• Nie Znaleziono Wyników

View of Inspirations of Pope Francis for Contemporary Catholic School

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "View of Inspirations of Pope Francis for Contemporary Catholic School"

Copied!
15
0
0

Pełen tekst

(1)

DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rped.2016.8(44).2-5

KS. ADAM MAJ

INSPIRACJE PAPIEZ

 A FRANCISZKA

DLA WSPÓCZESNEJ SZKOY KATOLICKIEJ

Szkoa katolicka jest istotnym przejawem funkcji wychowawczej Kos´cioa. Przez wiele wieków az po czasy nowozytne stanowia, zwaszcza w Europie, gówny podmiot ksztacenia i wychowania nie tylko katolików. Sekularyzacja szkolnictwa i przyjecie wiod acej funkcji pan´stwa w edukacji spoeczen´stwa wymagao nowego okres´lenia zadan´ szkoy katolickiej. Podj a je II Sobór Watykan´ski (1962-1965) w deklaracji Gravissimum educationis, a potem watykan´ska Kongregacja ds. Wychowania Katolickiego. Nalezy podkres´lic´ wysok a aktywnos´c´ wobec szkolnictwa katolickiego papiezy kieruj acych Ko-s´cioem na przeomie XX i XXI w. – Jana Pawa II (1978-2005) i Benedykta XVI (2005-2013). Papiez Franciszek (pocz atek pontyfikatu 13 marca 2013 r.) równiez okazuje swoje zainteresowanie szko a katolick a. Podczas róznych spotkan´ ze s´rodowiskiem szkolnictwa katolickiego zwraca uwage na jego aktualnos´c´ i wyzwania wspóczesne. W formalnym nauczaniu Franciszka znajduj a sie odniesienia bezpos´rednie i pos´rednie do szkoy katolickiej.

W tym konteks´cie przedmiotem ponizszej analizy s a inspiracje papieza Fran-ciszka dla wspóczesnej szkoy katolickiej generowane w zwyczajnym oraz ofi-cjalnym nauczaniu Franciszka, takim jak: encykliki – Lumen fidei1, Laudato si2, adhortacje apostolskie – Evangelii gaudium3, a takze bulla – Misericordiae

vul-Ks. dr hab. ADAMMAJ– prof. KUL, Instytut Pedagogiki, Katolicki Uniwersytet Lubel-ski Jana Pawa II, Al. Racawickie 14, 20-950 Lublin; e-mail: adammaj@kul.pl

1F

RANCISZEK, Encyklika Lumen fidei, 29 VI 2013 r. (dalej cyt. LF). 2F

RANCISZEK, Encyklika Laudato si, 24 V 2015 r. (dalej cyt. LS). 3F

(2)

tus4 (stan na 1 marca 2016 r.). Powyzsze dokumenty wyznaczaj a zasadnicze kategorie tres´ci i wartos´ci: Lumen fidei – wiara, Laudato si – ekologia, Evangelii gaudium – ewangelizacja, Misericordiae vultus – miosierdzie.

1. O ISTOCIE SZKOY KATOLICKIEJ PODCZAS PAPIESKICH AUDIENCJI

Wspóczesna szkoa katolicka, tak jak jej wczes´niejsze formy, inspirowana jest Ewangeli a. Specyfike szkoy katolickiej wyznacza jej podmiotowos´c´ – kos´cielna i w systemie edukacji narodowej. Pierwsza decyduje o jej istocie i posannictwie, druga charakteryzuje j a jako typow a szkoe, poniewaz „nie moze byc´ szko a katolick a, jes´li nie jest najpierw szko a”5. Kodeks Prawa Kanonicznego okres´la, ze szko a katolick a jest taka szkoa, która za zgod a i pod nadzorem wadzy kos´cielnej prowadzi dziaalnos´c´ dydaktyczno-wycho-wawcz a opart a na chrzes´cijan´skiej doktrynie, zatrudniaj ac odpowiednich nau-czycieli6. Wedug II Soboru Watykan´skiego szkoa katolicka, jak kazda inna, zd aza do celów kulturowych i autentycznej formacji modziezy w atmosferze wolnos´ci i mios´ci, aby rozwijaj ac swoj a osobowos´c´, wzrastaa duchowo i religijnie, „wedle nowego stworzenia” i ca a kulture ludzk a porz adkowaa w s´wietle wiary7. Zatem do istotnych elementów charakteryzuj acych szkoe katolick a nalez a: autentyczna i typowa organizacja instytucji szkolnej; aproba-ta kos´cielna; chrzes´cijan´ska koncepcja programu dydaktyczno-wychowawcze-go (integracja edukacji i ewangelizacji); formacja ludzka i chrzes´cijan´ska uczniów; zasada wolnos´ci i mios´ci w procesie edukacyjnym; odpowiednia kadra nauczycieli8. Powyzsze elementy i zasady wyznaczaj a uniwersalny model szkoy katolickiej, który w praktyce aplikowany charakteryzuje sie bogactwem duchowos´ci, róznorodnos´ci a programow a i organizacyjn a.

