Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 67 (9), 630-633, 2011

Medycyna Wet. 2011, 67 (9) 630

Praca oryginalna Original paper

Wprowadzenie zakazu stosowania antybiotykowych stymulatorów wzrostu (ASW) w ¿ywieniu zwierz¹t wymusi³o potrzebê poszukiwania nowych, najlepiej naturalnych stymulatorów odpornoœci, które poprzez korzystny wp³yw na uk³ad immunologiczny zmniej-sza³yby podatnoœæ organizmu na choroby. Jak wyka-za³y wczeœniejsze badania, substancjami takimi mog¹ byæ prebiotyki, a wœród nich zw³aszcza â-glukany i mannanooligosacharydy, które stymuluj¹ znacz¹co odpornoœæ organizmu (12, 13, 19). Substancje te po-zyskiwane s¹ ze œcian komórkowych dro¿d¿y Saccha-romyces cerevisae (21) i ciesz¹ siê szczególnym zain-teresowaniem hodowców. W przeciwieñstwie do pro-biotyków charakteryzuj¹ siê wiêksz¹ trwa³oœci¹, a ich dzia³anie nie jest uwarunkowane prze¿ywalnoœci¹ po spo¿yciu. Jako jeden z wielu komponentów mog¹ byæ dodawane do ró¿nych produktów paszowych (21). Szczegó³owe mechanizmy dzia³ania zarówno tylozy-ny stosowanej do niedawna jako ASW, jak i prebioty-ków nie zosta³y dotychczas poznane. Obecnie tylozy-na mo¿e byæ stosowatylozy-na tylozy-nadal w formie doustnej jako substancja czynna w paszach leczniczych. Dotychczas dowiedziono, ¿e antybiotyk ten wp³ywa³a korzystnie na zmiany w strukturze œcian jelit zwierz¹t, a poprzez

lepsze ich ukrwienie i poprawê resorpcji sk³adników pokarmowych pozwala³a uzyskaæ lepsze efekty pro-dukcyjne (15). Ponadto, podobnie jak prebiotyki, ty-lozyna równie¿ uwa¿ana jest przez niektórych bada-czy za substancjê o w³aœciwoœciach immunomodulu-j¹cych (1).

Niniejsze opracowanie stanowi kontynuacjê wczeœ-niejszych badañ, w których wykazano korzystny wp³yw prebiotyków i tylozyny na wybrane parametry odpor-noœci humoralnej, stan funkcjonalny ¿wacza oraz efek-ty produkcyjne i ogóln¹ zdrowotnoœæ ciel¹t (10-13).

Obecne badania mia³y na celu ocenê wp³ywu za-równo tylozyny, jak i prebiotyków na aktywnoœæ fa-gocytarn¹ granulocytów obojêtnoch³onnych we krwi obwodowej ciel¹t.

Materia³ i metody

Badania przeprowadzono na 36 klinicznie zdrowych cie-lêtach rasy ncb, w wieku 6-8 tygodni. Po dwutygodniowym okresie adaptacji po przebytym transporcie, zwierzêta zo-sta³y podzielone losowo na trzy równe grupy (n = 12). Do grupy I zaliczono cielêta, które przez okres 7 tygodni otrzy-mywa³y paszê z dodatkiem premiksu Tylan G 100 (Elan-co). Jeden kilogram premiksu zawiera 100 g substancji

Wp³yw tylozyny i prebiotyków

na aktywnoœæ fagocytarn¹ granulocytów

obojêtnoch³onnych krwi ciel¹t

MONIKA SZYMAÑSKA-CZERWIÑSKA, DARIUSZ BEDNAREK

Zak³ad Chorób Byd³a i Owiec Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego – Pañstwowego Instytutu Badawczego, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy

Szymañska-Czerwiñska M., Bednarek D.

