Medycyna Wet. 2008, 64 (9) 1132
Praca oryginalna Original paper
Zapalenia wymienia wskazywane s¹ przez wielu autorów (8, 12, 22) jako jedna z najczêstszych i naj-dro¿szych chorób byd³a mlecznego. Straty ekonomicz-ne zwi¹zaekonomicz-ne s¹ ze spadkiem produkcji mleka, jego nieprzydatnoci¹ rynkow¹ g³ównie z powodu okresu karencji, obni¿eniem jakoci mleka, kosztami leków i us³ugi lekarsko-weterynaryjnej oraz dodatkowymi nak³adami pracy.
Terapia mastitis u krów, pomimo wdra¿ania pro-gramów profilaktycznych i nowych metod leczenia, w dalszym ci¹gu oparta jest g³ównie na podawaniu antybiotyków, mimo wielu negatywnych aspektów ich stosowania oraz nie zawsze satysfakcjonuj¹cej skutecz-noci. Powodzenie leczenia zapaleñ gruczo³u mleko-wego zale¿y od czasu jego rozpoczêcia, przebiegu kli-nicznego choroby, czynnika etiologicznego, sprawno-ci uk³adu immunologicznego oraz wra¿liwosprawno-ci bakte-rii na stosowane antybiotyki. Przyczyny nieskutecz-nego leczenia upatrywane s¹, miêdzy innymi, w im-munosupresyjnym oddzia³ywaniu antybiotyków (9) oraz opornoci bakterii (19). Równie¿ jednym z pod-stawowych powodów braku wra¿liwoci na antybio-tyki jest zdolnoæ produkcji przez bakterie â-laktama-zy, enzymu neutralizuj¹cego dzia³anie np. penicylin oraz cefalosporyn (3, 26).
W ostatnich latach coraz wyraniej mówi siê o ko-niecznoci ograniczania stosowania antybiotyków w terapii i profilaktyce chorób zwierz¹t. Dotyczy to
tak¿e krów, które dostarczaj¹ podstawowych surow-ców do produkcji artyku³ów spo¿ywczych. Wyra¿a siê to miêdzy innymi we wprowadzaniu coraz surowszych regulacji prawnych odnonie do pozosta³oci antybio-tyków w tkankach zwierzêcych i mleku. Jednym ze sposobów podnoszenia skutecznoci terapii i profilak-tyki mastitis jest dobór najbardziej skutecznych anty-biotyków. Efekt ten mo¿na uzyskaæ poprzez identyfi-kacjê drobnoustroju wywo³uj¹cego zapalenie wymie-nia oraz okrelenie jego wra¿liwoci na dostêpne an-tybiotyki. Badania te równie¿ mog¹ byæ przydatne do leczenia tzw. ostrych przypadków, kiedy to antybiotyk podawany jest lepo oraz do ograniczania strat wy-nikaj¹cych z zachowania odpowiednio d³ugiego okre-su karencji. Stale zmieniaj¹ca siê wra¿liwoæ bakterii na antybiotyki uzasadnia zatem prowadzenie badañ monitoruj¹cych z tego zakresu. Celem badañ by³o okrelenie wra¿liwoci na wybrane antybiotyki drob-noustrojów wyizolowanych z klinicznych i podklinicz-nych postaci zapaleñ wymienia u krów.
Materia³ i metody
Materia³ do badañ stanowi³o 3788 szczepów gronkow-ców, 1981 szczepów paciorkowców i 124 szczepy pa³eczek Escherichia coli wyizolowanych od krów chorych na ma-stitis. Bakterie wyizolowano z próbek mleka w gospodar-stwach po³o¿onych na terenie województwa lubelskiego w latach 2001-2006. Mleko zatokowe (wydzielina
zapal-Wra¿liwoæ na antybiotyki patogenów
izolowanych z przypadków mastitis u krów
W£ADYS£AW WAWRON, TOMASZ PIECH, MARIOLA BOCHNIARZKatedra i Klinika Rozrodu Zwierz¹t Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, ul. G³êboka 30, 20-612 Lublin
Wawron W., Piech T., Bochniarz M.
