Kartografia geoœrodowiskowa – zadaniem pañstwowej s³u¿by geologicznej
Ma³gorzata Sikorska-Maykowska
1Mapy o tematyce geoœrodowiskowej maj¹ w Polsce ju¿ kilkudziesiêcioletni¹ tradycjê. Koncepcja mapy sozologicznej sformu³owana zosta³a w Instytucie Geo-grafii Uniwersytetu Jagielloñskiego (Waks-mundzki, 1971). Problematyk¹ kartowa-nia sozologicznego zajmowali siê nastêp-nie Instytut Geografii na Uniwersytecie Poznañskim (Stankiewicz, 1983) oraz Pañstwowy Instytut Geologiczny: najpierw zespó³ kielecki pod kierunkiem Zbigniewa Rubinowskiego (Rubinowski i in.,1986), póŸniej zespó³ warszawski pod patronatem Ste-fana Koz³owskiego (1998,1999). Pierwsza seryjna mapa wykonana w PIG to „Mapa geologiczno-gospodarcza Pol-ski” (1997–2007), drug¹ by³a „Mapa geoœrodowiskowa Polski” (2002–2012), ju¿ jako mapa dwuplanszowa. W instruk-cji do mapy (2005) zapisano, ¿e „jest ona cyfrow¹ baz¹ danych w systemie GIS (SIP), której zasób stanowi¹ dane dotycz¹ce: wystêpowania kopalin podstawowych i pospo-litych, gospodarki z³o¿ami, wybranych elementów: górnic-twa i przetwórsgórnic-twa kopalin, hydrogeologii i geologii in¿ynierskiej, ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury, stanu geochemicznego powierzchni ziemi oraz mo¿liwoœci sk³adowania odpadów”.
G³ówny geodeta kraju w 1990 r. opublikowa³ instruk-cjê wykonania mapy sozologicznej, wówczas w wersji analogowej, a w 1996 r. w wersji cyfrowej i analogowej (Wytyczne..., 1990,1996). Wczeœniej, w 1995 r., by³ krótki okres kiedy to podjêto próby po³¹czenia mapy geosozolo-gicznej i sozologeosozolo-gicznej w jedn¹ ca³oœæ i nawet wykonano jeden promocyjny arkusz „Jaworzno”. Próby wspó³pracy g³ównego geologa kraju i g³ównego geodety kraju nie powiod³y siê i prace nad map¹ zosta³y rozdzielone po-miêdzy dwa resorty: œrodowiska oraz geodezji i karto-grafii. Z pewnymi zmianami (Wytyczne..., 2005) mapa sozologiczna jest wykonywana przez GUGiK do chwili obecnej, a jej pokrycie dla ca³ego kraju wynosi oko³o 70%. Zespó³ autorski mapy sozologicznej okreœli³, ¿e: „jest to mapa tematyczna przedstawiaj¹ca stan œrodowiska przy-rodniczego oraz przyczyny i skutki – tak negatywnych jak i pozytywnych – przemian zachodz¹cych w tym œrodowi-sku pod wp³ywem ró¿nego rodzaju dzia³alnoœci cz³owieka, a tak¿e sposoby ochrony naturalnych wartoœci tego œrodo-wiska”.
Stanis³aw Ostaficzuk (2011) uwa¿a, ¿e mapy geolo-giczne zawieraj¹ce treœci geoœrodowiskowe powinno siê nazywaæ mapami ekogeologicznymi. Uzasadnia to w spo-sób nastêpuj¹cy: „Wykraczaj¹ca zarówno poza obszar zainteresowania twardej geologii, jak i poza obszar geolo-gii w ogóle, kartografia geologiczna staje siê de facto kar-tografi¹ siedlisk ludzkich. Przydatne ogó³owi u¿ytkowników
treœci tradycyjnych map geologicznych nie wystarczaj¹ do okreœlenia wzajemnych relacji œrodowiska i jego u¿ytkow-ników. Brakuje w nich informacji z zakresu sozologii, geo-logii in¿ynierskiej, zasobów naturalnych, ale nie tylko surowców skalnych i mineralnych […] (oraz) wszelkich mo¿liwych zagro¿eñ œrodowiska.”