Effect of tylosin and prebiotics on the phagocytic activity of polimorfonuclear blood leukocytes in calves

Summary

The aim of the study was to estimate the effect of tylosin and prebiotics (â-glucans and mannanooligo-saccharides) added to feed on the phagocitc activity of polimorfonuclear leukocytes (PMNL) in calves. The study was performed on 36 clinically healthy, Black and White Lowland calves, aged 6-8 weeks. The animals were randomly divided into three equal groups. Calves in group I were fed a feedingstuff supplemented with tylosin. Group II received prebiotics, and group III (control) was fed the same feedingstuff without additives. The following phagocytic parameters were determined in the peripheral blood of the calves: phagocytic index (IF), the percentages of phagocytic (%kf) and NBT-positive cells, and the spontaneous migration of neutrophils (MG). The results showed that both prebiotics and tylosin caused a significant increase in the phagocytic activity of PMNL in the experimental groups. This was expressed by the higher values of the examined phagocytic parameters compared with the controls.

Medycyna Wet. 2011, 67 (9) 631

czynnej w postaci fosforanu tylozyny. Ka¿dorazowo, sto-suj¹c ten premiks, przygotowywano cielêtom w grupie I mieszankê paszy treœciwej (CJ) z tylozyn¹, na wzór pasz leczniczych. Podawano j¹ raz dziennie, na czczo w godzi-nach porannych, a jednorazowa dzienna dawka tylozyny na zwierzê wynosi³a 9,4 mg/kg m.c. Z kolei cielêta z dru-giej grupy eksperymentalnej (gr. II) ¿ywione by³y pasz¹ CJ z dodatkiem prebiotyku w postaci preparatu Alphamune (Alpharma), zawieraj¹cego w swoim sk³adzie â-glukany (26%) i mannanooligosacharydy (MOS) (28%). Wspomnia-ne prebiotyki podawano cielêtom tej grupy równie¿ przez 7 tygodni w jednorazowych, dziennych dawkach, odpo-wiednio: â-glukany – 49 mg/kg m.c. i MOS – 52 mg/kg m.c. Pozosta³e zwierzêta, które stanowi³y grupê kontroln¹, ¿ywione by³y t¹ sam¹ mieszank¹ CJ bez wspomnianych wy¿ej dodatków.

Krew do badañ laboratoryjnych pobierano od ciel¹t z ¿y³y szyjnej zewnêtrznej, przez okres 7 tygodni, dwukrotnie w ci¹gu tygodnia. Zbierano j¹ do probówek z antykoagu-lantem (heparyna; 20 U/ml krwi).

Kompleksowe badanie zdolnoœci fagocytarnych granu-locytów obojêtnoch³onnych we krwi obwodowej ciel¹t

okreœlano na podstawie ustalenia odsetka aktywnych w pro-cesie fagocytozy komórek (% kf), ich indeksu fagocytar-nego (IF) oraz odsetka granulocytów NBT dodatnich i pola spontanicznej migracji neutrofilów. Dwa pierwsze paramet-ry, tj. % kf i IF oceniano przy zastosowaniu metody Œlopka (16) w odniesieniu do 100 przebadanych neutrofilów (PMNL), przy czym za komórki fagocytuj¹ce uznawano te, które w cytoplazmie zawiera³y co najmniej 3 poch³o-niête bakterie. Natomiast indeks fagocytarny okreœlano na podstawie œredniej liczby poch³oniêtych bakterii przypa-daj¹cych na jedn¹ komórkê ¿ern¹.

Przy u¿yciu spektrofotometrycznego testu redukcji b³ê-kitu nitrotetrazoliowego (NBT; Nitro Blue Tetrazolium Test) wg Ramana i Polanda z póŸniejszymi modyfikacjami Czar-nomysy-Furowicz i Furowicz (5) oznaczano odsetek gra-nulocytów NBT-dodatnich we krwi obwodowej ciel¹t. Na-tomiast zdolnoœæ spontanicznej migracji granulocytów obo-jêtnoch³onnych ciel¹t (MG) oceniano metod¹ wg Søborga (cyt. za 6).

