Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 65 (12), 807-811, 2009

Artyku³ przegl¹dowy Review

Kokcydiostatyki s¹ stosowane powszechnie w wete-rynarii do profilaktyki i leczenia kokcydiozy, g³ównie w postaci dodatków paszowych dopuszczonych zgod-nie z rozporz¹dzezgod-niem 1831/2003/EC (28). Po wyco-faniu antybiotykowych dodatków paszowych kokcydio-statyki s¹ jedynymi zwi¹zkami farmakologicznie czyn-nymi dozwoloczyn-nymi do stosowania u zwierz¹t w tej postaci we Wspólnocie Europejskiej. Rozporz¹dzenie przewiduje wycofanie autoryzacji kokcydiostatyków jako dodatków paszowych z koñcem 2012 r.

Do kategorii E dodatków paszowych (kokcydiosta-tyki i histomonosta(kokcydiosta-tyki) zalicza siê obecnie 11 substan-cji czynnych, przyporz¹dkowanych tradycyjnie do dwóch grup. Pierwsz¹ z nich stanowi¹ tzw. antybiotyki jonoforowe, polieterowe – lazalocyd, maduramycyna, monenzyna, narazyna, salinomycyna i semduramycy-na. Do drugiej nale¿¹ zró¿nicowane pod wzglêdem budowy chemicznej, mechanizmu dzia³ania i aktywnoœ-ci biologicznej kokcydiostatyki syntetyczne, zwane zwyczajowo chemicznymi – dekokwinat, diklazuril, halofuginon, nikarbazyna i robenidyna.

Stosowanie kokcydiostatyków jako dodatków paszo-wych dozwolone jest w hodowli drobiu (kurcz¹t i in-dyków) oraz królików. W hodowli brojlerów s¹ one sto-sowane przez prawie ca³y okres tuczu, z zachowaniem jedynie przedubojowego okresu karencji. Nie jest na-tomiast dozwolone ich stosowanie u kur niosek.

Statystyki przeprowadzone w Unii Europejskiej wskazuj¹ na bardzo du¿¹ skalê zastosowania kokcy-diostatyków. Dodatki te stosuje siê w 86% pasz starter/

grower dla kurcz¹t brojlerów, 97% analogicznych pasz dla indyków i 45% pasz dla królików. Komisja Euro-pejska stwierdzi³a, ¿e obecnie nie ma alternatywy dla ich stosowania, zapewniaj¹cej porównywalny stopieñ ochrony przed kokcydioz¹ (32).

Z drugiej strony, zakwalifikowanie kokcydiostatyków do grupy dodatków paszowych spowodowa³o wiele problemów zwi¹zanych z kontrol¹ ich bezpieczeñstwa podczas obrotu i stosowania. Dopiero powo³anie Euro-pejskiego Urzêdu ds. Bezpieczeñstwa ¯ywnoœci (Eu-ropean Food Safety Authority, EFSA) w 2002 r. nada³o podstawy prawne takiej kontroli oraz przyczyni³o siê do intensywnych prac dotycz¹cych oceny stosowanych kokcydiostatyków.

Analiza bezpieczeñstwa

stosowania kokcydiostatyków dokonana przez European Food Safety Authority

Od wielu lat w krajach Wspólnoty Europejskiej ob-serwowano zanieczyszczenia pasz kokcydiostatykami (36, 37, 47) i wystêpowanie ich pozosta³oœci w tkan-kach zwierz¹t i jajach (35, 39, 46, 48). Powy¿sze ob-serwacje sk³oni³y EFSA do dokonania analizy mo¿li-wych skutków zdrowotnych u zwierz¹t i ludzi zwi¹za-nych ze stosowaniem kokcydiostatyków jako dodatków paszowych. W przygotowanych w latach 2007-2008 opracowaniach oszacowano prawdopodobieñstwo wy-st¹pienia zatruæ u zwierz¹t (w tym gatunków szczegól-nie wra¿liwych) oraz ryzyko zwi¹zane ze spo¿yciem ¿ywnoœci zawieraj¹cej pozosta³oœci tych zwi¹zków,

wy-Kokcydiostatyki w ¿ywnoœci pochodzenia

zwierzêcego i paszach – nowe unormowania prawne

MA£GORZATA OLEJNIK, TERESA SZPRENGIER-JUSZKIEWICZ, JAN ¯MUDZKI Zak³ad Farmakologii i Toksykologii Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego – Pañstwowego Instytutu Badawczego,

Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy

Olejnik M., Szprengier-Juszkiewicz T., ¯mudzki J.

New legislation for coccidiostats in food of animal origin and feedstuffs

Summary

Coccidiostats are widely used in veterinary practice, mainly as feed additives. The occurrence of their residues in food of animal origin and cross-contamination of feedstuffs have been observed in many countries. Until recently there was a lack of common criteria for the interpretation of the results of the official control of coccidiostats in food and feed in the UE member states. New legislative documents introducing such criteria – Commission Directive 2009/8/EC and Commission Regulation (EC) No 124/2009 – have come into force in 2009. The new legislation guarantees the safety of the consumers, and at the same time justifies the possibility of the extension of the authorization of anticoccidial feed additives after 2012.

nikaj¹ce z podawania zwie-rzêtom innym ni¿ docelowe zanieczyszczonej kokcydio-statykami paszy (17-27).