Do tozsamos´ci szkoy katolickiej, jej elementów i posannictwa Ojciec S´wiety Franciszek odnosi sie podczas róznych audiencji. Na spotkaniu z uczestnikami

4F

RANCISZEK, Bulla Misericordiae vultus, 11 IV 2015 r. (dalej cyt. MV).

5KONGREGACJA DS. WYCHOWANIAKATOLICKIEGO, Szkoa katolicka, 19 III 1977 r. (dalej cyt. SZK), nr 25.

6K

ODEKS PRAWAKANONICZNEGO, kan. 803.

7 Deklaracja o wychowaniu chrzes´cijan´skim, w: SOBÓR WATYKAN´ SKI II, Konstytucje.

Dekrety. Deklaracje, Poznan´ 2012, nr 8.

8Zob. A. M

AJ, Integralne wychowanie w szkole katolickiej: koncepcja i jej rola we

(3)

sesji plenarnej Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego w dniu 13 lutego 2014 r. Franciszek podkres´la znaczenie szkoy katolickiej w integralnej formacji modziezy i ewangelizacji, dzieki której szkoa moze suzyc´ nowej ewangeli-zacji9. Wskaza na jej chrystocentryzm – na Jezusa Chrystusa – nadaj acy sens zyciu, wszechs´wiata i historii. Zwróci uwage na koniecznos´c´ respektowania prawa wszystkich do nauki i na wartos´c´ dialogu, w którym tozsamos´c´ katolicka powinna wychodzic´ na spotkanie z tozsamos´ci a spoeczen´stwa wielokulturowego. Papiez podkres´li znaczenie s´wiadectwa nauczycieli, bowiem w edukacji chodzi nie tylko o wiedze na wysokim poziomie, lecz takze konieczny jest przekaz wartos´ci, a szczególnie s´wiadectwo urzeczywistnianych wartos´ci. „Konsekwencja zyciowa jest jednym z czynników niezbednych w wychowaniu modziezy”10, mówi Franciszek. Dlatego potrzebna jest staa formacja wychowawców na rzecz ich profesjonalizmu i duchowos´ci. Franciszek stwierdzi, ze trzeba jeszcze wiek-szego zaangazowania edukacji katolickiej w perspektywie nowej ewangelizacji i w dialogu ze wspóczesnymi kulturami.

Wyst apienie papieza koresponduje z posoborow a wizj a szkoy katolickiej, ale ma wyraz´ne akcenty wzmacniaj ace wymiar ewangelizacyjny i role szkoy katolickiej w odwaznym dialogu na areopagu wspóczesnych kultur, z zacho-waniem wasnej tozsamos´ci, a nawet ze s´wiadomos´ci a posiadania wielkiego daru, którym nalezy sie dzielic´ ze s´wiatem. Ten dar to wiara w Zbawiciela s´wiata, Jezusa Chrystusa.

Na spotkaniu z uczestnikami miedzynarodowego kongresu pos´wieconego edukacji katolickiej, w dniu 24 listopada 2015 r., Franciszek stwierdzi, ze szkoa katolicka wpaja zasady, ksztatuje postawy, uczy wartos´ci i musi otwierac´ na transcendencje11. Zarazem Ojciec S´wiety dokona oceny wspó-czesnego systemu edukacji:

Edukacja staa sie tez zbyt selektywna i elitarna. Wydaje sie, ze maj a do niej prawo tylko ludzie i narody posiadaj acy s´rodki, czy tez okres´lone zdolnos´ci […] Zerwany zosta pakt edukacyjny miedzy rodzin a a szko a, jak i rodzin a a pan´-stwem. Nauczyciele znajduj a sie ws´ród najgorzej opacanych pracowników! Poka-zuje to, ze pan´stwu nie zalezy na edukacji12.

