Przeszłość Demograficzna Polski 39 (2017) Poland’s Demographic Past 39 (2017) DOI: 10.18276/pdp.2017.39-05
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest księgom me-trykalnym z lat 1784–1918 dotyczącym parafii Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie. Jego celem jest przedstawienie rozmieszczenia i sta-nu zachowania dostępnych metrykaliów, a także ukazanie, w jakim stopniu możli-we jest odtworzenie ruchu naturalnego za-mieszkującej parafię ludności za pomocą tak rozproszonych akt. Stanowi również wstęp do dalszych badań nad ludnością strzyżowskiej parafii, a także samego miasteczka Strzyżów w XIX wieku.
Abstract
The article concerns the registers of the years 1784–1918 in the Parish of the Immaculate Conception of the Blessed Vir-gin Mary and Corpus Christi. The intention of the author was to present the distribution and accessibility of registers and assess to which degree it would be possible to recon-struct the vital statistics of the population of the parish in question using the records so dispersed. The article is also a sort of intro-duction to further research into the popula-tion of the parish of Strzyżów, and the town proper in the 19th century as well.
Wojciech Ziobro
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1269-2692
Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Socjologiczno-Historyczny email: ziobrowj@gmail.com
Księgi metrykalne parafii rzymskokatolickiej
w Strzyżowie z lat 1784–1918 – stan zachowania
i możliwość odtworzenia ruchu naturalnego ludności
Registers of the Roman Catholic Parish in Strzyżów
in the Years 1784–1918. Accessibility of Sources and the Possibility
of Reconstructing the Vital Statistics of the Population
Od wielu już lat jednym z najczęściej podejmowanych przez badaczy tema-tów są te związane z kwestiami zaludnienia i ruchu naturalnego ludności w XIX stuleciu, zaś jednym z materiałów wykorzystywanych przy ich opracowywaniu są akta rejestracji metrykalnej, które prowadzone były przez parafie na ziemiach polskich od końca pierwszej połowy XVI wieku. Stanowią one ważne źródło hi-storyczne, nie tylko dla badaczy zajmujących się zjawiskami demograficznymi, na co zwracano już niejednokrotnie uwagę1.
Rozpoczynając pracę z tym źródłem badacz często natrafić może na różne problemy z nim związane, z których najpoważniejszym wciąż wydaje się być kwestia jego dostępności, bowiem większość akt metrykalnych przechowywa-nych jest w archiwach parafii, które je wytworzyły, i które są ich formalnymi właścicielami. W przypadku małych parafii administrujący nimi proboszczowie są niejednokrotnie kierownikami i zarazem jedynymi pracownikami archiwum parafialnego i z racji obowiązków związanych z posługą duszpasterską i zarzą-dzaniem parafią nie są w stanie udostępnić ksiąg „od ręki”, tak jak ma to miejsce w przypadku archiwów państwowych, a skorzystanie z zasobu możliwe jest za-zwyczaj po wcześniejszym umówieniu lub w godzinach pracy kancelarii. Niejed-nokrotnie zdarza się również, że proboszczowie odmawiają udostępnienia ksiąg metrykalnych, zasłaniając się brakiem czasu czy też ochroną zawartych w nich danych osobowych.
Kolejnym problemem, przed jakim staje badacz zajmujący się metrykaliami z XIX wieku, jest rozproszenie materiału źródłowego. Zdarza się bowiem, że ba-dana parafia zajmowała wówczas inne terytorium niż obecnie i aby zapoznać się ze stanem ludności, badacz zmuszony jest do udania się jeszcze do kilku innych, zazwyczaj sąsiednich parafii, które wydzielone zostały z terytorium badanej pa-rafii, a do których po erygowaniu przekazano metrykalia ich dotyczące.
1 Jako jeden z pierwszych przydatność kościelnych ksiąg metrykalnych zauważył Kazimierz
Dobrowolski, „Znaczenie metryk kościelnych dla badań naukowych”, Rocznik Towarzystwa He-raldycznego we Lwowie 5 (1920). Dużą wartość ksiąg metrykalnych jako źródła historycznego podkreślili również m.in.: Stanisław Nabywaniec, „Księgi metrykalne w warsztacie historyka, na przykładzie metrykaliów parafii Dydnia”, Archiva Ecclesiastica. Biuletyn Stowarzyszenia Archi-wistów Kościelnych 6 (2013); Lech Frączek, „Księgi metrykalne i metody ich wykorzystania w ba-daniach nad poznaniem historii społeczeństw XIX wieku na przykładzie parafii szczekocińskiej”, Rocznik Towarzystwa Genealogicznego Ziemi Częstochowskiej 3 (2012); Teresa M. Florczak, „Księgi metrykalne jako źródło historyczne na przykładzie parafii skalmierzyckiej”, Archiwa-riusz. Biuletyn Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu 1 (2005); Janusz Hochleitner, „Warmiń-skie nowożytne księgi chrztów jako źródło historyczne”, Echa Przeszłości 2 (2001); Władysław Froch, „Księgi metrykalne jako ważne i ciekawe źródło historyczne”, Memoranda. Wiadomości Archidiecezji Lubelskiej 73 (1999), a także Jerzy K. Kalinowski, „Historyczne zapiski w księgach metrykalnych przez ks. Józefa Czubka prowadzone”, Studia Pelplińskie 27 (1998) i Antoni Arty-miak, Sieciechowskie zapiski metrykalne z lat 1646–1666 jako materiał do dziejów wsi podkra-kowskiej (Jędrzejów: Nakładem Autora, 1946).
Często również, z powodu zaginięcia lub zniszczenia oryginału księgi, pozo-stałe księgi metrykalne nie dają pełnego odzwierciedlenia stanu ludności parafii w badanym okresie i aby przeprowadzić dokładne badania, należy skorzystać z innego rodzaju materiałów źródłowych. Z pomocą przychodzą tutaj archiwa diecezjalne, do których w tamtych czasach proboszczowie zobowiązani zostali odsyłać wypisy z prowadzonych przez siebie ksiąg metrykalnych. Zachowane po dzień dzisiejszy ekstrakty stanowią nieraz jedyne źródło, na podstawie którego możliwe jest uzupełnienie danych z brakującego okresu.
Wiele ksiąg metrykalnych wytworzonych przez kancelarie parafialne znaj-duje się również w urzędach stanu cywilnego, do których trafiły pod koniec lat czterdziestych ubiegłego wieku. Zgodnie z obowiązującym prawem przechowy-wane są tam aż do upłynięcia czasu ochronnego, które nałożyła na nie Ustawa o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach z 1983 roku i Ustawa o prawie o aktach stanu cywilnego z 2014 roku, po czym przekazywane są do odpowied-niego archiwum państwowego, gdzie po opracowaniu zostają udostępniane oso-bom nimi zainteresowanym2. Przed oddaniem do USC wiele parafii sporządziło odpisy przekazywanych przez siebie ksiąg, ale niejednokrotnie są one niekom-pletne i nie dotyczą wszystkich rodzajów sporządzanych metryk, dlatego też waż-ne jest porównanie zebraważ-nego materiału z księgami pochodzącymi z USC.
