Nowe kierunki w rozpoznawaniu i dokumentowaniu złóż surowców ilastych ceramiki budowlanej

4. F l e s z a r o w a - D a n y s z R. - Z mało znanych szlaków turystycznych na pólnocnym Pomorzu. Ziemia, T. 8, nr 12, Warszawa 1923.

5. Gąsiorowski H. - Formy zlepieńca dyluwial-nego w Mechewie pod Puckiem. Prz. geogr. 1924, nr 4.

6. Kolski J. - O piaskowcach płockich. Wszech-świat. T. XXIII 1904, nr 25.

7. Kowa l ski K. - Jaskinie Polski. Państw. Mu-zeum Archeol. Warszawa 1954.

8. Lewiński J., Luniewski A., Malkowski

S., S a m s o n o w i c z J. - Przewodnik geologicz-ny po Warszawie i okolicy. Pol. Akad. Umiej. Kom. Fizjogr. Oddz. Warsz. Warszawa 1927. 9. N o w i c k i A. J., R a d l i c z K. - O występowa­

niu i genezie zlepieńca czwartorzędowego. Kwart. geol. 1961, t. 5, nr. 4.

10. Pasch k e P. - Unechte Tropfsteinhi:ihlen in norddeutschen Flachlande. Kosmos 27, nr 2, Stutt-gart 1930.

11. P i a J. - Die rezezenten Kalksteine. Min. u. Pter. Mitt. Erg. Bd. l. Leipzig 1933.

SUMMARY

The here described localities of the Quaternary sandstones and conglomerates occurring in the

vici-nities of Płock and Gąbin, in the areas of both Bug--Narew and Wkra Rivers, as well as the looalities known from literature were basis to the authors to distinguish three types of sandstones and conglo-merates different dn their form.

Here belong: l) f1ats, incrustations and concentra-tions; 2) beds; 3) block-like and colurnnar focms.

In addition, the authors give their suggestions as to the genesis and the age of the Quaternary sahd-stones and conglomerates discussed in this paper.

12. S i e d l e c k i S. - Utwm·y geologiczne obszaru . między Chrzanowem a Kwaczalą. PIG. Biul. 60, Warszawa 1952.

13. S kom p s ki S. - Najmłodsze utwory geologiczne okolic Gąbina. Prz. geol. 1960, nr 7.

14. S kom p s ki S. - Sytuacja geologiczna niektórych torfowisk na lewym brzegu. Wisły między Gąbi­ nem, Gostyninem i Włocławkiem. IG Biul. 169, Warszawa 1961.

15. S l o w a ń ski W., S k o m p ski S. - Poziomy wodnolodowcowe i tarasy rzeczne Skrwy kolo Plocka. IG Biul. 187, Warszawa 1965.

16. W ó j c i k Z. - Piaszczyste nacieki jaskini Stud-nisko w Sokolich Górach. Zbiór prac i komunik. treści geol. Muzeum Ziemi. Warszawa 1960. 17. Z a b o r ski B. - Studia nad morfologią

dylu-wium Podlasia i terenów sąsiednich. Prz. geogr. 1927. T. VII.

18. Z arę c z n y S. - Atlas Geologiczny Galicji. Tekst do zesz. III. Akad. Umiej. Kom. Fizjogr. Kraków 1894.

PE3IOME

OrnrcaHHhre MecTOHaXO:lKp;eHI1R nec'!aHI1KOB 11 KoHr-JIOMepaTOB 'leTBepTI1'!HOro B03pacTa B OKpeCTHOCTRX MecTHOCTetl: IIJIOQK, roM6I1H 11 no peKaM Byro-HapeB J1 BKpa, a TaK:lKe MeCTOHaXO:lK,ZJ;eHJ1R Onl1·CaHHbie B JII1-TepaType, llOCJIY:lKI1JIJ1 aBTOpaM ,ZJ;JIR Bhip;eJieHI1R Tpex TI1n0B cj:JopM 3aJieraHI1R nec'!aHJ1KOB J1 KOHrJIOMepa-TOB: l) rJihi6hi, KOpKI1, KOHKpeQ'J1J1, 2) CJIOI1, 3) rHe3p;O-o6pa3Hbie 11 cToJI6'laTbre cj:JopMbi.

