Samoocena a style radzenia sobie ze stresem u kobiet po operacji raka piersi.

@ Blackhorse Publishing, 2002 P s y c h o o n k o l o g i a 2002;6(2):37 -15 Katarzyna Walgcka, Tercsa Rostolvska K.Walgcka x, T. Rostowska

Zaklad Psychologii Rodziny i Rozwoju Czlowieka, Instytut Psychologii, W y d z i a l N a u k o W y c l r o w a n i u Uniwersytetu I-6dzkiego ul. Smugowa 10/12, 91433 t 6d2 T e l . . : 0 4 2 / 6 1 6 9 5 8 l Fax042 I 616 95 83 , . * , ? M m A u n i . l o d z . p l K waLecf^r!-Wplynglo: 07.10.2001 Zaakceptow ano : 1 0. 04. 2002

Samoocena

i style

radzenia

sobie

ze stresem

u kobiet

po operacji

raka piersi

The level

of self-appraisal

and coping

styles

with stress

of women

after

mastectomy

Streszczcnie _{Cl-roroba nowotworowa wi42c sig z du2yn obci4Zeniem, tak} fizy-cznym jak i psychifizy-cznym dla osob dotknigtych tlim schorzeniem. Celem niniej-szego artykirlir bylo okle6lenie poziomu santooceny u kobiet po operacji raka gruczolu piersiowego oraz wskazanie na preferowane przez nie style tadzenta sobie ze streselr. Rozpozuanie tego problemu wymagalo przeprowadzenia badari enrpirycznycl.r. l,4cznie przebadano 76 kobiet, wieku 35-60 lat, w tym 38 kobiet, kt6re przeszly operacjg raka pielsi oraz 38 kobiet zdrowych. W badaniach wyko-rzystano nastgpuj4ce metody: Test Przymiotnik6w H. G. Gouh'a i A. Helibrun'a, Kwestionariusz CISS N. S. Endler'a i D. A. Palker'a oraz ankiete oersonalna-uwzglgdniaj4c4 zrnienne demograficzne, dotycz4ce badanej grupy. tJzyskun. *y-niki badari pozwolily na sformulorvanie nastgpuj4cych wniosk6w: a. kobiety po n-rastektomii cechuje wigksza zgodnoS6 migdzy obrazem realnym a obrazem idealnym, co wi42e sig z wy2szyrn poziomem ich samoakceptacji ni mialo to miejsce u kobiet zdror,ycl.r; b. r6znice statystycznie istotne migdzy kobietami zdro-wymi i chorymi stwierdzono w zakresie niektorych styl6w radzenia sobie ze stre-sem. W obu badanych grupach dominuj4cym stylem radzenia sobie okazal sig styl skoncentrowany na zadaniu. Kobiety, kt6re nie do6wiadczyly zabiegu amputacji piersi czg6ciej wybieraly styl skoncentrowany na emocjach, natomiast styl unr-kowy byl naiczg6ciej q,ybierany przez kobiety po maslektomii. Na podkreslenie zasluguje fakt,2e kobiety chore, czgSciej ni2 zdrowe ujawnialy wyralt4 potrzebg poszukiwania i podtrzyrnylvania kontaktow spolecznych.

Slowa kluczowe mastektomia . nowotw6r . samoakceptacja . samoocena . style r a d z e n i a s o b i e z e s l r e s e m

Abstract The cancer disease has a great, severe influence on the physical and mental state. The aim of the study was to describe the level of self-evaluation and prefered coping styles with stress by women after mastectomy. Solving this pro-blem was connected with making the study. Thirty eight women after mastectomy ancl 38 healthy wornen participated in this examination. The following rnethods rvere used: Coping Inventory for Stressful Situations (N.S. Endler and D.A. Parker'), Adjective Check List (H. G. Gough and A.B. Helibrun) and personal questionnaire. The obtained results indicate, that women after mastectomy acheved more agreement between realy self and ideal self, what is connected with t h c h i g h e r lc v c l o f s e l f - e v a l u a t i o n c o m p a r i r r g r v i r l r r h e r e s u l t s o l t h e h e a l t h y woiren. Considering important statistic dilferents between mastectomized and lrealthy wonren dominated coping style with strcss was active style in both groups. Healthy woiren more often prefer concentraction on emotions than ,,Amazons'r. The avioded style coping with stress was more willingly chosen by women after mastectomry The interesting fact is that ,,Amazons" more often than healthy ones present a desire of searching and maintaining social contacts.

Kcy rvords cancer . coping styles with stress nastectomy . self-acceptance .

3 8

I Wstgp

Choroba nowotworowa towarzyszy czlowiekowi od nie-pamigtnych czas6rv. Charaktcrystyczne dla rricj gLrzy zlaj-dowano jv2 w szcz4|kacl-r z elioki neolitr,r i w mumiach egipskich J9l. Od dawna lekarze zwracali uwagQ na r62nic9 nigdzy rvczesnyrni a zaawansowanyrni przyl'radkarni raka, zaS zabieg chilurgiczny wykorzystywali r,v jego leczeniu [2]. C h o r o b y n o w o t w o r o w e d o d z i 6 s t a n o t v i 4 j c d n o z n a j -w i g k s z y c h ' u v y z u ' a f d l a r n e d y c y n y . N a l e 2 4 c l o z j a r v i s k , w obrgbie ktorych minro srosowania najnou'szych metod badawczych i leczniczycl.r nie osi4gnigto celu, jakim byloby calkowite opanorvanie tej choroby.

Nowotworem zloSlirvynt. najczgSciej spotykanym u kobict w P o l s c e i n a S r . v i e c i c j e s t r a k s u t k a . W e d l u g d a n y c h statystycznych z 1992 roku nowotrvor ten zajrnuje pierrvsze miejsce rv Polsce. Stanor.vi okolo 17% og6iu zachorowan, a rv statystykach zgon6w okolo l4%. Badania z roku 1996 informuj4, ze co czternasta kobieta w Polsoe choror.vala na raka sutka, a rv USA _{co osma [3].}

Nowotw6r gruczolu piersiorvego jest nieu'4tplir,vic jedn4 z najpowa2r'riejszych cl-ror6b kobiecych. Powodem tego jest nic tylko powszechne rvystgpou'anie oraz cig2ki przebieg ie-czenia, ale takze konsekwencje psychologiczne, seksualne i spoleczne, kt6re znacz4co wi4z4 sig z 2yciem osobistym kobiety onz z jej wygl4dem. Pozbawienie kobiety piersi jest dla niej drastycznyl kalcctwern tak fizycznynt, jak i psycho-logicznym. Od dawna bowiem akceptowane jest klasyczne pigkno kobiecego ciala, podczas gdy mastektomia burzy tg harmonig w nieodr,vracalny sposob [ 5]. Pozostawiona blizna rv nriejscu piersi pigtnLrje kobietg w jcj odczuciu na zarvsze. Jest to dla niej r.r'ielki clramat, w ktcirym czuje sig saulotna, nawet, gdy obok jest ktoS bliski.

Ludzie na calym Srviecie troszcz4 sig o sw6j wygl:1d i o za-spokajanic potrzeb estetycznych. Stanorvi to istotny aspekt istnicniii, rnaj4cy q'plyrv na rvszelkie sfery 2ycia jednostki. A k t u a l n i c p a n u j 4 c l ' p o g l 4 d , i z z g r a b n a . w y s p o r t o u ' a l t a s y l w e t k a j e s l k l u c z c m d o s u k c e s u w k a z c l e j c l z i e d z i n i e umacnia te starania. Tymczasem proces leczenia choroby n o$Iolworowe.l 1t owoduj e czQ s to konsekrvencj e s'yj 4tkowo bolcsnc dla osob, ktor:e rvvsoko ceni4 sobie atrakcyjnoS6 ftzyczt't4.

