Wpływ zaprawiania sadzeniaków na występowanie rizoktoniozy w uprawie ziemniaków na glebach lekkich.

(1)

Ochrona

WPŁYW ZAPRAWIANIA SADZENIAKÓW

NA W

YSTĘPOWANIE RIZOKTONIOZY

STĘPOWANIE RIZOKTONIOZY

W UPRAWIE ZIEMNIAKÓW

NA GLEBACH LEKKICH

dr Barbara Lutomirska

IHAR Oddział w Jadwisinie, Zakład Agronomii Ziemniaka 05-140 Serock, e-mail: b.lutomirska@ihar.edu.pl

sytuacji wzrastających wymagań, jeśli chodzi o jakość ziemniaków, ich pro-ducent jest zmuszony do poszukiwania roz-wiązań technologicznych zwiększających za-równo ilość, jak i jakość zbieranych bulw. Ważnym czynnikiem ograniczającym akumu-lację plonu i prowadzącym do pogorszenia jakości bulw jest porażenie chorobami. Jed-nym z patogenów powodujących znaczne straty jest polifagiczny grzyb Rizoctonia

so-lani. Efektem jego rozwoju na ziemniaku są:

zgnilizna kiełków, próchnienie podstawy ło-dyg, a także występowanie sklerocjów na bulwach – ospowatości, zaliczanej do chorób skórki. Grzyb stanowi zatem zagrożenie dla właściwej obsady roślin, ich prawidłowego rozwoju i plonowania oraz jakości bulw.

W

W tym ostatnim wypadku rozwój patoge-nu ogranicza wartość bulw nie tylko ze względu na pogorszenie ich wyglądu (cecha bardzo istotna u ziemniaków na cele kon-sumpcyjne), ale też zmniejsza ich wartość nasienną. Obecne na bulwach skleroty grzy-ba stanowią bowiem, obok gleby, ważne źró-dło porażenia w następnym roku uprawy (Scholte 1989).

Poszczególne symptomy choroby wystę-pują w kolejnych sezonach wegetacyjnych w

sposób zróżnicowany. Wyniki licznych badań (m. in. Bogucka 1987, Osowski 2000, Sa-dowski i in. 2002) wskazują na istotne zna-czenie warunków pogodowych wiosną dla porażenia kiełków i młodych roślin. Nato-miast układ czynników meteorologicznych w późniejszym okresie jest istotnym czynni-kiem determinującym powstawanie sklero-cjów na bulwach (Bogucka, Pawińska 1983; Wróbel 2006; Lutomirska 2007). Występo-waniu tej formy choroby sprzyja niska tem-peratura gleby w okresie nagromadzania plonu i dojrzewania roślin oraz opady powo-dujące wysoką wilgotność.

Badania na mikropoletkach (5 gleb mine-ralnych o zróżnicowanym składzie mecha-nicznym) wskazują, że w takich samych wa-runkach uprawy nasilenie ospowatości na bulwach pochodzących z gleb lżejszych jest większe niż na glebach zwięzłych (tab. 1). Oznacza to, że gleby o mniejszej zawartości frakcji ilastej, silniej napowietrzane, stwarza-ją lepsze warunki dla rozwoju R. solani na bulwach. Uprawa ziemniaków na takiej gle-bie wymaga więc zagle-biegów, które będą eli-minowały patogen.

W ochronie przed rizoktoniozą jedynym skutecznym obecnie zabiegiem jest

(2)

zapra-wianie sadzeniaków. Jeśli sadzi się bulwy niepodkiełkowane, zabieg powinien być wy-konany w trakcie sadzenia, a jeśli podkiełko-wane – to należy je zaprawić w czasie nasta-wiania do podkiełkowania. Strat wynikają-cych z zaniedbania tego prostego zabiegu nie sposób zminimalizować w późniejszym okresie. Rozwoju choroby, która atakuje wy-rastające na sadzeniakach kiełki bądź pod-stawę łodyg młodych roślin, prowadząc do zmniejszenia obsady plantacji, nie można już bowiem zahamować żadnymi zabiegami chemicznymi ani agrotechnicznymi.

Przedstawione poniżej efekty zabiegu za-prawiania uzyskano w doświadczeniach wy-konanych w Jadwisinie w roku 2005 (1 dośw.) oraz 2007 (2 dośw.). Ich celem było określenie wymagań agrotechnicznych wy-branych odmian ziemniaka, a zaprawianie

sadzeniaków preparatem Monceren 250 FS w dawce 60 ml/100 kg bulw stanowiło tylko jeden z elementów porównywanych techno-logii. Natomiast w doświadczeniu wykona-nym tylko w roku 2007 oceniano skutecz-ność preparatu eksperymentalnego (BYF 14182 050 FS) i preparatu standardowego Monceren 250 FS w ochronie roślin i bulw przed rizoktoniozą.

Ospowatość oceniano zgodnie z metody-ką przedstawioną przez Roztropowicz (1999), a porażenie młodych roślin – w skali 5-stopniowej stosownie do wytycznych EPPO (PP 1/32). W badaniach zachowano zasady Dobrej Praktyki Eksperymentalnej oraz zasady Dobrej Praktyki Rolniczej. Ze-brane dane poddano analizie statystycznej, a porównywane wyniki testowano testem F- -Snedecora.