Antibiotic sensitivity of pathogens isolated from cows with mastitis
Summary
In the study the antibiotic sensitivity of 3788 staphylococcus strains, 1981 streptococcus strains and 124 Escherichia coli strains isolated from cows with mastitis was tested. Milk samples were collected from individual dairy farms in the Lublin region. During the 6-year study cycle we determined the sensitivity of isolated bacteria to the following antibiotics: penicillin, streptomycin, tetracyclines, neomycin, ampicillin, amoxicillin and cefoperason. Streptococci showed the highest sensitivity to cefoperason (84.9-98.2% of susceptible strains) and amoxicillin (50.9-95.7%). The highest percentage of staphylococcus strains was sensitive to amoxicillin (from 100% in 2002 to 80.5% in 2006) and to ampicillin (92.3% on average). E. coli was characterised by a relatively low sensitivity to the antibiotics examined. The highest percentage of its strains was sensitive to neomycin and streptomycin (83.2% and 78.1%, respectively). Moreover, E. coli was found to be 100% resistant to penicillin throughout the study period. In general, the percentage of strains sensitive to the antibiotics tested decreased significantly, particularly in the final year of observations.
Medycyna Wet. 2008, 64 (9) 1133
na) pobierane by³o przez pracowników Katedry i Kliniki Rozrodu Zwierz¹t oraz terenowych lekarzy weterynarii, we-d³ug powszechnie stosowanych zasad aseptyki, do steryl-nych probówek w iloci oko³o 2-4 ml, sch³adzane i dostar-czane do laboratorium. Badania bakteriologiczne przepro-wadzano za pomoc¹ powszechnie przyjêtych metod (13).
Wra¿liwoæ bakterii na antybiotyki oceniano metod¹ kr¹¿kowo-dyfuzyjn¹ na pod³o¿u Mueller-Hintona, zgodnie z zaleceniami National Committee for Clinical Laboratory Standards (NCCLS) (1). Do grupy szczepów wra¿liwych zaliczono szczepy wra¿liwe i rednio wra¿liwe. Do badañ u¿yto nastêpuj¹cych kr¹¿ków bibu³owych firmy Oxoid Li-mited (Basingstone-Anglia): penicylina (10 j.m.),
strepto-mycyna (10 µg), tetracyklina (30 µg), neostrepto-mycyna (30 µg), ampicylina (10 µg), amoksycylina (10 µg) oraz cefopera-zon (30 µg).
Wyniki i omówienie
Wyniki oceny wra¿liwoci gronkowców na wybra-ne antybiotyki przedstawiono w tab. 1. Z danych w niej zawartych wynika, ¿e w badanym okresie anty-biotykiem o najwy¿szej aktywnoci by³ cefoperazon (84,9%-98,2% szczepów wra¿liwych) oraz amoksy-cylina (79,6%-94,2%). Nieco ni¿sza by³a wra¿liwoæ na neomycynê (50,9%-95,7%). Podobn¹ skutecznoci¹
