Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 63 (7), 854-857, 2007

Medycyna Wet. 2007, 63 (7) 854

Praca oryginalna Original paper

Za najbardziej po¿¹dany ze wzglêdów ekonomicz-nych przyjmuje siê okres u¿ytkowania krów obejmu-j¹cy 6-7 laktacji, czyli 8,5-9,5 lat. D³ugowiecznoœæ okreœlana jest w dniach d³ugoœci ¿ycia i w praktyce jest œciœle powi¹zana z informacjami dotycz¹cymi bra-kowania zwierz¹t (5). Cechami funkcjonalnymi, któ-re wp³ywaj¹ bezpoœktó-rednio na d³ugoœæ ¿ycia poprzez ogóln¹ poprawê zdrowotnoœci krów mlecznych, s¹ miêdzy innymi: p³odnoœæ, przebieg ocielenia, ³atwoœæ doju, liczba komórek somatycznych, stan zdrowotny wymion oraz podatnoœæ na choroby metaboliczne i choroby koñczyn (1, 7).

Celem badañ by³o okreœlenie struktury d³ugowiecz-noœci w stadzie ZZD IZ Paw³owice w okresie 98 lat oraz analiza zale¿noœci pomiêdzy d³ugoœci¹ ¿ycia i przyczynami wybrakowania a wydajnoœci¹ mleka, t³uszczu i bia³ka w laktacji ¿yciowej.

Materia³ i metody

Baza danych sk³ada³a siê z informacji rodowodowych oraz danych wydajnoœciowych odnoœnie do 6454 krów, u¿ytkowanych w latach 1909-2006 w ZZD IZ Paw³owice. Krowy pochodzi³y po 475 ojcach oraz nale¿a³y do 305 ro-dzin. Populacjê podzielono na klasy w zale¿noœci od roku urodzenia, poziomu udzia³u genów hf, wieku pierwszego wycielenia, wielkoœci wspó³czynnika inbredu, wydajnoœci mlecznej oraz pokolenia. Pokolenia wyznaczono na pod-stawie najliczniejszych rodzin, których za³o¿ycielki uro-dzone w tym samym okresie uznawano za jedno pokole-nie. Okreœlono 20 grup pokoleniowych, do których nale¿a-³o 5791 krów.

Dane produkcyjne zawiera³y informacjê o wydajnoœci mleka, bia³ka i t³uszczu w trzech kolejnych laktacjach oraz wydajnoœci ¿yciowej. Dane odnoœnie do wydajnoœci mle-ka, t³uszczu i bia³ka poprawiono na dni doju, stosuj¹c po-prawkê regresyjn¹ (8).

Na podstawie d³ugoœci ¿ycia, wyra¿onej w miesi¹cach, dokonano podzia³u populacji na 9 klas d³ugoœci ¿ycia. Do pierwszej klasy zaliczono krowy od 18. do 36. miesi¹ca ¿ycia, w klasach od 2 do 8 ustalono d³ugoœæ przedzia³u kla-sowego na 12 miesiêcy, klasa dziewi¹ta obejmowa³a osob-niki w wieku powy¿ej 132 miesiêcy ¿ycia.

Wp³yw poszczególnych czynników na d³ugoœæ ¿ycia badano przy pomocy wielokierunkowej analizy wariancji. Zale¿noœæ pomiêdzy d³ugoœci¹ ¿ycia a cechami wydajnoœ-ci okreœlono przy pomocy wspó³czynnika korelacji Pear-sona. Wielkoœæ wspó³czynnika odziedziczalnoœci d³ugoœci ¿ycia oszacowano przy pomocy programu DF REML z wy-korzystaniem modelu:

Y_ijklmnopq = A_i + S_j + D_k + YS_l + B_m + FC_n + N_m + I_o + + M_p + e_ijklmnopq

gdzie: A_i – numer i-tej krowy, S_j – nr j-tego ojca, D_k – nr k-tej matki, YS_l – efekt l-tego roku i sezonu wycielenia, B_m – rasa (efekt udzia³u genów rasy hf), FC_n – wiek I-go wycielenia, N_m – nr pokolenia, I_o – efekt wspó³czynnika inbredu, M_p – ¿yciowa wydajnoœæ mleka (kg), e_ijklmnopq – losowy efekt b³êdu.