Tabela 1 Nasilenie ospowatości na bulwach ziemniaka pochodzących z gleb

o zróżnicowanym składzie mechanicznym. Jadwisin 2004

Skład mechaniczny gleby

Procentowy udział bulw porażonych zebranych z obiektu kontrolnego i obiektów nawadnianych:

Średnio kontrola – opady naturalne w okresie około-tuberyzacyjnym w okresie akumulacji plonu w obu okresach pgl: gl od 120 cm 56,0 60,1 43,5 65,7 56,3 pgl: pgl całkowity 41,2 66,4 75,9 51,5 58,8 pgl: gl od 50 cm 57,9 73,0 64,9 43,4 59,8 pgm gś od 25 cm 20,2 39,0 28,6 28,0 29,0 gś :/ił od 25 cm 29,5 15,9 3,2 24,5 18,3 Średnio 41,0 50,9 43,2 42,6 X

NIR P=0,05 dla nawadniania ni X

NIR P=0,05 dla gleb X 20,7

Należy podkreślić, że układ warunków meteorologicznych w wymienionych latach był wyraźnie różny (tab. 2). Szczególnie duże różnice odnotowano w ilości opadów. Stwarzało to zdecydowanie korzystniejsze warunki dla rozwoju patogenu – średni udział

bulw porażonych chorobą w plonie zebra-nym z sadzeniaków niezaprawionych wy-niósł w roku 2005 26,4%, zaś w roku 2007 78,2%. Był zatem w roku 2005 niemal 3- -krotnie niższy niż w bardzo wilgotnym roku 2007.

Tabela 2 Podstawowe dane meteorologiczne

charakteryzujące układ pogody w latach 2005 i 2007 w Jadwisinie Okres kalendarzowy

Średnia temperatura gleby na głębokości 10 cm (o_C)

Suma opadów (mm)

2005 2007 2005 2007

(3)

I dekada sierpnia – III dekada sierpnia 20,2 20,8 12,3 74,3 III dekada sierpnia – II dekada września 19,4 16,4 17,7 60,7

Tabela 3 Ospowatość bulw pochodzących z obiektów obsadzanych sadzeniakami

niezaprawianymi i zaprawianymi środkiem Monceren 250 FS. Jadwisin 2005 i 2007

Sezon wegetacyjny 2005 Sezon wegetacyjny 2007

odmiana

procentowy udział bulw z ospowatością w plonie

odmiana

procentowy udział bulw z ospowatością w plonie sadzeniaki niezaprawiane sadzeniaki zaprawiane sadzeniaki niezaprawiane sadzeniaki zaprawiane Velox 41,6 16,3 Arielle 78,2 52,0 Gracja 57,9 0,9 Miłek 90,5 62,0 Kuklik 13,4 9,0 Velox 71,2 52,0 Bartek 31,4 19,2 Korona 63,7 57,6 Clarissa 37,7 2,9 Oman 83,3 72,4 Ditta 31,7 16,7 Owacja 79,1 68,6 Monsun 9,5 6,9 Veronie 79,6 51,2 Pasat 9,9 0,0 Vitara 78,9 51,0 Satina 4,3 1,4 Adam 87,2 58,2 Tajfun 8,9 6,2 Asterix 90,7 32,2 Zebra 26,3 6,6 Bartek 91,9 57,7 Czapla 13,7 4,2 Cekin 76,7 49,1 Syrena 69,2 14,0 Elanda 86,2 63,6 Ursus 18,7 2,5 Tajfun 52,6 41,6 Rudawa 37,8 2,1 Victoria 71,0 52,4 Ślęza 9,9 4,8 Zebra 82,6 56,1 Średnio

dla odmian 26,4 7,1 Żagiel 59,0 35,1

NIR P=0,05

poziom agrot. 9,5 Fianna 93,4 41,5

X Średnio dla odmian 78,7 53,0 NIR P=0,05 poziom agrot. 11,3 Uzyskane wyniki wskazują również, że

zastosowanie zaprawianych sadzeniaków bardziej ograniczyło występowanie sklero-cjów na bulwach w roku mniej sprzyjającym rozwojowi R. solani (tab. 3). Taki układ wyni-ków może wskazywać na ograniczone od-działywanie użytego preparatu w stosunku do intensywnie rozwijającego się w tak ko-rzystnych warunkach (w roku 2007) sprawcy porażenia, ale może być także spowodowa-ny niższą koncentracją substancji aktywnej wskutek nadmiernej wilgotności gleby. Nie-mniej jednak należy podkreślić, że również w roku o bardzo dużym nasileniu ospowatości

zaprawianie sadzeniaków istotnie ogranicza-ło jej występowanie u wszystkich badanych odmian (tab 3).