i k y t o i b y t n A 1 0 0 2 ) 5 9 6 = n ( (n2=007201) (n2=005362) (n2=004460) (n2=005570) (n2=008600) (nR=az3e7m88) e w il ¿ a r w % opo%rne wra%¿ilwe op%orne wra%¿ilwe opo%rne wra%¿ilwe op%orne wra%¿ilwe opo%rne wra%¿ilwe op%orne wra%¿ilwe opo%rne a n il y c i n e P 80,3 19,7 90,0 10,0 74,4 15,6 67,0 33,0 61,4 38,6 53,4 46,6 71,1 28,9 a n y c y m o t p e rt S 95,2 14,8 98,6 11,4 98,0 12,0 89,1 10,9 72,6 27,4 34,7 65,3 81,4 18,6 a n il k y c a rt e T 79,4 20,6 71,3 18,7 58,9 41,1 52,4 47,6 61,9 38,1 33,9 66,1 59,4 40,6 a n y c y m o e N 95,7 14,3 99,4 10,6 95,2 14,8 95,0 15,0 89,6 10,4 50,9 49,1 87,6 13,4 a n il y c i p m A 85,0 15,0 93,9 16,1 85,4 14,6 83,9 16,1 78,4 21,6 64,6 35,6 81,7 18,3 a n il y c y s k o m A 94,2 15,8 97,1 12,9 90,7 19,3 90,9 19,1 88,6 11,4 79,6 20,4 90,2 19,8 n o z a r e p o f e C 90,9 19,1 96,1 13,9 93,0 17,0 98,2 11,8 94,6 15,4 84,9 15,1 93,0 17,0 Tab. 1. Wra¿liwoæ na wybrane antybiotyki gronkowców wyizolowanych z przypadków mastitis u krów
i k y t o i b y t n A 1 0 0 2 ) 1 1 1 = n ( (n2=004204) (n2=003390) (n2=003451) (n2=003565) (n2=003660) (nR=az1e9m81) e w il ¿ a r w % opo%rne wra%¿ilwe op%orne wra%¿ilwe opo%rne wra%¿ilwe op%orne wra%¿ilwe opo%rne wra%¿ilwe op%orne wra%¿ilwe opo%rne a n il y c i n e P 91,9 18,1 99,3 10,7 96,7 13,3 91,7 18,3 86,6 13,4 65,8 34,2 88,7 11,3 a n y c y m o t p e rt S 64,0 36,0 14,4 85,6 32,6 67,4 13,7 86,3 12,6 87,4 15,0 95,0 23,7 76,3 a n il k y c a rt e T 72,1 27,9 87,9 12,1 74,1 25,9 30,8 69,2 39,2 60,8 16,1 83,9 53,4 46,6 a n y c y m o e N 43,2 56,8 16,6 83,4 35,9 64,1 17,1 82,9 23,6 76,4 16,1 93,9 23,7 76,3 a n il y c i p m A 94,6 15,4 99,3 10,7 98,5 11,5 98,0 12,0 88,5 11,5 75,0 25,0 92,3 17,7 a n il y c y s k o m A 98,2 11,8 100,01 10,0 98,7 11,3 98,0 12,0 89,0 11,0 80,5 19,5 94,1 15,9 n o z a r e p o f e C 68,0 32,0 96,4 13,6 99,4 10,6 99,1 10,9 94,0 16,0 77,5 22,5 89,1 10,9 Tab. 2. Wra¿liwoæ na wybrane antybiotyki paciorkowców wyizolowanych z przypadków mastitis u krów
i k y t o i b y t n A 1 0 0 2 ) 4 2 = n ( (n2=00125) (n2=00233) (2n0=045) (n20=0155) (n20=0462) (nRa=z1e2m4) e w il ¿ a r w % opo%rne wra%¿ilwe op%orne wra%¿ilwe opo%rne wra%¿ilwe op%orne wra%¿ilwe opo%rne wra%¿ilwe op%orne wra%¿ilwe opo%rne a n il y c i n e P 10,0 100,01 10,0 100,01 10,0 100,01 10,0 100,01 10,0 100,01 10,0 100,01 10,0 100,01 a n y c y m o t p e rt S 100,01 10,0 100,01 10,0 100,01 10,0 80,0 20,0 60,0 40,0 28,6 71,4 78,1 31,9 a n il k y c a rt e T 45,8 54,2 33,3 66,7 18,7 91,3 40,0 60,0 26,7 73,3 23,8 76,2 29,7 70,3 a n y c y m o e N 100,01 10,0 93,3 16,7 91,3 18,7 100,01 10,0 93,3 16,7 21,4 78,6 83,2 16,8 a n il y c i p m A 41,7 58,3 60,0 40,0 60,9 39,1 60,0 40,0 46,7 53,3 40,5 59,5 51,6 48,4 a n il y c y s k o m A 70,8 29,2 80,0 20,0 78,3 21,7 60,0 40,0 80,0 20,0 54,8 45,2 70,6 29,4 n o z a r e p o f e C 80,0 20,0 82,5 17,5 81,8 18,2 100,01 10,0 93,3 16,7 73,8 26,2 71,5 28,5 Tab. 3. Wra¿liwoæ na wybrane antybiotyki E. coli wyizolowanych z przypadków mastitis u krów
Medycyna Wet. 2008, 64 (9) 1134
hamowania wzrostu in vitro gronkowców cechowa³y siê ampicylina i streptomycyna (rednio 81,7% i 81,4%). Wyniki wra¿liwoci na penicylinê mieci³y siê w przedziale od 53,4% do 90,0%. Najmniej wra¿-liwych szczepów by³o na tetracyklinê (rednio 59,4%). Skutecznoæ dzia³ania tego antybiotyku obni¿y³a siê z 79,4% szczepów wra¿liwych w roku 2001 do 33,9% w roku 2006.
