Rośnie świadomość prozdrowotna pacjentów dotycząca wpływu niektórych produktów żywczych na stan ich uzębienia. Produkty spo-żywcze zawierające węglowodany są coraz częściej postrzegane jako sprzyjające rozwojowi próchni-cy zębów. Wiele firm spożywczych dąży zatem do wzbogacenia swojej oferty handlowej o pro-dukty niezawierające sacharozy, tak zwane sugar free. Pojawiły się prace dotyczące zapobiegającym
próchnicy i odświeżającym oddech bezcukrowym gumom do żucia, drażetkom czy lizakom [1–4]. Ostatnio poza kojarzonymi przez konsumentów jako „bezpieczne dla uzębienia” drażetkami od-świeżającymi Tic Tac® wprowadzono drażetki Tic Tac Icegloo®. W nowych drażetkach kariogenną fruktozę zastąpiono ksylitolem. Jak podaje pi-śmiennictwo, ten substytut cukru ma wielokie-runkowe działanie kariostatyczne [4–5].
Natu-PRAce ORygINAlNe
Tomasz Kuszczak, Anna Wędrychowicz-Welman, Janina Stopa
Wpływ drażetek bezcukrowych
na środowisko jamy ustnej
Influence of Breath-Freshening Mints on the Oral Cavity Environment
Klinika Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii UM im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Streszczenie
Cel pracy. Określenie wpływu drażetek Tic Tac Icegloo® na pH śliny oraz sprawdzenie wiedzy dotyczącej
właści-wości i składu tego produktu.
Materiał i metody. Badaniem objęto 50 osób w wieku 21,15 ± 2,57, w większości studentów stomatologii. Każda
z badanych osób otrzymała do ssania zawierającą ksylitol drażetkę Tic Tac Icegloo. Od każdego badanego pobrano cztery próbki śliny. Pierwszą przed spożyciem oraz kolejne odpowiednio po 5, 10 i 20 minutach od zakończenia ssania drażetki. Pomiaru pH dokonano za pomocą pH-metru oraz elektrody HI 1280. Dodatkowo przeprowadzo-no badanie ankietowe. Kwestionariusz zawierał pytania dotyczące znajomości składu, smaku, wyglądu opakowania oraz świeżości w jamie ustnej po spożyciu produktu.
Wyniki. Wartość pH śliny pobranej przed spożyciem drażetek Tic Tac Icegloo® wyniosła 6,87, a w kolejnych
prób-kach: 7,11; 7,01; 6,87.
Wnioski. Drażetki odświeżające Tic Tac Icegloo®, które w swym składzie zawierają ksylitol podnoszą wartość pH
śliny stymulowanej, co może być wykorzystane w profilaktyce próchnicy (Dent. Med. Prob. 2010, 47, 2, 188–192).
Słowa kluczowe: ślina, profilaktyka próchnicy, ksylitol.
Abstract
Objectives. The aim of the study was to specify the influence of breath-freshening mints Tic Tac Icegloo® on the
pH of saliva and to assess the knowledge of the composition and properties of the product.
Material and Methods. The study included 50 subjects, aged 21.15 ± 2.57, being in majority cases dentistry
stu-dents. each of them received a Tic Tac Icegloo mint containing xylitol mint to suck. All the subjects had four sam-ples of their saliva collected. First before mint consumption, then respectively 5, 10 and 20 minutes after the disso-lution of the mint. The pH-metry was done with the use of Piccolo pH-meter and HI 1280 electrode. Additionally, questionnaire-based survey concerning: knowledge of the composition, taste, packing and sensation of freshness after consumption was performed.
Results. pH values of saliva collected before and after Tic Tac Icegloo mints consumption amount 6.87, 7.11, 7.01,
6.87, respectively.
Conclusions. Tic Tac Icegloo mints, which contain xylitol, increase the pH of stimulated saliva, what can be used
as a part of caries prophylaxis (Dent. Med. Prob. 2010, 47, 2, 188–192).
Key words: saliva, caries prevention, xylitol.
Dent. Med. Probl. 2010, 47, 2, 188–192
ralnie występujący w wielu warzywach i owocach alkohol polihydroksylowy należy do tej grupy sub-stytutów cukru, których słodycz jest podobna do sacharozy. W odróżnieniu od niej, nie jest metabo-lizowany przez próchnicotwórczą florę bakteryjną bytującą w płytce nazębnej, co ogranicza wydzie-lanie kwaśnych metabolitów, odpowiedzialnych za demineralizację twardych tkanek zęba. Ksylitol może również bezpośrednio działać na zmniejsze-nie ilości bakteryjnej flory próchnicotwórczej oraz wpływać na zwiększone wydzielanie śliny [4–7].
celem badań było określenie wpływu spoży-wania bezcukowych drażetek Tic Tac Icegloo na pH śliny oraz zebranie opinii na temat właściwości organoleptycznych tego produktu.
