Medycyna Wet. 2008, 64 (3) 348
Praca oryginalna Original paper
ród³em witaminy E w diecie cz³owieka i zwierz¹t s¹ naturalne t³uszcze rolinne zawieraj¹ce najbardziej aktywne stereoizomery RRR [2,5,7,8-czterometylo-2R-(4R, 8R, 12-trójmetylotrójdecylo) 6-chromonol] (3). Naturalny á-tokoferol wystêpuj¹cy w produktach pochodzenia rolinnego lub od³o¿ony w produktach zwierzêcych jest prawie dwukrotnie bardziej aktywny ni¿ syntetyczna forma witaminy E. Syntetyczny race-miczny dl-á-tokoferol jest ma³o stabilny i w praktyce, jako sk³adnik preparatów farmakologicznych przezna-czonych do uzupe³niania diety zwierz¹t i cz³owieka w witaminê E, jest stosowany w postaci octanu (10). Produkowany na skalê przemys³ow¹ racemiczny octan dl-á-tokoferylu zawiera 8 stereoizomerów á-tokofe-rolu, od form RRR o wysokiej biologicznej aktywno-ci do form SSS o niskiej aktywnoaktywno-ci (3). Organizm zwierzêcy przyswaja z paszy i osadza w tkankach ak-tywne biologicznie formy d-á-tokoferylu oraz usuwa stereoizomery SS nie wystêpuj¹ce w przyrodzie lub o ma³ej aktywnoci (7).
Dodatkowe ród³o witaminy E w diecie cz³owieka mog¹ stanowiæ produkty zwierzêce pozyskane od zwie-rz¹t ¿ywionych mieszankami paszowymi wzbogaco-nymi w zwiêkszone jej dawki, np. w postaci synte-tycznego octanu dl-á-tokoferylu.
Dodatek witaminy E do paszy zwiêksza jej zawar-toæ w ¿ó³tku jaja (4, 5). Dodaj¹c do 1 kg paszy rosn¹-ce iloci (do 120 mg) á-tokoferolu Chen i wsp. (4) stwierdzili wzrost (r = 0,99) zawartoci witaminy E
w ¿ó³tku. Stosuj¹c naturalne pasze, uzyskali w ¿ó³tku 25 µg/g, natomiast po dodaniu witaminy E poziom wzrasta³ trzykrotnie (75 µg/g). Ponadto wykazano zna-cz¹cy efekt antyoksydacyjny, który uwidoczni³ siê pod-czas przechowywania jaj. Stosuj¹c rosn¹cy dodatek racemicznego octanu dl-á-tokoferylu (do 1280 j.m.) wykazano, ¿e wzglêdna retencja á-tokoferolu w jaju zmniejsza³a siê w sposób liniowy (8).
U kurcz¹t rzenych otrzymuj¹cych rosn¹ce dawki witaminy E stê¿enie á-tokoferolu w tkankach by³o najwiêksze w sercu i p³ucu oraz w malej¹cej kolejno-ci w: > w¹trobie, > miêniach udowych, > mózgu > miêniach piersiowych (17). W ¿ywieniu kurcz¹t broj-lerów dla zabezpieczenia miêsa przed oksydacj¹ zale-ca siê 100-200 mg, a dla indyków 300 mg octanu dl-á--tokoferylu/kg mieszanki paszowej (16).
Celem badañ by³o okrelenie skutecznoci witami-ny E zawartej w paszach i t³uszczach bêd¹cych natu-ralnymi sk³adnikami diety oraz dodanej w postaci octa-nu dl-á-tokoferylu we wzbogacaniu miênia pier-siowego kurcz¹t brojlerów w witaminê E.
Materia³ i metody
Przeprowadzono trzy dowiadczenia na kurczêtach broj-lerach w wieku od 22 do 42 dni ¿ycia. W pierwszym okre-sie odchowu kurczêta ¿ywiono jednakow¹ mieszank¹ pa-szow¹ typu starter, a w okresie dowiadczenia mieszankami typu grower/finiszer, zawieraj¹cymi poekstrakcyjn¹ rutê sojow¹ i zbo¿a. Grupê ¿ywieniow¹ stanowi³o 5 podgrup po 8 kurcz¹t (4 kogutki i 4 kurki).