Kokcydiostatyki okaza³y siê bezpieczne dla zwierz¹t innych ni¿ docelowe w stê¿e-niach stanowi¹cych 2%, 5% i 10% najwy¿szego zarejes-trowanego stê¿enia w paszy. Jedynie w przypadku monen-zyny i salinomycyny stwier-dzono ryzyko wyst¹pienia nie-po¿¹danych skutków zdro-wotnych u wra¿liwych ga-tunków zwierz¹t po przypad-kowym spo¿yciu zanieczysz-czonej paszy (22, 26).

EFSA nie znalaz³a wystar-czaj¹cych dowodów na to, ¿e zanieczyszczenie paszy rzêdu 10% dawki docelowej

mo¿e powodowaæ wyst¹pienie w ¿ywnoœci pochodze-nia zwierzêcego pozosta³oœci stanowi¹cych zagro¿enie dla zdrowia konsumentów. Warto podkreœliæ, ¿e prze-prowadzona ocena ryzyka doprowadzi³a do wysuniê-cia takich wniosków, mimo ¿e pozosta³oœci kokcydio-statyków stwierdzane s¹ czêsto w wielu krajach Wspól-noty Europejskiej (29, 30). Pozosta³oœci kokcydiosta-tyków, pomimo stwierdzania przekroczeñ ustanowio-nych prawnie limitów, wydaj¹ siê zatem nie stanowiæ zagro¿enia toksykologicznego.

Zaprezentowana przez EFSA naukowa analiza sta³a siê podstaw¹ do wyznaczenia maksymalnych limitów (ML, maximum limit) zawartoœci kokcydiostatyków w paszach dla zwierz¹t innych ni¿ docelowe (tzw. non--target species) i w ¿ywnoœci pochodz¹cej od tych zwie-rz¹t. Limity te zosta³y wprowadzone Dyrektyw¹ Ko-misji 2009/8/WE (1) i Rozporz¹dzeniem KoKo-misji (WE) nr 124/2009 (5). Maksymalne limity zawartoœci kok-cydiostatyków w ¿ywnoœci pochodzenia zwierzêcego obowi¹zuj¹ od lipca 2009 roku i, zgodnie z zalecenia-mi Kozalecenia-misji Europejskiej i Wspólnotowego Laborato-rium Referencyjnego, zosta³y uwzglêdnione jako po-ziom dzia³ania w krajowym programie badañ kontrol-nych w Polsce w 2009 r. (14).

Maksymalne limity zawartoœci kokcydiostatyków w paszach dla zwierz¹t innych ni¿ docelowe Za³o¿eniem przyjêtych maksymalnych limitów za-wartoœci kokcydiostatyków w paszach by³ wniosek, ¿e pewien stopieñ zanieczyszczenia pasz jest niemo¿liwy do unikniêcia ze wzglêdów technologicznych i ekono-micznych. Dowodz¹ tego przeprowadzone wczeœniej badania, z których wynika, ¿e zanieczyszczenia pasz kokcydiostatykami, g³ównie nikarbazyn¹ (34, 37) i an-tybiotykami jonoforowymi (35, 36) zdarzaj¹ siê stosun-kowo czêsto. Dziêki zmianom w procesie

technologicz-nym udaje siê wprawdzie zmniejszyæ iloœæ zanieczysz-czonej paszy i stopieñ jej zanieczyszczenia, nie rozwi¹-zuj¹ one jednak ca³kowicie problemu przenoszenia kok-cydiostatyków do kolejnych partii produkowanej pa-szy (43).

Ustalono, ¿e zawartoœæ kokcydiostatyków w paszach dla zwierz¹t innych ni¿ docelowe nie powinna przekra-czaæ 1-3% najwy¿szego stê¿enia w paszy przeznaczo-nej dla zwierz¹t docelowych. Poziom 1% przyjêto dla pasz typu finiszer, pasz dla zwierz¹t dostarczaj¹cych ¿ywnoœci w sposób ci¹g³y (kur niosek i zwierz¹t mlecz-nych) oraz pasz dla gatunków uznanych za wra¿liwe na dzia³anie toksyczne (np. zwierz¹t koniowatych w przypadku antybiotyków jonoforowych). We wszyst-kich pozosta³ych rodzajach pasz dla zwierz¹t innych ni¿ docelowe dopuszczono obecnoœæ kokcydiostatyków na poziomie 3% najwy¿szego zarejestrowanego stê¿e-nia (tab. 1).

Powy¿sze limity zawartoœci kokcydiostatyków w pa-szach dla zwierz¹t innych ni¿ docelowe s¹ efektem arbitralnego oszacowania mo¿liwego stopnia zanie-czyszczenia pasz. Wartoœci ML by³y ni¿sze od limitów ustalonych na podstawie oceny ryzyka i powi¹zanych z akceptowalnym dziennym pobraniem (ADCL – ADI--Derived Carryover Level) (41), co potwierdza, ¿e wpro-wadzone do prawodawstwa wspólnotowego maksymal-ne limity zawartoœci kokcydiostatyków zapewniaj¹ bez-pieczeñstwo stosowanych pasz.