Otrzymane wyniki badañ poddano analizie statystycz-nej z wykorzystaniem programu Statgraphics Centurion. W celu porównania grup eksperymentalnych z grup¹

kon-Objaœnienie: * – ró¿nice istotne statystycznie przy á = 0,05 w porównaniu do grupy kontrolnej

Tab. 1. Œrednie wartoœci wskaŸników aktywnoœci fagocytarnej u ciel¹t ¿ywionych pasz¹ z dodatkiem tylozyny (gr. I), prebio-tyków (gr. II) i kontrolnych (gr. III)

ñ e iz D a i n a d a b ) D S ± x ( y rt e m a r a P f k % IF NBT(%) MG(mm2₎ a p u r g grupa grupa grupa I II III I II III I II III I II III 0 _±82₁,_,0₀0_{0 ±}84₂,_,0₆0_{5 ±}82₂,_,0₀0_{0 ±}22₀,_,1₈0_{5 ±}22₀,_,0₇7_{8 ±}22₂,_,0₀3_{4 ±}12₀,_,0₅9_{4 ±}12₀,_,1₆0_{4 ±}12₀,_,2₈5_{4 ±}11₁,_,9₁6_{3 ±}11₀,_,4₃3_{6 ±}11₀,_,0₅7₁ 2 _±80₁,_,0₀0_{0 ±}83₂,_,6₀7_{8 ±}81₂,_,0₀0_{0 ±}2₀2_,,₅3₇3_{* ±}21₀,_,1₈5_{3 ±}20₀,_,6₈7_{1 ±}13₀,_,2₆0_{0 ±}1₀5_,,₇5₇4_{* ±}12₀,_,4₂3_{0 ±}11₁,_,7₀2_{3 ±}1₀2_,,₅1₂0_{* ±}9₁,6_,49₁ 7 _±85₁,_,0₀0_{0 ±}9₃4_,,₀6₇7_{* ±}83₂,_,3₃3_{1 ±}2₀2_,,₇1₀0_{* ±}2₀1_,,₆7₁0_{* ±}19₁,_,9₁7_{5 ±}14₀,_,3₆0_{8 ±}14₁,_,5₄0_{2 ±}13₀,_,2₃5_{5 ±}1₀2_,,₇4₃3_{* ±}10₀,_,4₃3_{0 ±}10₀,_,2₉2₃ 9 _±82₃,_,0₀0_{0 ±}9₂4_,,₅6₂7_{* ±}80₃,_,0₂0_{1 ±}2₀0_,,₂3₆0_{* ±}2₀1_,,₄4₀3_{* ±}19₀,_,1₆7_{4 ±}13₀,_,5₂1_{0 ±}13₁,_,2₁0_{5 ±}11₀,_,8₈6_{5 ±}1₁1_,,₅2₂6_{* ±}10₀,_,1₇0_{4 ±}9₀,2_,73₉ 4 1 _±85₁,_,0₀0_{0 ±}9₁5_,,₅3₃3_{* ±}81₄,_,0₃0_{6 ±}2₁2_,,₀2₁7_{* ±}2₀2_,,₂8₀0_{* ±}18₀,_,8₇3_{1 ±}13₀,_,3₅8_{6 ±}13₀,_,7₆8_{3 ±}13₀,_,0₅5_{4 ±}1₀1_,,₉8₇4_{* ±}1₀2_,,₄5₁0_{* ±}10₀,_,4₄5₂ 6 1 _±86₁,_,0₀0_{0 ±}9₂1_,,₅3₂3_{* ±}83₁,_,6₅7_{3 ±}2₀1_,,₃8₀0_{* ±}2₀2_,,₅7₃0_{* ±}19₀,_,5₆3_{0 ±}14₀,_,2₅4_{3 ±}1₁4_,,₅7₃8_{* ±}12₀,_,3₆3_{1 ±}1₀1_,,₇6₃9_{* ±}1₀2_,,₇1₃8_{* ±}10₀,_,6₇₆1 