Kszta³towanie siê wra¿liwoci na antybiotyki wy-izolowanych szczepów paciorkowców przedstawiono w tab. 2. Najwiêksz¹ skutecznoci¹ hamowania wzros-tu paciorkowców w warunkach in vitro cechowa³a siê amoksycylina (od 100% w 2002 r. do 80,5% w 2006 r.). Podobnie wysoki odsetek szczepów wra¿-liwych stwierdzono w przypadku ampicyliny. Wyniki wra¿liwoci na cefoperazon i penicylinê by³y zbli¿o-ne do siebie i mieci³y siê w przedziale od 65,8% do 99,1%. Wyranie ni¿sz¹ skutecznoci¹ cechowa³a siê tetracyklina. Antybiotykami o najni¿szej skuteczno-ci by³y natomiast streptomycyna i neomycyna (red-nio 76,3% szczepów opornych).
Wyniki badania wra¿liwoci na wybrane antybioty-ki pa³eczek Escherichia coli zawarto w tabeli 3. Drob-noustroje te cechowa³y siê generalnie nisk¹ wra¿liwo-ci¹ na antybiotyki w warunkach in vitro. Stosunkowo najwy¿sz¹ efektywnoæ dzia³ania przeciwko temu drobnoustrojowi zaobserwowano w przypadku neomy-cyny oraz streptomyneomy-cyny (rednio 83,2% i 78,1% szczepów wra¿liwych). W 2006 r. zanotowano jednak gwa³towny spadek odsetka szczepów E. coli wra¿li-wych na te antybiotyki do 21,4% w przypadku neo-mycyny i 28,6% w przypadku streptoneo-mycyny. Nieco ni¿sz¹ skutecznoci¹ cechowa³y siê cefoperazon (red-nio 71,5% szczepów wra¿liwych) i amoksycylina (70,6%). W przypadku ampicyliny i tetracykliny od-setek szczepów opornych na te antybiotyki by³ wyra-nie wy¿szy i wynosi³ od 40% do 76,2%. Antybioty-kiem, na który izolowane pa³eczki E. coli okaza³y siê w 100% niewra¿liwe w ca³ym okresie prowadzonych badañ, by³a penicylina. Podobnie jak w przypadku gronkowców i paciorkowców równie¿ w stosunku do pa³eczek E. coli na przestrzeni 6 lat obserwacji nast¹-pi³ wyrany wzrost odsetka szczepów opornych na antybiotyki.
Badania wra¿liwoci drobnoustrojów wywo³uj¹cych stany zapalne gruczo³u mlekowego wskazuj¹ na ci¹g-³e zmiany odsetka szczepów wra¿liwych na stosowa-ne od wielu lat antybiotyki, która okresowo, w zale¿-noci od czynnika, maleje lub wzrasta. Potwierdzaj¹ to wczeniejsze w³asne obserwacje (27, 28) oraz in-nych autorów w kraju i za granic¹ (7, 10, 14, 17, 21, 23, 24).
Jak wynika z danych pimiennictwa i w³asnych ob-serwacji, nie ma obecnie na rynku w pe³ni skuteczne-go antybiotyku do leczenia mastitis u krów. W zale¿-noci od czynnika wywo³uj¹cego stan zapalny wymie-nia dostêpne na rynku preparaty antybiotykowe cechuj¹ siê zró¿nicowan¹ skutecznoci¹ (3, 5, 21, 27, 28).
Mimo i¿ ocena wra¿liwoci bakterii uwa¿ana jest za dobry prognostyk terapii mastitis, nale¿y pamiêtaæ, ¿e nie zawsze zastosowanie antybiotyku zgodnie z anty-biotykogramem gwarantuje powodzenie leczenia.
Z przedstawionych badañ wynika, ¿e najwiêksz¹ zdolnoci¹ hamowania wzrostu w warunkach in vitro w stosunku do wszystkich izolowanych bakterii wy-kaza³y siê cefoperazon i amoksycylina. Potwierdzaj¹ to tak¿e wyniki uzyskane przez innych autorów (5, 11, 14, 18). Wysoka aktywnoæ tych antybiotyków wyni-ka, byæ mo¿e, z faktu, i¿ wprowadzone zosta³y sto-sunkowo niedawno do terapii dowymieniowej i s¹ doæ drogie, a w zwi¹zku z tym niezbyt czêsto stosowane w terenie. Uwa¿a siê bowiem, ¿e nabywanie oporno-ci determinowane jest, miêdzy innymi, czêstotliwo-ci¹ i powszechnoczêstotliwo-ci¹ stosowania antybiotyku na da-nym obszarze (17). Najmniej skuteczda-nym antybioty-kiem w stosunku do wszystkich bakterii okaza³a siê tetracyklina.