Wyniki i omówienie

W tab. 1 przedstawiono œredni¹ d³ugoœæ ¿ycia we-wn¹trz poszczególnych klas prze¿ywalnoœci, wyra¿o-n¹ w dniach (D) i w miesi¹cach (M). Najliczniej

re-Prze¿ywalnoœæ krów w odniesieniu do d³ugoœci ¿ycia

i wartoœci cech u¿ytkowych

EWA A. VARISELLA, ANNA NIENARTOWICZ-ZDROJEWSKA, IRENEUSZ DYMARSKI*, ZBIGNIEW SOBEK, ANNA WOLC

Katedra Genetyki i Podstaw Hodowli Zwierz¹t Wydzia³u Hodowli i Biologii Zwierz¹t AR, ul. Wo³yñska 33, 60-637 Poznañ *Instytut Zootechniki w Krakowie. Zootechniczny Zak³ad Doœwiadczalny Paw³owice, ul. Miel¿yñskich 14, 64-122 Paw³owice

VarisellaE. A., Nienartowicz-Zdrojewska A., Dymarski I., Sobek Z., Wolc A.

Longevity with reference to lifespan and value of production traits Summary

The structure of longevity and relationships between lifespan, reasons of culling, milk yield for lifespan performance have been determined. A heritability factor of 0.126 was estimated. Changes of the longevity structure during course of 98 years were shown. Additionally, the tendency of lifespan to become shorter and, simultaneously, the increase of milk yield in the cow population were shown.

Medycyna Wet. 2007, 63 (7) 855

prezentowane by³y klasy: 3, 2, 4 i 5; blisko po³owê analizowanej popula-cji krów stanowi³y osobniki w wieku od 37 do 84 miesiêcy. Najmniej osob-ników brakowano w wieku powy¿ej 132 miesiêcy oraz w grupie 97-108, choæ kolejna klasa wiekowa 109-132 miesiêcy reprezentowana by³a w licz-nej grupie 560 osobników.

Na ryc. 1 zestawiono tendencje zmian d³ugoœci ¿ycia i wydajnoœci mleka w laktacji ¿yciowej, wyznaczo-ne na podstawie œrednich wartoœci d³ugoœci ¿ycia (w miesi¹cach) i œred-nich wydajnoœci mleka w laktacji ¿y-ciowej (w kilogramach) wewn¹trz kolejnych okresów dzia³alnoœci bada-nego stada krów mlecznych w Paw-³owicach. Wyznaczono nastêpuj¹ce okresy: pierwszy od 1909 do 1924, nastêpnie 14 okresów piêcioletnich oraz ostatni obejmuj¹cy lata 1995--2004. Zwiêkszenie d³ugoœci skraj-nych przedzia³ów klasowych spowo-dowane by³o mniejsz¹ liczb¹ obser-wacji.

Stwierdzono siln¹ tendencjê do ob-ni¿ania wieku brakowania krów na przestrzeni 98 lat. Na ryc. 1, przed-stawiaj¹cej œredni¹ d³ugoœæ ¿ycia krów w okreœlonych latach, widaæ niewielkie fluktuacje w porównaniu z wydajnoœci¹ ¿yciow¹. Widoczny jest gwa³towny spadek d³ugoœci

¿y-cia, od oko³o 118 miesiêcy w pocz¹tkowym okresie do poni¿ej 80 miesiêcy w czasie II wojny œwiatowej. Kolejny intensywny spadek odnotowano dla lat 1960--1970. Niewielkie tendencje wzrostowe ujawni³y siê w okresie powojennym oraz na przestrzeni lat: 1954--1960, 1974-1984.