Maksymalne limity zawartoœci kokcydiostatyków w tkankach zwierz¹t

Konsekwencj¹ ustalenia limitów zanieczyszczeñ krzy¿owych pasz by³o wprowadzenie maksymalnych limitów zawartoœci kokcydiostatyków w ¿ywnoœci po-chodzenia zwierzêcego. Poziomy takie ustalono dla tkanek zwierz¹t innych ni¿ docelowe oraz produktów

Tab. 1. Dopuszczalne stê¿enia kokcydiostatyków w paszach w krajach Wspólnoty Europej-skiej – deklarowana zawartoœæ w paszach dla zwierz¹t docelowych (15) oraz maksymalne limity (ML) w paszach dla zwierz¹t innych ni¿ docelowe (1)

k y t a t s o i d y c k o K æ œ o tr a w a z a n a w o r a l k e D t ¹ z r e i w z a l d y z s a p w i k n u t a g e n ¿ ó r( h c y w o l e c o d )t ¹ z r e i w z e ir o g e t a k i æ œ o tr a w a z a n l a m y s k a M z a r o r e z s i n if u p y t h c a z s a p w h c y w il ¿ a r w w ó k n u t a g a l d o g e z s ¿ y w j a n % 1 ( k e s o i n r u k i ) a i n e ¿ ê t s o g e n a w o r a l k e d æ œ o tr a w a z a n l a m y s k a M a l d h c a z s a p h c y ³ a t s o z o p w e w o l e c o d ¿i n h c y n n i t ¹ z r e i w z o g e z s ¿ y w j a n % 3 ( ) a i n e ¿ ê t s o g e n a w o r a l k e d t a n i w k o k e D 20-40mg/kg 0,40mg/kg 1,20mg/kg li r u z a l k i D 1-1mg/kg 0,01mg/kg 0,03mg/kg n o n i g u f o l a H 2-3mg/kg 0,03mg/kg 0,09mg/kg d y c o l a z a L 75-125mg/kg 1,25mg/kg 3,75mg/kg a n y c y m a r u d a M 5-5mg/kg 0,05mg/kg 0,15mg/kg a n y z n e n o M 60-125mg/kg 1,25mg/kg 3,75mg/kg a n y z a r a N 40-70mg/kg 0,70mg/kg 2,10mg/kg a n y z a b r a k i N 40-50mg/kg 0,50mg/kg 1,50mg/kg a n y d i n e b o R 30-66mg/kg 0,70mg/kg 2,10mg/kg a n y c y m o n il a S 20-70mg/kg 0,70mg/kg 2,10mg/kg a n y c y m a r u d m e S 20-25mg/kg 0,25mg/kg 0,75mg/kg

pochodzenia zwierzêcego (jaja, mleko). Podstaw¹ wyznaczenia wartoœci ML by³o ustalenie, na podstawie danych z badañ przedautoryzacyjnych i piœmiennictwa na-ukowego, w jakim stopniu poszczególne kokcydiostatyki przechodz¹ do tkanek i produktów ¿ywnoœciowych w wyniku spo¿ywania przez zwierzêta zanieczysz-czonej paszy.

Ustalone ML dla w¹trób zwierz¹t innych ni¿ docelowe (tab. 2) dla czêœci kokcydio-statyków s¹ zbli¿one do wartoœci ustalo-nych wczeœniej MRL w w¹trobach zwie-rz¹t docelowych. W przypadku antybioty-ków jonoforowych przy ustalaniu ML uwzglêdniono ustanowione wczeœniej naj-wy¿sze dopuszczalne pozosta³oœci u gatun-ków docelowych tak, aby zwiêkszyæ bez-pieczeñstwo konsumenta, zgodnie z za³o-¿eniami nowego rozporz¹dzenia dotycz¹-cego pozosta³oœci leków weterynaryjnych (31).

W przypadku mniej toksycznych kokcy-diostatyków chemicznych mo¿na natomiast zauwa¿yæ bardzo wyraŸne ró¿nice pomiê-dzy wczeœniej stosowanymi i obecnie wprowadzanymi limitami, bêd¹ce konsek-wencj¹ ró¿nych metodologii ustalania war-toœci MRL i ML. Dla przyk³adu, dekokwi-nat i diklazuril s¹ stosunkowo ma³o tok-syczne (ADI, odpowiednio, 75 µg/kg m.c. i 29 µg/kg m.c.), co skutkuje bardzo

wyso-kimi wartoœciami MRL lub wrêcz brakiem potrzeby ich ustalania. Z kolei, zgodnie z przeprowadzonymi bada-niami, pozosta³oœci tych kokcydiostatyków w ¿ywnoœ-ci po podaniu ich z pasz¹ s¹ doœæ niskie, z czego wyni-kaj¹ niskie wartoœci ML.

