Elżbieta Milewska, Marta Wołonciej, Katarzyna Klim, Wiesława Roszkowska-Jakimiec
ANALIZA SKŁADU PIERWIASTKOWEGO NAPARÓW Z WYBRANYCH ZIÓŁ LECZNICZYCH
Zakład Analizy Instrumentalnej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Kierownik: dr hab. W. Roszkowska-Jakimiec
Celem pracy było zbadanie składu pierwiastkowego naparów przygotowanych z popularnych ziół stosowanych w lecznictwie, z wykorzystaniem atomowej spektometrii emisyjnej ze wzbudzeniem w plazmie. Najbardziej zróżnicowanym naparem, pod względem zawartości pierwiastków okazał się napar z koszyczka rumianku. Wykazano również, że metale ciężkie obecne w śladowych ilościach w ziołach nie przedostają się do naparu.
Hasła kluczowe: makroelementy, mikroelementy, zioła, napary, atomowa spektro-metria emisyjna.
Key words: macroelements, microelements, herbs, infusion, atomic emission spec-trometry.
Fitoterapia, inaczej ziołolecznictwo, jest metodą leczenia lub profi laktyki wy-korzystującą surowce i przetwory roślinne oraz wyodrębnione z nich substancje czynne. Jest to najbardziej rozległa gałąź medycyny naturalnej, a równocześnie najstarsza i najlepiej udokumentowana naukowo (1). Już w czasach starożytnego Egiptu czy Grecji znane było m.in. działanie rumianku, nagietka, piołunu, ziela krwawnika czy mięty. W ostatnich latach na nowo wzrasta zainteresowanie fi tote-rapią. Głównie ze względu na skutki uboczne leków syntetycznych, ale także ze względu na łatwy do nich dostęp, nieduży koszt, wielowiekowe tradycje i skutecz-ność. Szczególną uwagę zwracają preparaty roślinne w postaci naparów, ze względu na prostotę przygotowania i dogodną drogę podania (2, 3). Podczas wykonywania naparu, oprócz fi tozwiązków, do roztworu uwalniane są liczne pierwiastki, które w organizmie człowieka spełniają różnorodne funkcje (4, 5).
Celem pracy było zbadanie składu pierwiastkowego – zarówno makro- jak i mi-kroelementów – naparów przygotowanych z najbardziej popularnych ziół stosowa-nych w lecznictwie, z wykorzystaniem atomowej spektometrii emisyjnej ze wzbu-dzeniem w plazmie.
Nr 1 Analiza składu pierwiastkowego naparów z wybranych ziół leczniczych 53 MATERIAŁ I METODY
Do badań wykorzystano suszone zioła dostępne w handlu: ziele dziurawca, liść melisy, liść pokrzywy, koszyczek rumianku, ziele wierzbownicy, liść morwy, ziele skrzypu, liść czystka. Napary przygotowano zgodnie z zaleceniami producenta. Przed oznaczeniem całkowitej zawartości pierwiastków w ziołach, próbki homo-genizowano w młynku kulowym (MM400, Retsch) i mineralizowano na mokro w stężonym kwasie azotowym(V) techniką mikrofalową w systemie zamkniętym (Multiwave 3000, Anton Paar). Zawartość pierwiastków (Ag, Al, As, B, Ba, Be, Bi, Ca, Co, Cu, Fe, K, Li, Mg, Mn, Mo, Na, Ni, Se, Sr, Tl, V, Zn) oznaczono tech-niką atomowej spektrometrii emisyjnej z plazmą wzbudzoną indukcyjnie z moż-liwością poziomej i pionowej obserwacji plazmy (Optima 8300, Perkin Elmer). Wynik podano jako średnią z trzech oznaczeń z uwzględnieniem niepewności po-miaru (wynik oznaczenia ± wartość niepewności). Aby ocenić dokładność stoso-wanej metody przeprowadzono badanie odzysku znanej ilości wzorca dodanego do matrycy (średni odzysk dla każdego poziomu stężeń mieścił się w zakresie 95–105%).