9FRANCISZEK, Przemówienie do uczestników sesji plenarnej Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego, 13 II 2014 r., http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/franciszek_i/przemow ienia/edukacja_13022014.html

10Tamze.

11 FRANCISZEK, Spotkanie z uczestnikami Miedzynarodowego Kongresu Edukacji Kato-lickiej, 24 XI 2015 r., http://pl.radiovaticana.va/news/2015/11/24/

(4)

Franciszek zaapelowa do zgromadzen´ zakonnych, aby zaangazoway sie w edukacje na peryferiach spoecznego zycia, tam, gdzie jest gód i bieda. Nie wystarczy przekaz podstaw edukacji, ale konieczna jest promocja ich czowieczen´stwa oparta na wartos´ciach, dzieki której bed a mogli wzrastac´ w czowieczen´stwie. Zarazem wezwa pedagogów do przemys´lenia w Roku Miosierdzia, na czym polega miosierdzie w wychowaniu, i wdrazania wnio-sków z tych przemys´len´ w zycie.

Na spotkaniu z czonkami woskiego Stowarzyszenia Rodziców ze Szkó Katolickich, 5 grudnia 2015 r., Franciszek zwróci uwage na role rodziców w szkole katolickiej i wobec systemu edukacji13. Z jednej strony podkres´li prawo i obowi azek rodziców do penienia roli pierwszych wychowawców swoich dzieci, z drugiej wezwa rodziców do czynnego zaangazowania sie w reforme os´wiaty, przezywaj acej kryzys na caym s´wiecie.

Papiez wskaza na funkcje spoecznotwórcz a rodziców w budowaniu „mo-stów miedzy szko a a wspólnot a lokaln a, miedzy szko a a rodzin a, miedzy szko a a instytucjami obywatelskimi”14. Odniós sie takze do gównego za-dania szkoy katolickiej, którym jest wychowanie integralne. Zdaniem Fran-ciszka szkoa katolicka powinna dawac´ przykad takiej edukacji, otwartej na „najbardziej autentyczne wartos´ci ogólnoludzkie i chrzes´cijan´skie”15. Papiez podkres´li znaczenie jakos´ci w szkole katolickiej, w tym jakos´ci zaangazowa-nia rodziców.

Podkres´laj ac role rodziny, integralnego wychowania i wysokiego poziomu edukacyjnego, Papiez wskaza, ze szkoa katolicka nie moze byc´ mao znacz  a-c a alternatyw a ws´ród innych szkó; domys´lnie mozna powiedziec´, ze powinna byc´ atrakcyjn a jakos´ciowo propozycj a.

2. WIARA W DZIAALNOS´CI SZKOY KATOLICKIEJ

Szkoa katolicka wyrasta z wiary Kos´cioa i jego s´wiadomos´ci misyj-nej16. Wychowanie oznacza troske o wychowanka, o jego peny rozwój i zbawienie. Kos´ció, podejmuj ac sie edukacji, odsania prawde o Jezusie

13 FRANCISZEK, Przemówienie do woskiego Stowarzyszenia Rodziców ze Szkó Kato-lickich, 5 XII 2015 r., http://pl.radiovaticana.va/news/2015/12/05/

14Tamze. 15Tamze. 16Zob. W. C

ICHOSZ, Pedagogia wiary we wspóczesnej szkole katolickiej, Warszawa 2010; S. DZIEKON´ SKI, Wychowanie we wspóczesnej szkole katolickiej, Warszawa 2013.

(5)

Chrystusie, o czowieku i jego przeznaczeniu. Jezus  jako jedyny Zbawiciel  jest szans a penej realizacji czowieka. Wiara w Jezusa Chrystusa jest u podstaw dziaalnos´ci szkoy katolickiej. W jej perspektywie rozumiany jest czowiek, s´wiat, historia, kultura, nauka, wychowanie. Wiara zywa jako praw-da wyraza sie w nadziei i mios´ci.