Maksymalne limity zawartoœci kokcydiostatyków w jajach i mleku

Wprowadzenie ML by³o szczególnie wa¿ne w przy-padku jaj, w których kokcydiostatyki stwierdza siê doœæ czêsto (34, 39), a dotychczas jedynie dla lazalocydu wyznaczona by³a wartoœæ MRL. W Polsce w latach 2007-2008 (42) stwierdzono przekroczenia w 5,2% pró-bek jaj. Jak wynika³o z przeprowadzonych nastêpnie postêpowañ wyjaœniaj¹cych, przekroczenia te mia³y czêsto zwi¹zek z podawaniem kurom nioskom zanie-czyszczonej paszy (44).

W przypadku wiêkszoœci kokcydiostatyków ustalo-ne maksymalustalo-ne limity w jajach i mleku s¹ bardzo nis-kie. Podawane z pasz¹ antybiotyki jonoforowe ze wzglê-du na swoje w³aœciwoœci farmakokinetyczne w ma³ym stopniu przechodz¹ do jaj (43). Ich przeciwieñstwo sta-nowi wysoce lipofilna, odk³adaj¹ca siê w ¿ó³tkach jaj nikarbazyna (33, 40), dlatego ustalony dla niej limit pozosta³oœci jest najwy¿szy ze wszystkich kokcydio-statyków.

Badania dotycz¹ce zawartoœci kokcydiostatyków w mleku po ich podaniu z pasz¹ krowom przeprowa-dzono dotychczas jedynie dla lazalocydu i monenzyny. Z tego wzglêdu przy wyznaczaniu maksymalnych

li-Tab. 2. Wartoœci MRL i ML (5) dla kokcydiostatyków w tkankach zwierz¹t obowi¹zuj¹ce w krajach WE ti l a n A W¹rtoba Miêœnie L R M ML MRL ML ) 7 ( t a n i w k o k e D ₍b_be_ydzp_³oie_,c_oz_wne_ce*₎ 20µg/kg** _(bb_ye_dz_³p_oi_,ec_oz_wn_ce_e) 20µg/kg** ) 2 1 , 1 1 , 4 ( li r u z a l k i D e n z c e i p z e b ) e i n i w œ , o ³ d y b ( g k / g µ 0 0 5 1 )i k y d n i , a t ê z c r u k ( g k / g µ 0 0 5 2 )i k il ó r k ( g k / g µ 0 4 e n z c e i p z e b ) e i n i w œ , o ³ d y b ( g k / g µ 0 0 5 )i k y d n i , a t ê z c r u k ( g k / g µ 0 5 1 )i k il ó r k ( * * g k / g µ 5 ) 8 ( n o n i g u f o l a H 30µg/kg(byd³o) 30µg/kg 10µg/kg(byd³o) 3µg/kg** ) 6 ( d y c o l a z a L 100µg/kg(drób) 50µg/kg 20µg/kg(drób) 5µg/kg** a n y c y m a r u d a M – 2µg/kg** – 2µg/kg** ) 6 , 3 ( a n y z n e n o M g k / g µ 8 )i k y d n i , a t ê z c r u k ( g k / g µ 0 3 ) o ³ d y b ( g k / g µ 8 , a t ê z c r u k ( g k / g µ 8 )i k y d n i g k / g µ 2 ) o ³ d y b ( * * g k / g µ 2 ) 0 1 ( a n y z a r a N ₍5_k0_urµ_czg_ê/k_tag₎ 50µg/kg ₍5_k0_urµ_cg_zê/k_tag₎ 5µg/kg** ) 6 1 ( a n y z a b r a k i N 2_(k0_u0_rcµ_zg_ê/_tk_ag₎ 100µg/kg 2_(k0_u0_rcµ_zg_ê/_tk_ag₎ 25µg/kg** ) 2 ( a n y d i n e b o R 8(k0u0rcµzgê/tkag) )i k y d n i( g k / g µ 0 0 4 50µg/kg g k / g µ 0 0 2 )i k y d n i , a t ê z c r u k ( 5µg/kg** ) 9 ( a n y c y m o n il a S _(k5_urµ_cg_z/_êk_tg_a) 5µg/kg _(k5_uµ_rcg_z/_êk_tg_a) 2µg/kg** a n y c y m a r u d m e S – 2µg/kg** – 2µg/kg**

Objaœnienia: * – zwi¹zki bezpieczne, dla których nie ma potrzeby wyznaczania wartoœci MRL (31); ** – okreœlone ogólnie jako (inna) ¿ywnoœæ pochodzenia zwierzêcego

Tab. 3. Wartoœci MRL (6) i ML (4) dla kokcydiostatyków w ¿ywnoœci pochodzenia zwierzêcego obowi¹zuj¹ce w krajach WE

Objaœnienie: * – okreœlone ogólnie jako (inna) ¿ywnoœæ pocho-dzenia zwierzêcego ti l a n A Jaja Mleko L R M ML MRL ML t a n i w k o k e D – 20µg/kg* – 20µg/kg* li r u z a l k i D – 2µg/kg – 5µg/kg* n o n i g u f o l a H – 6µg/kg – 1µg/kg d y c o l a z a L 150µg/kg – – 1µg/kg a n y c y m a r u d a M – 2µg/kg* – 2µg/kg* a n y z n e n o M – 2µg/kg* 2µg/kg – a n y z a r a N – 2µg/kg 1µg/kg a n y z a b r a k i N – 100µg/kg – 5µg/kg a n y d i n e b o R – 25µg/kg – 5µg/kg* a n y c y m o n il a S – 3µg/kg 2µg/kg* a n y c y m a r u d m e S – 2µg/kg* – 2µg/kg*

mitów w mleku dla pozosta³ych kokcydiostatyków uwzglêdniono wyniki badañ dotycz¹ce innych tkanek (g³ównie t³uszczu) i zastosowano zasadê zwiêkszonej ostro¿noœci ze wzglêdu na du¿e spo¿ycie mleka przez dzieci (13).