Materiał i metody
Badaniem objęto 50 osób w wieku 21,15 ± 2,57, w większości studentów stomatologii. Badaniem klinicznym dokonano oceny stanu uzębienia, a intensywność próchnicy określono średnią licz-bą PUWz.
Wszyscy uczestnicy badania dwie godzi-ny przed wstępgodzi-nym pobraniem próbek śligodzi-ny nie spożywali posiłków oraz nie szczotkowali zębów. W czasie całego badania od każdego badanego po-brano do plastykowych pojemników cztery próbki śliny niestymulowanej. Pierwszą z nich była śli-na zbieraśli-na przed rozpoczęciem doświadczenia (próbka I). Każda z badanych osób otrzymała do ssania drażetkę Tic Tac Icegloo z zaleceniem jej rozpuszczenia w ustach. Kolejne próbki śliny po-bierano odpowiednio po 5 (próbka II), 10 (prób-ka III) i 20 minutach (prób(prób-ka IV) od zakończenia spożywania drażetki. Pomiaru pH dokonano za pomocą pH-metru Piccolo by Hanna oraz elektro-dy HI 1280.
Dodatkowo przeprowadzono badanie ankie-towe. Kwestionariusz zawierał pytania dotyczące znajomości składu i kaloryczności drażetek. Bada-ni odnotowywali w pięciostopBada-niowej skali ocenę smaku oraz określili stopień odczucia świeżości w jamie ustnej po spożyciu produktu.
Wyniki badań poddano analizie statystycznej określając średnią arytmetyczną oraz odchylenie
standardowe. Wyniki badań pH uzyskane w prób-kach śliny przed oraz po 5, 10 i 20 minutach od zakończenia rozpuszczania drażetki porównano testem Friedmana. Dodatkowo testem Krushala- -Wallisa sprawdzono, czy istnieje zależność mię-dzy zmianami wartości pH kolejnych próbek śliny a wartością składowej P liczby PUWz. Za staty-stycznie istotną przyjęto wartość p < 0,05.
Wyniki
Średnia wartość liczby PUWz wyniosła w 8,03 ± 4,53 (ryc. 1). Składały się na nią średnia wartość liczby zębów dotkniętych próchnicą P 1,19 ± 2,20, zębów usuniętych U 0,26 ± 0,51 oraz wypełnio-nych W – 6,58 ± 4,94.
Średnia wartość pH śliny pobranej przed spo-życiem drażetki wyniosła 6,87 ± 0,36. Średnie wartości pH śliny pobranej po 5, 10 i 20 minutach od spożycia produktu wyniosły odpowiednio 7,11 (± 0,26), 7,01 (± 0,30), 6,87 (± 0,32). Wartości te przedstawiono w tabeli 1 i na rycinie 2.
Za pomocą testu Friedmana i analizy kon-trastów wykazano, że wartości pH drugiej i trze-ciej próbki śliny różnią się istotnie statystycznie od wartości pH śliny pobranej przed spożyciem drażetek (p < 0,001), można zatem stwierdzić, że spożycie drażetki odświeżającej Tic Tac Icegloo® podnosi pH śliny niestymulowanej. Wyniki badań przedstawiono w tab. 2 oraz na ryc. 3 i 4.
Ryc. 1. Średnie wartości PUWZ i jego składowych Fig. 1. Average of the DMF and values of individual
components 1,19 0,26 6,58 8,03 0 2 4 6 8 10 P (D) U (M) W (F) PUW (DMF)
Tabela 1. Średnie wartości pH śliny przed i po 5, 10, i 20 minutach od spożycia drażetek Tic Tac Icegloo
Table 1. Average pH values of saliva before and in 5, 10 and 20 minutes after consumption of Tic Tac Icegloo mints
Początkowe
(Before) Po 5 min(In 5 min) Po 10 min(In 10 min) Po 20 min(In 20 min)
Tic Tac Icegloo 6,87 7,11* 7,01* 6,87
* różnica w stosunku do badania początkowego istotna statystycznie p < 0,001. * statistically significant difference in comparison with initial examination p < 0.001.