Wzbogacanie miêni piersiowych w witaminê E
poprzez dodatek octanu tokoferylu do paszy
dla kurcz¹t brojlerów
JERZY KORELESKI, SYLWESTER WI¥TKIEWICZ
Dzia³ ¯ywienia Zwierz¹t i Paszoznawstwa Instytutu Zootechniki Pañstwowego Instytutu Badawczego, ul. Krakowska 1, 32-083 Balice
Koreleski J., wi¹tkiewicz S.
Enrichment of vitamin E in breast meat by adding tocopheryl acetate to the feed of broiler chickens Summary
The study evaluated the effects on the content of vitamin E in chicken breast meat when this vitamin was contained in natural feed components and when acetate dl-á-tocopheryl was added to the diet. In three experiments on broiler chickens from 22 to 42 days of age, diets containing mixtures of rapeseed oil and animal or fish fat were supplemented with various amounts of dl-á-tocopheryl acetate (5-300 mg/kg). The content of vitamin E in broilers breast meat increased in relation to an increase in dl-á-tocopheryl acetate in the diet. The practical importance of diet supplementation was ascertained at a level of 150 mg dl-á-tocopheryl acetate/kg. In this case an increase of á-tocopherol concentration in breast meat to 7-7.5 mg/kg was noted.
Medycyna Wet. 2008, 64 (3) 349
Dowiadczenie 1. wykonano na 120 kurczêtach Ross w uk³adzie trzech grup ¿ywieniowych. Mieszanka paszowa zawieraj¹ca 5,6% t³uszczu zwierzêcego (smalec) i 1,4% oleju rzepakowego by³a uzupe³niona dodatkiem 5, 20 i 50 mg octanu dl-á-tokoferylu/kg. U¿yty smalec nie by³ stabilizo-wany. Dowiadczenie 2. przeprowadzono na 160 kurczê-tach Cobb, przydzielaj¹c je do 4 grup ¿ywieniowych. Pod-stawowa mieszanka paszowa zawiera³a 4,2% oleju rzepa-kowego i 0,8% t³uszczu rybnego i by³a zadawana bez do-datku witaminy E lub z dodatkiem 40, 150 lub 300 mg octa-nu dl-á-tokoferylu/kg. W 3. dowiadczeniu z 80 kurcz¹t Cobb utworzono dwie grupy ¿ywieniowe. Podstawowa mie-szanka paszowa zawiera³a 4% oleju rzepakowego i 1% t³usz-czu rybnego i by³a stosowana bez dodatku witaminy E lub z dodatkiem 150 mg dl-á-tokoferylu/kg. T³uszcze nienasy-cone u¿yte do wzbogacania mieszanek paszowych w ener-giê by³y zabezpieczone przed utlenieniem z uwagi na za-wartoæ naturalnego tokoferolu (olej rzepakowy) lub stabi-lizowane etoksychinolin¹ w iloci 250 mg/kg (p³ynny t³uszcz rybny).
Premiksy witaminowo-mineralne (0,5%) u¿yte w do-wiadczeniach nie zawiera³y dodatku witaminy E oraz prze-ciwutleniacza i zosta³y wykonane na zamówienie przez Wy-twórniê Premiksów BASF w Kutnie. W przeliczeniu na 1 kg mieszanki paszowej premiksy dostarcza³y: IU: wit. A 12 000; D3 3250; mg: K3 2,25; B1 2; B2 7,25; B6 4,25; B12 0,03; biotyna 0,1; Ca-pantotenian 12; niacyna 40; kwas foliowy 1,0; cholina-Cl 450; Mn 100; Zn 65; Fe 65; Cu 15; J 0,8; Se 0,25 i Co 0,4.