WczcSnie wykryty nor.votr,v6r poddaje sig skutecznemu le-czeniu i claje dobre prosnozy ne pl'zyszloSe. Jedn4 z naj-r v i g k s z y c h t naj-r u d n o S c i naj-r v b a d a n i u w z naj-r o s t u naj-r a k a j c s t f a k t , ze obccnie nie ma technicznycl'r rnozliwoSci, by przeSledzi6 jego pier:wsze, przedkliniczne faz,y. Nagromadzenie

nega-t y w n y c h e m o c j i , j a k i e w i 4 z 4 s i g z i c l i o d k r y c i e r n c i q g l e powstrzymllie kobiety pr zed natychmiastowym zgloszeniem sig do lekarza. Na tak4 postawQ wplywa takZe lgk przed chorob4, dlugotlr.r'alyr11 oraz trudnytrr leczcniem, obawa p l z e d o k a l c c z c r r i e r r r f i z S c z r r y r n i w l c s z c i e p r z c d S r r r i e r - e i 1 1 . Szozeg6hi4 uwagg nalczy zr.vr6cii tak2e na zjarvisko stresu, zwi4zane-oo z chorob4 nowotworow4. Stres ten n-tozna skla-syfikowac w nastgpujqcych kategoriach jako: zagloZenic zdrorvia i zycia. niepeu'r-ro6i. co do skutecznoSci r,r'l leczeuia, u t r u d n i e n i e r e a l i z a c j i c e l 6 w 2 y c i o w y c h o r a z l i e g a t y w n e zrniany obr.rzu wlasnej osoby [8].

lstotnil ccchrl stlcstr clotycz4cego choroby norvotu'olowcj sq r ' < i r v n i c 2 c l ' c l < t y L l b o c z n e le c z e n i a , p o l e g a j 4 c e n a n e g a -t y w n y c h z m i a n a c h w p s y c h i c e ( o b n i z e n i e n a s -t r o j u , l g k . d r a 2 l i w o i t ' . d e p r e : j n I o r a T z r n i a n y w w y g l 4 d z i e z c w -ngtrznyln. Spos6b, w jaki strcs ten zostanie przezrvycig2ony w z n a c z n y m s t o p n i u c l e c y d u j e o s a m o p o c z u c i u k o b i e t y i o j e j f o r r n i c k o n t a k t o r v z o t o c z e n i e r l l .

Z przegltldtt literatury rvynika, 2e znacz4cy wplyw na zacho-wanie os6b ma poziom sarnooceny oraz samoakceptacji. Wa2nyrn wydajc sig znalezienie odpowiedzi na pytarria: Czy poziom salrooccny u kobiet po nastektomii pozostaje w zr'vitlzku z ujawniarryni przez nie sposobami radzeni:r sobie ze strescm?

Jakie sposoby radzenia sobie wybieraj4 kobiety po maste-ktomii?

I

I Problematyka badari

Pytania i hipotezy badarvcze

Celcn'r prezentowanych lv niniejszym artykule wynikow badai byla werylikacja r.rastgpuj4cych hipotez badawczych : If 1: Poziorn samooccny u kobiet po mastektomii jest ni2szy n i 2 w g r u p i e k o n r r o l n e j .

I { 2 : K o b i c t y p . o a m p u t a c j i g r u c z o l u p i e r s i o w e g o m a j 4 mniejsze zaufanie do siebie niZ kobiety, kt6re nie do6wiad-czyly tego zabiegu.

H 3 : K o b i e t y z g r u p y e k s p e r y m e n t a l n e j c h a r a k t e r y z u j e wiqksza potrzeba wsparcia spolecznego niZ kobiety z grupy kontrolnej.

H4: Kobiety po rnastektomii przejawiaj4 silniejsz4 potrzebg kontakt6w z innymi ludZini (potrzeba afiliacji) ni2 kobiety

z o r - r r n \ / l - n n f r n l r r e i

H5: U kobiet bgd4cych po zabiegr-r amputacji piersi wystg-pujc u'ipksze pr:rgnienie podobania sig i bycia akceptowanym przez innych lodzi ni2 u kobiet z grlrpy kontrolnej.

LI6 Ze wzglgdu na specyl'tczn4 sytuacjg stresow4, w ktorej z n a j d u j 4 s i g k o b i e t y p o o p e r a c j i g r u c z o l u p i e r s i o r v e g o wybiclajil onc inne stylc laclzenia sobie ze strescln ni2 kobiety

? o r r r n \ / l . n n t r n l n e i

H7: W lvigkszoSci kobietl, z grupy cksperyinentalnej bgd4 stosor'r'aly styl skoncentrowanv n:r unikaniu, a szczeg6lnie l e d n q z . j c c o d w o c l r l b l ' r n - z o r i e r r l o r , r a n q n a n l w i 4 z y r v a n i e i utrzymywauie kontaktcirv spolecznych.

W badaniu wziglo udzial 76 os6b. w przedzialc tviekorvyrn 35-60 lat. Grr,rpg cksperymenttrlna (G1) tworzyio 38 kobiet po rnasteklomii, ktor:e uczestniczyly w spotkaniach An.ra-zonek. Natorniast grlrpg kontroln4 (G0) stanowilo 38 os6b, kt6re nie mialy r,r'ykonywancgo zabiegu.

Metody badari

D o c e l 6 r v n i n i e j s z l , c h b a d a i r v y k o r z y s t a n o n a s t g p u j 4 c e r n e t o d y :

-- Test Przylniotnikorv ACL l-1. G. Gouha i A. IJelibruna, Kri'estionaliusz CISS N.S. F,ncllera i D. A. Parkera; Ankietg personaht4. l

T

,{

_{

rl 3

;

1

_,

3 9

1'est Przymiotnik6rv ACL H. G. Gouha i A. Helibruna zo-s t a l u z y t y w c e l u o k r e S l e n i a p o z i o m u s a m o o c e n y , k t 6 r a rv koncepcji J. Kozieieckiego jest r6wnoznaczna z pojgciem samoakceptacjt, czyli stopniem rozbie2no6ci migdzy ja realnytn, a ja idealnym [7]. Zastosowano nastgpujilce rvskaZ-niki: liczba zaznaezonych przymiotnik6r.v pozytywnych ( F a v ) ; w s \ a Z n i k p o d o b i e i s t w a p r o f i l i j a r e a l n e g o i j a itlettlnego (lP); wskaZnik D1, obejmuj4cy skale: Calkowita \tczba zaznaczonych przymiotnik6w (No. Ckd), Liczba zaznaczo ny ch przymio tnikolv p ozyty\,vnych (Fav), Przysto -sorvanie osobowoSciowe (Per Adj), Potrzeba rozumienia s i e b i e i i n n y c h ( I n t ) , P o t r z e b a o p i e k o w a n i a s i g ( N u r ) , Potrzeba agresji (Agg), uznawany za diagnostyczny dla dobrego przystosowania osobistego i spolecznego; oraz wskaznik D2, obejmuj4cy skale: nastawienie obronne (Dl), samokontrola (S-Cd|, potrzeba osi4gnie6 (Ach), potrzeba dominacji (Dom), porzeba wytrwaloSci (End), uznawany z a k o r e l u j 4 c y z e f e k t y w n o S c i 4 w r e a l i z a c j i c e 1 6 w o r a z z pracowito6cia _[6].

Radzenie sobie ze stresem okreSla preferowany przezbadane kobiety styl radzenia sobie ze stresem r,v Kwestionariuszu CISS N. S. Endlera i D. A. Parkera. Autorzy wyr6znili trzy style radzenia sobie ze stresem: zadaniowy, emocjonalny oraz unikowy.

Styl zadaniowy oznacza wystgpowanie u badanego tendencji do podejmowania w sytuacji trudnej rvysilkriu,, maj4cych na celu rozwi4zante problemu, ptzez poznawcze przeksztal-cenie lub podejmowanie pr6b zmiany sytuacji.

