porzuciwszy na jakiś czas ideę zacieśnienia stosunków z UE i USA, skupiły się na rozmowach wielostronnych (WTO) oraz tworzeniu ugrupowania subregionalnego (CSN). Ponieważ większość wymienionych zjawisk wydaje się mieć długofalowy charakter, szanse zakończenia rozmów Mercosuru z UE na temat Porozumienia międzyregionalnego (oraz rozmów na temat utworzenia FTAA) są raczej niewielkie. Zmianę sytuacji spowodować mogłoby przezwyciężenie wewnętrznych problemów uczestników negocjacji, które skutkowałoby ich powrotem do stołu rozmów. Literatura Busse M., Hefeker C., Koopmann G., Between Two Poles: Matching Trade and Exchange Rate Regimes in Mercosur, HWWA Discussion Paper nr 301, Institute of International Economics, Hamburg 2004. Direction of Trade Statistics Yearbook 2005, International Monetary Fund, Washington 2005. EU Bilateral Trade. DG Trade 15.09.06. European Commission – Trade Issues – Bilateral Trade Relations, http://ec.europa.eu/trade/issues/bilateral/data.htm, grudzień 2006. Gawrycki M.F., Unia Europejska – Ameryka Łacińska i Karaiby. Trudne partnerstwo dwóch regionów, ASPRA-JR, Warszawa 2004..

(28) 162. Wojciech Bąba, Barbara Serda. Latoszek E., Proczek M., Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, Elipsa, Warszawa 2006. Władyniak A., Mercosur – Etapy integracji. Negocjacje o wolnym handlu z UE, „Wspólnoty Europejskie – Biuletyn Informacyjny” 2004, nr 11. Wójcik A., Stosunki UE z Mercosur, „Biuletyn Analiz UKIE” 2002, nr 9. Economic Relations between the EU and Mercosur in Light of the Creation of the Free Trade Area of the Americas (FTAA) The aim of this article is to characterise economic relations between the European Union and Mercosur (Common Market of the South) in light of processes that are to lead to the creation of the Free Trade Area of the Americas (FTAA). The authors’ deliberations seek to verify the view that there exists a link between the talks on closer ties that Mercosur countries have been conducting since the mid-1990s both with the European Union and with the countries of the Americas. The article comprises five parts. Part one looks at the Common Market of the South, from its genesis until the practical realisation of its aims. Part two describes Mercosur’s external relations in practical terms. In part three, the authors present Mercosur’s relations with the countries of both Americas, including negotiations on the establishment of the FTAA. Part four is devoted to Mercosur’s relations with the European Union, including negotiations in regard to an International Association Agreement. In the final part of the article, the authors attempt to summarise the discussed the issues and to answer the question of whether there exists a link between these two negotiation processes conducted by Mercosur..

(29)