1 2 _±83₅,_,3₀3_{3 ±}89₆,_,3₄3_{3 ±}80₁,_,3₅3_{3 ±}2₀0_,,₂7₆0_{* ±}2₀2_,,₃4₆0_{* ±}19₀,_,0₉7_{6 ±}13₀,_,7₂9_{9 ±}13₀,_,9₁5_{7 ±}12₀,_,7₈8_{4 ±}1₀2_,,₆1₂8_{* ±}1₀2_,,₃1₄5_{* ±}10₀,_,5₄7₆ 3 2 _±82₂,_,3₀3_{8 ±}9₃1_,,₀3₆3_{* ±}80₁,_,0₀0_{0 ±}2₀2_,,₁9₅3_{* ±}2₀3_,,₁9₅3_{* ±}20₀,_,2₁8_{6 ±}12₁,_,5₀4_{0 ±}12_0,,2₈1_{4 ±}12₁,_,5₂6_{6 ±}1₂3_,,₁9₃2_{* ±}1₀3_,,₄7₂2_{* ±}10₀,_,9₄9₆ 8 2 _±81₃,_,0₀0_{6 ±}8₂8_,,₀6₈7_{* ±}80₂,_,0₀0_{0 ±}23₁,_,6₃3_{3 ±}2₁7_,,₇5₈0_{* ±}21₁,_,8₆7_{6 ±}1₀3_,,₃3₈6_{* ±}1₀2_,,₅4₅2_{* ±}10₀,_,7₃9_{7 ±}11₀,_,1₇0_{4 ±}11₀,_,8₆0_{6 ±}11₀,_,7₇6₁ 0 3 _±81₁,_,0₀0_{0 ±}8₁9_,,₀0₀0_{* ±}81₁,_,0₀0_{0 ±}2₀3_,,₉1₀3_{* ±}2₀4_,,₄7₇3_{* ±}19₀,_,9₁3_{5 ±}1₀3_,,₃6₂8_{* ±}1₀3_,,₂2₇3_{* ±}12₀,_,0₇6_{0 ±}9₁,7_,09_{8 ±}1₀1_,,₅1₅3_{* ±}9₀,4_,68₇ 5 3 _±81₁,_,0₅0_{3 ±}8₁7_,,₁6₅7_{* ±}82₁,_,0₀0_{0 ±}21₁,_,7₄0_{7 ±}24₀,_,4₅7_{7 ±}19₀,_,6₆3_{0 ±}12₁,_,7₁4_{1 ±}11₁,_,4₆2_{6 ±}10₀,_,9₉9_{8 ±}1₁2_,,₆3₅2_{* ±}1₁2_,,₃9₀3_{* ±}9₀,1_,64₀ 7 3 _±8₁3_,,₅3₃3_{* ±}8₃7_,,₀0₀0_{* ±}79₁,_,0₀0_{0 ±}20₀,_,9₁0_{0 ±}2₀3_,,₃6₂3_{* ±}20₀,_,3₂0_{6 ±}1₀3_,,₇0₃7_{* ±}1₁3_,,₀7₂4_{* ±}11₀,_,3₃3_{4 ±}1₀1_,,₉9₉0_{* ±}1₀0_,,₄8₈7_{* ±}9₀,2_,38₅ 2 4 _±81₁,_,3₅3_{3 ±}8₁3_,,₅6₃7_{* ±}80₁,_,0₀0_{0 ±}2₁1_,,₀3₅3_{* ±}2₀3_,,₈9₉0_{* ±}19₀,_,1₃3_{2 ±}1₀4_,,₆9₇8_{* ±}1₀3_,,₃9₇1_{* ±}11₀,_,5₂9_{0 ±}1₀1_,,₄7₄7_{* ±}9₀,_,9₂0_{1* ±}8₀,4_,33₃ 4 4 _±8₁2_,,₅3₃3_{* ±}81₁,_,0₀0_{0 ±}79₁,_,3₅3_{3 ±}20₀,_,5₆7_{4 ±}22₁,_,0₇0_{1 ±}19₀,_,6₄7_{2 ±}1₂4,_,6₃1_{7 ±}1₁4_,,₁8₃8_{* ±}11₀,_,6₆8_{3 ±}1₁0_,,₂0₀7_{* ±}9₀,_,5₃8_{7* ±}7₀,7_,33₃

Medycyna Wet. 2011, 67 (9) 632

troln¹ wykonano analizê wariancji oraz wyznaczono naj-mniejsze istotne ró¿nice LSD Fishera na poziomie istot-noœci á = 0,05.