Właśnie parafii z tak rozproszonymi księgami metrykalnymi poświęcony jest niniejszy artykuł. Dotyczy on parafii Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie, a celem jego jest przedstawienie rozmieszczenia i stanu za-chowania ksiąg metrykalnych z lat 1784–1918, a także ukazanie, w jakim stopniu możliwe jest odtworzenie naturalnego ruchu ludności zamieszkującej ją w ba-danym okresie na podstawie tak rozproszonych metrykaliów. Zaprezentowano w nim rezultaty prowadzonych prac inwentaryzacyjnych w archiwach parafial-nych miejscowości należących niegdyś do strzyżowskiego okręgu parafialnego, a także wyniki kwerend prowadzonych w Urzędzie Stanu Cywilnego w Strzy-żowie i archiwach kościelnych, w tym w głównej mierze w Archiwum Archidie-cezjalnym w Przemyślu. Artykuł stanowi również wstęp do dalszych badań nad przemianami demograficznymi zachodzącymi w społeczności miejsko-wiejskiej tej galicyjskiej parafii, jak i samego miasteczka Strzyżowa, które do tej pory nie doczekały się gruntownego opracowania3.
2 Ustawa z 14.07.1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, Dz.U. 1983, nr 38,
poz. 173; Ustawa z 28.11.2014 r. o prawie o aktach stanu cywilnego, Dz.U. 2014, poz. 1741.
3 Najważniejszą pozycją dotyczącą dziejów Strzyżowa i okolic pozostaje nadal zbiór
arty-kułów pod redakcją Stanisława Cynarskiego, Studia nad dziejami Strzyżowa i okolic (Rzeszów: Towarzystwo Naukowe w Rzeszowie, 1980). Na uwagę zasługuje również praca Ludwika Grze-bienia, Parafia w Strzyżowie i kult Matki Bożej Niepokalanej (Kraków: WAM, 1997), a także An-drzeja Gliwy, Strzyżów. Zarys dziejów miasta od średniowiecza do połowy XIX wieku (Strzyżów: Towarzystwo Miłośników Ziemi Strzyżowskiej, 2014). W ostatnich latach akcję propagatorską
Początki parafii Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie sięgają XIV wieku, wtedy to po raz pierwszy pojawia się ona w rachunkach pła-conego świętopietrza (1340). Jezuita, ojciec Ludwik Grzebień, przypuszcza, że mogła ona powstać zaraz po 1320 roku, wtedy to bowiem biskup Nanker wpro-wadził w diecezji krakowskiej święto Bożego Ciała, a kościół w Strzyżowie mógł być jednym z pierwszych, któremu nadano ten tytuł4.
Nie bez znaczenia dla rozwoju strzyżowskiej parafii była również działalność zakonu cystersów z Koprzywnicy, który do XV wieku prowadził na nieskoloni-zowanych terenach akcję osadniczą, zakładając m.in. sąsiadujące z parafią wsie Grodzisko i Wysoka (obecnie Wysoka Strzyżowska). To właśnie cystersom przy-pisuje się również upowszechnienie kultu Najświętszej Marii Panny, który silnie zakorzenił się na tych terenach, sprawiając, że kościół w Strzyżowie i znajdujący się w nim łaskami słynący obraz Niepokalanego Poczęcia NMP stał się głównym ośrodkiem życia religijnego nad Wisłokiem i miejscem pielgrzymek okolicznej ludności5.
W skład strzyżowskiego okręgu parafialnego niezmiennie, prócz samego miasteczka Strzyżów i jego Przedmieścia, wchodziło jeszcze sześć miejscowo-ści: Brzeżanka, Gbiska, Godowa, Łętownia, Tropie i Żarnowa wraz z częściami obecnego Glinika Charzewskiego i Glinika Zaborowskiego. Do parafii począt-kowo należała również sąsiadująca z Godową miejscowość Żyznów, ale w XVI wieku przyłączona została ona do parafii w Lutczy, a w 1913 roku erygowano w Żyznowie osobną parafię, noszącą wezwanie Przemienienia Pańskiego6. Taki stan rzeczy utrzymał się w strzyżowskiej parafii aż do drugiej połowy XX wieku, kiedy to w wyniku jej reorganizacji powstały samodzielne parafie w Godowej, Żarnowej i Gliniku Zaborowskim7.
Od początku swojego istnienia aż do rozbiorów parafia Strzyżów wchodziła w skład diecezji krakowskiej, sytuując się na wschodnich jej krańcach. Zaraz historii lokalnej prowadzi Muzeum Samorządowe Ziemi Strzyżowskiej im. Zygmunta Leśniaka w Strzyżowie, które na łamach wydawanego przez siebie Strzyżowskiego Rocznika Muzealnego publikuje artykuły dotyczące dziejów „regionu”, miasteczka, jak i samej parafii.
4 Ludwik Grzebień, „Zarys dziejów parafii w Strzyżowie”, Strzyżowski Rocznik Muzealny 3
(2017); Bolesław Kumor, Diecezja tarnowska. Dzieje ustroju i organizacji 1786–1985 (Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne, 1985), 6–7.
5 Ludwik Grzebień, Dzieje kościelne parafii Dobrzechów (Kraków: Ignatianum, 2004), 45–
49.
6 Schematismus Universi Venerabilis Cleri et Regularis Dioecesis Ritus Latini Premisliensis
pro Anno Domini 1914 (Przemyśl: 1913), 238.
7 Najwcześniej, bo już w 1967 r., wydzielona została parafia pw. św. Krzysztofa w Godowej,
po niej zaś w 1981 r. erygowano parafię pw. św. Maksymiliana Kolbego w Żarnowej, a w 1986 r. parafię pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Gliniku Zaborowskim. Ostatnia reorganizacja w pa-rafii Strzyżów miała miejsce w 2003 r., kiedy to w wyniku podziału z papa-rafii Strzyżów-Fara wy-dzielono obszar nowej parafii, noszącej wezwanie św. Józefa Sebastiana Pelczara.
po pierwszym rozbiorze i zajęciu południowo-wschodnich ziem polskich przez Austrię, znalazła się wśród blisko 800 łacińskich parafii leżących na terenach przyłączonych do monarchii habsburskiej, nazwanych później Królestwem Ga-licji i Lodomerii, należąc początkowo do utworzonej w 1783 roku diecezji tar-nowskiej, zaś po jej likwidacji w 1805 roku do diecezji przemyskiej, w granicach której pozostała aż do 1992 roku, kiedy to weszła w skład nowo utworzonej die-cezji rzeszowskiej8.
Niemal od razu po zajęciu południowej Polski władze austriackie przystąpiły do narzucania swojego systemu prawnego i reformowania zajętych przez siebie ziem. Reformy te nie ominęły również i Kościoła, który zgodnie z ideami józe-finizmu, podporządkowany miał zostać władzy państwowej, a co za tym idzie, uniezależniony od Stolicy Apostolskiej i krajowego episkopatu9.
Zainteresowanie zaborców Kościołem na ziemiach polskich nastąpiło rów-nież ze względu na prowadzoną w jego parafiach rejestrację metrykalną, która stanowiła niezwykle cenne źródło informacji o zasobach ludzkich na przyłączo-nym terenie. Jednak pierwsze próby podejmowane przez Austriaków były nie-śmiałe i ograniczały się jedynie do ingerencji w sposoby jej prowadzenia, choćby poprzez rozsyłanie do konsystorzy druków gotowych formularzy metryk, czy też zobowiązanie proboszczów do przesyłania corocznych sprawozdań i wykazów statystycznych z ruchu naturalnego ludności w administrowanych przez siebie parafiach10.