Styl emocjonalny charakteryzuje osoby, kt6re w sytuacjach stresowych wykazuj4 sklonno56 do koncentracji na sobie, na wlasnych prze2yciach emocjonalnych (zlo6c, poczucie winy, napigcie). MySlenie 2yczeniou'e i fantazjowanie to czgsto wystgpuj4ce tu formy aktywnoSci psychicznej. Tego typu dzialania majq na celu zmniejszenie napigcia emo-c j o n a l n e g o . C z a s e m je d n a k z d a r z a s i 9 , 2 e m o g Q o n e zwigkszac poczucie stresu, napigcia, czy przygngbienia. Trzeci styl radzenia sobie ze stresem jest skoncentrowany na unikaniu. Osoby uzyskuj4ce lvysokie wyniki cechuj4 sip tendencj4 do wystrzegania sig my6lenia o probicmic, prze-zywania i doSwiadczania sytuacji stresowej. Styl ten mo2e przyjmowa6 dwie postacre:

--' zu.rgit2owanie sig lv czynno6ci zastgpcze; - poszukiwanie kontakt6w towarzyskicli _[14].

W cclu uzyskania dodatkowych informacji o badanych gru-p a c l r z a s t o s o w a n o z r n k i e t g p e r s o n a l n 4 . P y t a n i a a n k i e t y mialy na celu dostarczenie danych na tcmat: lvieku, stanu cywilnego badanych, liczby dziect, poziomu wyksztalcenia, wykonywanego zawodu, postawy wobec chilurgicznego le-czcnia nor,votrvoiu piersi, wartoSci uznawanych w obecnej sytuacji zyoiowej, poczuci atrakcyj n o Sc i fizy cznej, kontak-t 6 r ' v s p o l e c z n y c h , o c e n y s w e g o s t a n u z d l o w i a , s p o s o b u traktowania przez najbli2sz4 rodzir.rg or az zainter esowai"r. Wszystkie badane kobiel.y lvypelnily te same zesta\,vy test6w.

Charakterystyka badanych grup

W obydlvu grupach zaobserwowano zbli2one rozklady pro-centowe, jc51i chodzi o liczbg posiadanych dzieci. W grupie kobiet po mastektomii nie bylo takich, kt6re mialyby troje dzieci. natomiast bylo wigcej kobiet bezdzietnych. Zr62ni-co',vanie tych wynikow w Swietie testu Chi-kwadrat okazalo s i g is t o t n e s t a t y s t y c z n i e ( X ' = 8 , 8 1 0 ; d f = 3 ; p < 0 , 0 3 2 ) . Bior4c pod uwagg aktywnoS6 zawodow4 kobiet objgtych badaniar.ni stwierdzono, 2e kobiety, kt6re przeszly zabieg m a s t e k t o n . r i i c z g S c i e j n i z k o b i e t y z g r L t p y k o n t r o l n e j , korzystaly ze Swiadczeri emerytalnych lub rent. Wykony.wane p r z e z n i e z a w o d y t o p r z e d e w s z y s t k i m : e k o n o m i s t k a , ksiggowa, sekretarka, referent finansowy lub wlasna dzia-lalno6i gospodarcza. Stosunkowo najmniej os6b z tej grupy pracowalo w o6wiacie. W grupie kontrolnej przewa2ala liczba kobiet zatrudnionych w: slu2bie zdrowia, oSwiacie, administracji oraz pracowntce fizyczne. WartoS6 testu Chi-kwadrat dor.viodla, 2e zr62nicowanie tych wynikow osi4gnglo poziom istotnoSci statystycznej (X'?=10,850; df=5; p<0,1)54).

Jedno z pytaf ankiety dotyczylo postaw kobiet wobec ope-racyjnego leczenia raka sutka. Godnym podkreilenia jest fakt, 2e w obydwu badanych grupach dominowala postawa akceptuj4ca zabteg, z nieznacnt4 przewagE takiej postawy u kobiet po mastektomii. JeSli pojawialy sig postawy nega-tywne, to dotyczyiy one gl6wnie kobiet z grupy kontrolnej. R62nice migdzy badanyrni grupami wedlug testu 12 okazaly sig istotne statystycznie (Xt- 1,638; df= 2; p<0,022). Warto zwr6ci6 uwagg, i2 w wigkszoSci przypadk6w kobiety z grupy eksperymentalnej stwierdzaly, i2 operacja nie wply-ngla na zmiang ich stosunk6w rodzinnycir. W przeciwieirstwie do kobiet z grupy kontrolnej czESciej podkreSlaly one, ze w ich rodzinach panuje atmosfera serdecznoSci, zrozu-mienia i zyczliwo6ci. Zr62nicowanie tych wynikow okazalo sig wysoce istotne statystycznie (X2=23,594; df=4; p<0,000). Mozna zatem po."viedzie6, 2e rodziny dla kobiet po mastek-t o r u i i s t a r t o w i l y s i l n q g r u p g r r s p a r c i a .

Kolejne kryteriurn ro2nicuj4ce badane grr"rpy stanowily war-toSci, uznarvane za priorytetowe w obecnej sytuacji 2yciorvej. WartoS6 "zdror,vie" zadeklarowalo jako najwa2niejsze wigcej k o b i e t p o r n a s t e k t o m i i n i 2 k o b i e t z g r u p y k o n t r o l n e j (X'z=6,116;df=1; p<0,013). Za rvartoSci4 "rodzina" oporvie-dzialo sig 19ok kobtet z grupy kontrolnej i 52,6a kobiet po zabiegu chirurgicznym (X'z=5,846; df=1; p(0,0i6). Podobnie bylo z u'artoSci4 "praca". Okazalo sig, iz d1a kobiet z grupy eksperymentalnej nie byla ona tak wa2n4 kwesti4 jak dla k o b i e t z g r u p y k o n t r o l n e j ( X ' = 9 , 2 1 2 ; d f = 1 ; p < 0 , 0 0 2 ) . W zakresie r.r,arto6ci "rozrywka" zaobserivowano, ze ceniona byla orra wy2ej przez kobiety po mastektomii ni2 przez ko-b i e t y z g r u p y p o r 6 w n a w c z e j ( X ' = 3 , 9 3 4 ; d f = 1 ; p < 0 , 0 4 7 ) . Badane osoby ro2nily sig migdzy sob4 tak2e w zakresie war-toSci "dzialalnoS6 spoleczna" . Zdecy dowanie czgSciej prefe-rowaly j4 kobiety po operacji raka piersi (It= 8,610; df=1; p < 0 , 0 0 3 ) .

Na podkreSlenie zasluguje r6wniez fakt, ze badane grupy r62ntly sig tak2e w zakresie ulubionego sposobu spgdzania wolnego czasu. Znacznie czgSciej kobiety po mastektomii ni2 kobiety z grupy kontrolnej deklarowaly spacery, wy, c i e c z k i , j a z d g r . r a r o w e r z e , ta n i e c i p o d r 6 z e ja k o f o r n r g organizor'vania sobie czast (y2=6,090; df=1, p<0,014).

4 (.1

Rczultaty przedstarvionych badaf ankietowych pozrvalaj4 zattva2yc. 2e chocta2 dla kobiet po mirstektorlii rodzina stanolvila wazn4 grupg wsparcia, to jednak w swych wybo-rach bardziej skonccntrowaly sig one na zdrowir-L osobistym niz na rodzinie czy na pr-acy.

I

Samoocena i obraz siebie u kobiet po mastektomii

S a m o o c e n a , o b r a z s i e b i e o r a z s a m o a k c e p t a c j a z a j m u j 4 i s t o t n 4 p o z y c j g w s t r u k t u r z e o s o b o w o 6 c i c z l o w i e k a , n i e rzadko maj4c wplyw na ujawniane zachowania i preferowane postawy. Celern prezentowanych poni2ej rvynikow badari byla odpowied2 na pytanie czy samooccna i obraz siebie baclanych grup byly r6zne. Wyniki ckre5laj4ce pozrom samo-occny kobiet z grupy eksperyrnentahrej i kontrolnej zostaly przedstawiorte w Tabeli 1.

Rozpatruj4c uwzglgdnione w analizie statystycznej wskaZ-niki samooceny kobiet po mastektomii (G1) i kobiet, kt6re nic clo6r.viadczyly tego zabiegu (G0) str.vierdzono istotlle sta-t y s sta-t y c z n i e r o 2 n i c e w z a k r e s i e w s k a Z n i k a p o d o b i e r i s t r v a profili (lP). Z danych zarvartych w Tabeli 1 wynika, ze grlrpa e k s p e r y m e n t a l n a o s i 4 g n g l a n i z s z 4 w a r t o S i S r e d n i q , w zakrcsic wskaZnika podobieistwa profili (IP) niZ kobicty z grupy kontrolnej. Maj4c na uwaclze fakt, 2e im ni2szy v n ' s p o l c z y n n i k p o d o b i e f s t w a p r o f i l i , t y m w i g k s z e j e s t

Tabcla 1 . IstotnoS6 ro2nic miqdzy badanymi grupami w zakresic samooceny.