Konsekwencje wprowadzenia nowych regulacji prawnych w zakresie kokcydiostatyków Ustalenie maksymalnych limitów zawartoœci kokcy-diostatyków by³o konieczne ze wzglêdu na powszech-noœæ ich stosowania, czêst¹ obecpowszech-noœæ w ¿ywnoœci po-chodzenia zwierzêcego i problemy w interpretacji wy-ników badañ kontrolnych w poszczególnych krajach cz³onkowskich. Wydaje siê jednak, ¿e nie wszystkie za-proponowane limity uwzglêdniaj¹ rzeczywiste zagro-¿enie toksykologiczne.

Dla niektórych kokcydiostatyków wprowadzone ML, zarówno w jajach, jak i w w¹trobie, s¹ bardzo niskie – zbli¿one do limitów obowi¹zuj¹cych dla substancji nie-dozwolonych do stosowania u zwierz¹t dostarczaj¹cych ¿ywnoœci. Zapewnia to wysoki poziom ochrony kon-sumenta, jednak pozostawia w¹tpliwoœæ, czy celowe jest oznaczanie tych zwi¹zków na poziomie tak niskich stê-¿eñ i podejmowanie decyzji administracyjnych w przy-padku stwierdzenia ich przekroczeñ. To pytanie wyda-je siê szczególnie istotne w przypadku zwi¹zków o udo-wodnionej niskiej toksycznoœci, jak dekokwinat i di-klazuril.

Nierozwi¹zanym w dalszym ci¹gu problemem wy-daje siê brak wystarczaj¹cych danych pozwalaj¹cych okreœliæ pozosta³oœci, jakie mog¹ wyst¹piæ w ¿ywnoœci pochodzenia zwierzêcego przy zachowanych dozwo-lonych poziomach zanieczyszczeñ paszy. Istnieje ryzy-ko, ¿e podlegaj¹ca kontroli i zgodna z wymaganiami pasza mo¿e powodowaæ niezgodne z prawem pozosta-³oœci, a g³ówny ciê¿ar odpowiedzialnoœci za przekro-czenia ML spoczywaæ bêdzie na hodowcach.

W szacowaniu wartoœci ML zastosowano bowiem ekstrapolacjê wyników z badañ dotycz¹cych czêsto znacznie wy¿szych stê¿eñ kokcydiostatyków, odpowia-daj¹cych deklarowanym stê¿eniom w paszach dla zwie-rz¹t docelowych (tab. 1). Poza tym, badania zanikania pozosta³oœci przeprowadzono nie dla wszystkich gatun-ków, dlatego ekstrapolacja objê³a tak¿e ró¿nice miêdzy-gatunkowe, mog¹ce mieæ ogromne znaczenie dla pro-cesów farmakokinetycznych. Na przyk³ad, dla madu-ramycyny i semdumadu-ramycyny wartoœci ML oszacowano na podstawie ich zanikania w tkankach drobiu – jedy-nego gatunku, dla którego dostêpne by³y wyniki badañ (13). Wydaje siê wiêc, ¿e b³¹d pope³niony przy takim sposobie postêpowania mo¿e byæ znacz¹cy.

Dodatkowo, w wyniku wprowadzenia ML dla wszyst-kich kokcydiostatyków dla niektórych z nich (madura-mycyna, semdura(madura-mycyna, halofuginon) istniej¹ pozio-my dopuszczalne dla gatunków innych ni¿ docelowe, brak jest natomiast wartoœci MRL dla gatunków wy-mienionych w autoryzacji. Teoretycznie wiêc, mimo wiêkszego prawdopodobieñstwa wyst¹pienia

pozosta-³oœci w ¿ywnoœci pochodz¹cej od gatunków docelo-wych, ka¿da stwierdzona pozosta³oœæ powinna byæ trak-towana jak wynik niezgodny. Ta luka w prawie doty-cz¹cym pozosta³oœci kokcydiostatyków powinna byæ jak najszybciej usuniêta.