Zasadnicze zmiany zaczęto przeprowadzać dopiero od lat 80. XVIII wieku, a głównym ich celem było przekształcenie metryk kościelnych w akta stanu cy-wilnego (1784), samych zaś księży w urzędników państwowych, co stało się jesz-cze w 1782 roku. Odtąd też każdy proboszcz prowadzący metryki stanu cywilne-go podległy został zarówno władzy kościelnej, jak i państwowej11.
W 1784 roku nałożono również na proboszczów obowiązek prowadzenia trzech ksiąg metrykalnych: urodzeń, małżeństw i zgonów, dla każdej z miejsco-wości należących do parafii, a poprzez konsystorze rozesłano im nowe tabela-ryczne formularze metryk, sporządzone w formacie in folio, które zastąpić mia-ły używany dotąd tzw. formularz trydencki, sporządzany w formie narracyjnej. Wprowadzone formularze wraz z odpowiednimi zarządzeniami i przepisami co do ich prowadzenia obowiązywały przez cały okres zaborów i dwudziestolecia
8 Bolesław Kumor, Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej 1772–
1918 (Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne, 1980), 153–165.
9 Bolesław Kumor, „Reforma metryk kościelnych w zaborze austriackim (1775–1788)”,
Zeszy-ty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie 70 (1975): 327–328.
10 Kumor, Reforma, 329–331.
11 Cezary Kuklo, Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej (Warszawa: Wydawnictwo
międzywojennego, aż do końca II wojny światowej, po której zostały zastąpione przez nowe, ujednolicone dla całego terytorium kraju12.
Przeprowadzona inwentaryzacja ksiąg metrykalnych pochodzących z lat 1784–1918 zarówno w archiwum parafialnym w Strzyżowie, jak i archiwach pa-rafii w Godowej i w Żarnowej, do których po erygowaniu przekazano metryki dotyczące zajmowanego przez nie terytorium, wykazała prowadzenie ksiąg na tzw. formularzach austriackich już od maja 1784 roku. Wyjątek stanowią księgi dotyczące miejscowości Gbiska13 i Łętownia14, dla których wpisy rozpoczynają się z opóźnieniem sięgającym od jednego do trzech lat15.
Oprócz wspomnianych ksiąg, przeprowadzona w parafii Strzyżów inwen-taryzacja wykazała istnienie jeszcze trzech innych ksiąg, które swoimi wpisa-mi sięgają do roku 1784, dotyczących wpisa-miejscowości: Brzeżanka16, Przedmieście Strzyżowskie17, a także dla samego miasteczka Strzyżów18. Również parafia Żar-nowa w swoim archiwum przechowuje księgę prowadzoną na formularzach au-striackich od maja 1784 roku19.
Zachowane księgi stanowią połączenie wszystkich trzech rodzajów formu-larzy rejestracji metrykalnej wprowadzonej przez władze austriackie. Na pierw-szych kartach rozpoczynających każdą serię metryk dołączona została szcze-gółowa instrukcja w języku polskim i po łacinie, informująca, jak wypełniać odpowiednie rubryki, a także pouczająca, jaka kara grozi za niedostosowanie się do nowych zarządzeń. Do każdej z ksiąg dołączony został również formularz statystyczny, który odzwierciedlać miał stan ilościowy urodzonych, zaślubionych i zmarłych w każdej miejscowości parafii, a który w zachowanych księgach nie był uzupełniany.
12 Szerzej na temat genezy austriackich metryk kościelnych, jak i budowy poszczególnych
formularzy: Bolesław Kumor, „Przepisy państwowe i kościelne dotyczące metryk kościelnych w zaborze austriackim (1800–1914)”, Przeszłość Demograficzna Polski 7 (1975); tenże, Reforma; Zofia Szulc, „Przepisy prawne dotyczące prowadzenia ksiąg metrykalnych w Galicji”, Prace Hi-storyczno-Archiwalne 3 (1995).
13 Archiwum Parafialne w Strzyżowie (dalej: APS), Gbiska Liber Natorum ab a. 1784–1880,
Copulatorum ab a. 1784–1884, Mortuorum ab a. 1784–1887, Tom I, ss. 220.
14 APS, Łętownia Liber Natorum ab a. 1784–1830, Copulatorum ab a. 1784–1883, Mortuorum
ab a. 1784–1952 (brak 1886–1945), Tom I Godowa: Natorum 1803–1816, Godowa: Copulatorum 1832–1845, ss. 265.
15 Zob. tab. 1.
16 APS, Brzeżanka Liber Natorum ab a. 1784–1831, Copulatorum ab a. 1784–1864,
Mortu-orum ab a. 1784–1849, Tom I, ss. 304.
17 APS, Przedmieście Strzyżowskie Liber Natorum ab a. 1784–1824, Copulatorum ab a.
1784–1890, Mortuorum ab a. 1784–1862, Tom I, ss. 298.
18 APS, Strzyżów Liber Natorum ab a. 1784–1812, Copulatorum ab a. 1784–1843, Mortuorum
ab a. 1784–1834, Tom I., N. B. Natorum 1813–1824 vite Tom I Przedmieście, ss. 295.
19 Archiwum Parafialne w Żarnowej (dalej: APŻ), Żarnowa Liber Natorum ab a. 1784–1820,
Daty zakończenia poszczególnych ksiąg różnią się w zależności od wielkości danej miejscowości i liczby zamieszkujących ją mieszkańców. Tak więc w przy-padku najmniejszych z nich, jak choćby Gbisk czy Łętowni, wpisy w księgach doprowadzone są aż do lat osiemdziesiątych XIX wieku, podczas gdy w przy-padku największych, jak choćby Brzeżanki czy Żarnowej, kończą się już na pierwszej połowie XIX wieku. Podobnie sytuacja wygląda również w przypadku samego Strzyżowa, który mimo małego obszaru, ale z racji swojego miejskiego charakteru, zamieszkiwany był przez dużo większą liczbę wiernych niż w pozo-stałych miejscowościach parafii, dlatego też wpisy w zachowanej księdze kończą się również na pierwszej połowie XIX wieku.
Niestety, nie dla wszystkich miejscowości strzyżowskiego okręgu parafial-nego zachowały się księgi metrykalne sięgające swoimi wpisami do roku 1784. Przeprowadzona inwentaryzacja wykazała brak takich ksiąg w przypadku miej-scowości Godowa, dla której nie odnotowano metryk urodzeń za lata 1784–1802, małżeństw za lata 1784–1831, a także metryk zgonów z lat 1784–1820. Podobnie w przypadku miejscowości Tropie, inwentaryzacja ujawniła brak metryk urodzeń z lat 1784–1851, małżeństw z lat 1784–1888 i metryk zgonów z lat 1784–187420.