Wska2 niki samooceny Grupa

Liczba przymiotnikow pozytywnych (Fav)

Wska2 nik podobieii-stwa profili (IP) D - 1 n a GO \ J 1 GO G 1

43,50

41,16

-1,645 0,104 GO G 1 GO G 1 55,8466 2,263 0,027 46,r595 63,2895 -0,041 0,962 64,0263 52,8684 t,843 0,069 41.5263

podobieristrvo migdzy ja realnym a ja i.dealnym, mozna r.vnioskowa6, iz kobiety po mastektomii cechuje wy2szy poziom samooceny, a przez to i samoakceptacji niz kobiety

z o r r r l a \ / L , i r l l t r n l n e i

A n a l i z a u z y s k a n l , c h w y n i k 6 w p o z w a l a z a u w a L y t p e w n 4 telrdencjg do uzyskiwanta przez badane grupy odmiennych w y n i k o r , v w z a k r e s i e w s k a Z n i k a D - 2 . K o b i e t y z g r u p y kontrolne.l uzyskaly w zakresie tego czynnika wy2sz4 wartoSd

Skale ACL WartoS ci istotne Tabela 24. Istotno6i r62nic migdzy bada-_{nymi grupami G0 i G1 w TeScie} Przymiotni-k6w ACL, z uwzglgdnienient ja realnego. Ja realne Badane grupy t S rednia G i GO l . L i c z b r r z r r z r n c z o n y c h p l z l r n i r r t u i k o u 2. Nastan'ier-rie obronne

3. Ltczba p rzyrniotni k6r1' pozytpvnycl'r 4. Liczb a przymiotnik6rv negzrtyr'vnych 5. Zaufanie do samego siebie

6. Samokontlola 7. Labih:ros 6

8. Przystosorvanic osobowo( ciowe 9. Potrzeba osi4gnigc

10. Potrzeba dominacji I | . Pot rzeha wyt rwa loS ci 12. Potrzeba porz4clku 13. Potrzeba roznmicnia 1 4 . P o t r z e b r r o p i c k o w r r r r i l s i g I 5. Potrzeba afiliacji

1 (r. Potrzcba kontaklow heteroseksualnl,ch 17. Potlzeba pokazania srg

18. Potrzeba anlonomii 19. Potrzeba agresji 20. Potrzeba zmian 21. Potrzeba oparcia 22.Potrzeba ponizania sig 23. Pott:zeba ulegania 2 4 . G o t u u o j e . l o p o l i r d r r i c t r r ; r 4 0 , 6 6 4 ) , 4 5 4 3 , 6 8 4 6 , 1 6 4 3 , 5 0 4 1 , 1 6 41,19 45,41 4 6 , 6 3 5 1 , 2 1 5 0 , 8 4 5 1 , 6 1 4 2 , 1 9 4 6 , 5 0 4t,92 45,68 4 1 , 6 1 4 8 , 8 9 46,82 50,26 51,92 54,42 52,92 s4,s0 4 6 , 5 0 4 8 , 8 9 46,92 48,92 39,55 43,66 42,08 43,91 4 6 , 4 5 4 9 , 5 3 45,16 46,66 5 0 , 3 4 6 1 , 3 9 3 8 , 5 3 4 1 , 2 4 5 1 , 3 7 5 1 , 0 8 54,03 52,84

s0,14 50,42

52,42 50,5i)

- 0 , 3 3 s 0,738

- 1 , 7 0 5 0,092

- 1 , 6 4 5 0 , 1 0 4

1 , 2 5 5 0 , 2 1 3

- 2 , 4 6 5 0,016

-0,415 0,6't9

- 1

_{, s 6 7 0 ,}

1 2 1

- 1 , 8 4 9 0,068

-2,298 0,024

- l ,653 0, 103

- 1 , 3 0 0 0,191

- , 0 7 0 1 0,486

-r,016 0,286

- t , 1 s l 0,251

-2,001 0,048

-0,929 0,356

- 1 ,803 0.075

- 0 , 5 9 9 0,55

r

-0,902 0,370

- r ,436 0,I 55

0 , 1 8 3 0 , 8 5 5

0 , 5 4 1 0 , 5 8 6

0,209 0,835

1,258 0.212

Skale

ACL

Warto6 ci istotne Tabela 28. Istotno66 _{nymi grupami G0 i G1 w Te(cie Przymiot-}ro2nic migdzy bada-nik6w ACL, z uwzglgdnieniem ja idealnego Ja idealne Badane grupy t S rednia

G i

GO

7 . Ltczb a zaznaczony ch przymiotnikow 2. Nastawienie obronne

3. Liczba przymiotnik6w pozytyrvnych 4. Ltczba przymiotnikow negatywnych 5. Zaufanie do samego siebie

6. Samokontrola 7. Labilno6 6

8. Przystosowanie osobowoS ciowe 9. Potrzeba osi4gnig6 10. Potrzeba dominacji I l . P o t r z c b a w y t l w a l o 6 c i 72. PoLrzeba porz4dku I 3. Potrzeba rozumienia 1 4 . P o t r z c b a o p i e k o w a n i a s i g 15. Potrzeba ahliacji

16. Potrzeba kontakt6w heteroseksualnych 1 7 . P o t r z e b a p o k a z a n i a s i q

18. Potrzeba autonomii 19. Potrzeba agresji 20. Potrzeba zmian 21 . Poftzeba oparcia 22. Potrzeba ponizania sig 23. Potrzeba ulegania 24. GotowoS c do poradnictrva

38,26 40,19

42,68 43,91

44,82 47,55

39,53 39,82

5 6 , 5 0 5 7 , 8 9

51,45 52,81

42,84 46,37

43,61 46,13

52,62 53,37

56,42 55,21

56,32 55,58

\ 1 \ { \ \ { / 44 4) 45 \4 4 ) 4 ) 4 \ t )

39,55 41,34

45,14 49,29

53,31 53,82

50,92 4g,gl

53,61 51,24

40,16 40,73

40,95 43,41

40,82 43,05

4 ) 4 )

, - , ' -

4 6 7 )

52,31 50,82

-0,685 0"496

-0,569 0,511

-0,191 0,428

-0,480 0,633

-0,163 0,448

- 0 , 1 1 1 0,416

-1,697 0,094

-1,119 0,242

-0,388 0,699

0,101 0,482

0,452 0,652

0,083 0,934

- 0 , 3 1 9 0,705

-1,460 0,149

-0,789 0,433

- 1

_{, 5 1 2 0 ,}

_{1 2 0}

- 0 , 3 8 1 0,104

0 , 8 1 3 0 , 4 1 9

1 , 4 0 2 0 , 1 6 5

0,452 0,653

-2,523 0,014

- 1 , 5 9 5

_{0 , 1 1 5}

- 2 , 6 3 5 0,010

t,132 0,261

S r e d n i 4 n i z k o b i e t y z g r u p y e k s p e r y m e n t a l n e j . W a r t o z a u w a 2 y 6 , z e w s k a Z n i k D - 2 k o r e l u j e z e f e k t y w n o S c i 4 rv realizacji cel6w i pracowitoSci w podejmowanych dziala-niach, co rv rvigkszyrn stopniu mozna przypisac kobietom z g r u p y k o n t r o l n e j [ 6 ] .

Wyniki badai u'lasnych przedstarvione w Tabeli 2,A. i 28 u m o 2 l i w i a j 4 r . r ' y k r e S l e n i e p r o f i l i p o r 6 w n a w c z y c h d l i i j a realnego i ja idealnego kobiet po amputacji piersi i kobiet z d r o r , v y c h . W y n i k i i n t e r p r e t o w a n o w o p a r c i u o c h a r a -kterystyki skal opracowane przez autor6w testu [6, 11,12).