W dowiadczeniach okrelano masê cia³a w 22. i 42. dniu ¿ycia, iloæ pobranej paszy w okresie od 22. do 42. dnia ¿ycia i na tej podstawie obliczono przyrost masy cia³a oraz wykorzystanie paszy. W 42. dniu ¿ycia z ka¿dej grupy wy-bierano po 4 kogutki i 4 kurki, reprezentatywne dla danej grupy pod wzglêdem masy cia³a, zabijano przez dekapita-cjê, patroszono i umieszczano w ch³odni. W nastêpnym dniu pobierano od kurcz¹t miênie piersiowe (m. pectoralis ma-ior, m.p. minor) z przeznaczeniem do analizy chemicznej na zawartoæ á-tokoferolu. Oznaczenie prowadzono wg metody Manz i Philipp (13) z u¿yciem aparatury Merck--Hitachi HPLC z wyposa¿eniem LiChroCART 250-4 Superspher 100 RP-18, z kolumn¹ 4 µm i detektorem FL, Ex. 295 nm i Em. 350 nm.
Otrzymane wyniki opracowano statystycznie w uk³adzie jednoczynnikowym przy u¿yciu analizy wariancji. Istotnoæ ró¿nic pomiêdzy rednimi szacowano stosuj¹c wielokrotny test rozstêpu Duncana (pakiet statystyczny Statistica 5.0 PL).
Wyniki i omówienie
Naturalna zawartoæ witaminy E w mieszankach pa-szowych wynikaj¹ca z zawartoci á-tokoferolu w po-szczególnych paszach jest zmienna. W podstawowych mieszankach paszowych u¿ytych w 2. i 3. dowiadcze-niu by³a ona zró¿nicowana w zakresie od 8 do 16 mg á-tokoferolu/kg (tab. 1). W tym te¿ przedziale mieci siê tak¿e zawartoæ stwierdzona w mieszance stosowa-nej w 1. dowiadczeniu, uzupe³niostosowa-nej dodatkiem 5 mg octanu dl-á-tokoferylu.
Wzrastaj¹cemu dodatkowi octanu dl-á-tokoferylu do mieszanki paszowej oraz poziomowi witaminy w pa-szy kurcz¹t towarzypa-szy³ wzrost zawartoci á-tokofero-lu w miêniu piersiowym (tab. 1). Przyrost zawartoci witaminy w miêsie nie by³ jednakowy, a malej¹ca sku-tecznoæ uzupe³nienia mieszanki zale¿a³a przede wszystkim od zawartoci witaminy E w paszy. W 1. do-wiadczeniu przyrostowi zawartoci witaminy E w mie-szance paszowej o 10 mg, odpowiada³ wzrost zawar-toci á-tokoferolu w miêniu piersiowym wynosz¹cy 1 mg; 0,68 mg i 0,49 mg/kg. W 2. dowiadczeniu war-toci te wynosi³y odpowiednio 2,6 mg; 1,01 mg; 0,62 mg i 0,52 mg/kg, a w 3. dowiadczeniu 1,32 g i 0,44 mg/kg. W miarê zwiêkszania siê zawartoci wi-taminy E w paszy jej efektywnoæ dla wzrostu zawar-toci w miêsie wyranie mala³a. Najni¿szy wzrost za-wartoci tokoferolu w 1. dowiadczeniu mo¿na t³uma-czyæ u¿yciem niestabilizowanego smalcu do nat³usz-czania paszy.
W mniejszym stopniu przyrost zawartoci witaminy E zale¿a³ od iloci dodanego octanu dl-á-tokoferylu. W 1. dowiadczeniu dodatek 10 mg octanu/kg paszy powodowa³ wzrost zawartoci á-tokoferolu o 0,15 i 0,35 mg/kg. W 2. i 3. dowiadczeniu stwierdzono wzrost zawartoci witaminy w miêsie wynosz¹cy przy kolej-nych dodatkach 0,39; 0,38; 0,34 i 0,33.