Wyniki i omówienie

Przeprowadzone badania wykaza³y, ¿e podawanie prebiotyków (gr. II) i tylozyny (gr. I) wp³ynê³o istotnie na wzrost odsetka komórek fagocytuj¹cych (% kf) i indeksu fagocytanego (IF) oraz ich zdolnoœci do spon-tanicznej migracji (MG) (tab. 1). U ciel¹t z grupy II miêdzy pierwszym („próba O”) a 14. dniem doœwiad-czenia, kiedy to % kf by³ najwy¿szy, wartoœci analizo-wanego parametru wzros³y z 84,00 ± 2,65 do 95,33 ± 1,53%. Natomiast indeks fagocytarny uleg³ zwiêk-szeniu z 22,07 ± 0,78 do 27,50 ± 1,78 w 28. dniu do-œwiadczenia. Wielkoœæ pola migracji PMNL u ciel¹t z grupy II wzros³a z 11,43 ± 0,36 mm2 _{do 13,72 ± 0,42}

mm2 _{w 23. dniu prowadzonych badañ. Tendencje}

wzro-stowe by³y obserwowane u ciel¹t grupy I, ¿ywionych pasz¹ z dodatkiem tylozyny, niemniej jednak % kf, IF, jak równie¿ wielkoœæ pola spontanicznej migracji gra-nulocytów kszta³towa³y siê na ni¿szym poziomie ni¿ w grupie II. Otrzymane wartoœci ró¿ni³y siê jednak istotnie w porównaniu z grup¹ kontroln¹. Ponadto, w przypadku ciel¹t grupy II zaobserwowano statystycz-nie istotny wzrost odsetka komórek NBT-dodatnich ju¿ w drugim dniu badania w porównaniu do grupy kontrolnej (tab. 1). Natomiast w grupie I istotne staty-stycznie ró¿nice (á = 0,05) odnoœnie do tego paramet-ru zanotowano dopiero w 28. dniu doœwiadczenia, przy czym najwy¿sza jego wartoœæ stwierdzona zosta³a w 42. dniu badania i wynosi³a ona 14,98 ± 0,67%. Dla porównania: w grupie kontrolnej odsetek granulo-cytów NBT-dodatnich w tym samym czasie wynosi³ 11,59 ± 0,20%.

O wyraŸnych w³aœciwoœciach immunostymuluj¹-cych â-glukanów i tylozyny œwiadcz¹ zaobserwowa-ne w badaniach w³asnych zmiany w zakresie aktyw-noœci fagocytarnej neutrofilów we krwi obwodowej badanych ciel¹t. Oceniane parametry (% kf, IF, NBT, MG) wskazuj¹ jednoznacznie na zwiêkszenie tej ak-tywnoœci. Nale¿y jednak podkreœliæ, ¿e zdecydowanie silniejsze zdolnoœci fagocytarne wykazywa³y komór-ki ¿erne (neutrofile) ciel¹t, u których zastosowano w ¿ywieniu dodatek prebiotyków. Wielu autorów zwra-ca te¿ uwagê na poprawê aktywnoœci fagocytarnej leu-kocytów u ró¿nych gatunków zwierz¹t po eksperymen-talnym podaniu im â-1,3/1,6 glukanów (3, 9, 14, 17, 18, 21, 22). Szczegó³owa analiza wczeœniejszych wy-ników w³asnych badañ (13) wykaza³a znacz¹ce pobu-dzenie zdolnoœci fagocytarnych komórek ¿ernych w przypadku ciel¹t ¿ywionych pasz¹ z dodatkiem ty-lozyny, co mo¿na wi¹zaæ z bezpoœrednim wp³ywem TNF na ten proces, którego iloœæ zwiêksza³a siê istot-nie u tych zwierz¹t (13). Jak wiadomo, TNF aktywuje neutrofile, zwiêkszaj¹c ich w³aœciwoœci fagocytarne i przyspiesza ich uwalnianie ze szpiku. Stymuluje on tak¿e wytwarzanie reaktywnych form tlenu w

cytoplaz-mie komórek ¿ernych i wzmaga ich w³aœciwoœci bak-teriobójcze oraz cytotoksyczne (2). Rezultaty badañ Baba i wsp. (1) wskazuj¹ równie¿ na wiod¹c¹ rolê tej i innych cytokin w immunomoduluj¹cym mechanizmie dzia³ania tylozyny.