Z danych dotycz4cych ja realnego, zarvartych w Tabeli 2,A wynika, 2e kobiety po n-rastektomii w spos6b statystycznie i s t o t n y r o z n i l y s i g o d k o b i e t z g r u p y k o n t r o l n e j (p < 0 , 0 5 ) l v n a s t g p u . l 4 c y c h s k a l a c h : z a u f a n i e d o s a n l e g o s i e b i e (t= -2,24 _{5 ; p<0,0 I 6), potrzeba osi4gn} i96 (1= -2,29 _{8 ; p<0,024),} potrzeba afiliacji (.1=-2,007, p<0,0a8). W plzypadku obrazu i d e a l n e g o l v y s t 4 p i l o m n i e j i s t o t n y c h 1 6 2 n i c r n i g d z l , badan.vmi gruparni. Kobiety po zabiegu chirurgicznym raka picrsi uzyskaly wy2sze r,vyniki w skali 23 (.potrzeba ulegania: t = - 2 , 6 3 5 p < 0 , 0 1 0 ) o r a z , w s k a l i 2 1 ( p o t r z e b a o p a r c i a : F-2,523 p<0,014). Graftczrt4 ilustlacjg tych danych sta-n o r v i a R v c . I i 2 .

Z przeprowadzonej analizy danych dotycz4cych kobiet z porownywanych grup mozna stwierdzid, ze kobiety po rnastektornii cechowalo wigksze zr6wnowazenie, pewnoS6 siebie, sklonnoS6 do dominacji, aktywnoSci oraz'"vytrwaloSci '"v dzialaniu niz kobiety z grLtpy kontrolnej. Dla kobiet po operacji raka piersi bylo wa2ne, by wywrzec dobre wra2enie na innych. Mimo fizycznego kalectwa Amazonki bardzo zabiegaly o to, by inni ludzie spostrzegali je jako kobiety zadbane, eleganckie, atrakcyjne seksualnie. Cechowala je r o r v n i e 2 s i l n i e j s z a p o t r z e b a p o d o b a n i a s i g , l v y n i k a j 4 c a z ambic.ji i troski o wlasn4 pozycjg. Istniala rv nich obarva, ze mog4 sig nie podobac i przez to by6 mniej akceptowane. Rezultaty badari potwierdzlly hipotczg pi4t4.

Kobiety po mastektomii cechowalo wigksze d4zenie do osi4gnigcia sukcesu, szczegolnie w zadaniach wyrnagaj4-cych rvysilku. Mozna przypnszazac, i2 bardziej byly one nastawione r.ra osi4gnigcie celu niz na rywalizacjg z innymi. W ten spos6b mogiy dorvieSrj srvojej wartoSci i znaczenia. W por6wnaniu z gr-up4 kontroln4 cechorvala je tak2e wigksza otwartoSi i ufno3c w kontaktach z otoczeniern. Doda6 r6wnie2 nale2y,2e badane Amazonki czgsciej podejmowaly d z i a l a n i a m a j 4 c e n a c e l u p o s z u k i w a n i e i u t r z y n r y w a n i e przylaznych stosunk<irv z innymi. I-atwiej ni2 kobiety, kt6re nie doSwiadczyly amputacji piersi przystosowywaly sig do ludzi. Potwierdza to hipotezg czwart4. Warto takZe wspom-niec o pewnej tendencji (p<0,068) do lepszego

przystoso-. przystoso-. ]

l[[

n

ilil

@ r 50 1 0 1 1 ' 1 2 1 3 1 4 1 5 gco lco I

wania sig, rvigkszej 2yczliwo6ci oraz przejatviane.l uprze;-moSci w stosunku do innych przez kobtety po mastektomii. P o d o b n a t e n d e n c j a ( p < 0 , 0 7 5 ) d o t y c z y l a e g o c c n t r y z m u , wystgpuj4cego u Amazonek.

W przypadku opisu ja idealnego zaistnialo zdecydowanie mniej istotnych statystycznie ro2nic migdzy badanymi grupami ni2 przy charakterystyce ja realnego.

P o d k r e S l i c n a l e 2 y , i 2 o b r a z r e a l n y A m a z o n e k r o 2 n i l s i g w wielu przypadkach od ich obrazu idealnego. Pierwsza ro2mca dotyczyla potrzeby ulegania. Uzyskanie wyzszych Srednich wynik6w przez kobiety po amputacji gruczolu piersiowego, Swiadczylo o ich wigkszej sklonnoSci do podej-mowania podrzgdnycl-r rol w stosunku do innych. W obrazie ideairrym wyst4pilo r6wniez poczucie ni2szej wartoSci, brak wiary w siebie, skromnoS6 i ch96 poprzestawania na tym, co juz zostalo osi4gnigte. Kobiety z grupy eksperymentalnej chcialyby unika6 sytr.racji, kt6re mog4 narazic je ua stresy c z y w y m a g a l y b y s p r o s t a n i a n o w y m w y m a g a n i o m . N a podstawie uzyskanych wynik6w mo2na wnioskowa6, i2 kobiety po mastektomii czuly sig naprawdg tak, jak sugeruj4 otrzyr.nane wyniki w obrazie idealnyil. Jednakze, by

przet-Ryc. 1. Obraz siebie - grupa eksperymentalna.

Ryc. 2. Obraz siebie grupa kontrolna

rwa6 w zer.vngtrznym Swiecie swe prarvdziwe oblicze musialy z a m a s k o w a 6 n a d m i e r n 4 p e w n o S c i 4 s i e b i e , a k t y w n o S c i 4 , d4zeniem do sukces6w czy atrakcyjnoSci.

Kolejna istotrra ro2nica migdzy badanymi grupami do-tyczyla potrzeby oparcia. Kobiety po mastektomii zdecy-dowanie bardztel od kobict z grupy kontrolnej chcialyby mcic liczyc na wigcej opieki i wsparcia ze strony innych, wierz4c nieco przesadnie w ich dobr4 wolg. Istniala tu ch96 do uzaleznienia sig od innych ludzi. Wynik ten Swiadczyl o potrzebie zabiegania o sympatig, uczucia i emocjonalne w s p a r c i e z c s t r o n y o t o c z e n i a .

Style radzenia sobie ze stresem u kobiet po mastektomii Celem tej czgSci artykulu jest przedstawienie wynik6w b a d a i , d o t y c z 4 c y c h s t y l o ' " v r a d z e n i a s o b i e z e s t r e s e m w badanych grupach. Zastosor,vauy w niniejszych badaniach K w e s t i o n a r i u s z C I S S p o z w o l i l n a u r v z g l g d n i e n i e t r z e c h s t y l 6 r v r a d z e n i a s o b i e z e s t r e s e m , tj . z a d a n i o w e g o , e m o c j o n a l n e g o _{i u n i k o w e g o [14]. Szczeg6lowy} r o z k l a d danych w tym zakresie ilustruje Tabela 3.

ilil[

2 2 2 3 2 4 1 3

lfiilffi

Ililffill

1 8 1 9 2 0 2 1 2 2 2 3 2 4 17 1 6

ililillilil

3 4 5 6 7 8 9

ilil

3 4

Obraz siebie - grupy eksperym s talnej

E G l r l G 1

l

Styl r"adzenia sobie ze stresem Badane grupy Eksperymentalna Kontrolna ''/o x 2 d f p

Tabela 3. IstotnoS6 ro2nic migdzy grupami Gl i G0 w zakresie wybranych styl6w radzenia sobie ze stresem.

% Zadantowy Ernocjonalny Unikowy -- kontakty spoleczne - odwracanie uwagi

Tabela 4. Zale2no|(, rnigdzy samoocenA a stylami radzenia sobie ze s|resem w grupie kontrolnej.

0,024

0,022

?rbclrr 5. Zalel.noi(, n.rigdzy samoocen4 a stylami radzenia sobie ze s t r o s c u r w g r u p i c e k s p e r y m e n t a l n e j .