Bior¹c pod uwagê efektywnoæ witaminy E, prak-tyczne znaczenie mo¿e mieæ dodatek 150 mg octanu dl-á-tokoferylu/kg paszy w okresie 3 tygodni poprze-dzaj¹cych ubój brojlerów. Notuje siê wówczas w miê-sie wzrost zawartoci á-tokoferolu do 7-7,5 mg/kg. Dla porównania warto podaæ, ¿e przy zwyczajowo przyjê-tym w premiksach dodatku 40-50 mg octanu dl-á-to-koferylu/kg paszy zawartoæ witaminy E w miêniu pier-siowym wynosi przeciêtnie 3 mg/kg.
e i n e i n l ó g e z c z s y W e i n e z c d a i w o d . 1 2.dowiadczenie 3.dowiadczenie -l d u n a t c o k e t a d o D at-okoferyludopaszy(mg/kg) 5 20 50 SEM 0 40 150 300 SEM 0 150 SEM E y n i m a ti w æ o tr a w a Z ) g k / g m ( y z s a p w 12 21 57 8 36 126 234 16 161 u z c z s u ³t æ o li i j a z d o R y z s a p w o g e c ê z r e i w z u z c z s u ³t % 6 , 5 ) c e l a m s ( o g e w o k a p e z r u j e l o % 4 , 1 i o g e w o k a p e z r u j e l o % 2 , 4 o g e n b y r u z c z s u ³t % 8 , 0 i -a p e z r u j e l o % 0 , 4 % 0 , 1 i o g e w o k o g e n b y r u z c z s u ³t æ o tr a w a Z at-okoferolu m y w o i s r e i p u i n ê i m w ) g k / g m ( 1,20 a 1,43a 2,79b 0,321 2,08a 3,65b 7,75c 12,21d 0,256 2,11a 7,05b 0,845
Medycyna Wet. 2008, 64 (3) 350
Znaczenie á-tokoferolu jako witaminy oraz in vivo i in vitro przeciwutleniacza miêdzy- i wewn¹trzkomór-kowego (2), chroni¹cego systemy biologiczne przed nadmiernym utlenieniem (15), w tym tak¿e przed utle-nieniem cholesterolu (14), powoduje wzrost zaintere-sowania potencjalnymi ród³ami witaminy E w po¿y-wieniu cz³owieka. Pod wzglêdem skutków ewentual-nego przedawkowania pobierana per os witamina E nale¿y do najbezpieczniejszych substancji biologicznie aktywnych. Dzienne zapotrzebowanie cz³owieka okre-la siê na 12 mg, ale dyskutowane s¹ zalecenia znacznie wy¿sze (60-100 mg) szczególnie u osób starszych. Bendich i Machlin (1) w opracowaniu przegl¹dowym sugeruj¹, ¿e 50-krotne przekroczenie dawki zalecanej (RDA), tj. 750 j.m. witaminy E jest zupe³nie bezpieczne. W badaniach Cortinas i wsp. (6) dieta zawiera³a á-tokoferol reprezentowany w 35,1% przez stereoizo-mer RRR, w 63,9% przez RRS-RSS i w 1,3% przez ma³o aktywne izomery SS. Dodatek octanu dl-á-toko-ferylu do paszy nie zmienia³ proporcji stereoizomerów á-tokoferolu w tkance w¹troby oraz uda kurcz¹t i by³y one reprezentowane w 69-100% przez aktywne izome-ry RR. Przy dodawaniu do paszy octanu dl-á, ã, i ä--tokoferylu w miêniach szkieletowych Jakobsen i wsp. (11) stwierdzili obecnoæ wy³¹cznie á-tokoferolu. Analizuj¹c potencjalne iloci á-tokoferolu dostarcza-ne w diecie cz³owieka z produktów drobiarskich wzbo-gaconych w witaminê E mo¿na przyj¹æ dzienne spo¿y-cie jednego jaja i 100 g miêsa (miêni piersiowych). Przy zawartoci do 75 µg/g ¿ó³tka, uzyskanej