Generalnie badane antybiotyki cechowa³y siê wy¿-sz¹ skutecznoci¹ w stosunku do wyizolowanych gronkowców, a mniejsz¹ do paciorkowców i pa³eczek Gram-ujemnych. Podobn¹ wra¿liwoæ na te antybio-tyki notowali tak¿e inni autorzy (16, 24). Wra¿liwoæ na antybiotyki zwi¹zana jest tak¿e ze zdolnoci¹ pro-dukowania przez bakterie â-laktamazy. Badania Ma-linowskiego i wsp. wykaza³y, ¿e najwiêkszy odsetek drobnoustrojów laktamazo-dodatnich zanotowano w grupie bakterii Gram-ujemnych, w tym E. coli. Tym te¿, miêdzy innymi, nale¿a³oby t³umaczyæ s³abe efek-ty dzia³ania w grupie E. coli anefek-tybioefek-tyków â-lak-tamowych, takich jak: penicyliny (100% szczepów opornych) i ampicyliny (48,4% szczepów opornych). Podobne s³abe dzia³anie tych antybiotyków stwier-dza siê w przypadku izolowanych gronkowców zw³aszcza â-laktamazo-dodatnich (2, 4, 6, 15, 25). Nunes i wsp. stwierdzili 100% opornoæ na penicyli-nê w grupie â-laktamazo-dodatnich szczepów Staph. aureus i Staph. epidermidis (20).
Niezmiennie wysok¹ skutecznoci¹ w stosunku do bakterii Gram-ujemnych cechowa³a siê neomycyna (83,2% szczepów wra¿liwych) i by³a podobna jak w badaniach poprzednich (28). Podobne spostrze¿e-nia poczynili i inni autorzy (16). Natomiast w bada-niach Turuloglu i Ozturka wra¿liwoæ na neomycynê wynosi³a jedynie 44,6% (24).
Analizuj¹c wyniki badañ zauwa¿a siê tak¿e waha-nia odsetka wra¿liwych bakterii na poszczególne an-tybiotyki pomiêdzy kolejnymi latami. Jest to zgodne ze spostrze¿eniami poczynionymi przez innych auto-rów (5, 17, 24). S¹dzi siê, ¿e przyczyn¹ takiego okre-sowego narastania i tracenia wra¿liwoci na antybio-tyki mo¿e byæ ich ró¿na intensywnoæ i czêstotliwoæ stosowania w danym terenie. Uwa¿a siê bowiem, i¿ czêsty kontakt drobnoustroju z okrelonym antybioty-kiem determinuje narastanie opornoci, a tym samym spadek skutecznoci leczenia, zw³aszcza w sytuacjach bez wykonywania antybiotykogramów.
Medycyna Wet. 2008, 64 (9) 1135
Z przeprowadzonych badañ wynika równie¿, ¿e w wiêkszoci przypadków zanotowano w szeciolet-nim cyklu badañ wyrany spadek odsetka szczepów wra¿liwych na powszechnie stosowane antybiotyki. Drastyczny spadek wra¿liwoci badanych szczepów bakterii, zw³aszcza wyranie widoczny w ostatnim roku prowadzonych badañ nie ma odzwierciedlenia w literaturze. Nie potwierdzaj¹ tego równie¿ wcze-niejsze w³asne obserwacje, gdzie na przestrzeni 10 lat nie stwierdzono wyranych zmian we wra¿liwoci drobnoustrojów wywo³uj¹cych stany zapalne wymion (28). Nale¿y przypuszczaæ, ¿e prawdopodobnie mo-g³o byæ to wynikiem wczeniejszego nieskutecznego leczenia antybiotykami. W³anie w du¿ej czêci od takich, wielokrotnie leczonych krów pochodzi³ mate-ria³ do badañ. Podobne spostrze¿enia poczynili Mali-nowski i K³ossowska (14). Trudno jest natomiast jed-noznacznie stwierdziæ, czy a¿ taki spadek wra¿liwo-ci w ostatnim roku jest sytuacj¹ przejwra¿liwo-ciowa, czy bê-dzie trwa³¹ tendencj¹. Dalsze badania prowadzenie w tym zakresie powinny daæ odpowied, w którym kierunku pójd¹ zmiany antybiotykowra¿liwoci.