W te perspektywe wpisuje sie pierwsza encyklika Papieza Franciszka Lu-men fidei (S´wiato wiary), wydana w 2013 roku  Roku Wiary, ogoszonym przez Jego poprzednika Benedykta XVI. Przesanie Franciszka zawarte w en-cyklice jest swoistym umacnianiem wiary wszystkich wierz acych i powinno stac´ sie przedmiotem refleksji s´rodowiska szkoy katolickiej. Chodzi o taki stan wiary, który pomaga „dos´wiadczyc´ wielkiej rados´ci, jak a daje wiara, ozywic´ poznanie szerokich horyzontów, jakie odsania wiara, by j a wyznawac´ w jej jednos´ci i w peni, wierni pamieci Pana, umacniani Jego obecnos´ci a i dziaaniem Ducha S´wietego” (LF 5).

Wiara w Boga, który objawia sie w Jezusie Chrystusie, jest podstaw a do budowania wasnego zycia i ksztatowania s´wiata. Dzieki wierze mozemy dostrzec, ze kazdego dnia ofiarowana jest nam mios´c´, która „przemienia nas, os´wieca droge przyszos´ci i sprawia, ze rosn a w nas skrzyda nadziei, bys´my przemierzali te droge z rados´ci a” (LF 7). Równiez dzieki wierze mozemy z realizmem i nadziej a patrzec´ w przyszos´c´. Wiara, nadzieja i mios´c´, „w godnym podziwu po aczeniu” (LF 7), okres´laj a dynamike zycia czowieka, otwartego na Boga. Wiara w Jezusa Chrystusa jest dobrem dla czowieka i dobrem wspólnym, „[...] jej s´wiato nie os´wieca tylko wnetrza Kos´cioa i nie suzy jedynie budowaniu wiecznego miasta w zas´wiatach. Pomaga nam ona budowac´ nasze spoecznos´ci, tak by zmierzay ku przyszos´ci daj acej nadzieje” (LF 51).

W dziaalnos´ci szkoy katolickiej wiara tworzy synteze z kultur a i z zy-ciem (SZK 37). Synteza kultury i wiary pomaga uczniom dojs´c´ „do penej dojrzaos´ci wierz acego”17, która wyraza sie w interpretowaniu i porz  adkowa-niu wiedzy i caej kultury ludzkiej w s´wietle Ewangelii, czyli w s´wietle wia-ry. W szkole kultura obecna jest przede wszystkim przez dydaktyke nauk szczegóowych: przyrodniczych i humanistycznych. Nauka ukierunkowana na poszukiwanie prawdy jest nie tylko wiedz a do nabycia, lecz takzw wartos´ci a do przyswojenia, szczególnie prawd a do odkrycia. Ta aksjologiczna zasada

17K

ONGREGACJA DS. WYCHOWANIAKATOLICKIEGO, Religijny wymiar wychowania w

(6)

motywuje do poszukiwania prawd cz astkowych, ale takze otwiera na poszuki-wanie prawdy cakowitej, wiekuistej i wartos´ci absolutnych18.

Synteza wiary i zycia jest przedmiotem wychowania chrzes´cijan´skiego, które w szkole katolickiej wprowadzane jest w ca a formacje wychowanków. Szkolne wychowanie chrzes´cijan´skie oparte jest na posudze sowa, liturgii i s´wiadectwie zycia. Wyj atkowe znaczenie przypada katechizacji i nauczaniu religii na wysokim poziomie, w aczonemu w proces wychowania.

Formacja chrzes´cijan´ska nadaje procesowi edukacyjnemu w szkole kato-lickiej autentyczny wymiar integralny, który jest mozliwy do realizacji tylko w perspektywie wiary dojrzaej i entuzjastycznej, o któr a postuluje Papiez Franciszek.

3. SZKOA KATOLICKA W NOWEJ EWANGELIZACJI

Dynamicznym wyrazem wiary jest ewangelizacja jako dzielenie sie naj-wyzsz a i najwazniejsz a prawd a, dobr a nowin a o Jezusie Chrystusie i nadziej a zbawcz a. Wiara i ewangelizacja stanowi a podstawowe funkcje szkoy katolic-kiej. Obowi azek ewangelizacji szkoy katolickiej przypomina Stolica Apostol-ska w wezwaniu do „pójs´cia tam, gdzie jest czowiek, azeby dopomóc mu przyj ac´ dar zbawienia”19. Szkoa katolicka jest zobligowana do ewangeli-zacji (RWW 34).