Pomimo obowiązującego wówczas dekretu kancelarii nadwornej z 14 XI 1788 roku, a także późniejszego rozporządzenia cesarskiego z 15 X 1796 roku, zobowiązującego proboszczów do odsyłania corocznych wypisów z ksiąg me-trykalnych do kancelarii cesarskiej, na terenie Galicji nie stosowano się do tych przepisów. Jak zauważa Jan Kwolek, wynikać to mogło z braku znajomości przez galicyjskich proboszczów rozporządzeń cesarskich, po których „nie ma śladu w księgach konsystorskich ani parafialnych, w których najskrupulatniej spisywali księża rządowe ustawy i okólniki”21. Potwierdzają to również kwerendy przepro-wadzone w Archiwach Diecezjalnych w Tarnowie i Krakowie, a także Archiwum Archidiecezjalnym w Przemyślu, które wykazały brak jakichkolwiek wypisów z ksiąg metrykalnych sięgających początkiem roku 1784, a dotyczących parafii w Strzyżowie. Dlatego też przechowywane w archiwach parafialnych w Strzyżo-wie i Żarnowej sześć ksiąg metrykalnych uznać należy za unikaty, niemożliwe do odtworzenia w przypadku ich zniszczenia lub zaginięcia.
Stanowcze kroki w celu zabezpieczenia ksiąg metrykalnych władze austriac-kie podjęły dopiero w latach 30. XIX wieku, austriac-kiedy zobowiązano proboszczów do prowadzenia metryk w dwóch egzemplarzach, z których jeden, po zaakcepto-waniu przez dziekana, należało odesłać do konsystorza22. Jeszcze wcześniej, bo
20 Zob. tab. 1.
21 Jan Kwolek, „Ekstrakty metrykalne w Archiwum Diecezjalnym Przemyskim”, Kronika
Diecezji Przemyskiej 28 (1928), 235–236.
już w 1826 roku, biskup przemyski Jan Antoni Potoczki wydał swoim duszpaste-rzom rozporządzenie, w którym wezwał ich, aby do końca stycznia każdego roku „wierne wypisy (extractus) z całego roku urodzonych, zaślubionych i zmarłych z ksiąg metrykalnych wiernie i dosłownie sporządzone, podpisane i pieczęcią ko-ścielną zaopatrzone, wreszcie przez dziekana właściwego co do dosłownej zgod-ności z oryginałem potwierdzone, do konsystorza Naszego niezawodnie nadsyła-li, celem ich przechowania w archiwum kancelarii”23.
Od tego momentu do archiwum konsystorskiego zaczęły napływać wypi-sy z ksiąg metrykalnych z całej diecezji przemyskiej, w tym również z parafii w Strzyżowie. Przeprowadzona niedawno w Archiwum Archidiecezjalnym w Przemyślu kwerenda wykazała, że do chwili obecnej przechowywane są tam ekstrakty metrykalne z lat 1826–1882, dotyczące całego strzyżowskiego okręgu parafialnego24.
Zachowane w bardzo dobrym stanie ekstrakty są nieraz jedynym źródłem umożliwiającym odtworzenie ruchu naturalnego ludności w poszczególnych miejscowościach parafii Strzyżów w badanym okresie. Najlepiej widać to w przy-padku przywołanej już wyżej miejscowości Tropie, dla której przeprowadzona inwentaryzacja wykazała brak ksiąg zawierających metryki urodzeń, małżeństw i zgonów dla praktycznie połowy badanego okresu, ale dzięki zachowanym eks-traktom możliwe jest odtworzenie przynajmniej jego części, obejmującej lata 1826–1882 (zob. tab. 1)25.
Jak ważnym źródłem są zachowane ekstrakty metrykalne, udowadnia za-mieszczona na końcu tekstu tabela, która przedstawia możliwość odtworzenia ruchu naturalnego ludności w poszczególnych miejscowościach parafii Strzyżów w latach 1784–1918 za pomocą zachowanych metrykaliów. Przy jej sporządza-niu w pierwszej kolejności wzięto pod uwagę księgi metrykalne dostępne w ar-chiwach parafialnych w Godowej, Strzyżowie i Żarnowej, w dalszej kolejności uzupełniając brakujące lata ekstraktami metrykalnymi z Archiwum Archidiece-zjalnego w Przemyślu, a także księgami znajdującymi się w Urzędzie Stanu Cy-wilnego w Strzyżowie. Analizując zamieszczoną tabelę można dojść do wniosku, że gdyby nie zachowane ekstrakty metrykalne, odtworzenie ruchu naturalnego ludności w parafii w Strzyżowie byłoby niemożliwe, gdyż zachowane w parafiach i urzędzie stanu cywilnego księgi metrykalne pozwalają na całkowite odtworze-nie liczby urodzeń, małżeństw i zgonów z lat 1784–1918 jedyodtworze-nie w przypadku Łętowni, Przedmieścia, Strzyżowa i Żarnowej, a więc dla połowy miejscowości
23 Cyt. za Kwolek, Ekstrakty metrykalne, 236.
24 Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu (dalej: AAP), Extractus Metricales e Libris
Na-torum, CopulaNa-torum, Bannorum et Mortuorum Parochia Strzyzoviensis ab Anno 1826 ad Annum 1882.
wchodzących w skład strzyżowskiego okręgu parafialnego. W przypadku zaś po-zostałych: Brzeżanki, Gbisk, Godowej i Tropia, zachowane ekstrakty metrykalne są jedynym i niezastąpionym dotąd materiałem uzupełniającym luki powstałe w wyniku zaginięcia lub zniszczenia oryginałów ksiąg26.
W tym miejscu warto wspomnieć, że pośród ekstraktów metrykalnych do-tyczących parafii Strzyżów znajdujących się w Archiwum Archidiecezjalnym w Przemyślu znaleźć można również wypisy z ksiąg zapowiedzi z lat 1849–1880. Zostały one wprowadzone w diecezji przemyskiej przez biskupa Franciszka Ksa-werego Wierzchlejskiego, który w 1849 roku zobowiązał swoich proboszczów do ich prowadzenia i sporządzania z nich rocznych wypisów, które wraz z po-zostałymi ekstraktami odsyłać mieli oni do archiwum konsystorskiego. Księgi te stanowią swoiste novum, ponieważ prowadzone prace inwetaryzacyjne we wspomnianych już archiwach parafialnych nie ujawniły ich prowadzenia przez proboszczów strzyżowskich27.
Oprócz wspomnianych już sześciu ksiąg, sięgających swoimi wpisami roku 1784, przeprowadzona inwentaryzacja wykazała istnienie jeszcze 31 innych ksiąg metrykalnych obejmujących czasy zaboru austriackiego. Wśród tych ksiąg aż 17 dotyczy samych tylko urodzeń, ale jedynie siedem z nich jest pierwopisami28, po-zostałe zaś stanową odpisy29 ksiąg z lat 1888–1946, których oryginały przekazane zostały w 1949 roku przez ówczesnego proboszcza ks. Franciszka Majewskiego, zgodnie z obowiązującym wówczas prawem, do USC w Strzyżowie. Pozostałe 13 ksiąg stanowią księgi: małżeństw (4)30 i zgonów (5)31 lub, jak ma to miejsce
26 Zob. tab. 1.
27 Kwolek, Ekstrakty metrykalne, 236.
28 APS, Brzeżanka Liber Natorum ab a. 1831 ad 1889 Tom II, ss. 161; APS, Łętownia
Li-ber Natorum 1831–1888 i 1946–1961, ss. 103; APS, Przedmieście Strzyżowskie LiLi-ber Natorum 1831–1913 Tom II, ss. 235; APG, Godowa Liber Natorum ab a. 1867–1890 Tom IV, ss. 209; APS, Strzyżów Liber Natorum 1857–1890 Tom III, ss. 167; APŻ, Żarnowa Liber Natorum ab a. 1820 ad 1845 Tom II, ss. 98; APŻ, Żarnowa Liber Natorum ab a. 1845–1870, ss. 135.