po wzbo-gaceniu paszy o 120 mg á-tokoferolu (4) i przyjmuj¹c przeciêtn¹ masê ¿ó³tka jaja (16 g), daje to zawartoæ rzêdu 1,2 mg. Porcja 100 g miênia piersiowego od kurcz¹t otrzymuj¹cych dodatek 150 mg octanu á-toko-ferylu dostarczy oko³o 0,7 mg á-tokoferolu. W sumie, z produktów drobiarskich dieta konsumenta mo¿e siê wzbogaciæ o 2 mg á-tokoferolu. Stanowi to 17% dzien-nego zapotrzebowania cz³owieka. Podczas gotowania straty witaminy E ocenia siê na 50%. Nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e witamina E wystêpuj¹ca w obydwu pro-duktach jest biologicznie wysoko aktywna i dwukrot-nie przewy¿sza aktywnoæ syntetycznej, racemicznej formy octanu tokoferylu. Nie bez znaczenia jest rów-nie¿ antyoksydacyjne dzia³anie zwiêkszonego poziomu witaminy E w miêsie, które wp³ywa na zmniejszenie stopnia utlenienia lipidów miêsa w czasie przechowy-wania (12).
Wskaniki produkcyjne maj¹ w niniejszej pracy zna-czenie wy³¹cznie informacyjne. W przeprowadzonych dowiadczeniach nie stwierdzono wp³ywu stosowanych dodatków octanu dl-á-tokoferylu na wyniki produkcyjne kurcz¹t, tj. przyrost masy cia³a i zu¿ycie paszy w prze-liczeniu na jednostkê przyrostu masy cia³a oraz rezul-taty analizy rzenej. Jedynie w 2. dowiadczeniu wzbo-gacenie diety podstawowej dodatkiem octanu dl-á-to-koferylu zmniejszy³o zu¿ycie paszy na jednostkê przy-rostu masy cia³a z 1,70 kg na 1,63 kg (12). Porówny-walne wyniki otrzymali Soto-Salanova i Sell (18), nie stwierdzaj¹c wp³ywu poziomu witaminy E w
mieszan-ce paszowej na rezultaty produkcyjne brojlerów. Guo i wsp. (9) wykazali natomiast korzystny wp³yw dodat-ku 100 mg witaminy E/kg diety podstawowej na przy-rost masy cia³a i wykorzystanie paszy u kurcz¹t.
Dane pimiennictwa oraz wyniki badañ w³asnych wskazuj¹, ¿e produkty drobiarskie wzbogacone w wi-taminê E mog¹ stanowiæ cenne uzupe³nienie diety kon-sumenta. Zawartoæ witaminy E w miêniach piersio-wych brojlerów ronie wraz ze zwiêkszaj¹cym siê do-datkiem octanu dl-á-tokoferylu do mieszanki paszowej. Przy wy¿szych dodatkach jednostkowa efektywnoæ octanu stopniowo maleje i do celów praktycznych mo¿-na zaleciæ dodatek 150 mg octanu dl-á-tokoferylu/kg paszy.
Stosowanie takiego dodatku na 3 tygodnie przed ubo-jem kurcz¹t dwukrotnie zwiêkszy³o iloæ witaminy E w miêniach piersiowych w porównaniu z dodatkiem 40 mg/kg lub trzykrotnie w porównaniu z kurczêtami ¿ywionymi pasz¹ bez dodatku witaminy E.
Pimiennictwo
1.Bendich A., Machlin L. J.: The safety of oral intake of vitamin E. Data from clinical studies from 1986 to 1991, [w:] Packer L., Fuches J.: Vitamin E in health and disease. Dekker, New York 1992, 411-416.
2.Burton G. W.: Vitamin E: molecular and biological function. Proc. Nutr. Soc. 1994, 53, 251-262.