KpoMe Toro aBTOPhi BbiCKa3bmaiOT co6CTBeHHhie co-o6pa:lKeHI1R OTHOCJ1TeJibHO reHe3J1Ca J1 B03pacTa '!eT-BepTI1'!HbiX nec'!aHHKOB J1 KOHrJIOMepaTOB.

EDMUND KLIMCZAK

Przedsięb. Robót i Gosp. Kopalnianej Przem. Ceramiki Budowlanej w Warszawie

NOWE KIERUNKI W ROZPOZNAWANIU I DOKUMENTOWANIU

ZŁOZ

SUROWCOW ILASTYCH CERAMIKI BUDOWLANIEJ

Fostęp w nowoczesnym budownictwie i wynikające stąd postulaty w stosunku do materiałów budowla-nych pociągają za sobą konieczność modernizacji prze-mysłu ceramiki budowlanej. Modernizacja ta wymaga odstąpienia od tradycyjnej cegły pełnej jako podstawo-wego asortymentu i przestawienia się na produkcję nowych, wielkowymiarowych (wieloceglowych) ścien­ nych elementów drążonych (cerbet, szczelinówka, kra-tówka), a oprócz tego rurek drenarskich i dachówki. W tej sytuacji, wobec niewątpliwie daleko większych wymagań surowcowych dokładne rozpoznanie jego ja-kości i przydatności staje się podstawowym warun-Idem umożliwiającym stopniową przebudowę przemy-słu.

W ubiegłym okresie, od 1952 r. (tj. od ukazania się Uchwały R. M. Nr 52 z 1952 r.) przemysł ceramiki bu-dowlanej - nie biorąc pod uwagę drobnych zakładów spółdzielczych i prywatnych - dokonał rozpoznania zasobów złóż prawie wszystkich czynnych zakładów,

bądź to w formie dokumentacji geologicznych (ok. 45% zakładów), bądź też w formie kart rejestracyJnych (ok. 35%). Pozostale, o nie udokumentowanych zło­

żach - to zakłady małe, pracujące na surowcach nis-kiej jakości, bez perspektyw rozwojowych. Jednakże pomimo posiadanego rozpoznania jakiekolwiek plano-wanie modernizacji przemysłu natrafia na trudności zarówno z powodu niewystarczających zasobów po-szczególnych złóż, jak i wskutek niedostatecznego, z punktu widzenia obecnych wymagań, rozpoznania jakości surowca i jego zmienności oraz przydatności do prod1,1~cji w;vrobów cien~ościennych, · · · ·

UKD 553.042 :553.6l.J:666. 7 Charakteryzując ogólnie zakres i metodykę ustalania jakości i przydatności surowców ilastych ceramiki bu-dowlanej w ubiegłym okresie, podkreślić należy, że główny kierunek przeprowadzanych badań stanowiły badania, mające na celu bezpośrednią kwalifikację przydatności surowca z pominięciem lub z daleko idą­ cym ograniczeniem badań, mających na celu rozpoz-nanie jego rodzaju i jakości. Kwalifikacja przydatności surowca przeprowadzana była zazwyczaj jednostron-nie, pod kątem najmniej wymagającego, jeśli chodzi o jakość surowca i skalę jej zmienności, asortymen-tu - cegły pełnej. Natomiast w samej metodyce:.> ba-dań panowała tendencja do uśredniania surowca w złożu, bądź to w odniesieniu do całej miąższości złoża, bądź też pewnych z góry wydzielonych poziomów.