29 APS, Liber Natorum pro Pago Brzeżanka Ab Anno 1890 – ad – 1946, ss. 90; APS, Liber
Natorum pro Gbiska Ab Anno 1890–1945, ss. 58; APS, Liber Natorum pro Łętownia Ab Anno 1889–1946, ss. 50; APS, Natorum Przedmieście Strzyżowskie 1913–1925, ss. 31; APS, Natorum Strzyżów ab Anno 1900 ad Annum 1929, ss. 143; APS, Tropie Natorum 1889–1906, ss. 52; APS, Tropie Natorum 1906–1946, ss. 94; APS, Strzyżów Natorum 1890–1900, ss. 52; APG, Tom V Liber natorum et baptisatorum pro pago Godowa 1890–1925, ss. 491; APŻ, Liber Natorum et Bap-tisatorum pro Pago Żarnowa 1888–1920, ss. 142.
30 APS, Copulatorum Brzeżanka Ab Anno 1865–1888 et Ab Anno 1946–1966, ss. 95; APS,
Przedmieście Liber Copulatorum 1890–1925 Tom II od 1925 – im Strzyżów, ss. 48; APS, Liber Copulatorum pro Strzyżów ab 1844–1889, ss. 101; APG, Godowa Liber Copulatorum ab Anno 1862–1889 Tom III, ss. 130;
31 APS, Przedmieście Strzyżowskie Liber Mortuorum 1862–1925 Tom II, ss. 78; APS,
Strzy-żów Liber Mortuorum 1868–1888 Tom III, ss. 46; APG, Godowa Liber Mortuorum 1846–1863 Tom III, ss. 160; APG, Godowa Liber Mortuorum ab a. 1863–1889 Tom IV, ss. 114; APŻ, Żarnowa Liber Mortuorum 1842–1858, ss. 67.
w przypadku Godowej, Strzyżowa i Tropia, księgi łączące w sobie zarówno me-tryki urodzeń, jak i meme-tryki zgonów (3)32, a także księga prowadzona dla miej-scowości Żarnowa, zawierająca wszystkie trzy rodzaje sporządzanych wówczas metryk33.
Zgodnie z przepisami zawartymi w patencie z 20 lutego 1784 roku, wszyst-kie księgi metrykalne sporządzane były osobno dla każdej z ośmiu miejscowości strzyżowskiego okręgu parafialnego. Jedynie w dwóch przypadkach można do-strzec odstępstwo od tego przepisu. Mianowicie w księdze zatytułowanej:
Łętow-nia Liber Natorum ab a. 1784–1830 Copulatorum ab a. 1784–1883 Mortuorum ab a. 1784–1952 (brak 1886–1945) Tom I, gdzie obok wpisów dla tej miejscowości
znajdują się metryki urodzeń z lat 1803–1816 i metryki ślubów z lat 1832–1845 odnoszące się do miejscowości Godowa, a także w przypadku księgi zatytułowa-nej: Przedmieście Strzyżowskie Liber Natorum ab a. 1784–1824 Copulatorum ab
a. 1784–1890 Mortuorum ab a. 1784–1862 Tom I, w której znaleźć można
rów-nież metryki urodzeń z lat 1813–1825 dotyczące miasteczka Strzyżowa34. Obok tych ksiąg w archiwum parafialnym w Strzyżowie znaleźć można rów-nież księgę zawierającą wypisy z Liber Mortuorum dla każdej miejscowości pa-rafii z lat 1883–1885, które zapewne wraz z pozostałymi ekstraktami trafić miały do archiwum konsystorskiego w Przemyślu, a które z niewiadomej przyczyny nie zostały tam wysłane35.
Zachowane wypisy ksiąg zmarłych nie są jedynymi ekstraktami, jakie znaj-dują się w archiwum parafialnym w Strzyżowie. Wśród innych dokumentów wytwarzanych przez kancelarię parafialną w badanym okresie znaleźć można również fascykuł zawierający luźne karty z ekstraktami metrykalnymi z lat 1883–1924 dotyczącymi wszystkich miejscowości strzyżowskiego okręgu para-fialnego. Niestety, brak ciągłości w latach, a także liczne uszkodzenia zachowa-nych kart sprawiają, że nie można nimi zastąpić ksiąg znajdujących się w Urzę-dzie Stanu Cywilnego w Strzyżowie.
Z wszystkich tych 37 ksiąg metrykalnych, obejmujących swoim okresem lata 1784–1918, aż 25 z nich przechowywanych jest w archiwum parafii Niepokalanego
32 APG, Godowa Liber Natorum ab a. 1816–1847 Mortuorum ab a. 1820–1846 Tom II, ss. 282;
APS, Strzyżów Liber Natorum 1825–1857 Mortuorum 1834–1868 Tom II in Przedmieście ab a. 1813–24 Natorum Tom I, ss. 253; APS, Tropie Liber Natorum 1851–1898 Mortuorum 1875–1886 1946–1965 Tom II, ss. 115.
33 APŻ, Żarnowa Liber Natorum ab a. 1870–1888 Copulatorum ab a. 1857–1888 Mortuorum ab a.
1858–1889, ss. 248.
34 APS, Łętownia Liber Natorum ab a. 1784–1830, Copulatorum ab a. 1784–1883, Mortuorum
ab a. 1784–1952 (brak 1886–1945), Tom I, Godowa: Natorum 1803–1816, Godowa: Copulatorum 1832–1845, s. 34–99 i 140–203; APS, Przedmieście Strzyżowskie Liber Natorum ab a. 1784–1824, Copulatorum ab a. 1784–1890, Mortuorum ab a. 1784–1862, Tom I, s. 69–98.
Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie i dotyczy wciąż należących do niej miejscowości: Brzeżanki (4), Gbisk (2), Łętowni (3), Tropi (3) i samego Strzyżo-wa (8), a także przyłączonego do niego w 1925 roku Przedmieścia (5). Pozosta-łe zaś 12 ksiąg, jak już wcześniej wspomniano, przekazanych zostało zaraz po erygowaniu do nowo utworzonych parafii pw. św. Krzysztofa w Godowej (6), a także parafii pw. św. Maksymiliana Kolbego w Żarnowej (6) i przechowywane są w tamtejszych archiwach.
Innym miejscem przechowywania ksiąg metrykalnych dotyczących strzy-żowskiej parafii w badanym okresie jest Urząd Stanu Cywilnego w Strzyżowie, który w swoim archiwum przechowuje 22 księgi obejmujące swoimi wpisami okres zaborów. Wśród tych ksiąg znajduje się osiem dotyczących urodzeń i po siedem odnoszących się do małżeństw i zgonów. Księgi te są oryginałami ksiąg metrykalnych przekazanych do USC w 1949 roku przez ówczesnego proboszcza strzyżowskiego, ks. Franciszka Majewskiego.