Generalnie nale¿y stwierdziæ, ¿e wszystkie rodzaje map, które tu wymieniono, niezale¿nie jak je nazwiemy, przedstawiaj¹ bardzo zbli¿on¹ tematykê œrodowiskow¹, bo oprócz elementów antropopresji ka¿da z nich zawiera informacje o prawnie chronionych elementach œrodowiska przyrodniczego. Ich, nie zawsze zaplanowana, unifikacja czêsto spowodowana jest trudnoœciami w zdobyciu infor-macji, które w teoretycznych za³o¿eniach autorów instrukcji do mapy maj¹ byæ pozyskiwane z ustalonych i oficjalnie dostêpnych Ÿróde³. Problem dublowania siê treœci mapy sozo-logicznej z treœci¹ mapy geoœrodowiskowej oraz mapy hydrograficznej z hydrogeologiczn¹ jest od lat przez autorkê podnoszony na forach publicznych w obecnoœci przedstawi-cieli œrodowiska geodezyjnego. Znalaz³ te¿ on swój wyraz w opracowaniu: „Analiza porównawcza tematycznych baz danych GUGiK: SOZO i HYDRO z bazami danych PIG: MGœP i MHP” (Sikorska-Maykowska i in., 2007), stano-wi¹cym jeden z tematów w grancie KBN (nr 6T 12 2005C/ 06552), realizowanym w GUGiK.
MAPA GEOŒRODOWISKOWA W SKALI 1 : 50 000 – PODSTAWOWY ZBIÓR DANYCH DLA ZARZ¥DZANIA NA SZCZEBLU POWIATOWYM
I WOJEWÓDZKIM
W dziedzinie kartografii geologicznej i geoœrodowi-skowej, czy jak wol¹ inni ekogeologicznej, niekwestiono-wanym liderem w Polsce jest Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy. Instytut pe³ni rolê pañstwowej s³u¿by geologicznej, której jednym z podstawowych zadañ, zapisanych w ustawie Prawo geo-logiczne i górnicze (2011), s¹ prace z zakresu kartografii geologicznej i geologii œrodowiskowej. W chwili obecnej PIG zakoñczy³ drug¹ edycjê (pokrycie ca³ego kraju) seryj-nych map œrodowiskowych w skali 1 : 50 000, finansowa-nych przez Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŒiGW), co razem da³o 3288 arkuszy map. 15 lat doœwiadczeñ i opracowanie ponad 3000 arkuszy to dobry moment na podsumowania i dysku-sjê o dalszym rozwoju kartografii œrodowiskowej.
Z doœwiadczeñ zespo³u autorskiego „Mapy geologicz-no-gospodarczej Polski” i „Mapy geoœrodowiskowej Pol-ski” wynika smutny fakt, ¿e po kilkunastu latach wyda-wania seryjnego tych map ci¹gle mo¿emy mówiæ o niedo-statecznej œwiadomoœci potencjalnych odbiorców (szczególnie
65
Przegl¹d Geologiczny, vol. 60, nr 2, 2012
Z DZIA£ALNOŒCI S£U¯BY GEOLOGICZNEJ
1
Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; [email protected].
w urzêdach pañstwowych), do czego i jak je wykorzysty-waæ, a w szczególnoœci ich wersje wektorowe. Dotyczy to g³ównie urzêdników zatrudnionych w wydzia³ach ochrony œrodowiska i planowania przestrzennego w urzêdach admi-nistracji pañstwowej i samorz¹dowej szczebla powiatowe-go i gminnepowiatowe-go, w trochê mniejszym stopniu poziomu wojewódzkiego. Nie maj¹ tego problemu firmy komercyj-ne, które opanowa³y techniki GIS-owe i s¹ w stanie wyko-rzystywaæ opracowania kartograficzne w wersji cyfrowej do analiz przestrzennych.
Pañstwowy Instytut Geologiczny, posiadaj¹c ogromny materia³ informacyjny w postaci baz danych seryjnych map wydanych w skali 1 : 50 000, prowadzi prace (o ró¿nym stopniu zaawansowania) nad wykorzystaniem ich do opraco-wañ syntetycznych w skalach przegl¹dowych (1 : 200 000 –1 : 500 000).
