kostnych z
wylropal.isk
archeoiog1czny,ch, ;res~, tek ~wierzęcyoch ·z torfowiSik i najmłodszych.wa;rstw namulisk jas~iniowy,ch, a w C2lasach najnowszych .także przez studiowa:n:ie doku-mentów IPisanych. U na1s badariia tego rodzaJu
·
są dopieTo w za,czątkach.· Dal'S!Zy · :ro.mrój badań nad fauną &saków
czwaT'tOrzędu Boiski zaJ.eży IPfi'itJ8de :wszystkim od możności iZtebrania matetriałów. Ostaitmie la-ta przyniosły ,zna.czne · ożyw;iernie działa.1nośai
kamieniołomów
na
wszystkich tererna,ch JIN'Y'S1;ępowania wapieni w Polsce. Sz,czątki zwlasz.cLZta drobnych ssaków majdow1ane :w wype];n.ieni.ach szczelin i jam mierna! zawwe ulegają 2lnisztcz,e-niu po ich odsłooięciu. Byłoby ha:rdzo ważne,
aiby wszyscy geoLogowie pracują·cy na tych te-renach zwracali uwagę na tego ro~aiu Z!Ila1e-zisik.a, a w p:r:zypadku ich napot®ania oochcieM o mich· zawiadomić Oddział K!l"a~owski linsty-tu1u Zoołogieznego P.AiN (Kraków, Sła;w~ow sik.a 17), który je zabezpieczy i wykorzysta do
badań.
SUMMARY
. ,
A short strati:gratphicał review ·of up to date lrnown· occurrence sites of Quaternary :mamma1s of PolaJild is. given. Occurii"ence sdites of Upper Pl·iocene fauna rus deaJ.t at first. This was a startingpoint fo1r evolutional
chartges of fauńa in Pledstócerte period. This fauna
was found at three 'Sii.tes dn Poland nameły: Węże Podles,ice and RęJ:>ielice K'l"ólew$Ak1e differing in faciets: Fauna from Węże is the most interestilng because i.t
compll"'ises· numerous 1reptiles and large mammals. Two faunas of smali mammais are lrnown frOIIIl the oldest interglaciał deposdrl.s these are from Ka-dz?.e1ni~ in Kielce ·aJild from Kamyik. Amoug rodents
Mtcrotmae are predorninant with closed l"IOO<ts. In K~myk A~lophaiomys pliocaenicus K o r m o s aptpears W'iith oontmuOLLSly growing teeth. .
PE310ME.
ABTOp npe,gJiaraeT lWpOTKHil: CTpamrpaqm<IeCKHH 0630p H3BeCTHb!X ,go CHX IIOp MeCTOHaxo:m,geHHH MJie-KOIIHTaiOIIJ;HX llOJiblllH C <IeTBepTH'IHOro rrepHo,ga. CHa-<I<iJia OH rOBOpHT O HaXO,gKaX BepxHeiiJIHO~eHOBOil: <!JayHhl, KOTOpa.H 6hiJia HCXO,gHbiM IIYHKTOM ,gmi H3Me-HeHHil: :lRHBOTHOrO MHpa B rrepHo,g IIJieHCTO~eHa. <flayHa :>Ta H3BeCTHa B Tpex MecTax B lloJihllle: BeiDKe,
llo,li-"JiecH~e H PeM6eJIHIJ;e RpyJieBcKe, OTJIH<IaiOIIJ;HXC.H
<Pa-~HaJihHO. HaH6oJiee HHTepecHOil: .HBJI.HeTC.H <!JayHa H3 BeH:meB, co):lepmarn;a.H MHoro perrTHJIHil:, a TaKme MeJI-.
KHX H KPYIIHhiX MJieKOIIHTaiOrn;Hx. lłs HaH6oJiee ,llpeB-Hero MemJie,liHHKOBOrO rrepHO,lla H3BeCTHbi ):IBe <!JayHbl MeJIKHX MJieKorrHTaiOIIJ;Hx H3 Ra,gseJihHH B ReJib~ax
H: RaMhiKa. Cpe):IH rpbi3yHOB HaxO,li.HTC.H 3,lleCb Micro-tinae C 3aMKHYTbiMH KOpH.HMH 3y6oB, HO B RaMh!Ke rro.HBJI.HeTc.H TaKme Allophaiomys pliocaenicus Kormos C HerrpepbiBHO paCTYIIJ;HMH 3y6aMH .