Tego rodzaju kierunek w rozpoznawaniu złóż odpo-wiadał ówczesnemu kierunkowi produkcji w przemyś­ le, nastawionemu prawie wyłącznie na produkcję ce-gły pełnej, lepszej lub gorszej jakości, w oparciu o do-brze znane i eksploatowane od wielu lat złoża i za pomocą wypróbowanych urządzeń przeróbczych i usta-lonych reżimów technologicznych. W tych warunkach nie stawiano większych wymagań co do zakresu roz-poznania surowców w złożu, a główny nacisk polo-żono na ustalenie wielkości zasobów, zabezpieczają­ cych związane z rozwojem produkcji nakłady inwe-stycyjne. Nic więc dziwnego, że wykształcona w roz-poznawaniu złóż czynnych zakl:adów metodyka doku-mentowania zawiodła zupełnie przy dokumentowaniu złóż dla nowych zakładów i nowych asortymentów produkcji. Opracowane bowiem dokumentacje geol0-o

giczne nie dawały projektantom nowych zakładów za-sadniczych i istotnych danych oraz wskaźników po-trzebnych do zaprojektowania najlepiej dostosowanych do właściwości surowca oraz ekonomicznych urządzeń produkcyjnych. Należy tu wskazać przede wszystkim -na brak danych, co do: wrażliwości surowca na

od-sech, ustalenie najkrótszego czasu odsechu i krzywych suszenia oraz wypalania.

Zadaniem dokumentacji geologicznej jest nie tylko ustalenie zasobów kopaliny i stworzenie podstaw do prowadzenia prawidłowej eksploatacji, lecz również rozpoznanie jej jakości i technologicznych właściwości w całym złożu, w stopniu umożliwiającym ustalenie najwłaściwszego i odpowiadającego postulatom ekono-miki produkcji procesu jej technologicznej przeróbki, łącznie z zaprojektowaniem potrzebnych do tego urzą­ dzeń. Obecnie okazało się konieczne rozszerzenie w tym kierunku zakresu - stosowanych w dokumento-waniu złóż surowców ilastych - badań dla rozpozna-nia jakości surowca zarówno w skali laboratoryjnej, jak i przemysłowej.

Idąc po linii aktualnych wymagań przemysłu, roz-poznanie surowca w dokumentowanym złożu powinno uwzględniać następujące momenty:

l. Rozpoznanie zmienności surowca w złożu, przy wydzieleniu odmian i podaniu ich jakościowej cha-rakterystyki.

2. Zbadanie występujących w surowcu domieszek szkodliwych z ustaleniem ich rozmieszczenia w złożu, stopnia szkodliwości i wydzieleniu warstw surowca nieprzydatnych do produkcji.

3. Ustalenie przydatności surowca do produkcji moż­ liwie najszerszego wachlarza materiałów ceramiki bu-dowlanej ze wskazaniem asortymentów najbardziej właściwych dla danego surowca lub poszczególnych jego odmian. Wszechstronne rozpoznanie jakości i przy-datności surowca, zamiast dotychczasowego jednokie-runkowego, powinno zapewnić potrzebną elastyczność profilu produkcyjnego, zależnie od koniunktury, która niewątpliwie warunkuje postęp i rozwój produkcji.

4. Dostarczenie danych dotyczących technologicznej przeróbki surowca i najodpowiedniejszego zestawu

urządzeń produkcyjnych.

5. Wskazanie najwłaściwszych zestawów (proporcji sklaqników) mas produkcyjnych.

6. Określenie wrażliwości surowców "na odsech" z ustaleniem krzywej suszenia oraz podaniem naj-krótszego - dla poszczególnych asortymentów - czasu suszenia bez deformacji wyrobów oraz ustalenie krzy-wej wypalania.

Wyszczególnione wymagania rozszerzające dotych-czasowy zakres badań powodują, że główny ciężar rozpoznania złoża przesuwa się zdecydowanie w kie-runku wszechstronnego rozpoznania jakości i przydat-ności surowców, a dokumentacje geologiczne muszą przybrać charakter dokumentacji geologiczno-techno -logicznych. Takie rozszerzenie dokumentacji geologicz-nej znajduje swoje uzasadnienie w specyfice tej grupy surowców sprawiającej, że ich przemysłowa przydat-ność uzależniona jest w dużej mierze od właściwej i ekonomicznej przeróbki oraz stosowania odpowied-nich metod produkcji.