26

3

v

9

0

68,4 J , 9 2 3 , 1 ) 1 1 U

27

9

2

2

U 1 1 1 ' t t ' 1 7 ) ? ' 7 5 t 5 ? O R U

Wskamil< Styl radzenila sobie ze shesem samooceny

Wsl<aznil< Styl radzenia sobie ze slresem sllnlooccny

Zadaniowy Enrocjonalny Unikowy Zadaniowy Enrocjonalny Unikowy

FAV IP D 1 D2 0 , 6 5 8 0 , 2 4 2 0 . 1 4 2 0 , 8 7 0 - 0 , 2 4 4 0 , t4 0 0 , 2 5 3 - 0 , t3 4 0 . 4 2 4 0 , 6 3 9 - 0 . r9 0 0 . 2 5 4 Z d a n y c h z a w a r t y c h r v T a b e l i 3 w y n i k l , l c w o b y d w L r badanych grupach don-rinr-rj4cynr stylcnr lirdzcrril sottic zc stresem byl styl skoncentrorvany sig rru zucliurir-r. W grr-r1tic k o n t r o l n e j b y l o n j e d n a k c z g S c i c . j w y b i c l u n y n i z . rv g l u p i c e k s p e l y m e n t a l n e j . S t y l z o r i c n t o r v a n y c n t o c . j o n a I n i c p r . c l c -rowalo 23,lok osob, ktole nic plzcszly zabicgLr rtrastel<tor.t.rii, z a S o s o b y p o a m p u t a c . j i s t a n o w i l y 7 , 9 ' 2 , . N a t o r n i a s t s t y i u n i k o w y w y b l a l o 2 3 , J " 1 ' z g f u p y e l < s p e r y m e n t a l n e j i z d e c y d o w a n i e m n i e j k o b i e t z g r u p y k o n t r o l n e j ( 5 , 3 % ) . Zro2nicowanie tych wyr.rikow w Swietle testu Chi-kwadrat okazalo sig statystycznie istotne (y'z=l,473; df=2; p<0,024).

W s t y l u u n i k o w y r r m o z n A w y o d r g b n i d d w a p o d s t y l e , z k t o r y c h p i e r w s z y k o n c e n t r u j e s i q n a p o s z u k i w a n i u i utrzyrnyu'aniu kontaktriw spolecznycit, zaS diugi na czylt-noSciach maj4cych na celu odwr6cenie uwagi od stresuj4cej sytuacji. W obydwu badanych glupach nie wyst4pil typ podstylu skoncentrowany na odwracaniu Llwagi. Z koiei czgSoiej, niz lv grupie kontrolnej, zaobsen'n'owano wyb6r stylu zorientowanego na kontakty spoleczne w grupie ekspe-rymentalnej. Otrzymane wyniki okazaly sig istotne staty-s t Y c z n i c ( X ' = 5 , 2 0 8 ; _{d f = I ; p < 0 , 0 2 2 ) .}

Wsp6izalezno6i migdzy pozionrern sarltooceny a stylen radzenia sobie ze stresem u kobiet po mastektomii W celi.r uchwycenia wymienionych wyzej zale2noSci do-konano porownania rvskaZnikow samooccn)i (Fav, lP, D-1, D-2) z trzema stylami radzenia sobie ze stresem. Analizg statystyczn4 wynik6w badaf przeprowadzono w oparciil o wspolczynnik korelacji liniowej r Pearsona. Szczeg6lor.vy rozklad danych w tym zakresie ilustruje Tabcla 4.

0,036 0,239 0,149 0,000 -0,59 0,729 0,180 0,021 0,8'72 0 , 0 0 0 - 0 , 1 0 0 0 , 5 2 8

W grr-rpie kontrohrej zaobserwowano wspolzale2no66 migdzy w s k a Z n i k i e n . r s a m o o c e n y F A V a s t y l e m r a d z e n i a s o b i e s k o n c e n t r o w a n y m n a z a d a n i u . B y l a t o k o r e l a c j a u m i a r -kowaner, o znaku dodatnim, co Swiadczy o istnieniu wsp6l-z l l e wsp6l-z r r o i c i p o z y t y w r r e j

Mo2ria zatem wnioskowa6, iz w grr-rpie kontrolnej wyLszy poziom samooceny, mierzony skal4 Testu Przymiotnik6w ACL-FAY warunkowal czgstszy wyb6r stylu radzenia sobie ze stresem skoncentrowany na zadaniu (r=0,472; p=0,005).

W grupie kontrolnej nie str,vierdzono innych, istotnych sta-tystycznie wsp6lzale2noSci migdzy poziomem samooceny a s t y l a m i r a d z e n i a s o b i e z e s t r e s e m .

Wplyw pozion.ru samooceny na

"vyb6r stylu radzenia sobie ze stresem w grupie eksperymentalnej przedstawia Tabela 5. W analizie statystycznej r,vynikow grupy eksperymen-t a l r r c j n a l c 2 y z a u r , i n 2 y c w y s r g p o r . r a r r i e w i g k s z e j l i c z b y is t o r -nych wsp6lzale2no6ci niz w grupie kontrolnej.

.ledr.ra z bardziej wyraZnych zale2noSci dotyczy wska2nika D-2 (obejmu;e skale: Df, S-Cdf, Ach, Dom, End) orarz stylu skoncentrowanego na emocjach. Ma ona charakter pozy-ty',vny i umiarkou'any, co poz\.vala wnioskowac o tym, 2e wraz ze wzrostem wska2nika samooceny, diagnostycz-nego dla efektytvnoSci w realizacji ce16rv i pracowito6ci, ro6nie czgstoS6 wyboru stylu skoncentrowanego na emo-cjach.

Druga wyra2na korel:rcja wystgpuje migdzy wsp6lczyn-nikiem podobieristwa profili (IP) a stylem emocjonalnym. ZaleLnoi;( ta ma charakter pozytywny i pozwala wnios-kowa6, ze wigkszej warto6ci IP towarzyszy wigksza czgsto6i 0,4'72 0,003 0,014 -0,024 0,888 0,027 0 , 2 7 5 0 , 0 9 5 - 0 , 1 9 0 -0,228 0,170 0,079 I I ' t ) l D2 0 , 3 2 6 0 , 0 4 6 - 0 , 3 4 1 -0,129 0,436 0,569 0 , 1 0 1 0 , 5 4 6 0 , 2 2 2 -0,029 0,864 0,584

1 1

w y b o r u s t y l u e m o c j o n a l n e g o . K o l e j n e z w y r o z n i o n y c h w Tabeli 5 wspolzale2noSci istniej4 pomigdzy wskaZnikiem FAV (liczba zaznaczony ch przymi o tnik6w pozytywnych) a stylem emocjonalnym oraz nigdzy wskaZnikiem FAV a stylem skoncentrowanym na zadaniu. Pierwsza z wynrie-nionych korelacji ma charakter ujemny i umiarkowany, co pozwala wnioskowa6, ze osoby dokonuj4ce wyboru wielu przymiotnilt6w o konotacji pozytywnej (wskaZnik Fav) rzadziej korzystaj4 ze stylu zorientowanego na emocje. Druga ze wsp6lzaleznoSci, o pozytywnym i umiarkowanym charakterze oznaeza, 2e wraz ze wzrostem u tych os6b poziomu samooceny ro3nie czgsto66 wyboru stylu skoncen-trowanego na zadaniu.

I W y n i k i i d y s k u s j a

Problematyka zwi4zana z chorob4 nowotworow4 gru-czolu piersiowego, samoocen4 operowanych kobiet oraz stylami radzenia sobie z sytuacj4 trudn4 jest niezmiernie istotna i zlo2ona. Swiadczy o tym duza liczba r6Znorodnych teorii i zwi4zanych z nin.ri badari, ktorych artotzy stawirj4 sobie za zadanie poszerzenie wiedzy na ten temat.

Celem przeprowadzonych badan wlasnych bylo stwierdzenie czy istniej4 ro2nice w zakresie zmiennych demograficznych, spolecznych, w poziornie samooceny, obrazie siebie oraz, w stylach radzenia sobie ze stresem migdzy por6wnlwanl'rni grupami kobiet. Podstawowy kierunek przeprowadzonych analiz statystycznych mial okre6lic czy poztom samooceny 'ma

istotny wplyw na wybor stylu radzenia sobie z sytuacjami trudnymi.