Co BpeMeHH HaH60Jihlllero OJie):leHeHH.II, a TaKme IIO-CJie):lyiOrn;ero MemJie,liHHKOBoro nepHo):la H npe):lrrOcJie,li-Hero OJie):leHeHH.H HeH3BeCTHbl KOCTH MJieKOIIHTaiOIIJ;HX ,liOCTOBepHO orrpe):leJieHHbie.
ANDRZEJ RADWAŃSKI, PIOTR RONIEWICZ . Uniwersyt-et Warszawski
O STRUKTURACH KOPALNEGO DNA MORSKIEGO .
W WIELKIEJ
WIŚNIÓWCE
POD KIELCAMI
JEDNYM Z NAJCIEKAWSZYCH STANO-WISK ·na terern.ie Gór SwiętO!kmyskich ze
Wizg.lędu na nagromadzenie zjawirsik
.sedymen-tacyjn~h jest kamieniołom Wi·elka WiśniórW'ka
polooony w za·chodniej części Pasma Łysog&
sk1eg;o. · Kamienioł,om tern ZlOtStał za~ożony ·-na
półnoooych 'stokach góry Wiś.rii.ówka w otbręhte
występowania warstw górnego kamhru. Liczne jego wyroibi.Ska dosk!Oinaie są w1dJ()IcZi'l!e rŁ swsy warszawskiej, .gdy jadąc w stzronę Kiek zj·~...;
dZ1a się ,ze iW~órz Bamzy do wsi Kajetanów
póło~ornej w Dolinie WilkoWsk:tej.
· W czasie badań teremowych pr,owad~001ych
w Góra·ch SwlęstokrLZysk:kh
·w
l,ecie- 1959 I'. za.:.jęliśmy się bliżej nadzwyczaj iln:teresująeymi
Sti.·ukturami występującymi na pOIWlerZJchniach
ławic piaskowców
,
i.
kwarcytów.NajdekawSze odsłonięcia w kamieniołomie znajdują- Się na najniższym poziomie eksploata-cyjnym w wyrobiSku idącym wzdłuż roocią głciści warstw w kierunku zachodnim: Zespół Wystę-pujących tu skał składa się z
na,prLZemian-l,egłych ławic piaskowców kwarcyty<cznych i kwarcytów, mułowców, łupkóv.r ilastych oraz
iłów. Cechą char,akterystytczrną ,te,go zespołu
jes1 · denlroławicowość i braik. skał gruboziaT-:h:istych. N a· powierzchniach S!pągowych i
stro-246
powych poszczególnych wamtw wystąpuje
szereg form powstałych na dnie rz~biornłk.a
si:!-dymentą·cyjnego mo~a górlllJokambryjsik.iego. Szczególnie roz.powsz,echrnionymi formami na górnyoch po1wie-r!Z!chmJach ławi1c ~są 2lmiaTszc.zki falowe (ri.,ppletnarki) pokirywają·ce d:z;iesiątki
metrów kwad:l'aibowych powiemchni warstw.
Dodać należy, że w:arstwy mają tu upad bard:z;o stromy, stoją właściwie piornowo, co znaikomi-<::,e uła.t:wia wsz,elkie OtbSteii'JWacje. Większość
zmarszczek należy dto oscy1acy;jrnych (ryc. l}, które tworzą cią,gi symetrycznych gr2lb5.etów. Zmarszczki oscylacyjrne są bardzo regularne. Ich g,rzbiety i bruzdy ciągną się :regularnie na prnestriZ€1!li całego odsłonięcia.