Próbą dostosowania metodyki badań wyszczególni o-nych wyżej potrzeb i postulatów przemysłu jest -opracowany przez Zjednoczenie Przemysłu Ceramiki Budowlanej - projekt instrukcji rozpoznawania ja-kości i przydatności surowców ilastych ceramiki bu-dowlanej dla celów dokumentowania złóż. W instruk-cji tej ustala się: sposób opróbowania złoża; rodzaje badań, jakim należy poddać próbki surowca rozpoz-nawczego złoża; etapy badań, wynikające z celowej kolejności poszczególnych badań, zakres ilościowy ba-dań niezbędny dla rozpoznania jakości i przydatności surowca w złożu. Instrukcja wprowadza także jedno-lite metody badań laboratoryjnych z podaniem wy-tycznych do interpretacji ich wyników.

Przeprowadzane dla dokumentowania złóż badania jakości i przydatności surowców ilastych dzieli się na: a) badania identyfikujące, mające za zadanie wstęp­ ne stwierdzenie rodzaju surowca w poszczególnych punktach złoża i wydzielenie zasadniczych warstw,

b) badania rozpoznawcze, ustalające właściwości i jakości surowca w wydzielonych warstwach,

c) badania kwalifikacyjno-technologiczne, których celem jest ustalenie przydatności surowców do pro-dukcji różnych materiałów z podaniem właściwych wa-runków produkcji.

Badania identyfikujące surowiec, przeprowadzone na próbkach reprezentujących krótkie odcinki (maksy-malnie do 3 m) profilu pionowego złoża, dają g eolo-gowi dokumentującemu złoże podstawowe informacje do ustalenia rodzaju surowca ilastego (glina, il chudy, il tłusty, mułek itp.) i wydzielenia w złożu różniących się pewnymi właściwościami warstw. Do tego celu

służyć mogą także wskaźnikowe badania ceramiczne, obejmujące oznaczenie wielkości wody zarobowej, skurczliwości suszenia i wypalania. Badania takie sto-sowane były bardzo często w rM:nych geologicznych dokumentacjach glin. Bardziej precyzyjnego i obiek-tywnego kryterium mogą dostarczyć badania uziar-nienia utworu ilastego za pomocą analiz areometrycz-nych lub sedymentacyjareometrycz-nych.

Celowość wykonywania badań granulometrycznych glin oraz iłów dla potrzeb geologicznych dokumen-tacji złóż tych surowców uzasadnia Wl. Wawryk i Wl. Piotrowicz w artykule pt. "Zalety metody areome-trycznej w badaniach surowców ilastych ceramiki budowlanej" (Biul. "Ceramika budowlana", 1962, nr 4).

Proponują oni nazywać "gliną" - surowiec ilasty, za-wierający ponad 5% ziarn kwarcu o średnicy powyżej 0,2 mm; "ilem"- surowiec zawierający w ilości mniej-szej tejże wielkości ziarna kwarcu.

Zależnie od ilościowego udziału frakcji ilastej, o średnicy ziarn poniżej 0,003 mm, proponują oni dla surowców ilastych ceramiki budowlanej następujące

określenia: do 10% substancji ilastej od 10- 20% od 20- 30% od 30- 50% od 50- 70% powyżej 70%

"

"

"

"

"

"

- piaski lub mułki, - piaski lub mułki

ila-ste,

- chude iły (gliny), - średniotłuste iły

(gli-ny),

- tłuste iły (gliny), - bardzo tłuste iły

gli-ny).

--

=

--=-

~

~Y

~

- - +--- - - -

~7

0~

-

-

--

-

-

-

==

==

==~;

~

:

::_

-

-__

~B

~-=-

-~,

Przekrój geologiczny przez złoże iłów jurajskich

cegielni Korwinów.