Centralnym tematem ewangelizacji i jej gównym podmiotem jest Chrystus. Kos´ció, uczestnicz ac w misji Chrystusa, kieruje oredzie zbawcze do wszyst-kich, zwaszcza do tych, którzy nie wierz a lub wierz a niepewnie, i do wierz  a-cych, aby ich umacniac´ i rozwijac´20.

Ewangelizacja w szkole katolickiej nie ogranicza sie do celebracji, modli-twy, nauki religii czy katechizacji, lecz przejawia sie w caos´ci edukacji: w wychowaniu i nauczaniu. W wychowaniu szkolnym ewangelizacja inspiruje cay system wychowawczy. Jest to wychowanie oparte na Ewangelii, wycho-wanie chrzes´cijan´skie. Jan Pawe II nie waha sie stwierdzic´, ze „wychowycho-wanie ewangelizuj ace znajduje swe idealne s´rodowisko w szkole katolickiej”21.

18Zob. A. M

AJ, Szkolnictwo katolickie w III RP (1989-2001), Warszawa 2002, s. 90. 19 K

ONGREGACJA DS. WYCHOWANIA KATOLICKIEGO, Szkoa katolicka u progu trzeciego

tysi aclecia, 28 XII 1997 r., nr 3.

20K. PAWLINA, Nowa ewangelizacja i jej realizacja w Polsce po 1989 roku, Warszawa 1995, s. 29-30.

21J

(7)

Natomiast kulture przekazywan a w procesie ksztacenia odnosi do Ewangelii. Charakterystyczn a tozsamos´c´ kulturow a szkoy katolickiej zapewnia jej wy-miar ewangelizacyjny, integruj acy wiare i kulture. Nauczanie poszczególnych przedmiotów, przenikniete d azeniem do pogodzenia rozumu i wiary, nadaje edukacji spójnos´c´, ksztatuj ac chrzes´cijan´sk a koncepcje s´wiata, kultury i zy-cia. Ewangelizacyjnie ujety program nauczania peni funkcje s´wiatopogl  ado-w a. Przejawem jednos´ci ewangelizacji i edukacji jest, juz wspomniana, synte-za kultury, wiary i zycia.

Funkcja ewangelizacyjna, umotywowana chrystocentrycznie i eklezjalnie, realizowana wspólnotowo i indywidualnie w wychowaniu, ksztaceniu i zyciu s´rodowiskowym, decyduje o tozsamos´ci szkoy katolickiej. Bez ewangelizacji traci ona swoj a specyfike, pozostaj ac zwyczajn a placówk a os´wiatow a22.

Inspiracje dla pogebienia s´wiadomos´ci ewangelizacyjnej szkoy katolickiej stanowi adhortacja apostolska Franciszka Evangelii gaudium (Rados´c´ Ewange-lii), ogoszona 24 listopada 2013 r. na zakon´czenie Roku Wiary. Nawi azuj ac do nauczania II Soboru Watykan´skiego, adhortacji Pawa VI Evangelii nun-tiandi z 1975 r., encykliki Jana Pawa II Redemptoris missio z 1990 r., Doku-mentu z Aparecidy Episkopatu Ameryki acin´skiej i Karaibów z 2007 r., Franciszek podkres´la, ze chrzes´cijan´stwo nie jest ideologi a, bowiem przed-miotem jego wiary i ewangelizacji jest Syn Bozy, Jezus Chrystus. Ewangeli-zacja dokonuje sie przede wszystkim poprzez s´wiadectwo zycia i sowo, które nie jest propagand a, ale dzieleniem sie prawd a. Konieczna jest radosna ofen-sywa ewangelizacyjna, obejmuj aca wszelk a dziaalnos´c´ eklezjaln a i kazdego chrzes´cijanina. Jej obszarem s a wszystkie dziedziny zycia ludzkiego, zas´ adresatem kazdy czowiek. Ojciec S´wiety podkres´la, ze potrzebna jest odnowa jezyka i sposobów komunikowania Ewangelii.