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
W tabeli I przedstawiono wyniki analizy zawartości mikro- i makroelementów w naparach badanych ziół. Poziomy toksycznych pierwiastków śladowych (srebro, bizmut, kadm, ołów, tal, arsen, beryl), obecnych w ziołach po mineralizacji (tab. II), w naparach były poniżej ich granicy wykrywalności stosowanej metody analitycz-nej. Napar z koszyczka rumianku zawiera najwięcej boru, miedzi, żelaza, potasu i sodu. Z kolei liść pokrzywy zawiera najwięcej wapnia. Ziele dziurawca wyróżnia się pod względem zawartości manganu. Tabela III informuje w jakim procencie mikro- i makroelementy przedostają się z ziół do naparu. Nie zaskakuje fakt, iż spośród mikropierwiastków, selen przedostaje się do naparu w ok. 90% (liść melisy, koszyczek rumianku). Spośród makroelementów, do naparu przedostaje się ok. 80% sodu (koszyczek rumianku). W dostępnej literaturze jest niewiele informacji nt. zawartości pierwiastków w ziołach. Pytlakowska i współpr. (5) oznaczyli zawartość niektórych pierwiastków śladowych i makroelementów, uzyskali jednak wartości dużo niższe niż autorzy niniejszej pracy. Z przedstawionych danych wynika, że wyróżniającymi się spośród badanych suszonych ziół są koszyczek rumianku i liść pokrzywy.
WNIOSKI
1. Najbardziej zróżnicowanym naparem, pod względem zawartości pierwiastków jest napar z koszyczka rumianku i liścia pokrzywy.
przedo-T
abela I
.
Zawartość makro- i mikroelementów w naparach (mg/dm
3, n=3)
T
able I
.
The content of macro- and micronutrients in herb infusions (mg/dm
Nr 1 Analiza składu pierwiastkowego naparów z wybranych ziół leczniczych 55
II.
Zawartość makro- i mikroelementów w ziołach (mg/g, n=3)
II.
T
abela
III.
Procent uwolnionych mikro- i makroelementów z ziół do naparu
T
able
III.
P
Nr 1 Analiza składu pierwiastkowego naparów z wybranych ziół leczniczych 57
E. M i l e w s k a, M. W o ł o n c i e j, K. K l i m, W. R o s z k o w s k a-J a k i m i e c ELEMENTAL COMPOSITION OF VARIOUS MEDICINAL HERBS
S u m m a r y
Introduction. Phytotherapy is a method of treatment or prophylaxis that uses raw materials and
active substances extracted from them. In recent years, interest in phytotherapy has been growing again due to side effects of synthetic drugs, easy access to herbs, low cost, centuries of tradition and effectiveness. During infusion preparation, many elements are released from the herbs, which fulfi ll various functions in the human body.
Aim. To examine the elemental composition of infusions prepared from the most popular herbs used
in medicine, using atomic emission spectometry technique. Assessment of elements in the examined herbs was also performed.
Material and methods. Dried herbs (St. John’s wort, lemon balm leaf, nettle leaf, chamomile basket,
willowherb herb, mulberry leaf, horsetail herb, purge leaf) were used for research. The infusions were prepared in accordance with the manufacturer’s instructions. Before total elements level determination the samples were homogenized in a ball mill and digested in concentrated nitric acid in microwave system. The concentration of elements in herb and infusion was assessed by ICP-OES technique. The results are presented as the mean value and SD (n=3).
Results. Levels of toxic trace elements (silver, bismuth, cadmium, lead, tal, arsenic, beryllium),
present in herbs after mineralization, in infusions were below their detection limit of the analytical method. The infusion from the chamomile basket contains the larges amounts of boron, copper, iron, potassium and sodium. The highest level of calcium is in the nettle leaf. St John’s wort stands out in terms of manganese content. It is not surprising that among the microelements, selenium reaches the infusion in approx. 90% (lemon balm leaf, chamomile basket). Among the macronutrients, approx. 80% of sodium (camomile basket) penetrates the infusion.
Conclusions. 1. The most diverse infusion, in terms of the content of elements, is the infusion of
a camomile basket and a nettle leaf. 2. Heavy metals (Cd, Pb) present in trace amounts in herbs do not penetrate into the infusion.
PIŚMIENNICTWO
1. Farzaneh V., Carvalho I.: A review of the health benefi t potentials of herbal plant infusions and their mechanism of actions. Ind. Crops Prod., 2015; 65: 247-258. – 2. Lutomski J.: Znaczenie ziół w terapii i dietetyce. Herba Pol., 2002; 48(4): 300-310. – 3. Szymczycha-Madeja A., Welna M., Pohl P.: Elemental analysis of teas and their infusions by spectrometric methods. Trends Anal. Chem., 2012; 35: 165-181. – 4. Ehrhardt C., Hrincius E. R., Korte V., Mazura I., Droebner K., Poetter A., Dreschers
S., Schmolke M., Planz O., Ludwig S.: A polyphenol rich plant extract, CYSTUS052, exerts anti infl
u-enza virus activity in cell culture without toxic side effects or the tendency to induce viral resistance. Antiviral Res., 2007; 76(1): 38-47. – 5. Pytlakowska K., Kita A., Janoska P., Połowniak M., Kozik V.: Multi-element analysis of mineral and trace elements in medicinal herbs and their infusions. Food Chem., 2012; 135(2): 494-501.