1 - gliny chude, małoplastyczne (czwartorzęd - przerobio-ne iły jurajskie), 2 - gliny chude, średnioplastyczne (ju-ra), 3 - iły średniotłuste, średnioplastyczne, 4 - iły tłu­ ste, plastyczne, 5 - mułek średnioplastyczny, 6 - ławica

piaskowca, 7 - piasek.

Geological cross section through the Jurassie clay deposit in the Korwinów brick-field.

l -. low-plastic, meagre tills (Quaternary; · reworked. Ju-rasslc _clays), 2 - middle-plastic, meagre tills (Jurassic), 3 - m1ddle-plastic, middle-fat clays, 4 - plastic fat clay 5 - middle-plastic silt, 6 - sandstones bank, 7 - sand:

ZESTAWIENIE WSKAŻNII{ÓW CHARAKTERYZUjĄCYCH WYDZIELONE GATUNKI SUROWCÓW W ZLOZU IŁÓW

JURAJSKICH CEGIELNI KORWINOW

l Skład granulometryczny :()

'

"'

Skurczliwość

~os ::l ::1

...

Głębokość Udział w %% frakcji: ~c o

-co

_{o., ...} Gatunek surowca o

występowa-~ piaszczystej

,Q <l~ Ilastego nia badanego

l

E~~ o surowca _0,

2-»o o..

...

>0,2

Cllo..P,

z

0,02

l 5,0-11,0 25 30

Gliny chude, pia- 6 0,3- 3,0 26 17 szczyste, mało lub 3,0- 5,4 33 24

l _{11 0,3- 4,6} 25 20 średnioplastyczne (czwartorzęd). 14 0.3- 2,4 25 23 -średnie 26 24

Gliny chude, śred- 11 7,3-10,1 20 12 2 nicplastyczne 13 1,0- 3,1 lO 44 (jura).

-średnie 16 25 11 11,1-14,5 2 37 6 5,4- 8,9 l 23 11 4,6-7,3 3 27 3 Iły średniotłuste, 13 3,2-10,5 3 34 średnioplastyczne. _{14 2,4- 6,9} :; 31 7,4- 10,9 l 27

-średnie 2 32 6 8,9-15,0 l 18 11 10,1-15,0 l 14

Iły tłuste i p la- 12 1,1-6,1 o 13

4 styczne. 6,1-8,5 o 23 14 10,9- 13,0 l 13

- - -

-średnie l 16 5 l

Mułek średniopla-l

l

l

l

styczny. 14 6,9- 7,9 3 27

Wprowadzenie tego typu badań, jako

identyfiku-jących surowiec badań wskaźnikowych, dawałoby pod-stawę do ujednolicenia nomenklatury tej grupy su-rowców, co przy obecnie panującym w tej dziedzinie chaosie, wynikającym z daleko posuniętego subiek-tywizmu, mialoby kapitalne znaczenie przy opracowy-waniu dokumentacji geologicznych.

Badania rozpoznawcze obejmują:

a) jakościowe oraz ilościowe oznaczenie, występu­

jących w ilastych surowcach okruchów skal i

mine-rałów - przede wszystkim wapienia, marglu, gipsu, pirytu, zanieczyszczeń organicznych,

b) jakościowe i ilościowe oznaczenie szkodliwych do-mieszek chemicznych (rozpuszczalnych siarczanów wa-pnia, magnezu i sodu),

c) oznaczenie plastyczności glin i ilów (metodą Pfef-ferkorna),

d) analizy chemiczne,

e) charakterystykę składu mineralnego,

f) ustalenie właściwości fizyko-mechanicznych glin

oraz ilów w stanie powietrzno-suchym (woda

zarobo-wa, skurczliwość suszenia, woda hygroskopijna, współ­ czynnik wrażliwości na suszenie, wytrzymałość na zgniatanie i złamanie),

g) ustalenie właściwości fizyczno-mechanicznych cze-repu wypalanego w różnych temperaturach od 830° do 1030° w odstępach co 50° skurczliwość wypalania, nasiąkliwość, porowatość, strata wypalania, przesiąkli­ wość, wytrzymałość na zgniatanie i złamanie, skłon­ ność do tworzenia wykwitów z ilościowym

oznacze-niem siarczanów, cechy zewnętrzne,

h) oznaczenie temperatur: spiekania, mięknięcia

i ogniotrwałości zwyklej.