Znacznie wy¿sze wahania dotyczy³y krzywej ¿ycio-wej wydajnoœci mleka. WyraŸny wzrost wydajnoœci ¿yciowej mleka odnotowano dla krów u¿ytkowanych w latach trzydziestych. Okres obejmuj¹cy II wojnê œwiatow¹ charakteryzowa³ siê gwa³townym spadkiem wydajnoœci, która osi¹gnê³o swój poprzedni poziom dopiero w po³owie lat szeœædziesi¹tych. Kolejny spa-dek wydajnoœci ¿yciowej charakteryzuje krowy u¿yt-kowane w latach siedemdziesi¹tych. W okresie nastêp-nych dziesiêciu lat nast¹pi³ wzrost wydajnoœci ¿ycio-wej, osi¹gaj¹c maksimum oko³o roku 1985. Wyzna-czenie liniowego trendu wydajnoœci ¿yciowej uwidocz-ni³o sta³¹ tendencjê wzrostow¹ wydajnoœci ¿yciowej mleka w okresie od 1906 do 2004 r. Nale¿y zauwa¿yæ, ¿e za³amania obu krzywych, wyznaczonych dla

d³u-a s a l K i c œ o g u ³ d a i c y ¿ æ œ o g u ³ D a i c y ¿ h c a c ¹ i s e i m w a b z c i L ij c a w r e s b o a i n d e r Œ ) D ( h c a i n d w ) M ( h c a c ¹ i s e i m w i e i n e l y h c d O e w o d r a d n a t s 1 18-36 1558 9₃7₂8_,,₀5₇7_MD 9₂1_,,₉8₉2_MD 2 37-48 1061 1₄2₂9_,9₅,₉08_MD 1₃0_,3₃,₈29_MD 3 49-60 1093 1₅6₄6_,0₄,₃04_MD 1₃0_,6₄,₈19_MD 4 61-72 1951 2₆0₆2_,6₄,₄64_MD 1₃0_,4₄,₁28_MD 5 73-84 1806 2₇3₈9_,1₄,₂75_MD 1₃0_,6₄,₈51_MD 6 85-96 1644 2₉7₀5_,2₂,₃30_MD 1₃0_,7₅,₂86_MD 7 97-108 1492 3₁1₀1₂2_,,₀4₈3_MD 1₃0_,4₄,₂05_MD 8 109-132 1560 3₁6₁3₉5_,,₂6₁3_MD 2₆0_,5₇,₃23_MD 9 >132 1289 4₁5₄2₈4_,,₃2₁8_MD 4₁1₃1_,,₅7₁9_MD Tab. 1. Klasy d³ugoœci ¿ycia wyra¿one w dniach i w miesi¹cach

Objaœnienie: D – dni; M – miesi¹ce

0 5000 10 000 15 000 20 000 25 000 30 000 35 000 40 000 45 000 50 000 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Klasy d³ugoœci ¿ycia

kg mleka 0 500 1000 1500 2000 2500 kg bia³ka it³uszczu

¿yciowa wydajnoœæ mleka ¿yciowa wydajnoœæ t³uszczu ¿yciowa wydajnoœæ bia³ka

Ryc. 2. ¯yciowa wydajnoœæ mleka, t³uszczu i bia³ka oszacowana wewn¹trz klas d³ugoœci ¿ycia 90 100 110 120 130 Miesi¹ce ¿ycia 1909-19241925-19291930-19341935-19391940-19441945-19491950-19541955-19591960-19641965-19691970-19741975-19791980-19841985-19891990-19941995-2004roczniki kg mleka 80 70 60 50 40 26 000 24 000 22 000 20 000 18 000 16 000 14 000 12 000 10 000 d³ugoœæ ¿ycia wydajnoœæ ¿yciowa trend liniowy d³ugoœci ¿ycia trend liniowy wydajnoœci ¿yciowej

Ryc. 1. Liniowe trendy fenotypowe œredniej d³ugoœci ¿ycia oraz œredniej wydaj-noœci ¿yciowej mleka

Medycyna Wet. 2007, 63 (7) 856

goœci ¿ycia i wydajnoœci mleka, s¹ analo-giczne, pomimo tendencyjnego wzrostu wartoœci na jednej, a spadku drugiej krzy-wej.

Ryc. 2 przedstawia œrednie ¿yciowe wy-dajnoœci mleka, t³uszczu i bia³ka krów z ko-lejnych grup wiekowych. Najwiêksz¹ ten-dencjê wzrostow¹ zaobserwowano dla wy-dajnoœci mleka, nastêpnie t³uszczu, a naj-ni¿sz¹ dla ¿yciowej wydajnoœci bia³ka.