Rezultaty badaf, bgd4ce wynikier-n zastosowanych testow oraz ankiety personah:rej pozwolily na wyci4gnigcic nastqpu-j4cych wniosk6w.

Pozionr samooceny zmterzono w oparciu o cztery rvskazniki (FAY IP, D-1, D-2), w wyniku zastosowania Testu Przymiot-n i k o l v A C L H . G . G o u h a i A . H e l i b r u Przymiot-n a . D a Przymiot-n e z a w a r t e rv Tabeli 1 pozwolily stlvierdzi6, 2e istotna statystycznie r6znica dotyczy wsp6lczynnika podobiehstwa profili (IP). W g r u p i e e k s p e r y m e n t a l n e j o s i 4 g n 4 l o n n i z s z 4 S r e d n i 4 wartoS6 niz w gmpie kontrolnej, co wskazuje na wy2szy po-zionr samooceny przejarviany pruez kobiety po mastektomii. Jest to r.vynik zaskakuj4cy, bowiern w literaturze z tego zakresu przetva2aj4 opinie o zani2onej sarnoocenie Ama-z o n e k _{[ 1 , 4 , 5 , 8 , 1 0 , 1 3 , l6 ] .}

Odmienne od oczekiwanych wyniki badan wlasnych znajduj4 uzasadnienie w niekt6rych koncepcjach psychologicznych.

W Slvietle koncepcji J. P. Codol'a (1971) ludzie na og61 przejarviaj4 tendencjg do stwierdzania wigkszej intensyrv-noSci cech akceptowanych przez okre6lone grupy. OkreSla sig to rnianem "PIP (primus inter pares - pierwszy wSr6d r6r'vnych)" _{[19]. Efekt PIP mozna tiumaczy6 odwoluj4c sig} do potrzcby pozytywnej sarnooceny, co rnoze byd traktowane jako przejaw pewnej tendencji do fau'oryzacji subiektywnej

U ]

W ogolnyn ujgciu por6wnania spoleczne spelniaj4 funkcjg informacyjn4, bowiem pozwalaj4 na zdobycie wiadomo6oi i orientacji w spolecznej rzeczywistoSci. Ponadto pelni4 rolg

motywacyjn4, gdyi czlowiek por6wnujqcy sig z innymi moZe poprawia6 su'oj4 samoocen4 lub bronid sig przed samoocen4 negatywn4. W procesie por6wnari spolecznych jedna z tych funkcji mo2e przewazai, jednakZe w wielu przypadkach pojawiaj4 sig obydwa wymienione aspekty. Istotn4 teorig, wyja6niaj4c4 mechanizm por6wnaf spolecznych stworzyl L. Festinger (.),954). Eksponuje onl- tezQ., ze por6wnuj4c sig z innymi ludzie wybieraj4 osoby, kt6re w okreSlonych wa-runkacl.r ich przewy2szalE. Ma to sluzy6 zdobyciu informacji i wzor6w, kt6re ulatwi4 podnoszenie swoich osi4gnig6 w da-nej dziedzinie. Sk1onno56 tp okreSlano jako tendencjg do porownai w 9619.

O 9 6 l n o S d t e o r i i F e s t i n g e r a z a k w e s t i o n o w a l i B r i c k m a n i Bulman (.1971). Badacze rvysunEli sugestig, iz jednostki charakteryzuj4ce sig nisk4 samoocen4 mog4 unikac po-r 6 w n a po-r i i k o n t a k t 6 w z o s o b a m i s t o j 4 c y m i n a w y Z s z y m poziomie, gdy2 mo2e to por.vodowa6 u nich stany zagro2enia. W tej sytuacji wystgpuje tendencja do por6wnai z osobarni o nizszej pozycji spolecznej. Wills (1981) zatwa2yl, 2e u os6b doSwiadczaj4cych zagroLen fizycznych, upo6ledzo-n y c h f i z y c z upo6ledzo-n i e , c h o r y c h i n i e s z c z g 6 l i w y c h t e n d e n c j a d o por6wnai w d6l wystgpuje czgsto, bowiem ulatwia uzyskanie dobrego samopoczucia. Istnieje tu zjawisko dekoncentracji uwagi na wlasnej osobie i psychicznego odci4zenia sig, a skoncentrowania na innych ludziach, kt6rzy r6wnie2 maj4 p o w a z n e _{p r o b l e m y [18].}

Wysoki poziorn samooceny kobiet po mastektomii m6gl by6 1 6 w n i e z e f e k t e m u c z e s t n i c t w a w K l u b a c h A m a z o n e k , rozumianego jako spotkania z grup4 odniesienia, dostar-czaj4c4 standard6w do por6wnan i lv zrvi4zku z tym od-dzialywuj4c4 na samooceng. Wsparcie, jakie otrzymywaly tam kobiety po operacji, a z drugiej strony cieply i serdeczny klimat panuj4cy w ich rodzinacl"r, co wynika z badafi ankie-t o w y c h , m o g l y m i e 6 o g r o m n e z n a c z e m e d l a z a a k c e p t o -wania sytuacji, w jakiej sig znalazly oraz szrikania akceptacji ze strony innych ludzi.

Nie bez znacze'nia byla takze praca terapeutyczna bgd4ca e l e m e n t e m s p o t k a i r lv k l u b i e a m a z o n e k , m a j 4 c a i s t o t n q wartoSc dla r-rtrzymywania integralno(ci wlasnej osoborvoSci.

Wyniki badanych grup, dotycz4ce realnego i idealnego obra-zu siebie mieszcz4 sig w granicach r.vynik6lv umiarkowanych. W o b r a z i e re a l n y m n a j w i g k s z 4 i n a j i s t o t n i e j s z 4 r o 2 n t c E migdzy por6wnywanymi grupami stwierdzono w skali 5 (zaulanie do samego siebie). W grupie eksperymentalnej Srednia rvarto6c byla wyzsza, z czego mozna wnioskowac o wigkszym zaufaniu do siebie przejawianym przez kobiely po mastektomii. Powodem danej sytuacji mo2e byc fakt, i2 o s o b y , k t 6 r e p r z e s z l y w z y c i u c i 9 2 k 4 c h o r o b g c z y i n n e traumatyczne doSwiadczenie poznaly swoje mechanizmy obronne, sposoby reagowania i radzenia sobie z trudnymi sytuzrcjami, co sprawia, 2e czuj4 sig silniejsze i pewniejsze siebie. Ufaj4, 2e potrafi4 sig obronii przed emocjami, kt6re c z g s t o m o g 4 b y c p r z y c z y n 4 z l e g o s a m o p o c z u c i a . T a k i w n i o s e k m o z n a p o s t a w i 6 ty l k o w o d n i e s i e n i u d o o s 6 b doSwiadczaj4cych wsparcia spolecznego (rodziny, przyja-ci6l, os6b objgtycli terapi4).

Dla kobiet po mastektomii wazn4 krvesti4 byio wywicranie dobrego r,vr-azenia na innych. Mozlitve, 2e zadziala,l tu mechanizm kompensacyjnl,, kt6ry pewne poczucie nizszo6ci, zrviqzane z arnplrtecjq gruczolu piersiowego przeksztalcil

^ <

w c h g c d e n o n s t r o w a n i a p e w n o S c i s i e b i e . S 1 a b o 5 6 c i a l a zast4piono sil4 ducl-ra. Mimo fizycznego kalectwer Ama-zonki bardzo zabiegaly o to, by inni ludzie spostrzegali je jako kobiety atrakcyjne, ktore potrafi4 dobrze funkcjonowa6

w 2yciu spolecznym.

Potrzeba osi4gni96 o wysokim natgzeniu charakteryzowala kobiety, ktcr're przeszly zabieg usunigcia piersi. Mo2liwe, iz byl to jeden ze sposob6w dowodz4cy o warto6ci i znaczeniu j e d n o s t k i . W p o r 6 w n a n i u z g r u p 4 k o n t t ' o l n 4 A m a z o n k i cechowala r6wniez wigksza otwartoSc i ufnoS6 w kontaktach z otoczeniem. CzgSciej podejmowaly dzialanra maj4ce na celu poszukiwanie i utrzymywanie przyjaznych stosunk6w z innymi.