Dla siedmiu z ośmiu miejscowości tworzących niegdyś strzyżowski okręg pa-rafialny, USC w Strzyżowie przechowuje po jednej księdze urodzeń, małżeństw i zgonów sięgających początkiem lat 80. XIX wieku, a kończących się w latach 40. XX wieku. Dla największych miejscowości strzyżowskiej parafii: Godowej i Żarnowej, USC przechowuje zaś po dwa tomy ksiąg urodzeń, z których pierw-sze kończą się kolejno w 1923 i 1924 roku, a w przypadku Przedmieścia w strzy-żowskim USC przechowywana jest tyko jedna księga, obejmująca swoimi wpisa-mi urodzenia z lat 1890–192536. Swoisty wyjątek stanowi również księga zgonów prowadzona dla miejscowości Brzeżanka, w której pierwszy wpis pochodzi aż z roku 184937.
Zgodnie z obowiązującym obecnie prawem księgi przechowywane w USC powinny trafić do odpowiedniego archiwum państwowego, w tym wypadku do AP w Rzeszowie, dopiero po 100 latach w przypadku metryk urodzeń i po 80 latach w przypadku metryk małżeństw i zgonów „od końca roku kalendarzowe-go, w którym nastąpiło odpowiednio sporządzenie aktu lub zamknięcie księgi”38. Dla ksiąg przechowywanych w USC w Strzyżowie okres ten upłynie najwcze-śniej w 2024 i 2025 roku, kiedy to do AP w Rzeszowie powinny trafić wspo-mniane już dwa pierwsze tomy ksiąg urodzeń dotyczących Godowej39 i Żarno-wej40. Rok później do archiwum trafić może również księga urodzeń dotycząca
36 Urząd Stanu Cywilnego w Strzyżowie (dalej: USCS), Strzyżów-Przedmieście Księga
uro-dzeń, ss. 130.
37 USCS, Brzeżanka – Księga zgonów, ss. 134.
38 Art. 16b ustawy z 14.07.1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, Dz.U. 1983,
nr 38, poz. 173; art. 28 ustawy z 28.11.2014 o prawie o aktach stanu cywilnego, Dz.U. 2014, poz. 1741.
39 USCS, Godowa – Księga urodzeń t. 1, ss. 390; 40 USCS, Żarnowa – Księga urodzeń t. 1, ss. 238.
Przedmieścia Strzyżowskiego, której wpisy kończą się na roku 192541. Pozostałe zaś księgi, zakończone w latach 1945–1946, powinny trafić do AP w Rzeszowie odpowiednio w roku 2046 i 204742.
Natomiast w przypadku pozostałych ksiąg, najwcześniej, bo już w 2026 roku, do AP w Rzeszowie trafić powinno 10 ksiąg małżeństw i zgonów dotyczą-cych: Brzeżanki, Godowej, Łętowni, Żarnowej i Strzyżowa, a także same księgi zgonów prowadzone dla miejscowości: Gbiska i Tropie, dla których księgi mał-żeństw, z racji ich późniejszego zamknięcia, powinny przekazane zostać do ar-chiwum dopiero w kolejnym roku.
Zaznaczyć należy, iż podane wyżej lata, w których nastąpić powinno prze-kazanie ksiąg metrykalnych z USC w Strzyżowie do AP w Rzeszowie, są datami czysto umownymi, ponieważ ustawodawca zastrzegł w ustawie, że przekazanie ksiąg stanu cywilnego do odpowiedniego archiwum państwowego ma nastąpić w przeciągu dwóch lat od upłynięcia okresu ich przechowywania w USC43.
Dopiero mając dostęp do wszystkich przywołanych metrykaliów, a więc do ksiąg metrykalnych przechowywanych w archiwach parafialnych w Godowej, Strzyżowie i Żarnowej, ekstraktów metrykalnych z Archiwum Archidiecezjalne-go w Przemyślu, jak i ksiąg z USC w Strzyżowie, możliwe jest odtworzenie ruchu naturalnego ludności w parafii Strzyżów w latach 1784–1918. Niestety, z powo-du braku początkowych ksiąg metrykalnych dotyczących miejscowości Godo-wa i Tropie i niemożności ich odtworzenia, odzwierciedlenie ruchu naturalnego możliwe jest jedynie w 93%.
Natomiast gdy pod uwagę weźmie się poszczególne miejscowości parafii, to wygląda to zupełnie inaczej. Całkowite odtworzenie ruchu naturalnego zamiesz-kującej je ludności możliwe jest w przypadku pięciu z nich: Brzeżanki, Gbisk, Przedmieścia, Żarnowej i samego Strzyżowa, a także w niewiele mniejszym stopniu również w przypadku Łętowni (99%), gdzie braki w ciągłości ksiąg nie przekraczają trzech lat. W pozostałych zaś dwóch miejscowościach, z powodu braku metrykaliów z przeszło czterdziestu lat, ruch naturalny możliwy jest do odtworzenia w 76% w przypadku Godowej i jedynie 67% w przypadku miejsco-wości Tropie44.
Zaprezentowane powyżej wyniki prac inwentaryzacyjnych nad księgami me-trykalnymi z czasu zaboru austriackiego prowadzonych parafiach w Godowej, Strzyżowie i Żarnowej, które wraz z innymi miejscowościami tworzyły w XIX wieku parafię Strzyżów, wykazały dostępność ksiąg metrykalnych prowadzonych
41 USCS, Strzyżów-Przedmieście Księga urodzeń, ss. 130.
42 Mowa tutaj o księgach urodzeń dotyczących miejscowości: Brzeżanka, Gbiska, Łętownia
i Tropie, a także dotyczących samego miasteczka Strzyżowa.
43 Dz.U. 2014, poz. 1741. 44 Zob. tab. 1.
na formularzach austriackich już od 1784 roku. Niestety, brak początkowych ksiąg metrykalnych dla dwóch miejscowości parafii tj. Godowej i Tropia, których nie można już w żaden sposób odtworzyć, a także braki w ciągłości ksiąg z lat późniejszych, sprawiło, że całkowite zbadanie ruchu naturalnego ludności parafii Strzyżów w latach 1784–1918 tylko na podstawie przechowywanych w archiwach parafialnych ksiąg metrykalnych, staje się niemożliwe. Dopiero po dotarciu do ekstraktów metrykalnych przechowywanych w Archiwum Archidiecezjalnym w Przemyślu, możliwe jest uzupełnienie części luk obejmujących lata 1826–1882 i odtworzenie ruchu naturalnego parafii aż do lat 80. XIX wieku. Pozostały zaś okres możliwy jest do odtworzenia dopiero po uzyskaniu dostępu do ksiąg metry-kalnych znajdujących się w Urzędzie Stanu Cywilnego w Strzyżowie.