P:róciZ form oscyla,cyjmyeh częste są
zmar-SZtCZiki językowate. Tw011zy j,e szereg
.grLZtbieci-ków o ksztaŁoie wachlarzy ustawio.rnych JW
sza-chowrndcę i oddzielornych od siebie krętymi
bruiZtdarmi o zaniennej głębokości. 5potty~a się również zma'l\.."''ZC.Zki lpl"Zietworzo.rne (ryt~. 2)
-majczęściej oscyLacyjne w stadilUm rozmywa-nia, charakterysty,cznym dla sł,abnącego ruchu falowego, a dalej rozmaite zespoły. W jednym z tych typów na tle s~abo widoCIZlll)11ch syme-trycZillych ,g!"2lbi.e:tów odległy;ch od s1ebie o
małych grzbietów ustawionych ,póci ostrym ką..; tem do dużych. Zespół ·t.akd. wskazuje na
zmia-nę kierunku falawania pmy jednoczesnym
zmniejszeniu długości fali. W wieLu miejscach 7Xiarzają się zmar~ i.nlte.rferencyjiDJe.
Odległość między grzbietami zmarszczek oscylacyjnych wynosi przeciętnie ok. l O cm,
najmniej 5, a maksymalnie 25 cm; nalłxmliast
w
lmX18!l"SZICzkach interferencyjnych jest on:aRyc. 1. Zmarszczki oscyiacv;ne symetryczne Fig. 1. S117nmetrical wave ripple marks
bardzo zmienna i może wynosić od kilku
mili-metrów
do kilkunastu centymetrów. ·Na powierzchniach ze zmarS7lCZkami wystę pują odciski okruchów łupków, &lady
spoczyn-ku .try.lobi.tów (hieroglify -tYiPU Rhysophycus)
oraz struktury świadczące o is1mieniu słabych
przydennych prądów. Rozpow'S'lleCłmiane są ;też ślady graJWitacy;jnego :rozoiągania nie cał-kOIWi
cie zdiagene.zowanych ławic przypominające ksztaltem SZICzeliny z .wysycllania (mud cracks).
Na powierzchniach bez .zmar87JC2lek szczególnie
częste są odciski banieczek gazu powstałych
z rozkładu substancji organicznej pogl7lebanej
w osadzie oraz różnorodne hieroglify OT'ganicz-ne, wśród kltórych zwracają uW~Sgę swym cha-rakterystycznym ksztaM:em. ślady pełzania try-lobiltów (Cruziana) i ich spoczynku
(wspom-niany Rhysophycus).
Z~ół wymienionych struktur rzuca pewne świaJtło na ;warunki facjalne, w jakich
powsta-ła seria warstw
z
Wielkiej Wiśniówki. Naj-prawdapodobniej byłooo
,ipły.tkie morze opiasz-czysto-mulastym, dość wyrównanym dnie,
w którym okresowe silne fa·lowa!llie
powodo-wało .tworzenie się na dnie .zmar.!m:zek OOtCy-lacyjnych. WZbUil'Zeilie wód powtarzało się wie-lokrotnie, w wyniku czego rzmarS'ZlCZki wystę pują na większości odsłamających się w.ustw.
Ze względu na to, .że omamany ·~ół jest
nadzwycrzaj pięknie wykształcony . i zawiera
duże bogactwo for.m na stosunkowo
niewiel-kiej przestrzeni, byłoby bmdzo poż~
po-myśleć o jego za.berzJpieczeniu. Wiśniówka
sta-nowi bowiem w .obrębie Pasma Łysogórskiego
jedno z nie1icmych odsłonięć spebni.ających
wszystkie warunki niezbędne do
tpr.zeprawa-dzertda szczegółowych
bad.aA
sedymentacyjnychnad kambrem; w kamecznicach natomiast moż
na prześledzić jedynie niepe)lne profiLe bez możliwości obserwacji powierzchni
w.arstw
na większej p:l"Zestrzeni.Ewentualne za.przeostande eksploatacji
w
za-chodniej części iWyrobiska Wielkiej Wiśniówkii stworze!llie tu małego rezerwatu nie powanna stwarzać specjalnych trud!llości dla
kderownic-Ryc. 2. Zmarszczki przetworzone . Fig. 2. Metaripples
twa ka.mileniałomu, ~yż ściana z MjlE!Piej
roz-wiciętymi .zmarszczkami znadduje się nieco na
uboczu wz.ględem głÓWinego kierunku robót,
a
zespół warstw :nie ma wdelkiej warltościprze-mysłowej. Odsłonięcie to może się stać if;ak.że obiektem ciekawym dla bardziej doświadczo
nych turystów i prz~ów, którzy licznie
odwiedzają w J.ecie Góry Swiętokr.zyskJi.e.