Ciekaw¹ propozycjê wykorzystania informacji zebra-nych w bazach dazebra-nych seryjzebra-nych map w skali 1 : 50 000 wykonywanych w PIG (Szczegó³owej mapy geologicznej Polski, Mapy hydrogeologicznej Polski oraz map wystêpo-wania pierwszego poziomu wodonoœnego oraz map topo-graficznych) do analiz przestrzennych przedstawi³ J. Kocy³a (2011). W wyniku analizy przeprowadzonej przy u¿yciu modu³u Scenerio 360, autor przedstawi³ mapy przy-datnoœci pod zabudowê wraz z zaproponowanymi kombi-nacjami wag poszczególnych kryteriów. Jest to kolejny przyk³ad wykorzystania istniej¹cych baz danych do analiz zagadnieñ geoœrodowiskowych w ujêciu przestrzennym.
Obecnie zespó³ redaktorów MGœP pracuje nad koncep-cj¹ dalszego rozwoju mapy, w zmienionej formie i treœci. Autorzy bior¹ pod uwagê wnioski wynikaj¹ce z dotychcza-sowej wspó³pracy z administracj¹ pañstwow¹ i samo-rz¹dow¹ w zakresie korzystania z map geoœrodowisko-wych. Podstawowy wniosek sformu³owaæ mo¿na nastê-puj¹co: urzêdnicy oczekuj¹ od pañstwowej s³u¿by geo-logicznej gotowych analiz i syntetycznych opracowañ œro-dowiskowych, w tym oczywiœcie map w ró¿nych skalach, najczêœciej formie analogowej. Najistotniejsze z pro-ponowanych zmian w „Mapie geoœrodowiskowej Polski 1 : 50 000”, zapisane w formie hase³, przedstawiaj¹ siê nastêpuj¹co:
– wymiana podk³adu topograficznego na bardziej aktu-alny – V Map L2;
– wykorzystanie do tematycznych warstw informacyj-nych dostêpinformacyj-nych baz dainformacyj-nych prowadzoinformacyj-nych w ró¿informacyj-nych jednostkach poza PIG, co jest zgodne z za³o¿eniami dyrek-tywy INSPIRE i ustawy IIP (2010);
– wprowadzenie nowych treœci (ochrona georó¿norod-noœci, potencjalne zasoby wody w warstwie glebowej, tere-ny podtopieñ w dolinach rzecztere-nych, obszary zagro¿one osuwiskami, naturalna geologiczna bariera izolacyjna);
– rezygnacja z kilku warstw informacyjnych (warunki budowlane, stan chemiczny gleb i ryzyko radonowe – war-stwy zosta³y ukoñczone i do ewentualnej aktualizacji prze-chowywane bêd¹ w bazie danych mapy, ochrona dzie-dzictwa kulturowego – rezygnacja do czasu opracowania tej tematyki przez Narodowy Instytut Dziedzictwa);
– zrezygnowanie z dotychczasowej formy objaœnieñ tekstowych na rzecz analizy zmian œrodowiskowych w skali arkusza i województwa.
MAPA GEOŒRODOWISKOWA W SKALI 1 : 250 000 – KOMPILACJA DANYCH DLA ZARZ¥DZANIA
NA SZCZEBLU KRAJOWYM I REGIONALNYM Ostatni z wymienionych punktów to w praktyce propo-zycja „p³ynnego” przejœcia od szczegó³owoœci 1 : 50 000 do szczegó³owoœci 1 : 250 000. Poci¹ga to za sob¹ szereg merytorycznych prac koncepcyjnych i now¹ redakcjê mapy, ale te¿ spowoduje znacz¹ce poszerzenie krêgu jej odbiorców. Mapy przegl¹dowe idealnie wpasowuj¹ siê w potrzeby analiz œrodowiskowych wykonywanych dla pla-nowania przestrzennego na szczeblu województw. W doku-mencie Ministerstwa Œrodowiska z roku 2008 pt. „Kierun-ki badañ w dziedzinie kartografii” zapisany jest projekt realizacji mapy geoœrodowiskowej w skali 1 : 250 000. Wydaje siê, ¿e opracowanie takiej mapy, na bazie informa-cji zebranych do MGœP, jest w pe³ni uzasadnione i celowe, gdy¿ przy niewielkich nak³adach finansowych powsta³oby opracowanie do wykorzystania w zarz¹dzaniu œrodowi-skiem na poziomie regionalnym i krajowym. Powinno byæ ono wykorzystywane w planowaniu du¿ych inwestycji liniowych, takich jak: ruroci¹gi i gazoci¹gi, energetyczne linie przesy³owe, drogi, trasy szybkiej kolei itp. Takie mapy z pewnoœci¹ nale¿a³oby tak¿e opracowaæ dla obsza-rów koncesyjnych na poszukiwanie i rozpoznawanie z³ó¿ niekonwencjonalnych wêglowodorów, których wydano ju¿ ponad sto. S¹ to bardzo du¿e tereny, np. koncesje wyda-ne na poszukiwanie i rozpoznawanie gazu ³upkowego w Polsce, to czêsto obszary o powierzchni rzêdu 900–1100 km2. Pañstwowa s³u¿ba geologiczna powinna posiadaæ wiarygodny materia³ o stanie i zasobach œrodowiska na tych terenach, ju¿ na etapie prowadzenia prac poszuki-wawczych (tzw. stan zerowy), by merytoryczn¹ wiedz¹ pomagaæ w rozstrzyganiu ewentualnych sporów pomiêdzy inwestorami i lokaln¹ spo³ecznoœci¹ czy przedstawicielami ekologicznych organizacji pozarz¹dowych. Na etapie eks-ploatacji gazu, przy typowaniu miejsc ekseks-ploatacji wielo-otworowej, niezbêdne bêd¹ opracowania w du¿o wiêkszych skalach, tj. 1 : 10 000 – przygotowywane na konkretne zamówienie.