3.Burton G. W., Ingold K. U., Zahalka H., Dutton P., Hodgkinson B., Hughes L., Foster D. O., Behrens W. A.: Biodiscrimination of tocopherols, [w:] Vitamin E. Its Usefulness in Health and in Curing Diseases. Japan Sci. Soc. Press, Tokyo 1993, 51-61.
4.Chen J. Y., Latshaw J. D., Lee H. O., Min D. B.: á-Tocopherol content and oxidative stability of egg yolk as related to dietary á-tocopherol. J. Food Sci. 1998, 63, 919-921.
5.Cherian G., Wolfe F., Sim J. S.: Dietary oils with added tocopherols: effect on egg or tissue tocopherols, fatty acids, and oxidative stability. Poultry Sci. 1996, 75, 423-431.
6.Cortinas L., Barroeta A., Galobart J., Jensen S. K.: Distribution of á-tocopherol steroisomers in liver and thigh of chickens. Brit. J. Nutr. 2004, 92, 295-301. 7.Dersjant-Li Y., Peisker M.: Witamin E: why natural-source. Feed Internat. 2006,
July, s. 18-20.
8.Grobas S., Mendez J., Lopez Bote C., De Blas C., Mateos G. G.: Effect of vitamin E and A supplementation on egg yolk á-tocopherol concentration. Poultry Sci. 2002, 81, 376-381.
9.Guo Y., Zhang G., Yuan J., Nie W.: Effects of source and level of magnesium and vitamin E on prevention of hepatic peroxidation and oxidative deterioration of broiler meat. Anim. Feed Sci. Technol. 2003, 107, 143-150.
10.Horwitt M. K.: Relative biological values of d-á-tocopheryl acetate and all-rac--á-tocopheryl acetate in man. Am. J. Clin. Nutr. 1980, 33, 1856-1860. 11.Jakobsen K., Engberg R. M., Andersen J. O., Jensen S. K., Lauridsen C.,
Sorensen P., Heckel P., Bertelsen G., Skibsted L. H., Jensen C.: Supplemen-tation of broiler diets with all-rac-alpha- or a mixture of natural source RRR-alpha-, gamma-, delta-tocopheryl acetate. 1. Effect on vitamin E status of broilers in vivo and at slaughter. Poultry Sci. 1995, 74, 1984-1994. 12.Koreleski J., wi¹tkiewicz S.: The influence of dietary fish oil and vitamin E on
the fatty acid profile and oxidative stability of frozen stored chicken breast meat. J. Anim. Feed Sci. 2006, 15, 631-640.
13.Manz U. Y., Philipp K.: A method for the routine determination of tocopherols in animal feed and human foodstuffs with the aid of high performance liquid chromatography. Int. J. Vitamin Nutr. Res. 1981, 51, 342-348.
14.Monahan F. J., Gray J. I., Booren A. M., Miller E. R., Buckley D. J., Morris-sey D. J., Gomaa E. A.: Influence of dietary treatment on lipid and cholesterol oxidation in pork. J. Agric. Food Chem. 1992, 40, 1310-1315.
15.Schuler P.: Natural antioxidants exploited commercially, [w:] Hudson R. J. F.: Food antioxidants. Elsevier Applied Science, London 1990, 99-107. 16.Sheehy P. J. A., Morrissey P. A., Buckley D. J., ONeill L., Wen J.: Advances
in research and application of dietary antioxidants. Proc. 11th Europ. Symp. Poultry Nutrition, WPSA, Faaborg 1997, s. 57-63.
17.Sheehy P. J. A., Morrissey P. A., Flynn A.: Influence of dietary á-tocopherol on tocopherol concentration in chick tissues. Br. Poultry Sci. 1991, 32, 391-397. 18.Soto-Salanowa M. F., Sell J. L.: Efficacy of dietary and injected vitamin E for
poults. Poultry Sci. 1996, 75, 1393-1403.
Adres autora: prof. dr hab. Jerzy Koreleski, ul. Krakowska 1, 32-083 Balice; e-mail: jkoreles@izoo.krakow.pl