Do zakresu badań kwalifikacyjno-technologicznych

należy: .

a) ustalenie właściwości technologicznych i

przy-datności zestawów mas złożonych z różnych gatunków

150

- N

Inne właściwości

mułka· •C N u :>, _{wysy- lania w} wy pa- _surowca

w ej Ilastej os .. _{chania temp.} 0,02- <0,003 ~Cil

_"'"'

_{w%% 980° w}

0,003 ~o. _%%

31 14 19,0 6,0 0,5

29 28 13,6 6,0 0,5 Występowanie we frakcji

25 18 13,4 3,0 0,5 0,5 mm okruchów:

krze-38 17 14,0 5,0 0,0 mienia, piaskowca,

gra-12 40 16,9 5,0 1.0 nitu, kwarcu, SIO• > 70%;

- - - -

- - -

_{- - -}

- - - Al!O•

<

10% 29

l

21 16,5 5,2 0,3 35 33 21,8 6,0 1,5 Okruchy piaskowca i sy -21 25 19,1 5,0 0,0 derytu we frakcji 0;5 mm - - - -

-29 30 20,6 5,5 0,8 30 31 19,3 5,0 0,5 42 34 22,5 6,0 0,0 38 32 20,5 6,0 1,0 Zawartość: 26 37 20,5 5,0 1,0 _{SiO• ca 60%} 13 51 21,4 6,0 0,0 _{Ab03 > 10%} 30 42 22,9 6,0 1,5 -l 28 38 21,2 5,5 0,7 33 48 23,1 6,0 1,0 38 47 26,0 6,0 1,5 _zawartość: 41 46 25,8 6,0 4,5 SiO•

<

60% 24 53 29,1 7,0 3,5 35 51 23,3 8,0 1,5 AhO• > 15% - - -- - - - -- - - -- -35 48 25,1 6,3 2,3 65 l 5 l 22,2 l 6,0 l 0,5 l

surowców, występujących w jednym poziomie eksploa-tacyjnym,

b) ustalenie najwłaściwszych domieszek

schudza-jących oraz ich proporcji w masach wyrobowych róż­ nych materiałów,

c) ustalenie najkrótszego czasu suszenia i krzywej

odsechu surowca dla poszczególnych wyrobów,

d) ustalenie optymalnej temperatury wypalania i krzywej wypalania,

e) ustalenie wpływu zwałowania (hałdcwania) na

właściwości technologiczne surowca.

Badania kwalifikacyjno-technologiczne przeprowadza

się w skali laboratoryjnej oraz przemysłowej.

W pierwszej kolejności przeprowadza się badania

identyfikujące oraz badania dla określenia ilości

za-nieczyszczeń ziarnistych, co pozwala wyeliminować

warstwy nieprzydatne (zbyt chude lub

zanieczyszczo-ne) i wstępnie ustalić granice złoża. Na podstawie wy-.

ników tych badań wyznaczone zostają próbki do dal-szego etapu badań rozpoznawczych, wreszcie do kwa-lifikacyjno-technologicznych.

Przykładem praktycznego zastosowania opisanej

po-wyżej metodyki rozpoznawania jakości surowca

ilas-tego dla dokumentacji geologicznej złóż, a szczególnie

badań identyfikujących, opartych o wyniki

granulo-metrycznych analiz ilów, są badania przeprowadzone na próbkach pobranych z wierceń rozpoznawczych dla złoża ilów jurajskich (dogger) cegielni Korwinów.

Badania granulometryczne przeprowadzono metodą

sedymentacyjną · Andreasena, (dla frakcji poniżej

0,06 mm) dla próbek odpowiadających 2-3 m

od-cinkom. Odcinki o podobnym składzie granulometrycz-nym łączono w warstwy, dla których następnie usta-lono współczynnilk plastyczności Pfefferkorna, wodę zarobową, skurczliwość suszenia, skurczliwość wypa-lania i nasiąkliwość w temperaturze wypalania 980°.