Omówienie
Na uzyskane wyniki wpływ mogły mieć za-równo higiena jamy ustnej, jak i zwyczaje żywie-niowe, dotyczące zwłaszcza spożywania węglo-wodanów. Jak podaje Wędrychowicz et al. [8, 9] badanie tej samej grupy młodzieży akademickiej dotyczące wykrywania wczesnych stadiów próch-nicy i zachowań prozdrowotnych wykazały, że 45% studentów codziennie, a 18% kilka razy dziennie spożywa słodycze. Ponadto badani cechowali się
mierną higieną zwłaszcza przestrzeni międzyzę-bowych (API 69%), mimo że deklarowali bardzo dobrą znajomość jej zasad.
Analizując dane z piśmiennictwa dotyczące uzębienia młodzieży akademickiej, wyższą war-tość wskaźnika PUWZ (11,94) uzyskali autorzy z lublina w populacji różnych studentów i z Bia-łegostoku (14,24) wśród studentów AM [10, 11]. Wyniki własne są również niższe w odniesieniu do średniej wynoszącej 12,9 dla studentów z 6 woje-wództw na terenie kraju (cyt. wg 10). Niewątpliwy wpływ na uzyskane przez nas wartości miał dobór materiału badawczego. W cytowanych badaniach, z wyjątkiem Białegostoku, uczestniczyli słuchacze różnych uczelni. W badaniach własnych oceniano studentów stomatologii, którzy podczas wielolet-niego okresu kształcenia zapewne wypracowali bardziej efektywne nawyki profilaktyczne.
Średnia wartość pH śliny po 5 min od roz-puszczenia drażetki wzrosła o 0,24; a po 10 min o 0,14, przyjmując na obu etapach badania pH niesprzyjające demineralizacji szkliwa i cemen-tu korzeniowego. Podobny wzrost wartości pH śliny po spożyciu produktów zawierających sub-stytuty cukru zaobserwowali również inni au-torzy. W badaniach Kaczmarek et al. [3] dropsy bezcukrowe Orbit® z ksylitolem spowodowały wzrost pH o 0,22 jednostki po 15 minutach od ich zjedzenia, a lizaki chupa-chups cremosa® z iso-maltem i ascesulfanem K o 0,3 po 5, a o 0,16 po 10 minutach od ich spożycia [1]. Po 20 minutach od końca spożywania produktu Tic Tac Icegloo średnie pH śliny przyjęło wartość początkową, podobnie jak w badaniach innych autorów.
Drażetki Tic Tac Icegloo zawierają w składzie jako środek słodzący ksylitol, który zasadniczo nie jest metabolizowany przez bakterie bytujące w ja-mie ustnej. Nawet dłuższe spożywanie produktów zawierających ksylitol i pojawienie się w związku z tym szczepów, które nabyły zdolność do jego metabolizowania ma małe znaczenie kliniczne,
Ryc. 2. Średnie wartości pH śliny Fig. 2. Average pH values of saliva
Tabela 2. Ocena produktu Tic Tac Icegloo® w opinii
ankietowanych.
Table 2. evaluation of the products in the subjects’
opinion Ocena
(evaluation) 1 2 3 4 5 Razem(Total) Smak (Taste) 3 3 12 17 15 50 Świeżość (Freshness) 3 12 18 14 3 50 5,5 5,7 5,9 6,1 6,3 6,5 6,7 6,9 7,1 7,3 7,5 początkowe
before 5 min 10 min 20 min
Ryc. 3. Ocena smaku drażetek Tic Tac Icegloo w
opi-nii ankietowanych, gdzie 1 oznacza najgorszą ocenę, a 5 najlepszą
Fig. 3. The taste of Tic Tac Icegloo mints in the
sub-jects’ opinion where 1 means the best opinion and 5 the worst 2 3 4 5 1
Ryc. 4. Ocena odczucia świeżości po spożyciu drażetek
Tic Tac Icegloo w opinii ankietowanych, gdzie 1 ozna-cza najgorszą ocenę, a 5 najlepszą
Fig. 4. The feeling of freshness after the consumption
of Tic Tac Icegloo mints in the subjects’ opinion where 1 means the best opinion and 5 the worst
1
2
3 4
gdyż bakterie te są znacznie mniej próchnicotwór-cze niż ich pierwotne odpowiedniki. Przekłada się to na zmniejszenie tworzenia płytki nazębnej oraz organicznych kwasów odgrywających zasadni-czą rolę w demineralizacji tkanek zęba [1, 3, 5–7]. Stwierdzony na podstawie badań własnych wzrost pH śliny po spożyciu produktów z ksylitolem mo-że mieć, jak wynika z piśmiennictwa, dodatkowy wpływ na zwiększenie stężenia jonów fosforano-wych, które w obecności jonów wapnia mogą do-datkowo przyczynić się do remineralizacji już po-wstałych uszkodzeń szkliwa [1, 3, 4]. Podkreślenia wymaga, że drażetki odświeżające dostarczając bodźców zarówno smakowych, jak i mechanicz-nych mają wpływ na ilość i pośrednio zwiększenie właściwości kariostatycznych śliny [1–7]. Wzrost pojemności buforowej śliny w wyniku spożywania dropsów z ksylitolem, jak wykazała Kaczmarek et al. [3] może przyczynić się do neutralizowania przez systemy buforujące śliny kwasów, zarówno z pożywienia, jak i tych powstałych na drodze fer-mentacji węglowodanów w płytce nazębnej. Tłu-maczy to również zaobserwowane zmiany warto-ści pH.