Naczeln a kategori a pojawiaj aca sie w adhortacji jest nowos´c´, uzywana wielokrotnie jako „nowy zapa ewangelizacyjny” (EG 29), „nowe sposoby nawi azywania relacji z Bogiem, z innymi ludz´mi i ze s´rodowiskiem” (EG 74), jako potrzeba „nowej mentalnos´ci” (EG 188) i „nowego etapu ewangeli-zacji” (EG 287).

W odniesieniu explicite do szkoy katolickiej, Franciszek stwierdza: „A jakze wielki jest wkad szkó i uniwersytetów katolickich w caym s´wie-cie! Bardzo dobrze, ze tak jest” (EG 65). Doceniaj ac wkad szkó katolickich

(Wenezuela), 27 I 1985 r., w: S. URBAN´ SKI (red.), Wychowanie w nauczaniu Jana Pawa II

(1978-1999), Warszawa 2000, s. 269.

22Zob. A. M

(8)

w ewangelizacje w róznych s´rodowiskach, podkres´la ich kreatywna role, bowiem staraj ac sie „po aczyc´ zadanie wychowawcze z wyraz´nym goszeniem Ewangelii, stanowi a bardzo wazny wkad w ewangelizacje kultury, równiez w tych krajach i miastach, gdzie niesprzyjaj aca sytuacja skania nas do krea-tywnos´ci, by znalez´c´ odpowiednie metody” (EG 134).

Adhortacja powinna stac´ sie z´ródem odnowy ewangelizacyjnej funkcji szkoy katolickiej poprzez pogebienie wiary w Jezusa Chrystusa (chrystocen-tryzm); odwage formuowania i realizacji programu ewangelizacyjnego w wy-chowaniu i ksztaceniu; nauczanie religii i katecheze w nowym sposobie s´rodków i jezyka; klarowne s´wiadectwo zycia nauczycieli; opcje na rzecz ubogich w rekrutacji uczniów; ewangelizacyjne zaangazowanie w s´rodowisku lokalnym; kreatywnos´c´ metod. Franciszek stwierdza: „potrzebna jest edukacja ucz aca krytycznego mys´lenia i ofiaruj aca droge dojrzewania w wartos´ciach” (EG 64).

Ojciec S´wiety formuje takze pragnienie: „Marze o opcji misyjnej, zdolnej przemienic´ wszystko, aby zwyczaje, style, rozkad zajec´, jezyk i wszystkie struktury kos´cielne stay sie odpowiedni a drog a bardziej dla ewangelizowania wspóczesnego s´wiata niz do zachowania stanu rzeczy” (EG 27). W realizacji papieskiego marzenia powinna uczestniczyc´ szkoa katolicka.

4. EKOLOGIA WSPÓLCZESNYM WYZWANIEM

Rozwój cywilizacji w ostatnich wiekach przyniós nie tylko wiele osi  ag-niec´, lecz takze liczne zagrozenia dla naturalnego s´rodowiska i ludzkiej egzy-stencji. Ekologia staa sie szczególnym wyzwaniem dla naszej epoki, takze dla edukacji. Nie moze w niej nie uczestniczyc´ szkoa katolicka. Dlatego przesanie Franciszka o ekologii, zawarte w encyklice Laudato si, trzeba rozpatrywac´ jako zobowi azanie dla katolickiej edukacji.

Kluczem poznawczym, który zarazem staje sie podstawow a kategori a edu-kacyjn a, jest pojecie ekologii integralnej (np. LS 10, 11, 42, 81, 90, 103, 141-142). Papiez wprost nie definiuje pojecia ekologii integralnej, dlatego Jego mys´l wymaga rekonstrukcji. Zdaniem Franciszka „ekologia integralna wymaga otwartos´ci na kategorie wykraczaj ace poza jezyk nauk s´cisych czy biologii i  aczy nas z istot a tego, co ludzkie” (LS 11).