W tab. 2 podano wartoœci wspó³czynni-ków korelacji Pearsona wraz z ich pozio-mami istotnoœci, oszacowane dla cech zwi¹-zanych z d³ugowiecznoœci¹: dni doju, d³u-goœci ¿ycia (wyra¿onej w dniach i w mie-si¹cach), roku urodzenia, klas dni ¿ycia i klas przyczyn brakowania oraz wydajnoœ-ci ¿ywydajnoœ-ciowej mleka, t³uszczu i bia³ka.

Korelacja pomiêdzy klas¹ wybrakowania a wydajnoœci¹ ¿yciow¹ bia³ka okaza³a siê nieistotna statystycznie. W pozosta³ych przypadkach zanotowano wysoce istotne za-le¿noœci. Niskie i ujemne wartoœci wspó³-czynników zanotowano dla korelacji feno-typowych pomiêdzy klasami wybrakowania i pozosta³ymi cechami.

Rok urodzenia by³ dodatnio oraz istotnie skorelowany z cechami wydajnoœci ¿ycio-wej, natomiast ujemnie z d³ugoœci¹ u¿ytko-wania i klas¹ wybrakou¿ytko-wania.

Wspó³czynnik odziedziczalnoœci d³u-goœci ¿ycia nie by³ wysoki i wyniós³ 0,126, przy b³êdzie standardowym wynosz¹cym 0,018. Wynik mieœci³ siê w zakresie danych piœmiennictwa (9, 10).

Na ryc. od 3 do 5 przedstawiono liniowe tendencje zmian d³ugoœci ¿ycia krów

prze-D D DZD DZM KDZ KW MZ TZ BZ UR D D 0,95 0,95 0,94 –0,11 0,89 0,86 0,71 –0,14 D Z D ** 0,99 0,98 –0,05 0,85 0,81 0,70 –0,22 M Z D ** ** 0,98 –0,05 0,85 0,81 0,70 –0,22 Z D K ** ** ** –0,05 0,84 0,81 0,81 –0,21 W K ** ** ** ** –0,11- –0,13- 0,02 –0,23 Z M ** ** ** ** ** 0,98 0,87 –0,17 Z T ** ** ** ** ** ** 0,87 –0,23 Z B ** ** ** ** n ** ** –0,28 R U ** ** ** ** ** ** ** **

Tab. 2. Wspó³czynniki korelacji Pearsona oszacowane dla analizowa-nych cech

Objaœnienia: DD – dni doju; DZD – d³ugoœæ ¿ycia w dniach; DZM – d³u-goœæ ¿ycia w miesi¹cach; KDZ – klasa d³ugoœci ¿ycia; KW – klasa wybra-kowania; MZ – ¿yciowa wydajnoœæ mleka (kg); TZ – ¿yciowa wydajnoœæ t³uszczu (kg); BZ – ¿yciowa wydajnoœæ bia³ka (kg); UR – klasa roku uro-dzenia; n – nieistotne; * – istotne p £ 0,05; ** – wysoce istotne p £ 0,01

¿ywaj¹cych do wieku okreœlonego klas¹ prze-¿ywalnoœci. Na ryc. 3 zaobserwowaæ mo¿na systematyczny wzrost liczby krów brakowa-nych jako osobniki m³ode (w klasach od 1 do 3). Na ryc. 4 uwidacznia siê niewielki spa-dek udzia³u procentowego osobników nale¿¹-cych do danej klasy prze¿ycia. Ryc. 5 przed-stawia drastyczny spadek udzia³u osobników z klas prze¿ywalnoœci charakteryzuj¹cych siê najd³u¿szym ¿yciem w badanym okresie.