Przyk³adem dzia³añ PIG w tym kierunku – tj. wykorzy-stania bazy danych MGœP do opracowañ w mniejszych skalach – jest atlas pt. „Waloryzacja œrodowiska przyrodni-czego i identyfikacja jego zagro¿eñ na terenie wojewódz-twa Œl¹skiego” (Sikorska-Maykowska, 2001), z g³ównymi mapami tematycznymi w skali 1 : 300 000, oraz zestawie-nie obszarów preferowanych dla lokalizacji sk³adowisk odpadów w obrêbie województwa wielkopolskiego w skali 1 : 300 000 (Grabowski i in., 2009).
GEOŒRODOWISKOWE OPRACOWANIA KARTOGRAFICZNE W SKALI 1 : 10 000 – SZCZEGÓ£OWY ZBIÓR WYBRANYCH DANYCH
DLA ZARZ¥DZANIA NA SZCZEBLU GMINY Pañstwowy Instytut Geologiczny ma tak¿e ogromne doœwiadczenia w kartograficznych opracowaniach geo-œrodowiskowych w skali 1 : 10 000, dla których równolegle z mapami przygotowano instrukcje ich wykonania. Z naj-wa¿niejszych nale¿a³oby wymieniæ:
– Instrukcja sporz¹dzania „Mapy warunków geolo-giczno-in¿ynierskich w skali 1 : 10 000 i wiêkszej dla potrzeb planowania przestrzennego w gminach”,
66
– Instrukcja opracowania „Mapy terenów zdegradowa-nych i podwy¿szonego zagro¿enia naturalnego w skali 1:10 000”,
– Instrukcja opracowania „Mapy osuwisk i terenów zagro¿onych ruchami masowymi w skali 1 : 10 000”,
– Atlasy geologiczno-in¿ynierskie dla miast w skali 1 : 10 000. Instrukcja wykonania technik¹ komputerow¹. Wykonano dla aglomeracji: katowickiej, trójmiejskiej, kra-kowskiej, wroc³awskiej, poznañskiej, warszawskiej, Ryb-nik–Jastrzêbie Zdrój–¯ory, ³ódzkiej, Wa³brzych–Œwiebodzin– Kamienna Góra.
Dwie pierwsze wymienione pozycje, poza przyk³ado-wymi mapami, niestety nie mia³y swojej dalszej kontynu-acji. Jak siê wydaje przyczyn tego faktu nale¿y upatrywaæ w specyfice opracowañ kartograficznych wykonywanych w skalach 1 : 10 000. Po pierwsze, ta du¿a szczegó³owoœæ powoduje, ¿e mapy takie powinny byæ dedykowane œciœle zdefiniowanemu odbiorcy i odpowiadaæ dok³adnie jego potrzebom. Po drugie, opracowania takie ze wzglêdu na skalê obejmowaæ mog¹ niezbyt du¿e obszary – mog¹ to byæ gminy lub rejony typowane ze wzglêdu na wystêpowa-nie konkretnych zjawisk objêtych kartowawystêpowa-niem, np. obszary poprzemys³owe, tereny pod du¿e inwestycje itp. Wreszcie po trzecie, i mo¿e najwa¿niejsze, to problem finansowania takich opracowañ. Szczegó³owoœæ mapy 1 : 10 000 wyma-ga kartowania terenowego, czêsto prac geologicznych i analiz laboratoryjnych, a to w znacz¹cy sposób podnosi koszty. Dlatego tego typu opracowania maj¹ szansê byæ wykonywane tylko na zlecenie w³adz lokalnych, osoby w³adaj¹cej terenem lub du¿ego inwestora.