Prezentowane wyniki badari wlasnych dowiodly,2e w przy-padku obrazu idealnego stwierdzono zr6Lnrcowanie migdzy badanymi grupami w zakresie potrzeby ulegania. Wy2sze Srednie wyniki, uzyskane przez kobiety po amputacji gru-czoiu piersiowego, Swiadczyly o silniejszej ich sklonnoSci do podejmowania podrzgdnych 161 w stosunku do innych. Mozna zatem wnioskowac, iz kobiety po mastektomii mas-kuj4 swe prawdziwe oblicze nadmiern4 pewnoSci4 siebie, aktywnoSci4, d4zeniem do sukces6w czy atrakcyjno6ci, po t o . b y z y s k a i a k c e p l a c j q o l o c z e n i a .

Kolejna istotna roinica migdzy badanymi grupami doty-czyla potrzeby oparcia. Kobiety z grupy eksperymentalnej cechowala silniejsza potrzeba sympatii, uczucia i emocjo-nalnego wsparcia ze strony otoczenia niz kobiety z grupy kontrolnej.

6 .

8 .

Piimiennictwo

A d a m c z a k M ( 1 9 8 8 ) W y b r a n e p r o c e s y p o z n a w c z e i e r n o c j o -nalne u kobiet po mastektomii. Wydawnictwo Naukowe UAM. P o z n a n

B a u m M , M e r e d i t h S , S a u n c l e r s C ( 1 9 9 5 ) R a k p i e r s i . P o r a c l n i k dla kobiet i lekarzy. PWN, Warszawa

B e r n e r J ( 1 9 9 8 ) Z a r y s o n k o l o g i i . K a t e d r a O n k o l o g i i A k a d e m i i Medycznej, I-6d2

C h o j n a c k a - S z a w l o r v s k a G ( 1 9 9 4 ) N a s t g p s t w a p s y c h o l o g i c z n e nowotworu gruczolu piersiorvego i narz4d6w rodnycl-r. Zaklad Narodowy im. Ossoliriskich, Wroclaw

D e W a l d e n G a l u s z k o K ( I 9 9 2 ) W y b r a n e z a g a d n i e n i a p s y c l r o -o n k -o l -o g i i i p s y c h -o t a n a t -o l -o g i i . P s y c h -o l -o g i c z n e a s p e k t y c h o r o b y norvotworowej, umierania i Srnierci. Wydawnictwo Uniwersy-t e Uniwersy-t u C d a i s k i e g o . C d a r i s k

D r w a l R I - ( 1 9 9 5 ) A d a p t a c j a k w e s t i o n a r i u s z y o s o b o w o S c i . PWN, Warszawa

Kozielecki J (1986) Psychologiczna teoria samowiedzy. PWN, Warszawa

Kubacka-Jasiccka D, I-osiak W (1999) Zmagaj4c sig z chorob4 n o w o t w o r o w 4 . P s y c h o l o g i a lv s p 6 l c z e s n a r v o b e o p a c j e n t 6 w onkologicznych. Wydawnictwo UJ, Krak6w

L a m b l e y P ( 1 9 9 5 ) P s y c h o l o g i a r a k a . J a k z a p o b i e g a 6 , j a k prze-2yi? Wydawnictwo Ksi42ka i Wiedza, Warszarva

W badanych grupach dominuj4cym stylem radzenia sobie ze stresem okazal sig styi skoncentrowany na zadaniu. W Swietle testu Chi-kwadrat grupa eksperymentalna i grupa kontrolna r62ntly sig istotnie w zakresie dw6ch pozostalych styl6r,v. Kobiety, kt6re nie do6wiadczyly zabiegu amputacji piersi preferowaly styl skoncentrowany na emocjach. Nato-miast styl unikowy byl najczg6ciej wybierany przez kobiety po mastektomii, zaS jego jedyn4 lbrmg stanowil podstyl zorientowany na poszukiwanie i podtrzympvanie kontakt6w spolecznych. Faktycznie obydwie grupy poslugiwaly sig innymi stylami radzenia sobie ze stresem, cho1 nal,eiy zauwa2yt, iZ styl zadaniowy byl dominuj4cym. Ponadto zaloZono, iz osoby o zanr2onej samoocenie bgd4 stosowaly jeden z mniej skutecznych styl6w radzenia sobie, ze wzglgdu na brak wiary w powodzenie. Za formg, kt6ra mogla przy-nieSc relatywnie najrvigksze korzylci w obecnej sytuacji uznano styl unikowy, a szczegolnie jego podstyl zoriento-w a n y n a k o n t a k t y s p o l e c z n e . W y n i k a t o p o 6 r e d n i o z wcze6niejszych zalo2eh, Swiadcz4cych o tym, iz kobiety po mastektomii przejawiaj4 silniejsz4 potrzebg afiliacji ni2 kobiety z grllpy kontrolnej.

C h o C r e z u l t a t y b a d a f w l a s n y c h n i e w y c z e r p u j 4 c a l o S c i z a g a d n i e n i a , t o m o g 4 s l u 2 y c j a k o p e w n a in f o r m a c j a d o dzialan praktycznych w tym obszarze. Terapeuci pracujqcy z tego typu osobami mogA spodziewa6 sig duZego potencjalu aktywnoSci oraz polrzeby osi4gni96 ze strony swych pod-opiecznych i stwarzai warunki do jego rozwoju. Nalezy takZe podkreSlic znacz4c4 rolg pozytywnego Srodowiska rodzin-nego w ksztaltowaniu sig samooceny jednostki. Wazn4 form4 pomocy s4 rownie2 Kluby Amazonek, daj4ce wsparcie jak i organizuj4ce wiele imprez, w kt6rych udzial wi42e sig z przyjemno{ci4, zabaw4, wypoczynkiem oraz sprawdza-niem swych umiejgtnoSci, np. Spartakiada. Godnym uwagi jest fakt, iz w ostatnich latach obserwuje sig coraz wigksze zaangaZowanie roznych instytucji spolecznych, firm i fun-dacji na ruecz \\talki z rakiem.

1 1 t 3

L 4

t o

Mika K (1975) Rehabilitacja po radykalnej operacji sutka z p o w o d u r a k a . P o l T y g L e k 3 0 ; 4 3 : 1 8 0 9 - 1 8 1 1

Ostrowska K (1986) Test przyrniotnik6w H. Gougha i A. Heli-bruna. Opracowanie psycl.romettyczne. Akademia Teologii K a t o l i c k i e j , W a r s z a w a

S i e k S ( 1 9 8 3 ) W y b r a n e m e t o d y b a d a n i a o s o b o w o S c i . Akadernia Teologii Katolickiej, Warszawa

Stelcer B (1999) Chory i jego cierpienie w ujgciu Don Fla-r n i n g a . P s y c h o o n k o l o g i a 2 : 5 1 - 6 1

Wrzc6nicwski K (1996) Style a strategie radzenia sobie ze stresem. Problerny pomiaru. In: Heszen-Niejodek I, Ratajczak Z (eds) Czlou'iek w sytuacji stresu. Problemy teoretyczne i m e t o d o l o g i c z n e . W y d a w n i c t w o U n i w e r s y t e t u S l 4 s k i e g o , Katorvice, pp. 44-63

Terelak JF (1997) Studia z psychologii stresr.r. Wydawnictwo Akadcmii Teologii Katolickiej, Warszawa

Terelek JF (1999) Studia z psychologii stresu. Teoria i badania. Wydawnictrvo Akademii Teologii Katolickiej, Warszawa Zablocki K.I (1999) Rewalidacyjna koncepcja 2r6del stresu. I n : ' I e r e l a k J F ( e d ) S t u d i a z p s y c h o l o g i i s t r e s u . T e o r i a i b a d a -nia. Wydawnictu'o Akademii Teologii Katolickiej, Warszawa, p p . 8 I - 9 0

Zaborowski Z (1992) I'or6wnania spoleczne a samoSwiado-m o S 6 . P r o b l e samoSwiado-m y 5 5 6 : 3 0 - - 3 6

l 0

l 5