Œrednia d³ugoœæ ¿ycia w analizowanym sta-dzie wynios³a 72,4 miesi¹ce (6 lat), przy czym na przestrzeni lat wykazywa³a tendencjê spad-kow¹. W porównaniu z wynikami Grabow-skiego i wsp. (2) œrednia d³ugoœæ ¿ycia krów w Paw³owicach (2535 dni) by³a zbli¿ona do odmiany angielskiej byd³a fryzyjskiego (2438 dni). Œrednia d³ugoœæ ¿ycia krów z badanego stada w ostatnim pó³wieczu wynios³a 70,3 miesi¹ca (2143 dni; 5,9 lat), co odpowiada

0 5 10 15 20 25 30 Udzia³ w procentach roczniki 1909-19241925-19291930-19341935-19391940-19441945-19491950-19541955-19591960-19641965-19691970-19741975-19791980-19841985-19891990-19941995-2004 Liniowy (1) Liniowy (2) Liniowy (3) 1 2 3 0 5 10 15 20 25 30 Udzia³ w procentach roczniki 1909-19241925-19291930-19341935-19391940-19441945-19491950-19541955-19591960-19641965-19691970-19741975-19791980-19841985-19891990-19941995-2004 Liniowy (4) Liniowy (5) Liniowy (6) 4 5 6

Ryc. 3. Liniowe trendy fenotypowe procentowego udzia³u klas 1 do 3 prze-¿ywalnoœci w latach urodzenia

Ryc. 4. Liniowe trendy fenotypowe procentowego udzia³u klas 4 do 6 prze-¿ywalnoœci w latach urodzenia

Medycyna Wet. 2007, 63 (7) 857

œredniej uzyskanej dla odmiany polskiej byd³a fryzyj-skiego – 2144 dni (2). W odniesieniu do cytowanego opracowania (2) œrednia wydajnoœæ ¿yciowa mleka i t³uszczu w populacji pow³owickiej jest znacz¹co wy¿-sza. Jedynie odmiana izraelskiego byd³a fryzyjskiego by³a zbli¿ona pod wzglêdem wydajnoœci (17,9 tys. kg mleka) do stada z Paw³owic. Taka ró¿nica œwiadczy, ¿e stado Paw³owickie od pocz¹tku swego powstania charakteryzowa³o siê wysok¹ wydajnoœci¹ mleka i t³uszczu w porównaniu do innych polskich stad, ta-kich jak populacja w Brwinowie (2), populacja krów województw po³udniowo-zachodniej Polski (11) oraz krów z terenu Dolnego Œl¹ska i Opolszczyzny (3). Œrednia wydajnoœæ mleka w oborze w Paw³owicach w latach dziewiêædziesi¹tych ubieg³ego stulecia wy-nosi³a 8028 kg mleka, 354 kg t³uszczu i 275 kg bia³-ka, co by³o wartoœci¹ zbli¿on¹ do danych piœmiennic-twa, odnosz¹cych siê do krów hf. Przyk³adowo, Pérez--Cabal i Alenda (4) dla krów hf ¿yj¹cych w Hiszpanii w analogicznym okresie uzyskali wydajnoœæ: 8689 kg mleka, 328 kg t³uszczu i 277 kg bia³ka. Wed³ug Volle-ma i Groen (10), korelacja fenotypowa pomiêdzy d³u-goœci¹ ¿ycia i liczb¹ dni doju by³a nieznacznie wy¿sza i wynosi³a 0,96. Porównuj¹c wyniki korelacji fenoty-powych pomiêdzy cechami produkcyjnymi otrzyma-nych przez Reklewskiego i wsp. (6), stwierdzono w paw³owickim stadzie œrednio ni¿sze o 0,1 wspó³-czynniki pomiêdzy liczb¹ dni doju, d³ugoœci¹ ¿ycia (0,93) a wydajnoœci¹ ¿yciow¹ mleka (0,71). Zale¿noœæ pomiêdzy cechami mlecznoœci tak¿e by³a wy¿sza w Paw-³owicach œrednio o 0,1 ni¿ w badaniach Reklewskie-go i wsp. (6). Vollema i Groen (10) równie¿ uzyskali nieco wy¿sze wartoœci wspó³czynników korelacji po-miêdzy d³ugoœci¹ ¿ycia i liczb¹ dni doju. Analizuj¹c wspó³czynniki korelacji uzyskane przez Wójcika i Czajê (11) stwierdzono ró¿nice w wynikach dla ko-relacji pomiêdzy przyczyn¹ brakowania a wydajnoœci¹ bia³ka. Vollema i Groen (9, 10) oszacowali wspó³czyn-niki odziedziczalnoœci d³ugoœci ¿ycia w zakresie od

0,035 do 0,136, co pokrywa siê z wartoœci¹ uzyskan¹ w niniejszych badaniach.