Na podstawie wyników tych badań wydzielono w zło­

żu kilka gatunków surowca o odmiennych właści­

wościach. Uwidocznienie tego rodzaju zmienności' zło­

ża - nieobojętne dla· obecnych potrzeb produkcji

przemysłowej - nie byłoby możliwe przy zastosowaniu

dotychczasowych metod badań surowca przy

doku-mentowaniu złóż. Wydzielone w złożu gatunki

zilu-strowano na przedstawionym powyżej przekroju

geo-SUMMARY

The progress of the present-day architecture and

the resulting demands as to the buHding minerał

raw materials require a modernization of buildi'ng ceramie industry. The modernization causes, in turn, a desistance from production of traditional whole bricks and forces to initiate a produetlon of new multidimensional wall elements.

The author presents 'new trends in reconnaissance and documentation of clay raw material deposits used in the modernizing industry of building ce-ramics.

logicznym złoża, w tabeli zaś zestawiono wyniki ba~

dań według wydzielonych gatunków.

Na podkreślenie zasługuje fakt, że na przykładzie

tym znajduje potwierdzenie wyrażane często przez

praktyków przekonanie, iż "głębiej jest glina lepsza".

Podobne wyniki, uzasadniające wydzielenie w złożu

wyrażnie zróżni1cowanych warstw, uzyskano w trakcie

badań iłów wstęgowych oraz iłów krakowieckich.

PE3IOME

Ilporpecc B cospeMeHHOM CTPO~TeJihCTBe ~

onpe-,1\eJiaeMbre· ~M Tpe6osaH~a no OTHOilieH~IO K cTpo~­

TeJihHhiM MaTep~aJiaM Bbl3hiBaiOT HeOOXO,!\~MOCTb

!MO-,z<epł!~3aqM~ npOMhiJliJieHHOCTM CTpomeJibHOH

Kepa-M~K~. 3TO TPe6yeT nepeXO,!\a OT npo~3BO,!\CTBa

TIOJI-HOTeJIOrO K~piiWia K np~3BO,!\CTBY HOBbiX

MHOropa3-Mepł!blX CTeHHbiX :meMeHTOB.

Asrop paccMaTpMBaeT HOBhre Hanpasn~a B

pa3-Be,!\Ke MeCTOpoJK,!\eHJIM rJI~H~CTOrO Cbiphll ,D;JIH

pa3-B~BaiO~eHCH H Bhi,!\BMraiO~eti HOBbie TPe60BaHHll

npo-MbiJliJieHHOCTM CTPOMTeJihHOM KepaM!1Kl1.

TERESA CZYŻOW A, ALFRED MAJEROWICZ

Uniwersytet Wrocławski

WSTĘPNE WIADOMOŚCI

O

ZŁOZU

KWARCU W TACZALINIE

KOŁO

LEGNICY

Na terenie Sudetów i ich przedpola znane są liczne

wystąpienia złóż kwarcowych w formie żył. Obok

znanych już i eksploatowanych złóż "Rozdroże

Izer-skie", "Krasków" i "Białe Krowy" koło Sobótki duże

zainteresowanile wzbudziła żyła kwarcowa WYStępu­

jąca na NE od wsi Taczalin w powiecie legnickim.

Złoże kwarcu w Taczalinie znajduje się wśród skał

krystalicznych występujących na powierzchni w

naj-bardziej ku północy wysuniętej części przedpola

Su-detów środkowych. Najstarszymi skałami

krystalilcz-nymi są tu granitagnejsy z Wądroża Wielkiego.