Tabela 1. Możliwość odtworzenia ruchu naturalnego ludności w poszczególnych miejscowościach parafii Strzyżów w latach 1784–1918
na podstawie dostępnych ksiąg metrykalnych
Miejscowość Urodzenia Dostępność ksiąg
metrykalnych Małżeństwa Dostępność ksiąg metrykalnych Zgony Dostępność ksiąg metrykalnych 1 2 3 4 5 6 7 Brzeżanka 1784–1918 parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie 1784–1889 parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie 1784–1849 parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie 1849–1882 Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu
1889–1918 Urząd Stanu Cywilnego
w Strzyżowie 1883–1885 parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie
1885–1918 Urząd Stanu Cywilnego
w Strzyżowie Gbiska 1784–1880 parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie 1785–1886 parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie 1785–1888 parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie
1881–1882 Archiwum Ar-chidiecezjalne
w Przemyślu 1883–1918 parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie
1887–1918 Urząd Stanu Cywilnego
w Strzyżowie 1889–1918
Urząd Stanu Cywilnego w Strzyżowie
1 2 3 4 5 6 7
Godowa
1784–1802 brak 1784–1825 brak 1784–1820 brak
1803–1816 parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie
1826–1831 Archiwum Ar-chidiecezjalne
w Przemyślu 1820–1889 parafia pw. św. Krzysztofa w Godowej 1816–1847 parafia pw. św. Krzysztofa w Godowej 1832–1845 parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie
1847–1866 Archiwum Ar-chidiecezjalne
w Przemyślu 1846–1861
Archiwum Ar-chidiecezjalne w Przemyślu
1889–1918 Urząd Stanu Cywilnego
w Strzyżowie
1867–1918 parafia pw. św. Krzysztofa
w Godowej
1862–1889 parafia pw. św. Krzysztofa
w Godowej
1889–1918 Urząd Stanu Cywilnego
w Strzyżowie Łętownia 1785–1918 parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie 1787–1883 parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie 1786–1886 parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie
1883–1918 Urząd Stanu Cywilnego
w Strzyżowie 1886–1918 Urząd Stanu Cywilnego w Strzyżowie Przedmieście Strzyżowskie 1784–1918 parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie 1784–1918 parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie 1784–1918 parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie Strzyżów 1784–1918 parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie 1784–1889 parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie 1784–1889 parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie
1889–1918 Urząd Stanu Cywilnego
w Strzyżowie 1889–1918
Urząd Stanu Cywilnego w Strzyżowie
Tropie
1784–1825 brak 1784–1825 brak 1784–1825 brak
1826–1851 Archiwum Ar-chidiecezjalne
w Przemyślu 1826–1882 Archiwum Ar-chidiecezjalne w Przemyślu 1826–1874 Archiwum Ar-chidiecezjalne w Przemyślu 1851–1918 parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie 1883–1888 brak 1875–1886 parafia pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie
1888–1918 Urząd Stanu Cywilnego
w Strzyżowie 1886–1918
Urząd Stanu Cywilnego w Strzyżowie
1 2 3 4 5 6 7 Żarnowa 1784–1918 parafia pw. św. Maksymiliana Marii Kolbego w Żarnowej 1784–1889 parafia pw. św. Maksymiliana Marii Kolbego w Żarnowej 1784–1889 parafia pw. św. Maksymiliana Marii Kolbego w Żarnowej
1889–1918 Urząd Stanu Cywilnego
w Strzyżowie 1889–1918
Urząd Stanu Cywilnego w Strzyżowie
Źródło: opracowanie własne na podstawie ksiąg metrykalnych: parafii pw. św. Krzysztofa w Go-dowej, parafii Niepokalanego Poczęcia NMP w Strzyżowie, parafii pw. św. Maksymiliana Kolbe-go w Żarnowej, Urzędu Stanu CywilneKolbe-go w Strzyżowie i ekstraktów metrykalnych z Archiwum Archidiecezjalnego w Przemyślu.
Bibliografia Źródła
Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu
Extractus Metricales e Libris Natorum, Copulatorum, Bannorum et Mortuorum Pa-rochia Strzyzoviensis ab Anno 1826 ad Annum 1882.
Archiwum Parafialne w Godowej
Godowa Liber Copulatorum ab Anno 1862–1889 Tom III. Godowa Liber Mortuorum 1846–1863 Tom III.
Godowa Liber Mortuorum ab a. 1863–1889 Tom IV.
Godowa Liber Natorum ab a. 1816–1847 Mortuorum ab a. 1820–1846 Tom II. Godowa Liber Natorum ab a. 1867–1890 Tom IV.
Tom V Liber Natorum et Baptisatorum pro pago Godowa 1890–1925. Archiwum Parafialne w Strzyżowie
Brzeżanka Liber Natorum ab a. 1784–1831, Copulatorum ab a. 1784–1864, Mortu-orum ab a. 1784–1849, Tom I.
Brzeżanka Liber Natorum ab a. 1831 ad 1889 Tom II.
Copulatorum Brzeżanka Ab Anno 1865–1888 et Ab Anno 1946–1966.
Gbiska Liber Natorum ab a. 1784–1880, Copulatorum ab a. 1784–1884, Mortuorum ab a. 1784–1887, Tom I.
Liber Copulatorum pro Strzyżów ab 1844–1889. Liber Mortuorum pro tota parochia ab 1883–1885 incl. Liber Natorum pro Gbiska Ab Anno 1890–1945. Liber Natorum pro Łętownia Ab Anno 1889–1946.
Liber Natorum pro Pago Brzeżanka Ab Anno 1890 – ad – 1946. Łętownia Liber Natorum 1831–1888 i 1946–1961.
Łętownia Liber Natorum ab a. 1784–1830, Copulatorum ab a. 1784–1883, Mortu-orum ab a. 1784–1952 (brak 1886–1945), Tom I Godowa: NatMortu-orum 1803–1816, Godowa: Copulatorum 1832–1845.
Natorum Przedmieście Strzyżowskie 1913–1925. Natorum Strzyżów ab Anno 1900 ad Annum 1929.
Przedmieście Liber Copulatorum 1890–1925 Tom II od 1925 – im Strzyżów. Przedmieście Strzyżowskie Liber Mortuorum 1862–1925 Tom II.
Przedmieście Strzyżowskie Liber Natorum 1831–1913 Tom II.
Przedmieście Strzyżowskie Liber Natorum ab a. 1784–1824, Copulatorum ab a. 1784– 1890, Mortuorum ab a. 1784–1862, Tom I.
Strzyżów Liber Mortuorum 1868–1888 Tom III.
Strzyżów Liber Natorum 1825–1857 Mortuorum 1834–1868 Tom II in Przedmieście ab a. 1813–24 Natorum Tom I.
Strzyżów Liber Natorum 1857–1890 Tom III.
Strzyżów Liber Natorum ab a. 1784–1812, Copulatorum ab a. 1784–1843, Mortu-orum ab a. 1784–1834, Tom I., N. B. NatMortu-orum 1813–1824 vite Tom I Przedmie-ście.
Strzyżów Natorum 1890–1900.
Tropie Liber Natorum 1851–1898 Mortuorum 1875–1886 1946–1965 Tom II. Tropie Natorum 1889–1906.
Tropie Natorum 1906–1946. Archiwum Parafialne w Żarnowej
Liber Natorum et Baptisatorum pro Pago Żarnowa 1888–1920. Żarnowa Liber Mortuorum 1842–1858.
Żarnowa Liber Natorum ab a. 1784–1820, Copulatorum ab a. 1784–1857, Mortuorum ab a. 1784–1842, Tom I.
Żarnowa Liber Natorum ab a. 1820 ad 1845 Tom II. Żarnowa Liber Natorum ab a. 1845–1870.