Opi-sana
ścianastanowi
przysłowiową ·karttęz
księgi dziejów Ziemi, jakimi są osady dawnych epok geologicmych. Tneba /Pl"Zyznać, że karlta
ta
.jest na Wiśniówce wyjąrtlrowo IPięlma i czy-telna. Dla uł.atwie!llia .mOO:na by niewielkim loosztem umieśCić ipl"ZY odsłanięciu tablicęmfor-:-macyjną z odpowiednimi rysunkami i tekstem objaśniającym. · ·
SUMMABY
Preservatlon of rook complex comprd.s;lng Upiper Cambrian quartzites, quartzitic sandstones, siltstones and argillaceous shales · in the Wiśniówka · WiJelika quarry !is proposed. .
Various .stl"'..CtuTes aTe vdsible . on· suriaces · of
layers namely vaoous ~e ma'l'!kis, gas bubble 247
łmpressłoos, sbretchlng. layer tttal"ks as a sami dikes and ridges. Various organie and mechanic .hieroglyphs (trllobite traces CTUziana and Rhysophycus) are visible.
PE310ME
ABTophi npe.AnararoT npe.AoxpaReRHe KOMnneKca cnoeB B KaMeRROM Kaphepe BenhKCi BHCRIOBKa
(CBeR-roKiiiłicKii:e ropbi), BcKpblsaroilleM aepxHeKeM6pHftcKHe
KBap~HThi, KBap~HTOBhie neC'łaHHKH, aprHnHThl H rnH-HHCThie cnaH~hi. Ha noBepxHocT.Rx oonhWHHCTBa cJIOeB MOlKHo yBHAeTh caMhie pa3Hoo6pa3Hhle cTpyKTyphi: p.R6h, OTne'łaTKH ny3hiphKOB ra3a, cne.Abi paCT.RrHBaHH.II .
naBH~ coxpaReHHhie B cpopMe nec'łaHoro BanHKa, pa3-Hhle opraHH'łecKHe (cne.Ahi TpHno6HTOB Cruziana
H Rhysophycus) H MexaHH'łeCKHe uepornHcphi.
RYSZARD GRADZIŃSKI
Uniwersytet Jagielloński
ZABYTKI PRZYRODY
NIEOŻYWIONEJ WYŻYNY
KRAKOWSKIEJ
W OKOLICACH KRAKOWA
K
RAKÓW w parównaa:liu z innJYIIII.i dużymimi.astamd Pdlski J.eży na terendJe
odoznacza-jącym się wyj-ątilrowiO z:różn:iloowaną i
ilnlteTeSu-jącą budową ~ą, na~ dwóch
włeilki.ch, a ;przy .tym eaa!kowicie J."ÓŻŻnych Tegio-nów, jalkimi ~ K811.')p81ty i •będące ilah pr1Jedmu-l'1'1Jem antyikJdlnmium śląsi«Hkrakowskie.
~ty i!nWieilta.ra: straty:gralficmy, cb.anłkte r~a te!ktcllll:lka a talkrże istnienie
s1aruln!ro-WIO dtabryc:b odsłonięć ~wiają, że dlrolice
Klralrowa oprzedgtawiaj·ą .w dziedrLinie .geologii pow.aiŻiną w.aJI'i1xEć n.amrową d. dydlalktycmą.