Działanie jedynie bodźców smakowych i me-chanicznych podczas spożywania drażetek od-świeżających nie ma działania przeciwpróchnio-wego. Wykazały to wcześniej opublikowane ba-dania własne poświęcone klasycznym drażetkom Tic Tac z zawartością fermentujących węglowoda-nów [12]. Wykazano w nich, że po 5 minutach od zakończenia spożycia tego produktu u 26% osób średnia wartość pH śliny spadła poniżej krytycz-nej wartości dla szkliwa (pH 5,7), a u 58% osiągnę-ła wartość nawet poniżej krytycznej dla cementu korzeniowego (pH 6,5). Jest to zapewne związane z obecnością w składzie produktu fruktozy i skro-bi ryżowej, które są zaliczane do węglowodanów kariogennych, metabolizowanych przez bakterie płytki nazębnej do kwasów powodujących demi-neralizację szkliwa. Zjawisko to ma decydujące znaczenie zarówno w etiologii próchnicy szkli-wa, jak i u osób z próchnicą korzenia [1, 2, 13]. W przypadku obecności płytki nazębnej dostar-czenie produktów zawierających łatwo metabo-lizowane przez bakterie węglowodany skutkuje
gwałtownym wzrostem ilości kwasów organicz-nych i wyraźnym obniżeniem pH. Stwarza to wa-runki do demineralizacji twardych tkanek zębów, co stanowi istotę początkowych stadiów próchnicy zależnych od następujących po sobie zjawisk de-mineralizacji i rede-mineralizacji [14–17]. Niskie pH śliny może równocześnie stanowić ważny czynnik etiologiczny w powstawaniu zmian niepróchnico-wego pochodzenia twardych tkanek zębów, głów-nie o charakterze erozyjnym [13, 18].
Wyniki oceny badań ankietowanych przedsta-wiono w tabeli 2 i na rycinach 3 i 4. Z uzyskanych danych wynika, że 18 ankietowanych nie wiedzia-ło o istnieniu nowego produktu – Tic Tac Icegloo. Jedynie 2 z nich postrzegało nowy produkt jako sugar free. Smak produktu został oceniony jako dobry i bardzo dobry przez 32 ankietowanych. Niestety zdolność odświeżania oddechu u prawie jednej trzeciej badanych była niezadowalająca.
Wyniki badania ankietowego wskazują na niską ocenę zdolności badanego produktu do od-świeżania oddechu, mimo że cecha ta jest szcze-gólnie eksponowana w opisie przez producenta. Drażetki Tic Tac Icegloo zawierające ksylitol, który jak wynika z piśmiennictwa, ma specyficzną cechę absorbowania ciepła w trakcie rozpuszczania w ja-mie ustnej, co daje wrażenie miłego chłodu [cyt. za 4], nie zasłużyły jednak na pochlebną opinię u ankietowanych. Mimo zastąpienia w drażetki Tic Tac Icegloo kariogennych węglowodanów ksy-litolem aż 45% ankietowanych postrzega je jako te, które zawierają cukier, co świadczy o ograniczo-nym zainteresowaniu badanych składem produk-tu odświeżającego.
Zdolność drażetek bezcukrowych niezawie-rających kriogennych węglowodanów do pod-wyższania pH śliny stymulowanej oraz zawar-tość w nich ksylitolu o udowodnionym działaniu przeciwpróchnicowym powinna znaleźć swoje odzwierciedlenie w szerszym propagowaniu te-go produktu w kampaniach reklamowych. Jed-nocześnie te nowe drażetki mogą być polecane jako bezcukrowy, bezpieczny dla zębów produkt spożywczy w prowadzonych profesjonalnie przez lekarzy stomatologów akcjach na rzecz zachowań prozdrowotnych swoich pacjentów.