Podsumowanie

Stado IZ ZD w Paw³owicach, w porów-naniu z innymi krajowymi stadami charak-teryzuje siê wy¿sz¹ wydajnoœci¹ ¿yciow¹ krów, przy podobnej d³ugoœci ¿ycia. Na spa-dek d³ugoœci ¿ycia mia³a wp³yw przede wszystkim zmiana struktury prze¿ywal-noœci. Wiêcej krów jest brakowanych do wieku 60 miesiêcy, a mniej powy¿ej 97. miesi¹ca ¿ycia. Struktura krów brakowa-nych pomiêdzy 61. i 96. miesi¹cem ¿ycia nie uleg³a istotnej zmianie w okresie 98 lat.

Piœmiennictwo

1.Brzozowski P.: D³ugowiecznoœæ – najwa¿niejsza cecha funkcjonalna byd³a mlecznego. Przegl. Hod. 2003, 71, 8-10.

2.Grabowski R., Zdziarski K., Markiewicz-Grabowska H.: Wstêpne wyniki badañ nad wp³ywem czynników genetycznych i œrodowiskowych na d³ugo-wiecznoœæ byd³a fryzyjskiego. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 1994, 14, 57-65. 3.Pawlina E., Nowicki B., Hibner A., Kruszynski W.: D³ugoœæ u¿ytkowania

i wartoœæ cech u¿ytkowych wybrakowanych krów rasy czerwono-bia³ej. Zesz. Nauk. AR Wroc. Zoot. 1997, 42, 105-114.

4.Pérez-Cabal M. A., Alenda R.: Lifetime Profit as an individual trait and prediction of its breeding values in Spanish Holstein cows. J. Dairy Sci. 2003, 86, 4115-4122.

5.Piech M.: Struktura stada, d³ugoœæ u¿ytkowania i przyczyny brakowania krów w RZD AR Lublin. Ann. UMCS Sec. EE. 1998, 16, 125-131.

6.Reklewski Z., £ukaszewicz M., Dymnicki E., Oprzadek J.: Brakowanie a ja-koœæ genetyczna krów mlecznych. Pr. Mat. Zoot. 2004, 62, 45-57. 7.Sobek Z., Dymarski I., Piekarska O.: Analiza d³ugowiecznoœci i przyczyny

brakowania krów mlecznych w stadzie ZZD IZ Paw³owice. Acta Sci. Pol. Zoot. 2005, 2, 97-112.

8.Szyszkowski L., Dobicki A., Dykiel W., Filistowicz A.: Poprawki na wiek i sezon dla cech mlecznoœci krów rasy czarno-bia³ej, holsztyno-fryzyjskiej i mieszañców tych ras. Pr. Mat. Zoot. 1991, 225, 7-21.

9.Vollema A. R., Groen A. F.: Genetic correlations between longevity and con-formation traits in an upgrading dairy cattle population. J. Dairy Sci. 1997, 80, 3006-3014.

10. Vollema A. R., Groen A. F.: Genetic parameters of longevity traits of an up-grading population of dairy cattle. J. Dairy Sci. 1996, 79, 2261-2267. 11.Wójcik P., Czaja H.: Przyczyny brakowania krów w gospodarstwach rolnych

na terenie Polski Po³udniowej. Biul. Inf. IZ 2001, 4, 53-61.

Adres autora: dr Anna Nienartowicz-Zdrojewska, ul. 11-go Listopada 15/73, 62-510 Konin; e-mail: anz4@poczta.onet.pl

Ryc. 5. Liniowe trendy fenotypowe procentowego udzia³u klas 7 do 9 prze-¿ywalnoœci w latach urodzenia

0 5 10 15 20 25 30 Udzia³ w procentach roczniki 1909-19241925-19291930-19341935-19391940-19441945-19491950-19541955-19591960-19641965-19691970-19741975-19791980-19841985-19891990-19941995-2004 Liniowy (7) Liniowy (8) Liniowy (9) 7 8 9