Do nowych unormowañ prawnych musz¹ siê dosto-sowaæ nie tylko wytwórcy pasz, ale tak¿e laboratoria zajmuj¹ce siê urzêdow¹ kontrol¹ pasz i ¿ywnoœci. W programach badañ kontrolnych pozosta³oœci kokcy-diostatyków w ¿ywnoœci pochodzenia zwierzêcego w wiêkszoœci krajów Wspólnoty Europejskiej, w tym w Polsce, wykorzystywana jest obecnie technika spek-trometrii mas, pozwalaj¹ca oznaczyæ szerokie spektrum analitów w bardzo niskich stê¿eniach. Z drugiej strony, urzêdowa kontrola pasz budzi zastrze¿enia zarówno ze wzglêdu na zakres badañ, jak i stosowane metody. Usta-lone ML w paszach wymuszaj¹ stosowanie metod o od-powiednich poziomach oznaczalnoœci. Tak wysokie wymagania w zakresie czu³oœci stosowanych metod spe³nia wprawdzie technika spektrometrii mas, jednak nawet metody wykorzystuj¹ce tê technikê (38, 46) nie pozwalaj¹ na oznaczenie ca³ego spektrum stosowanych kokcydiostatyków. Dlatego w najbli¿szym czasie ko-nieczne bêdzie opracowanie, zwalidowanie i wdro¿e-nie nowych metod analizy kokcydiostatyków, pozwa-laj¹cych na wiarygodn¹ kontrolê ich obecnoœci w pa-szach na poziomie wymaganym przez prawodawstwo wspólnotowe. Byæ mo¿e miêdzy innymi z powodu bra-ku dostêpnych wiarygodnych metod oznaczania kok-cydiostatyków maksymalne limity zanieczyszczeñ krzy-¿owych w paszach zosta³y opublikowane w postaci dy-rektywy, co daje poszczególnym pañstwom cz³onkow-skim czas na implementacjê nowego prawodawstwa.

Podsumowanie

Przedstawione nowe uregulowania prawne s¹ pierw-sz¹ w krajach Wspólnoty prób¹ ca³oœciowego rozwi¹-zania problemu bezpiecznego stosowania kokcydiosta-tyków w weterynarii i ochrony konsumentów przed negatywnymi skutkami ich pozosta³oœci w ¿ywnoœci pochodzenia zwierzêcego.

Wprowadzenie maksymalnych limitów zawartoœci kokcydiostatyków w ¿ywnoœci pochodzenia zwierzê-cego zapewnia wysoki stopieñ ochrony bezpieczeñstwa konsumenta i umo¿liwia jednolit¹ interpretacjê wyni-ków badañ kontrolnych we wszystkich krajach cz³on-kowskich. Z drugiej strony, brak wystarczaj¹cych ba-dañ i zastosowana przy ustalaniu wartoœci ML metoda ekstrapolacji stwarza ryzyko wyst¹pienia pozosta³oœci w ¿ywnoœci nawet po podaniu zwierzêtom paszy, w któ-rej wartoœci ML nie zosta³y przekroczone. W zwi¹zku z tym odpowiedzialnoœæ i konsekwencje prawne praw-dopodobnie wci¹¿ spoczywaæ bêd¹ na hodowcach, nie zaœ na wytwórcach pasz.

Piœmiennictwo

1.Anon.: Commission Directive 2009/8/EC of 10 February 2009 amending Annex I to Directive 2002/32/EC of the European Parliament and of the

Coun-cil as regards maximum levels of unavoidable carry-over of coccidiostats or histomonostats in nontarget feed. OJ L 2009, 40, 19-25.

2.Anon.: Commission Regulation (EC) No 101/2009 of 3 February 2009 amen-ding Regulation (EC) No 1800/2004 as regards the terms of the authorisation of the feed additive Cycostat 66G. OJ L 2009, 34, 5-7.

3.Anon.: Commission Regulation (EC) No 108/2007 of 5 February 2007 amen-ding Regulation (EC) No 1356/2004 as regards the conditions for authorization of the feed additive Elancoban, belonging to the group of coccidiostats and other medicinal substances. OJ L 2007, 31, 4-5.

4.Anon.: Commission Regulation (EC) No 1101/2004 of 10 June 2004 amending Annexes I and II to Council Regulation (EEC) No 2377/90 laying down a Com-munity procedure for the establishment of maximum residue limits of veterina-ry medicinal products in foodstuffs of animal origin. OJ L 2004, 211, 3-5. 5.Anon.: Commission Regulation (EC) No 124/2009 of 10 February 2009 setting

maximum levels for the presence of coccidiostats or histomonostats in food resulting from the unavoidable carry-over of these substances in non-target feed. OJ L 2009, 40, 7-11.

6.Anon.: Commission Regulation (EC) No 1353/2007 of 20 November 2007 amen-ding Annex I to Council Regulation (EEC) No 2377/90 laying down a Commu-nity procedure for the establishment of maximum residue limits of veterinary medicinal products in foodstuffs of animal origin, as regards Monensin, Lasalo-cid and Tylvalosin. OJ L 2007, 303, 6-8.

7.Anon.: Commission Regulation (EC) No 2338/2000 of 20 October 2000 amen-ding Annexes I, II and III to Council Regulation (EEC) No 2377/90 laying down a Community procedure for the establishment of maximum residue limits of veterinary medicinal products in foodstuffs of animal origin. OJ L 2000, 269, 21-27.

8.Anon.: Commission Regulation (EC) No 2908/2000 of 29 December 2000 amen-ding Annexes I and II to Council Regulation (EEC) No 2377/90 laying down a Community procedure for the establishment of maximum residue limits of veterinary medicinal products in foodstuffs of animal origin. OJ L 2000, 336, 72-74.