Piśmiennictwo
[1] Bruzda-Zwiech A: Ocena wpływu lizaków bezcukrowych na wartość pH śliny. Nowa Stomatol. 2005, 10, 1,
7–10.
[2] Pypeć J.: Żucie gumy bez cukru – nawyk czy element profilaktyki przeciwpróchnicowej. czas. Stomatol. 2005, 58,
714–718.
[3] Kaczmarek U.: Wpływ dropsów bezcukrowych na wybrane parametry śliny mieszanej. czas. Stomatol. 2004, 57,
501–508.
[4] Paul-Stalmaszczyk M.: guma do żucia bez cukru – nowy środek w profilaktyce próchnicy. Magazyn Stomatol.
[5] Radziejewski P., Radziejewska M.: Substytuty cukru w profilaktyce próchnicy. Stomat. Współ. 2006, 13, 4, 43–47.
[6] Surdacka A., Napiontek-Kubanek H., Stopa J.: Wpływ środków spożywczych oraz past do zębów z zawarto-ścią ksylitolu na stan jamy ustnej. Magazyn Stomatol. 1999, 9, 3, 16–18.
[7] Pluciński D., Alwas-Danowska H.: Znaczenie ksylitolu w profilaktyce próchnicy. czas. Stomatol. 1998, 51, 504–510.
[8] Wędrychowicz-Welman A., Prymas A., lewandowski P., Uram K.K.: Stan jamy ustnej i stomatologiczne zacho-wania prozdrowotnej studentów stomatologii. Dent. Med. Prob. 2006, 43, 222–227.
[9] Wędrychowicz-Welman A, Prymas A., lewandowski P.: Stan jamy ustnej i stomatologiczne zachowania proz-drowotne studentów stomatologii. Detal Forum 2005, 32, 125.
[10] Szymańska J., Kaczmarczyk-Figiel A.: Stan uzębienia młodzieży studenckiej w wieku 19–20 lat. czas. Stomatol. 1995, 48, 159–162.
[11] Wawrzyn-Sobczak K., Kozłowska M., Stokowska W.: Istotny wskaźnik poziomu choroby próchnicowej wg Bratthalla wśród studentów Akademii Medycznej w Białymstoku. czas. Stomatol. 2005, 58, 310–313.
[12] Kuszczak T., Wędrychowicz-Welman A.: Ocena wpływu drażetek Tic Tac na pH śliny stymulowanej. Dent. Forum 2006, 34, 2, 67–71.
[13] Prymas A., Wędrychowicz-Welman A., Mania-Końsko A.: Próchnica cementu korzeniowego istotny pro-blem gerostomatologii. Dent. Med. Prob. 2006, 43, 135–138.
[14] lingstrom P., van Ruyven F., van Houte J., Kent R.: The pH of dental plaque in its relation to early enamel caries and dental plaque flora in humans. J. Dent. Res. 2000, 79, 770–777.
[15] van Ruyven F.O.J., lingstrom P., van Houte J., Kent R.: Relationship among mutans streptococcici, low-pH bacteria, and acidophilic polysaccharide-producing bacteria in dental plaque and early enamel caries in humans. J. Dent. Res. 2000, 79, 983–990.
[16] Beighton D., Brailsford S.R., lynch e., yuan chen H., clark D.T.: The influence of specific foods and oral hygiene on the microflora of fissures and smooth surfaces of molar teeth: a 5-day study. caries Res. 1999, 33, 349–356.
[17] cury J.A., Rebelo M.A.B., Del Bel curyA.A., Derbyshire M., Tabchoury c.: Biochemical composition and cariogenity of dental plaque formed in the presence of sucrose or glucose and fructose. caries Res. 2000, 34, 491–497.
[18] Kusiak A. et al.: Ocena rozpuszczalności szkliwa w warunkach ekspozycji na wybrane napoje o niskim pH przed i po zastosowaniu preparatu elmex gelee – badania in vitro. czas. Stomatol. 2004, 57, 435–442.
Adres do korespondencji:
Tomasz Kuszczak
collegium Stomatologicum Uniwersytetu Medycznego ul. Bukowska 70
60-812 Poznań
e-mail: tkuszczak@wp.pl tel.: +48 512 265 980
Praca wpłynęła do Redakcji: 4.01.2010 r. Po recenzji: 2.03.2010 r.
Zaakceptowano do druku: 10.05.2010 r. Received: 4.01.2010
Revised: 2.03.2010 Accepted: 10.05.2010