Zupe³nie inaczej, w³aœnie ze wzglêdu na sposób finan-sowania (przez NFOŒiGW), przebiega wykonywanie map osuwisk i terenów zagro¿onych ruchami masowymi dla poszczególnych gmin – w pierwszej kolejnoœci dla obszaru karpackiego Polski. W latach 2007–2011 zakoñczono pra-ce dla ponad 100 gmin województwa ma³opolskiego i œl¹skiego. Mapy te wraz z kartami osuwisk natychmiast po zakoñczeniu i pozytywnej opinii Komisji Opracowañ Kar-tograficznych przy Ministrze Œrodowiska s¹ przekazywane odpowiednim starostwom do wykorzystania.
Równie¿ atlasy geologiczno-in¿ynierskie maj¹ce od lat finansowanie NFOŒiGW s¹ sukcesywnie realizowane przez PIG i firmy geologiczne. Jest to ciekawe przedsiê-wziêcie pozwalaj¹ce wykorzystaæ ogromn¹ iloœæ mate-ria³ów archiwalnych rozproszonych po ró¿nych archiwach i zebraæ je w jednej bazie danych, w oparciu o któr¹ genero-wane s¹ mapy geologiczne na ró¿nych g³êbokoœciach oraz mapy warunków budowlanych dla obszaru wybranych aglomeracji miejskich. Takie informacje by³y wykorzysty-wane przy du¿ych inwestycjach, jak chocia¿by budowa drugiej linii metra w Warszawie.
PROBLEMY – NIE TYLKO ZE ZMIAN¥ SKALI Koncepcja ka¿dego z omówionych wy¿ej opracowañ powstawa³a w ca³oœci w odniesieniu do konkretnej skali, z uwz-glêdnieniem specyficznych wymogów przy szczegó³owo-œci 1 : 10 000 i niezbêdnych uogólnieñ przy mapach prze-gl¹dowych. Dlatego te¿ wszystkie prace kartograficzne wykonywane w PIG poprzedzane s¹ przygotowaniem arkuszy pilota¿owych i odpowiednich instrukcji dla auto-rów.
Mo¿e zabrzmi to jak truizm, ale w przypadku wykony-wania ró¿noskalowych map o podobnej tematyce, przecho-dzenie ze skal wiêkszych do mniejszych i odwrotnie nie
mo¿e odbywaæ siê automatycznie. Ka¿da skala mapy, czy jak wol¹ inni stopieñ jej szczegó³owoœci, warunkuje ca³¹ „filozofiê mapy”, pocz¹wszy od zakresu treœci na grafice koñcz¹c. Nie da siê w prosty sposób, jak to proponuj¹ Kubiak i £awniczak (2011), przenieœæ warstw numerycz-nych „Mapy sozologicznej Polski 1 : 50 000” do propono-wanej mapy sozologicznej dla obszarów zurbani-zowanych, wykonywanej w skali 1 : 10 000. Szczególn¹ ostro¿noœæ trzeba wykazaæ w przypadku takiej warstwy tematycznej jak „grunty osuwiskowe” – w przedstawianej propozycji bez podanych atrybutów dla kartowanych osu-wisk. O ile tereny takie przedstawiane na mapach w skali 1 : 50 000 mo¿na wyznaczyæ w oparciu o analizê kartogra-ficznych materia³ów archiwalnych, to ju¿ przy dok³adnoœci 1 : 10 000, gdzie widoczne s¹ poszczególne dzia³ki i pose-sje, odpowiedzialnoœæ autorów za ka¿d¹ wrysowan¹ „liniê” wzrasta ogromnie. Przekonali siê o tym wykonawcy Pro-jektu Sytemu Os³ony Przeciwosuwiskowej (SOPO), opra-cowuj¹c dla gmin „Mapy osuwisk i terenów zagro¿onych ruchami masowymi w skali 1 : 10 000”. Mimo wydania szczegó³owej instrukcji (Instrukcja…, 2008) i przeprowa-dzenia wielokrotnych szkoleñ dla kartuj¹cych geologów (posiadaj¹cych odpowiednie uprawnienia geologiczne), autorzy tych map maj¹ ci¹gle w¹tpliwoœci i problemy z prawid³owym wykartowaniem zasiêgu niektórych osuwisk.