9.Anon.: Commission Regulation (EC) No 496/2007 of 4 May 2007 amending Regulation (EC) No 600/2005 as regards the introduction of a maximum resi-due limit for the feed additive „Salinomax 120G”, belonging to the group of coccidiostats and other medicinal substances. OJ L 2007, 117, 9-10. 10.Anon.: Commission Regulation (EC) No 545/2006 of 31 March 2006 amending

Regulation (EC) 1464/2004 as regards the conditions for authorization of the feed additive „Monteban”, belonging to the group of coccidiostats and other medicinal substances. OJ L 2006, 94, 26-27.

11.Anon.: Commission Regulation (EC) No 971/2008 of 3 October 2008 concer-ning a new use of a coccidiostat as additive in feedingstuffs. OJ L 2008, 265, 3-5. 12.Anon.: Commission Regulation (EC) No 976/2008 of 6 October 2008 amen-ding Regulations (EC) No 2430/1999, (EC) No 418/2001 and (EC) No 162/ 2003 as regards the terms of the authorisation of the feed additive „Clinacox”, belonging to the group of coccidiostats and other medicinal substances. OJ L 2008, 266, 3-6.

13.Anon.: Informative document providing background information on the deriva-tion of maximum levels in food of animal origin of non-target species. EFSA 2008.

14.Anon.: Krajowy Program Badañ Kontrolnych Obecnoœci Substancji Niedozwo-lonych oraz Pozosta³oœci Chemicznych, Biologicznych i Produktów Leczniczych u Zwierz¹t i w ¯ywnoœci Pochodzenia Zwierzêcego. Warszawa 2009. 15.Anon.: List of the authorised additives in feedingstuffs published in application

of Article 9t (b) of Council Directive 70/524/EEC concerning additives in feedingstuffs. OJ C 2004, 50, 1-143.

16.Anon.: Nicarbazin, [w:] Evaluation of certain veterinary drug residues in food. 50th _{Report of The Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives. WHO}

Technical Report series 888. Genewa 1999, s. 66-72.

17.Anon.: Opinion of the Scientific Panel on Contaminants in the Food Chain on a request from the European Commission on cross-contamination of non-target feedingstuffs by decoquinate authorised for use as a feed additive. The EFSA Journal 2008, 656, 1-26.

18.Anon.: Opinion of the Scientific Panel on Contaminants in the Food Chain on a request from the European Commission on cross-contamination of non-target feedingstuffs by diclazuril authorised for use as a feed additive. The EFSA Jour-nal 2008, 716, 1-31.

19.Anon.: Opinion of the Scientific Panel on Contaminants in the Food chain on a request from the European Commission on cross-contamination of non-target feedingstuffs by halofuginone hydrobromide authorised for use as a feed additi-ve. The EFSA Journal 2008, 657, 1-31.

20.Anon.: Opinion of the Scientific Panel on Contaminants in the Food Chain on a request from the European Commission on cross-contamination of non-target feedingstuffs by lasalocid authorised for use as a feed additive. The EFSA Jour-nal 2007, 553, 1-46.

21.Anon.: Opinion of the Scientific Panel on Contaminants in the Food Chain on a request from the European Commission on cross-contamination of non-target feedingstuffs by maduramicin authorised for use as a feed additive. The EFSA Journal 2008, 594, 1-30.

22.Anon.: Opinion of the Scientific Panel on Contaminants in the Food Chain on a request from the European Commission on cross-contamination of non-target feedingstuffs by monensin authorised for use as a feed additive. The EFSA Journal 2008, 592, 1-40.

23.Anon.: Opinion of the Scientific Panel on Contaminants in the Food Chain on a request from the European Commission on cross-contamination of non-target

feedingstuffs by narasin authorised for use as a feed additive. The EFSA Jour-nal 2007, 552, 1-35.

24.Anon.: Opinion of the Scientific Panel on Contaminants in the Food Chain on a request from the European Commission on cross-contamination of non-target feedingstuffs by nicarbazin authorised for use as a feed additive. The EFSA Journal 2008, 690, 1-34.

25.Anon.: Opinion of the Scientific Panel on Contaminants in the Food Chain on a request from the European Commission on cross-contamination of non-target feedingstuffs by robenidine authorised for use as a feed additive. The EFSA Journal 2008, 655, 1-29.

26.Anon.: Opinion of the Scientific Panel on Contaminants in the Food Chain on a request from the European Commission on cross-contamination of non-target feedingstuffs by salinomycin authorised for use as a feed additive. The EFSA Journal 2008, 591, 1-38.

27.Anon.: Opinion of the Scientific Panel on Contaminants in the Food Chain on a request from the European Commission on cross-contamination of non-target feedingstuffs by semduramicin authorised for use as a feed additive. The EFSA Journal 2008, 593, 1-27.

28.Anon.: Regulation (EC) No 1831/2003 of the European Parliament and of the Council of 22 September 2003 on additives for use in animal nutrition. OJ L 268, 29-43.

29.Anon.: Report for 2006 on the results of residue monitoring in food of animal origin in the Member States. SANCO/1313/2008.