Wyniki uzyskane w niniejszej pracy wskazuj¹ na celowoæ prowadzenia sta³ych badañ monitoruj¹cych zmiany wra¿liwoci izolowanych bakterii wywo³uj¹-cych mastitis u krów. U³atwia to bowiem w³aciwy dobór odpowiednich leków do terapii zw³aszcza ostrych stanów zapalnych gruczo³u mlekowego, kie-dy nale¿y natychmiast podaæ leki, bez oczekiwania na wyniki antybiotykowra¿liwoci (min. oko³o 48 godz.). Wiedza na ten temat mo¿e byæ tak¿e przydatna do sku-tecznego zabezpieczania wymienia krów antybiotyka-mi stosowanyantybiotyka-mi w zasuszeniu. Nale¿y jednak paantybiotyka-miê- pamiê-taæ, ¿e nawet najwy¿sza aktywnoæ danego antybioty-ku w badaniach in vitro nie gwarantuje w pe³ni sukce-su terapeutycznego w warunkach in vivo. Istnieje bo-wiem, poza antybiotykowra¿liwoci¹, szereg innych czynników wp³ywaj¹cych na efektywnoæ leczenia sta-nów zapalnych wymion.
Pimiennictwo
1.Anon.: NCCLS. Performance Standards for Antimicrobial Susceptibility Testing. Eleventh Informational Supplement, NCCLS document M 100-911 (ISBN 1-56238-426-0). NCCLS, Pensylvania 1987-1898, USA 2001. 2.Costa E. O., Benites N. R., Guerra J. L., Melville P. A.: Antimicrobial
susceptibitity of Staphylococcus spp. isolated from mammary perenchymas of slaughtered dairy cows. J. Vet. Med. 2000, 47, 99-103.
3.Craven N., Anderson J. C., Jones T.: Antimicrobial drug susceptibility of Staphylococcus aureus isolated from bovine mastitis. Vet. Rec. 1986, 118, 290-291.
4.De Oliveira A. P., Watts J. L., Salmon S. A., Aarestrup F. M.: Antimicrobial susceptibility of Staphylococcus aureus isolated from bovine mastitis in Europe and the United States. J. Dairy Sci. 2000, 83, 855-862.
5.Erskine R. J., Walker R. D., Bolin C. A., Bartlett P. C., White D. G.: Trends in antibacterial susceptibility of mastitis pathogens during a seven-year period. J. Dairy Sci. 2002, 85, 1111-1118.
6.Gentilini E., Denamiel G., Llorente P., Godaly S., Rebuelto M., DeDrego-riot O.: Antimicrobial susceptibility of Staphylococcus aureus isolated from bovine mastitis in Argentina. J. Dairy Sci. 2000, 83, 1224-1227.
7.Guérin-Faubléé V., Carret G., Houff-Schmitt P.: In vitro activity of 10 anti-microbial agents against bacteria isolated from cows with clinical mastitis. Vet. Rec. 2003, 152, 466-471.
8.Hoblet K. H., Schnitkey G. D., Arbaugh D., Hogan J. S., Smith K. L., Schoen-berg P. S., Todhunter D. A., Hueston W. D., Pritchard D. E., Bowman G. L., Heider L. E., Brockett B. L., Conrad H. R.: Cost associated with selected preventive practices and with episodes of clinical mastitis in nine herds with low somatic cell counts. J. Am. Med. Ass. 1991, 199, 190-196.
9.Hoeben D., Burvenich C., Heyneman R.: Antibiotics commonly used to treat mastitis and respiratory burst of bovine polymorphonuclear leukocytes. J. Dairy Sci. 1998, 81, 403-410.
10.Janicka G., K³yszejko C., Porada J., Hareñska K.: Incidence of methicillin-resistant staphylococci in clinical material in 1994-1996. Med. Sci. Monit. 1999, 5, 304-308.
11.Kleczkowski M., Kluciñski M., Sikora J., Kasztelan R.: Badania nad wra¿-liwoci¹ gronkowców pochodz¹cych od krów z regionu ³om¿yñskiego na cefaleksynê i cefalonium. Magazyn Wet. 2005, 14, 72-74.