Kolejne zastrze¿enia musi budziæ warstwa tematyczna „zasiêg deformacji poeksploatacyjnych” o atrybutach: ci¹g³e, nieci¹g³e, inne. O ile mo¿na sobie jeszcze wyobraziæ, ¿e takie informacje autorzy zdobêd¹ dla skali 1 : 50 000, to nale¿y spodziewaæ siê ogromnych trudnoœci (merytorycz-nych i technicz(merytorycz-nych) przy pozyskiwaniu ich wprost z geo-logiczno-górniczych dokumentacji znajduj¹cych siê w poszczególnych kopalniach lub w Wy¿szym Urzêdzie Gór-niczym (dokumentacja: Plan Ruchu Zak³adu Górniczego). Deformacje powierzchni ziemi wywo³ane dawn¹ i obecn¹, p³ytk¹ i g³êbok¹ eksploatacj¹ wêgla na obszarze aglomera-cji górnoœl¹skiej to bez w¹tpienia bardzo istotny problem dla administracji pañstwowej i samorz¹dowej na tych tere-nach. Ale trudno jest przyj¹æ za³o¿enie, ¿e informacje na temat procesu osiadania, który przebiega w sposób dyna-miczny, urzêdnicy bêd¹ czerpaæ z tego typu opracowañ sozologicznych. Poniewa¿, zgodnie z polskim prawem, za szkody w œrodowisku p³aci ten, który je spowodowa³, to na kopalniach spoczywa obowi¹zek prowadzenia bie¿¹cej dokumentacji deformacji poeksploatacyjnych terenu i innych negatywnych oddzia³ywañ dzia³alnoœci górniczej.
W cytowanym artykule zaproponowano o wiele wiê-cej, jak siê wydaje, nie do koñca przemyœlanych rodzajów warstw tematycznych, ³¹cznie z tym, ¿e czêœæ z nich jest ju¿ dawno nieaktualna ze wzglêdu na zmiany w polskim ustawodawstwie w zakresie ochrony œrodowiska i zagad-nieñ z tym zwi¹zanych. Nadziejê budzi fakt, ¿e zapisy nowego rozporz¹dzenia Rady Ministrów z dnia 3 paŸdzier-nika 2011 r. w sprawie rodzajów kartograficznych opraco-wañ tematycznych i specjalnych daj¹ mo¿liwoœæ g³ównemu geodecie kraju powo³ywania kolegium redak-cyjnego sk³adaj¹cego siê z przedstawicieli jednostek mery-torycznie zainteresowanych problematyk¹ proponowa-nych opracowañ tematyczproponowa-nych. Mimo niew¹tpliwie kroku w dobrym kierunku, jakim jest to rozporz¹dzenie, nadal nie do koñca jasne jest, w œwietle zapisów Dyrektywy INSPIRE i ustawy o infrastrukturze informacji przestrzen-nej z dnia 4 marca 2010 r., dlaczego g³ówny geodeta kraju wykonuje mapy tematyczne z zakresu œrodowiska przyrod-niczego, która to tematyka w ca³oœci generalnie podlega 67
resortowi œrodowiska (s¹ to wg za³¹cznika do cytowanej ustawy: hydrografia, obszary chronione, geologia, urz¹dzenia do monitorowania œrodowiska, strefy zagro¿e-nia naturalnego, warunki atmosferyczne i meteorologicz-no-geograficzne, regiony biogeograficzne, siedliska i obszary przyrodniczo jednorodne, zasoby energetyczne i mineralne). Pozostaje wierzyæ, ¿e przy kolejnej noweliza-cji „Prawa geodezyjnego i kartograficznego” ustawodawca zrezygnuje z zapisu o wykonywaniu tematycznych opraco-wañ z zakresu, o którym mowa powy¿ej.