30.Anon.: Report for 2007 on the results of residue monitoring in food of animal origin in the Member States. SANCO/3269/2008.

31.Anon.: Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 470/2009 z dnia 6 maja 2009 r. ustanawiaj¹ce wspólnotowe procedury okreœlania maksy-malnych limitów pozosta³oœci substancji farmakologicznie czynnych w œrod-kach spo¿ywczych pochodzenia zwierzêcego oraz uchylaj¹ce Rozporz¹dzenie Rady (EWG) nr 2377/90 oraz zmieniaj¹ce Dyrektywê 2001/82/WE Parlamentu Europejskiego i Rady i Rozporz¹dzenie (WE) nr 726/2004 Parlamentu Euro-pejskiego i Rady. Dz. U. L 2009, 152, 11-22.

32.Anon.: Sprawozdanie Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego w sprawie stosowania kokcydiostatyków i histomonostatyków jako dodatków paszowych. COM (2008) 233. Bruksela 2008.

33.Cannavan A., Ball G., Keneddy D. G.: Nicarbazin contamination in feeds as a cause of residues in eggs. Food Addit Contam 2000, 17, 829-836.

34.Danaher M., Campbell K., O’Keeffe M., Capurro E., Kennedy D. G., Elliott C. T.: Survey of the anticoccidial feed additive nicarbazin (as dinitrocarbanilide resi-dues) in poultry and eggs. Food Addit Contam 2008, 25, 32-40.

35.Kennedy D. G., Blanchflower W. J., Hughes P. J., McCaughey W. J.: The inci-dence and cause of lasalocid residues in eggs in Northern Ireland. Food Addit Contam 1996, 13, 787-794.

36.Kennedy D. G., Smyth W. G., Hewitt S. A., McEvoy J. D. G.: Monensin carry-over into unmedicated broiler feeds. Analyst 1998, 123, 2529-2533. 37.McEvoy J. D. G., Smyth W. G., Kennedy D. G.: Contamination of animal

feedingstuffs with nicarbazin: investigations in a feed mill. Food Addit Contam 2003, 20, 136-140.

38.Mortier L., Daeseleire E., Van Peteghem C.: Liquid chromatographic tandem mass spectrometric determination of five coccidiostats in poultry eggs and feed. J. Chromatogr. B 2005, 820, 261-270.

39.Mortier L., Huet A. C., Charlier C., Daeseleire E., Delahaut P., Peteghem C. van: Incidence of residues of nine anticoccidials in eggs. Food Addit Contam 2005, 22, 1120-1125.

40.Mortier L., Huet A. C., Daeseleire E., Huyghebaert G., Fodey T., Elliott C., Delahaut P., Peteghem C. van: Deposition and depletion of five anticoccidials in eggs. J. Agric. Food Chem. 2005, 53, 7142-7149.

41.Nestmann E. R., Lynch B. S.: Method for calculating ADI-derived guidance for drug carryover levels in medicated feeds. Reg. Toxicol. Pharmacol. 2007, 47, 232-239.

42.Olejnik M.: Badania nad pozosta³oœciami kokcydiostatyków w tkankach zwie-rz¹t i jajach. Rozprawa doktorska. Pañstwowy Instytut Weterynaryjny, Pu³awy 2008.

43.Olejnik M., Szprengier-Juszkiewicz T.: Pozosta³oœci kokcydiostatyków w tkan-kach drobiu i jajach. Medycyna Wet. 2007, 63, 1539-1545.

44.Olejnik M., Szprengier-Juszkiewicz T., Kozak A., Wiœniewska-Dmytrow H., Jedziniak P., ¯mudzki J.: Wnioski z realizacji Krajowego Programu Badañ Kon-trolnych w zakresie pozosta³oœci kokcydiostatyków w ¿ywnoœci pochodzenia zwierzêcego w latach 2003-2007, [w:] Kwiatek K. (red.): Bezpieczeñstwo pasz dla bezpieczeñstwa ¿ywnoœci. Pu³awy 2007, 148-151.

45.Szprengier-Juszkiewicz T.: Pozosta³oœci kokcydiostatyków w ¿ywnoœci zwie-rzêcego pochodzenia. Medycyna Wet 1999, 55, 356-361.

46.Vincent U., Chedin M., Yasar S., von Holst C.: Determination of ionophore coccidiostats in feedingstuffs by liquid chromatography-tandem mass spectro-metry. Part I. Application to targeted feed. J. Pharm. Biomed. Anal. 2008, 47, 750-757.

47.¯mudzki J.: Substancje niepo¿¹dane w paszach – ocena zagro¿eñ, [w:] Kwia-tek K. (red.): Bezpieczeñstwo pasz dla bezpieczeñstwa ¿ywnoœci. Pu³awy 2007, s. 10-16.

48.¯mudzki J., Niewiadowska A., Wojtoñ B.: Weterynaryjny krajowy program badañ kontrolnych pozosta³oœci w tkankach zwierz¹t i ¿ywnoœci pochodzenia zwierzêcego. Medycyna Wet. 2005, 61, 649-653.

Adres autora: dr Ma³gorzata Olejnik, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: malgorzata.olejnik@piwet.pulawy.pl