Drugi z przeprowadzonych w roku 2007 eksperymentów pozwala stwierdzić, że u ro-ślin wyrastających z zaprawionych sadzenia-ków objawy próchnienia łodyg notowano znacznie później niż u roślin z bulw nie pod-danych zabiegowi, a ich nasilenie było istot-nie mistot-niejsze (tab. 4).

W omawianych badaniach poprawa stanu zdrowotnego roślin, będąca wynikiem zapra-wiania bulw matecznych, nie miała wpływu na wysokość zgromadzonego plonu. Jednak

(4)

odnotowano pewne korzystne dla producen-ta różnice w jego strukturze (producen-tab. 5). Istotnie dodatni wpływ zaprawiania sadzeniaków stwierdzono natomiast, jeśli chodzi o wygląd bulw. W plonie pochodzącym z bulw

matecz-nych zaprawiomatecz-nych obu porównywanymi pre-paratami ziemniaków pokrytych ospowato-ścią było znacznie mniej, a nasilenie sklero-cjów na zainfekowanych bul-wach mniejsze (tab. 6).

Tabela 4 Wpływ zaprawiania sadzeniaków odmiany Asterix

na porażenie roślin we wczesnej fazie wegetacji

Preparat Dawka prepa-ratu na 100 kg bulw Występowanie objawów próchnienia

łodyg (ocena w skali 5-stop.)* Udział roślin z objawami opilśni łodygowej (%) Udział roślin porażonych czarną nóżką (%) po zakoń-czeniu wschodów w pełni wegeta-cji 20.06. 16.07. 20.06. 16.07. BYF 14182 050 FS 40 ml 5,0 4,9 0 0 0 0 Preparat standard. Monceren 250FS 60 ml 5,0 4,9 0 0 0 0

Kontrola – bez zabiegu 4,2 4,0 0 2,9 0 0

NIR P=0,05 0,2 0,3 x x x x

* 5 = ocena najlepsza

na plonowanie ziemniaków. Jadwisin 2007

Preparat Dawka preparatu na 100 kg bulw Ogólny plon bulw (t/ha)

Udział frakcji bulw w plonie ogólnym (%) bulwy o średnicy poniżej 35 mm bulwy handlowe BYF 14182 050 FS 40 ml 38,9 5,9 94,1 Preparat standardowy Monceren FS 250 60 ml 35,3 5,4 94,7

Kontrola – bez zabiegu 35,8 7,6 92,3

NIR P=0,05 ni ni ni

na występowanie ospowatości bulwach potomnych. Jadwisin 2007 Preparat Dawka preparatu na 100 kg bulw Udział bulw z objawami choroby (procent masy) Indeks porażenia bulw (skala 9-stop.) Udział bulw porażonych w stopniu 1 (procent masy) BYF 14182 050 FS 40 ml 58,5 5,0 7,5 Preparat standardowy Monceren FS 250 60 ml 51,1 4,7 8,2

Kontrola – bez zabiegu 85,2 4,4 16,7

(5)

Podsumowanie

Wydaje się, że przedstawione wyniki, uzy-skane w warunkach bardzo sprzyjających rozwojowi grzyba R. solani, wystarczająco uzasadniają stosowanie zaprawiania.

Literatura

1. Bogucka H. 1987. Dynamika narastania objawów

rizoktoniozy na podziemnych organach roślin ziemnia-ka. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 307: 41-54; 2.

Bo-gucka H., Pawińska M. 1983. Występowanie

ospowa-tości bulw ziemniaka w Polsce w latach 1977-1980. – Biul. Inst. Ziemn. 29: 141-150; 3. European and

Medi-terranean Plant Protection Organization PP 1/32

(2); 4. Lutomirska 2007. Zmienność występowania ospowatości bulw ziemniaka. – Ziemn. Pol. 3: 29-33;

5. Osowski J. 2000. Występowanie ospowatości bulw

ziemniaka w Polsce w latach 1987-1998. [W:] Ochrona

ziemniaka. Konf. Kołobrzeg, 4-5.04.2000. IHAR Oddz. Bonin: 59-63; 6. Metodyka obserwacji, pomiarów i

pobierania prób w agrotechnicznych doświadcze-niach z ziemniakiem. Pr. zbior. pod red. S.

Roztropo-wicz. IHAR Oddz. Jadwisin 1999: 50 s.; 7. Osowski J.

2000. Występowanie ospowatości bulw ziemniaka w

Polsce w latach 1987-1998. [W:] Ochrona ziemniaka. Konf. Kołobrzeg, 4-5.04.2000. IHAR Oddz. Bonin: 59- -63; 8. Sadowski C., Klepin J., Baturo A., Lenc L.

2002. Zdrowotność bulw i kiełków ziemniaka

uprawia-nego w systemie ekologicznym i konwencjonalnym. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 489: 95-102; 9. Scholte

K. 1989. Effects of soil – borne Rhizoctonia solani

Kühn on yield and quality of ten potato cultivars. – Potato Res. 32: 367-376; 10. Wróbel S. 2006. Wpływ podkiełkowywania sadzeniaków na plon oraz poraże-nie bulw ospowatością i parchem zwykłym. – Acta Sci. Pol., Agricultura 5 (1): 93-101