Jak zaobserwowali Sakurai i wsp. (7), wp³yw â-glu-kanów na aktywnoœæ fagocytarn¹ komórek w du¿ej mierze uzale¿niony jest od dawki i drogi ich podania. W badaniach Milewskiego i wsp. (4) stosowano â-glu-kany per os u jagni¹t, w dawce 80 mg/kg m.c.; bada-nia w³asne wykaza³y, ¿e zastosowanie podobn¹ drog¹ â-glukanów ju¿ w dawce 49 mg/kg m.c. przynosi ko-rzystne efekty w stymulacji uk³adu immunologiczne-go ciel¹t. Z kolei do¿ylne stosowanie â-glukanów in-dukuje istotnie makrofagi do produkcji H₂O₂ i IL-1 oraz wzmaga zdolnoœci bakteriobójcze zale¿ne od tlenu, natomiast dootrzewnowa droga ich podania nie powo-duje takiej reakcji. Dane literaturowe wskazuj¹ rów-nie¿, ¿e u myszy, szczurów, ryb oraz jagni¹t doustne podawanie â-glukanów wp³ywa efektywnie na popra-wê aktywnoœci fagocytarnej komórek ¿ernych tych zwierz¹t (8, 14, 19, 20). Doniesienia te s¹ jednak nie-liczne i nie prezentuj¹ w pe³ni danych odnoœnie do innych zwierz¹t, w tym zw³aszcza byd³a. Badania w³as-ne dostarczaj¹ wiêc nowe informacje na ten temat.

Reasumuj¹c, uzyskane wyniki wskazuj¹, ¿e prebio-tyki, jak równie¿ tylozyna pobudza³y istotnie aktyw-noœæ fagocytarn¹ granulocytów obojêtnoch³onnych we krwi obwodowej ciel¹t (PMNL) w zakresie wzrostu odsetka komórek fagocytuj¹cych (% kf) i NBT-dodat-nich, wartoœci indeksu fagocytarnego (IF) oraz pola spontanicznej migracji tych komórek (MG).

Piœmiennictwo

1.Baba T., Yamshita N., Kodama H., Mukamoto M., Asada M., Nakamoto K., Nose Y., Mcgruder E. D.: Effect of tylosin tartrate (Tylan soluble) on cellular immune responses in chickens. Poult. Sci. 1998, 77, 1306-1311.

2.Go³¹b J., Jakóbisiak M., Lasek W.: Immunologia. PWN, Warszawa 2002. 3.Guz L., Sopiñska A.: Wp³yw â (1,3)-D-glukanu i lipopolisacharydu na

od-pornoϾ karpi przeciwko Aeromonas hydrophila. Medycyna Wet. 2009, 65, 715-718.

4.Milewski S., Wójcik R., Ma³aczewska J., Trapkowska S., Siwicki K. A.: Wp³yw â-1,3/1,6-D-glukanu na cechy u¿ytkowoœci miêsnej oraz nieswoiste humo-ralne mechanizmy obronne jagni¹t. Medycyna Wet. 2007, 63, 360-363. 5.Raman U., Poland R. L.: A new micro-quantitative Nitro Blue Tetrazolium

Test. Ped. Res. 1975, 9, 334-336.

6.Richmond D. E., Doak P. B., North J. D. K.: Inhibition of leukocyte migra-tion as an index of rejecmigra-tion in renal transplant recipients. Clin. Exp. Immu-nol. 1973, 15, 17-25.

7.Sakurai T., Ohno N., Yadomae T.: Intravenously administrated (1-3)-beta-D--glucan, SSG, obtained from Sclerotina sclerotium IFO 9395 augments murine peritoneal macrophage functions in vivo. Chem. Pharm. Bull. 1992, 40, 2120-2124.