PODSUMOWANIE
W obliczu lawinowo przyrastaj¹cych iloœci informacji o œrodowisku, co zwi¹zane jest z rozwojem systemów monitoringowych, nowymi technologiami pozyskiwania danych (np. upowszechnianie siê metod teledetekcyjnych), a tak¿e wobec ci¹gle rosn¹cego dostêpu spo³eczeñstwa do informacji, mapy geoœrodowiskowe powinny stanowiæ kompendium aktualnej wiedzy o œrodowisku. Du¿a czêœæ informacji powinna byæ informacj¹ przetworzon¹ na potrzeby odbiorcy, np. MGœP – delimitacja obszarów pre-dysponowanych pod lokalizacjê sk³adowisk odpadów, obszary prognostyczne wystêpowania kruszyw natural-nych wykorzystywanatural-nych do budowy dróg. Poniewa¿ grono odbiorców jest bardzo du¿e i nie ogranicza siê do specjali-stów z zakresu ochrony œrodowiska, planispecjali-stów zagospoda-rowania przestrzennego czy projektantów inwestycji, a obej-muje tak¿e „zwyk³ego Kowalskiego” zainteresowanego np. kupnem dzia³ki i tym co dzieje siê w jego gminie, to treœæ i forma tych map powinna byæ odpowiednio zró¿nico-wana i jednoczeœnie dopasozró¿nico-wana do skali.
Du¿e nadzieje w œrodowisku geologicznym wi¹zane s¹ z realizowanym obecnie przez GUGiK projektem ISOK, w ra-mach którego 61% powierzchni Polski pokryte zostanie lotniczym skaningiem laserowym i precyzyjnym NMT (Jarz¹bek i in., 2011). W momencie zakoñczenia prac dane te zostan¹ w³¹czone do pañstwowego zasobu geodezyjne-go i kartograficznegeodezyjne-go i bêd¹ udostêpnione organom admi-nistracji ró¿nego szczebla oraz przedsiêbiorcom, w tym zapewne Pañstwowemu Instytutowi Geologicznemu. Wykorzystanie tych materia³ów w opracowaniach geoœro-dowiskowych z pewnoœci¹ podniesie ich wartoœæ meryto-ryczn¹ i wizualn¹ atrakcyjnoœæ odbioru.
Za najbardziej przydatne skale dla map geoœrodowi-skowych uznano 1 : 250 000, 1 : 50 000 i 1 : 10 000. Ka¿da z nich odpowiada na inne zapotrzebowanie u¿ytkownika i przygotowaniu jej przyœwieca zupe³nie inna filozofia mapy. Szczególnej uwadze i rozwadze nale¿y poddaæ pomys³y realizacji map w skali 1 : 10 000. Du¿a szcze-gó³owoœæ map powoduje, ¿e wykonywanie ich jest bardzo kosztowne, a jednoczeœnie treœæ merytoryczna powinna byæ œciœle dedykowana, ustalana z potencjalnym odbiorc¹. Zadania stoj¹ce przed autorami „Mapy geoœrodowiskowej Polski w skali 1 : 50 000” to przede wszystkim jej aktuali-zacja, uzupe³niania o nowe treœci, na które czekaj¹ poten-cjalni odbiorcy. ¯eby to wiedzieæ niezbêdny jest sta³y kontakt z u¿ytkownikami i œledzenie tego co dzieje siê w tym zakresie w Polsce, ³¹czne ze zmianami w naszym ustawodawstwie.
Opracowanie szczegó³owej koncepcji mapy geoœrodowisko-wej w skali 1 : 250 000 powinno byæ zadaniem na najbli¿szy okres dla kartografów w Pañstwowym Instytucie Geologicz-nym. W dobie porz¹dkowania problemów zagospodarowania przestrzennego w Polsce i trwaj¹cych dyskusji nad koncepcj¹ przestrzennego zagospodarowania kraju 2008–2033 mapa taka by³aby dobr¹ pomoc¹ dla decydentów.
LITERATURA
Atlasy geologiczno-in¿ynierskie dla miast. Instrukcja wykonania tech-nik¹ komputerow¹ (Instrukcja rozszerzona). Katowice, Warszawa, Wroc³aw, 2005.
GRABOWSKI D., SIKORSKA-MAYKOWSKA M., GABRYŒ-GOD-LEWSKA A., ANDRZEJEWSKA-KUBRAK A. 2009 – Analiza budo-wy geologicznej województw wielkopolskiego pod k¹tem budo-wyboru obszarów preferowanych do lokalizacji sk³adowisk odpadów. Prz. Geol., 57 (1): 46–55.