12.Kossaibati M. A., Esslemont R. J.: The costs production diseases in dairy herd in England. Br. vet. J. 1997, 154, 41-51.
13.Malinowski E., K³ossowska A.: Diagnostyka zaka¿eñ i zapaleñ gruczo³u mlekowego krów. Wyd. PIWet, Pu³awy 2002.
14.Malinowski E., K³ossowska A.: Opornoæ na antybiotyki patogenów mastitis u krów. Medycyna Wet. 2003, 59, 230-235.
15.Malinowski E., K³ossowska A., Kaczmarowski M., Lassa H., Kuma K.: Antimicrobial susceptibitity of Staphylococci Isolated from affected with mastitis cows. Bull. Vet. Inst. Pu³awy 2002, 46, 289-294.
16.Malinowski E., Lassa H., K³ossowska A., Lesiak M.: Wra¿liwoæ na anty-biotyki laktamazo-dodatnich i laktamazo-ujemnych bakterii wyosobnionych z przypadków mastitis u krów. Medycyna Wet. 2004, 60, 176-180. 17.Malinowski E., Pilaszek J., K³ossowska A., Sobolewska S., Sobolewski J.:
Zmiany wra¿liwoci na antybiotyki bakterii wyosobnionych z klinicznych postaci mastitis u krów w latach 1987-1996. Medycyna Wet. 1997, 53, 722--725.
18.Moon J. S., Lee A. R., Kang H. M., Lee E. S., Joo Y. S., Park Y. H., Kim M. N., Koo H. C.: Antibiogram and coagulase diversity in Staphylococcal entero-toxin-producing Staphylococcus aureus from bovine mastitis. J. Dairy Sci. 2007, 90, 1716-1724.
19.Muhammad G., Hoblet K., Jackwood D., Bech-Nielsen S., Smith K.: Inter-specific conjugat transfer of antibiotic resistance among staphylococci isola-ted from the bovine mammary gland. Am. J. vet. Res. 1993, 54, 1432-1440. 20.Nunes S. F., Bexiga R., Cavaco L. M., Vilela C. L.: Antimicrobial suscepti-bility of Portuguese isolates of Stahylococcus aureus and Staphylococcus epidermidis in subclinical bovine mastitis. J. Dairy Sci. 2007, 90, 3242-3246. 21.Pitkälä A., Haveri M., Pyörälä S., Myllys V., Honkanen-Buzalski T.: Bovine mastitis in Finland 2001 prevalence, distribution of bacteria, and anti-microbial resistance. J. Dairy Sci. 2004, 87, 2433-2441.
22.Shim E. H., Shanks R. D., Morin D. E.: Milk loss and treatment costs associated with two treatment protocols for clinical mastitis in dairy cows. J. Dairy Sci. 2004, 87, 2702-2708.
23.Sol J., Sampimon O. C., Barkema H. W., Schukken Y. H.: Factors associated with cure after therapy of clinical mastitis caused by Staphylococcus aureus. J. Dairy Sci. 2000, 83, 278-284.
24.Turutoglu H., Ozturk D.: In vitro activity of chosen antibiotics against Esche-richia coli isolated from bovine mastitis cases. Medycyna Wet. 2007, 63, 65-67.
25.Umoh V. J., Adesiyun A. A., Gomwalk N. E.: Antibiogram of Staphylococcal Strains Isolated from Milk and Milk-Products. J. Vet. Med. 1990, 37, 701--706.
26.Watts J. L., Salmon J. A.: Activity of selected antimicrobial agents against strains of Staphylococcus aureus isolated from bovine intramammary infec-tions that produce â-lactamase. J. Dairy Sci. 1997, 80, 788-791.
27.Wawron W.: Wra¿liwoæ na antybiotyki gronkowców i paciorkowców izolo-wanych z przypadków zapaleñ wymion krów w gospodarstwach indywidual-nych w latach 1971-1979. Medycyna Wet. 1981, 37, 360-361.
28.Wawron W., Szczubia³ M., Piech T., Krzy¿anowski J., Wrona Z., Krakowski L.: Ocena wra¿liwoci na antybiotyki bakterii wyizolowanych z przypadków mastitis u krów. Medycyna Wet. 2000, 56, 675-679.
Adres autora: prof. dr hab. W³adys³aw Wawron, ul. G³êboka 30, 20-612 Lublin; e-mail: wladyslaw.wawron@up.lublin.pl