8.Siwicki A. K., Anderson D. P., Rumsey G. L.: Dietary intake of immuno-stimulants by rainbow trout affects non-specific immunity and protection against furunculosis. Vet. Immunol. Immunopathol. 1994, 41, 125-139. 9.Siwicki A. K., Kazuñ K., G³¹bski E., Terech-Majewska E., Baranowski P.,

Trapkowska S.: The effect of beta-1.3/1.6-glucan in diets on the effective-ness of anti-Yersinia Ruckeri Vaccine – an experimental study in rainbow trout (Oncorhynchus Mykiss). Pol. J. Food Nutri. Sci. 2004, 54, 59-61. 10.Szymañska-Czerwiñska M., Bednarek D.: Wp³yw tylozyny i prebiotyków na

stan funkcjonalny ¿wacza oraz parametry produkcyjne ciel¹t. Medycyna Wet., w druku.

Medycyna Wet. 2011, 67 (9) 633

11.Szymañska-Czerwiñska M., Bednarek D.: Wp³yw tylozyny i prebiotyków na wybrane parametry hematologiczne i stan zdrowotny ciel¹t. Medycyna Wet. 2011, 67, 207-212.

12.Szymañska-Czerwiñska M., Bednarek D.: Wp³yw tylozyny i prebiotyków na wybrane parametry odpornoœci humoralnej u ciel¹t. Medycyna Wet. 2011, 67, 275-278.

13.Szymañska-Czerwiñska M., Bednarek D., Zdzisiñska B., Kandefer Szerszeñ M.: Effect of tylosin and prebiotics on the level of cytokines and lymphocyte immunophenotyping parameters in calves. Cent. Eur. J. Immun. 2009, 34, 1-6.

14.Suzuki I., Tanaka H., Kinoshita A., Oikawa S., Osawa M., Yadomae T.: Effect of orally administrated â-glucan on macrophage function in mice. Int. J. Immunopharmacol. 1990, 12, 675-684.

15.Œli¿ewska K., Biernasiak J., Libudzisz Z.: Probiotyki jako alternatywa dla antybiotyków. Zesz. Nauk. Politechniki £ódzkiej 984, Chemia spo¿ywcza i biotechnologia 2006, 79-91.

16.Œlopek S.: Immunologia praktyczna. PZWL, Warszawa 1971, 210-221. 17.Œwi¹tkiewicz S., Korelski J.: Dodatki paszowe o dzia³aniu

immunomodula-cyjnym w ¿ywieniu drobiu. Medycyna Wet. 2007, 63, 1291-1295.

18.Œwi¹tkiewicz S., Œwi¹tkiewicz M.: Zastosowanie fruktanów o w³aœciwoœciach prebiotycznych w ¿ywieniu zwierz¹t gospodarskich. Medycyna Wet. 2008, 64, 987-990.

19.Wójcik R.: Effect of brewers’ yest (Sachcaromyces cerevisae) exctract on selected parameters of humoral and cellular immunity in lambs. Bull. Vet. Inst. Pulawy 2010, 54, 181-187.

20.Wójcik R., Janowska E., Ma³aczewska J., Siwicki A. K.: Effect of â-1,3/1,6--D-glucan on the phagocytic acitvity and oxidative metabolism of peripheral blood granulocytes and monocytes in rats. Bull. Vet. Inst. Pulawy 2009, 53, 241-246.

21.Wójcik R., Ma³aczewska J., Trapkowska S., Siwicki A. K.: Wp³yw â-1,3/1,6--D-glukanu na nieswoiste komórkowe mechanizmy obronne jagni¹t. Medy-cyna Wet. 2007, 63, 84-86.

22.Yoshida T., Kruger R., Inglis V.: Augmentation of nonspecific protection in African catfish, Clarias gariepinus (Burchell), by the long-term oral admini-stration of immunostimulants. J. Fish. Dis. 1995, 18, 195-198.

Adres autora: dr Monika Szymañska-Czerwiñska, al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: monika.szymanska@piwet.pulawy.pl