P.od-nosi dą jesz.cze f,a,k,t, że dzięki obadamam kilku
poko1eń geologów i wielu puhlilkacjom szereg
odSłonJęć ma :zrułiCI7Jelnie ddlrumen.taJne i
histo-ryalnle. P€1W.ną rolę ~ tu ,ta:kJże istnd.enie
w
Kralkowt:e powl!ll'ŻJDegO ośrodka naruk.geo:lo-giJCOJilyiOb, a wmeszcie atm!k.cyjDIOŚĆ dlroUc mioSJSta
pod ~lęd.em hyld.rognafi!oznym,
pr.zynxtni-czym, lk!rajobrazawym i ·tuTystycznym. Z rtego
względiU wyją tllrowlego ZlllaiCIZema .n.albiera pro-blem Odhrony
w
o'!Jszair2e ikralrowl9ldrn wszyst-kich obiekitów, prZJedlstawia.jącycll S7Jd1Jelg61nied'UJŻą Wl8lr1laść dlla przY'rody nioożyw:ianej. Odręlmość regionu kair:packiego skłoniła
au-tora do ograniczend.a się do omówienia w dal-. S'Lym ciągu · ar.tyikruiJJu )ed~e zabytków
przy-Ttddy lllieożY'Wfi<med ~ycll na obwJa:rze
antytkJ.i.lnJariJum śląSlro-.kra!lrowsk~ w
odle-gliaści 20 - 30 km od KlrlakJowa. Z trzęoh głów
nydl .aspellmów ooh:rony przy:rody nieożywionej:
e'kicmami~ estJety1czn.eAQ i~
tylazneglo, będtzJie brany pod uwa~gę tyl].ko a:JtaJbn.i,
a pozostaiłe 1:rlak1low91ne ca&.oMme margineso-WIO
· ÓOO!ne
oohirony 01bLeikty przy.rodynimiyw'io-nej rw · · aktaliJCac:h Kiralkowa podzielono :na dwie gmlpy. Do pierwszej zadiezamy terany asłu ;gująoe na oohironę kr~jobrazu, dlo d!rugiej
od-sbrlęcda naJbUJrallne i te ·Z OOkrywlek S'Z'tnlCl.lllrycil,
k:tixrycll
stan
!Illie 21mieni ~ w o:iJągu d!uriszlegoctlJ8SU. N.a ~ wsparnalli:alll o w.al'ltoś
ciowych O<blroni.ęciach, których stan pawd'llli.en
być lron:trolowany, lele7: !które
me
nadalją się z l'irżnydh wtzględów do objęCia icll ścisłą Odhll"On.ą.O'l:ls.7Jaimmd, ko1ńre
w
dlrollilcaiCh :&-alkowaza-,sługuj'ą na ochlron.ę, są: m-ęboWie W'IJgór·'Dd
K.a-·ja'Wika, odciJnek QJSPadllliSka
lkir~e-248
. szowilC!kiego między K:rlzies.zlowicami a
Za.bier"T..JO-WISm :i rejon dolin l"'IOZci:nających mwęd'Ziie
Wy-żyny Kr.akowsk:iej na N a miejscami .również
na S Od 'bega zapadiJ..iśka..
Widok na wschodniq część zrębowego wzgórza Kajasówki
View oj the eastern part oj the Kajasówka horst hiU
Fot. St. Dżułyr\ski
Wzgórze Kajasówka położone około 20 km na W od Kraikowa jest klasy.cznym ·Pl"ZY'k!ładem zrębu 'tieldxmicmego, a ·tym samym taikrie i stylu ~j telktcmiki uskdkowlej, która w talk duriyttn stopndJu wpłynęła na dz;isi.ejszą metrfulo,gię dbsrLaru ilm'.akowSkie,go. Kaj.asówka rozd:zdela dwie depresje~: rów
Ryb-n-ej i zapadlisloo Choler.zyn-Półwieś. Ku E oba
tle
mJPSidlli*a·
łączą się ·'Od sobą iw
tyma
kie-runk!u w~ ~a się ii IW'.r69ZCile U!cy'Wa,
gó-rując nad nimi wąską, .chara!kterystycmą QStrogą Sk.aihną. Kaj.asów!lm wmasi si~ 50 m panad pawi~ o1la!crzają.cy1dh .ją 'belrlenów, a ojej .grzbiet b1iSloo 2-kikunetl:owej dJ:u.gt6ci jest
ba!rdro wąSki :i! preypamiilna gr~ IP*ą. Po po.-łudndlowe.j sbronliJe zaam.aJcza się wytr.aźn.ie khlka uskldków.
8dhodowydh.
Podlkreślić trrJeba, żete-go ~ju strefy uSkldkbw sabodlowy.ch są
cha-r~ dla budowy tektonicznej
obslza-r.u
klrakowSkiE'QO. SrzJereg dlrdbn:y~chlkanllen.io-łarhów isbndejącydl na stakacll Kajasówki
pocz:w181la .abserwlawać silne potlrzaSkanie skały
a talk:że brekcje 'l'.ekbaniiC2Ile zwiląza!J'le z