Stwierdzone na powierzchni na S od złoża kwarcu

-granitagnejsy rozciągają się na przestrzeni ok. 6

km, między wsią Mikołajawice poprzez Wądroże

Wielkie aż do Augustowa. Granitagnejs jest skałą

średnio ziarnistą lub gruboziarnistą i wykazuje w

różnym stopniu wykształconą teksturę gnejsową oraz

miejscami silne znamiona kataklazy. M. Kozłowska

(7) na podstawie szczegółOWYCh badań

petrograficz-nych wyraziła odmienny od badaczy niemieckich (2,

3, 5, 6, 8) pogląd na genezę tej skały. Mianowicie

nie uważa jej za ortognejs, lecz za skałę pochodzenia

metamorficznego powstałą z łupków krystalicznych

wskutek długotrwałych procesów granityzacyjnych.

Na mapie geologicznej (arkusz Legnickie Pole)

O. Tietze zaznacza oprócz granitagnejsów także

ska-ły metamorfiiCzne w postaci łupków kwarcytowych

oraz grafitowych. Występowanie tych łupków

zazna-czone jest w bezpośrednim sąsiedztwie opisywanej

żyły kwarcowej oraz głównie na SW od Taczalina.

Wiek należałoby oznaczyć stratygraficznie ściślej,

cho-ciażby ze względu na to, że do utworów

staropaleo-zoicznych zalicza się również m. in. prawiie

zmeta-morfizowane łupki szarogłazowe odsłonięte na

nie-wysokim wzgórzu na SE od Wądroża Wielkiego (ok.

250 m na E od punktu wys. 152,5 oznaczonym na

ma-pie niemieckiej jako Schiefer-Berg). Ponieważ

granr-tognejs według obecnych poglądów uważany jest za

prekambryjski paragnejs, nie mógł spowodować on

metamorfozy kontaktowej w otaczającej go serii

skalnej. Różny stopień metamorfozy tej serii

wska-zuje zatem na jej bardziej zróżnicowany wiek. V. z.

Miihlen (8) przypuszcza, iż między łupkam~

szaro-głazowymi a granitagnejsami istnieje kontakt

tekto-niczny.

Wykonane na złożu w Taczalinie rowy

poszuki-wawcze (do głęb. 4 m) nigdzie w najbliższym

oto-UKD . 553.621 :553.065.1/.2(438.25)

czeniu złoża nie wykazały śladów łupków

grafitowo--kwarcytowych podanych na wymieni'onej mapie

Tiet-zego. Większe żyły kwarcowe omawianego terenu,

zaznaczone na mapie, mają bieg zbliżony do N-S

(żyły na W od Wądroża Wielkiego) lub NW-SE jak

żyła w Taczalinie, a także żyły występujące na

po-łudniowym krańcu wsi Wądroże Wielkie przy szosie

do Mierczyc. Skały krystaliczne przykryte tu są

młodszymi luźnymi' utworami trzeciorzędu i

czwarto-rzędu. Te ostatnie tworzą formy tarasowe.

Złoże kwarcu w Taczalinie, znajdujące się na NE

od wsi o tej nazwie obejmuje słabo zaznaczający

się w morfologii grzbiet długości ok. 800 m,

wydlu-żony w kierunku WNW-ESE o maksymalnym

wznie-sieniu 170,6 m npm. Dotychczasowymi pracami

roz-poznawczymi, wobec znacznego przykrycia utworami

czwartorzędu peryferycznych części złoża, które nie

zostały nigdzie przebite rowami poszukiwawczymi,

nie udało się ustalić stosunku żyły do litych skał

otaczających. Jedynie w najbardziej ku NW

wysu-niętej części złoża natrafiono na skwarcowaną, w

dużym stopniu skaolinizowaną skałę, która

najpraw-dopodobniej jest zmienionym granitognejsem.

Żyła przedstawia wypreparowany grzbiet skalny

przykryty utworami czwartorzędu a prawdopodobnie

fragmentarycznie i trzeciorzędu. Na powierzchni

za-l

<

J

1

/~ 2 ~

~Om

Ryc. l .. Szkicowa mapka występowania żyly kwar-cowej w Taczalinie.

l - żyła ·kwarcu, 2 - rów poszukiwawczy.

Fig. l. Sketch map of quartz vein occurrence, at Tacza lin.

1 - quartz vein, 2 - test pit.