Instrukcja sporz¹dzania mapy warunków geologiczno-in¿ynierskich w skali 1 : 10 000 i wiêkszej dla potrzeb planowania przestrzennego w gminach. MŒ. Warszawa, 1999.
Instrukcja opracowania Mapy osuwisk i terenów zagro¿onych ruchami masowymi w skali 1 : 10 000. PIG, Warszawa, 2008.
JARZ¥BEK J., KURCZYÑSKI Z., WONIAK P. 2011 – Skok w ISOK., Geodeta, 5 (92): 20–26.
KOCY£A J. 2011 – Mapy przydatnoœci gruntów pod zabudowê jako rezultat dynamicznych analiz scenariuszowych w zintegrowanym sys-temie informacji przestrzennej ARCGIS – CO-MMUNITYVIZ. Biul. PIG, Nr 466, t.1.
KOZ£OWSKI S. 1998 – Za³o¿enia ideowe Mapy geologiczno-gospo-darczej Polski w skali 1 : 50 000. Prz. Geol., 46 (10): 1032–1037. KOZ£OWSKI S. 1999 – Arkuszowa kartografia œrodowiska. Prz. Geo-gr., t. LXXI, z. 1–2: 143–156.
KUBIAK J., £AWNICZAK R. 2011 – Mapa sozologiczna obszarów zurbanizowanych w skali 1 : 10 000. Pol. Prz. Kart., t. 43 (3): 252–262. OSTAFICZUK S. 2011 – Wspó³czesne problemy Eko-Geologii. IGS-MiE PAN, Kraków.
Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 3 paŸdziernika 2011 r. w
spra-wie rodzajów kartograficznych opracowañ tematycznych i specjalnych DZ. U. Nr 222, poz. 1328.
RUBINOWSKI Z., WRÓBLEWSKI T., G¥GOL J. 1986 – Atlas geo-logiczno-surowcowy Gór Œwiêtokrzyskich z sozologiczn¹ kwalifikacja kopalin, PIG.
SIKORSKA-MAYKOWSKA M. (red.) 2001– Waloryzacja œrodowiska przyrodniczego i identyfikacja jego zagro¿eñ na terenie województwa Œl¹skiego.
SIKORSKA-MAYKOWSKA M. (red.) 2007 – Instrukcja opracowania Mapy terenów zdegradowanych i podwy¿szonego zagro¿enia natural-nego w skali 1 : 10 000.
SIKORSKA-MAYKOWSKA M., ROSSA M., CHE£MIÑSKI J. 2007 – Analiza porównawcza tematycznych baz danych GUGiK: SOZO (MSP) i HYDRO (MHP) z bazami danych PIG: MGœP i MHP stano-wi¹cym jeden z tematów w grancie KBN (nr 6T 12 2005C/06552): Metodyka i procedury integracji, wizualizacji, generalizacji i standa-ryzacji baz danych referencyjnych dostêpnych w zasobie geodezyjnym i kartograficznym oraz ich wykorzystania do budowy baz danych tematycznych.
STANKIEWICZ M. 1983 – System map sozologicznych dla celów planowania przestrzennego, Geod. I Kart. 32, 3, Warszawa.
Ustawa Prawo geodezyjne i kartograficzne 1989 – Dz. U. Nr 30, poz.
163.
Ustawa o infrastrukturze informacji przestrzennej 2010 – Dz. U. Nr
76, poz. 489.
Ustawa Prawo geologiczne i górnicze 2011 – Dz. U. Nr 163, poz. 981.
WAKSMUNDZKI K. 1971 – Kompleksowa mapa sozologiczna, Biul. ZG LOP 10.
Wytyczne techniczne GIS – 4 Mapa sozologiczna Polski. Skala 1 : 50 000 w formie analogowej i numerycznej. GUGiK Warszawa, 2005. Wytyczne techniczne K-3.6 Mapa sozologiczna w skali 1 : 50 000. MGPiB Dep.GKiGG. Warszawa, 1990.
Wytyczne techniczne K-3.6 Mapa sozologiczna w wersji analogowej i cyfrowej w skali 1 : 50 000. Projekt. GUGiK Warszawa, 1996.
68