Żarnowa Liber Natorum ab a. 1870–1888 Copulatorum ab a. 1857–1888 Mortuorum ab a. 1858–1889.
Urząd Stanu Cywilnego w Strzyżowie
Strzyżów – Przedmieście Księga urodzeń. Brzeżanka – Księga zgonów.
Godowa – Księga urodzeń t. 1. Żarnowa – Księga urodzeń t. 1.
Strzyżów – Przedmieście Księga urodzeń. Źródła drukowane
Schematismus Universi Venerabilis Cleri et Regularis Dioecesis Ritus Latini Premislien-sis pro Anno Domini 1914. Przemyśl, 1913.
Akty prawne
Ustawa z 14.07.1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach. Dz.U. 1983, nr 38, poz. 173.
Ustawa z 28.11.2014 r. o prawie o aktach stanu cywilnego. Dz.U. 2014, poz. 1741. Opracowania
Artymiak, Antoni. Sieciechowskie zapiski metrykalne z lat 1646–1666 jako materiał do
dziejów wsi podkrakowskiej. Jędrzejów: Nakładem Autora, 1946.
Cynarski, Stanisław, red. Studia nad dziejami Strzyżowa i okolic. Rzeszów: Towarzy-stwo Naukowe w Rzeszowie, 1980.
Dobrowolski, Kazimierz. „Znaczenie metryk kościelnych dla badań naukowych”.
Rocz-nik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie 5 (1920): 90–110.
Florczak, Teresa M. „Księgi metrykalne jako źródło historyczne na przykładzie parafii skalmierzyckiej”. Archiwariusz: Biuletyn Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu 1 (2005): 105–131.
Frączek, Lech. „Księgi metrykalne i metody ich wykorzystania w badaniach nad po-znaniem historii społeczeństw XIX wieku na przykładzie parafii szczekocińskiej”.
Rocznik Towarzystwa Genealogicznego Ziemi Częstochowskiej 3 (2012): 19–31.
Froch, Władysław. „Księgi metrykalne jako ważne i ciekawe źródło historyczne”.
Memo-randa. Wiadomości Archidiecezji Lubelskiej 73 (1999): 381–389.
Gliwa, Andrzej. Strzyżów. Zarys dziejów miasta od średniowiecza do połowy XIX wieku. Strzyżów: Towarzystwo Miłośników Ziemi Strzyżowskiej, 2014.
Grzebień, Ludwik. Dzieje kościelne parafii Dobrzechów. Kraków: Ignatianum, 2004. Grzebień, Ludwik. Parafia w Strzyżowie i kult Matki Bożej Niepokalanej. Kraków:
WAM, 1997.
Grzebień, Ludwik. „Zarys dziejów parafii w Strzyżowie”. Strzyżowski Rocznik
Muzeal-ny 3 (2017): 131–170.
Hochleitner, Janusz. „Warmińskie nowożytne księgi chrztów jako źródło historyczne”.
Echa Przeszłości 2 (2001): 139–152.
Kalinowski, Jerzy K. „Historyczne zapiski w księgach metrykalnych przez ks. Józefa Czubka prowadzone”. Studia Pelplińskie 27 (1998): 267–280.
Kuklo, Cezary. Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej. Warszawa: Wydawnic-two DiG, 2009.
Kumor, Bolesław. Diecezja tarnowska. Dzieje ustroju i organizacji 1786–1985. Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne, 1985.
Kumor, Bolesław. „Przepisy państwowe i kościelne dotyczące metryk kościelnych w za-borze austriackim (1800–1914)”. Przeszłość Demograficzna Polski 7 (1975): 93–107. Kumor, Bolesław. „Reforma metryk kościelnych w zaborze austriackim (1775–1788)”.
Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie 70 (1975): 327–336.
Kumor, Bolesław. Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej
Kwolek, Jan. „Ekstrakty metrykalne w Archiwum Diecezjalnym Przemyskim”. Kronika
Diecezji Przemyskiej 28 (1928): 231–249.
Nabywaniec, Stanisław. „Księgi metrykalne w warsztacie historyka, na przykładzie me-trykaliów parafii Dydnia”. Archiva Ecclesiastica: Biuletyn Stowarzyszenia
Archiwi-stów Kościelnych 6 (2013): 77–119.
Szulc, Zofia. „Przepisy prawne dotyczące prowadzenia ksiąg metrykalnych w Galicji”.
Prace Historyczno-Archiwalne 3 (1995): 27–42.
Księgi metrykalne parafii rzymskokatolickiej w Strzyżowie z lat 1784–1918 – stan zachowania i możliwość odtworzenia ruchu naturalnego ludności
Streszczenie
Artykuł poświęcony jest księgom metrykalnym z czasów zaboru austriackiego do-tyczących parafii Niepokalanego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie, która od XVII wieku stanowiła główny ośrodek życia religijnego nad środkowym Wisłokiem. Zaprezentowano w nim wyniki badań prowadzonych nad księgami metrykalnymi w ar-chiwach parafialnych miejscowości, które w czasie zaborów wchodziły w skład para-fii w Strzyżowie, a także wyniki kwerend prowadzonych w Urzędzie Stanu Cywilnego w Strzyżowie i archiwach kościelnych, w tym w głównej mierze w Archiwum Archidie-cezjalnym w Przemyślu, gdzie przechowywane są ekstrakty metrykalne z lat 1826–1882 dotyczące strzyżowskiego okręgu parafialnego. Dysponując dostępem do wszystkich tych archiwów i metrykaliów w nich się znajdujących, możliwe stało się zbadanie stop-nia odtworzestop-nia ruchu naturalnego ludności zamieszkującej parafię w badanym okresie. Uzyskany wynik, blisko 93% dla całej parafii i 100% w przypadku większości miejsco-wości do niej należących, umożliwia rozpoczęcie badań nad ludnością parafii Niepokala-nego Poczęcia NMP i Bożego Ciała w Strzyżowie, jak i samego Strzyżowa w XIX wieku. Słowa kluczowe: Galicja, archiwa parafialne, archiwa kościelne, księgi metrykalne,
Registers of the Roman Catholic Parish in Strzyżów in the Years 1784–1918. Accessibility of Sources and the Possibility
of Reconstructing the Vital Statistics of the Population Summary
The article concerns the registers of the times when Poland was under Austrian rule in the parish of the Immaculate Conception of the Blessed Virgin Mary and Corpus Christi in Strzyżów, which from the 17th century had been the main centre of religious life in the re-gion of the middle course of the Wisłok river. The article presents the results of the research into the registers kept in the archives of the villages which – in the period of Poland’s parti-tions – were parts of the Strzyżów Parish, as well as the results of the preliminary research conducted in the Registry Office in Strzyżów and church archives, including the Archdioc-esan Archives in Przemyśl, where extracts of register certificates concerning the Strzyżów Parish from the years 1826–1882 are kept. The research into the degree of reconstruction of vital statistics of the population living within the parish and time in question would not be possible without the access to all those archives and records kept there. The result – almost 93% for the whole parish and 100% for most of the villages within the parish – makes it possible to initiate research into the population of the parish of the Immaculate Conception of the Blessed Virgin Mary and Corpus Christi in Strzyżów, and the town proper in the 19th century as well.
Keywords: Galicia, parish archives, archives of the church, church registers, registry office, Strzyżów parish