Jak wielokrotnie podkres´la Franciszek, centralnym elementem ekologii integralnej jest czowiek (LS 81), którego istoty nie da sie sprowadzic´ do faktu przyrodniczego, bowiem czowiek to podmiot osobowy, rozumny i twórczy, zdolny do dialogu z innymi i z Bogiem. Jest to podstawa

(9)

antropo-logiczna ekologii integralnej. Zasadniczym, niejako przedmiotowym elemen-tem ekologii integralnej jest przyroda, s´wiat natury. Papiez podkres´la wage troski o caos´c´ ekosystemów i wspóln a zaleznos´c´ wszystkich ich elementów,  acznie z czowiekiem: „Poniewaz wszystkie stworzenia s a ze sob a powi  aza-ne, kazde z nich musi byc´ doceniane z mios´ci a i podziwem, a my wszyscy, istoty stworzone, potrzebujemy siebie nawzajem” (LS 42). Istotna w ekologii integralnej jest nauka i technologia. Franciszek pisze:

Was´ciwie ukierunkowana technonauka jest zdolna nie tylko do wytwarzania rzeczy naprawde wartos´ciowych, by poprawiac´ jakos´c´ zycia czowieka […]. Jest równiez zdolna do tworzenia piekna oraz przenoszenia czowieka zanurzonego w s´wiecie materialnym w dziedzine piekna (LS 103).

Waznym elementem ekologii integralnej s a gospodarka i ekonomia, okre-s´lone przez Franciszka jako ekologia ekonomiczna, ujmuj aca rzeczywistos´c´ w sposób szerszy, caos´ciowy. Jej cech a ma byc´ humanizm, „by wypracowac´ wizje bardziej wszechstronn a i integruj ac a” (LS 141). Spoeczny wymiar wskazuje na s´cise powi azanie ekologii z zyciem spoecznym, czesto niespra-wiedliwym i niezrównowazonym, z odrzuceniem i bied a spoeczn a (LS 142). Papiez uzywa pojecia kultury ekologicznej, przeciwstawiaj ac je paradygma-towi technologicznemu i jego ekspansji nastawionej na zysk (LS 111). Cay s´wiat i wszystkie stworzenia maj a swojego was´ciciela – Boga Stwórce, two-rz ac powszechn a komunie, stwierdza Franciszek (LS 89-90). Ziemia i cay s´wiat przyrody nie s a bóstwem, ale dzieem Boga Stwórcy, darem i zadaniem wymagaj acym odpowiedzialnos´ci i zaangazowania czowieka. Papiez formuje pojecie duchowos´ci ekologicznej na gruncie chrzes´cijan´skim (LS 240).

Przedstawione powyzej elementy ekologii integralnej wskazuj a na jej wy-miar antropologiczny, przyrodniczy, naukowo-technologiczny, ekonomiczny, spoeczny, kulturowy, religijny i duchowy.

Opis integralnej ekologii i jej elementy wskazuj a na zbieznos´c´ z wizj a integralnego rozwoju i wychowania czowieka, które jest nadrzednym zada-niem szkoy katolickiej. Teoretyczne podstawy integralnego rozwoju i wycho-wania opracowa S. Kunowski, który wyrózni piec´ warstwic (sfer) rozwoju czowieka: biologiczn a, psychologiczn a, socjologiczn a, kulturologiczn a, du-chow a lub s´wiatopogl adow a23. Integralny rozwój czowieka s´cis´le wi aze sie z integralnym wychowaniem24. Zdaniem Kunowskiego wychowanie

integral-23Zob. S. K

UNOWSKI, Podstawy wspóczesnej pedagogiki, Warszawa 2004, s. 197. 24Zob. K. C

(10)

ne zawiera w sobie dynamiczne siy, które dziaaj a „we wszechstronnym rozwijaniu czowieka”25. Nalez a do nich: bios, etos, agos, los26.

Ekologia integralna wzmacnia sie biosu, eksponuj ac troske o zdrowie fizyczne i psychiczne wychowanka, jego prawidowe odzywianie, zdrowy styl zycia – ekologiczny, otwarty na problemy s´wiata i pen a wiedze ekologiczn a (LS 203-208). Waznym czynnikiem wspomagaj acym sie etosu jest ksztato-wanie postaw spoecznych wychowanka w s´rodowisku wychowawczym (ro-dziny, szkoy, spoecznos´ci lokalnej, medialnej) otwartym na ekologie inte-graln a. Dzieki niej mozna wychowywac´ do wolnos´ci od konsumpcjonizmu, do wyrzeczenia i wstrzemiez´liwos´ci (LS 223-227), do altruizmu przeciw obojetnos´ci i indywidualizmowi (LS 208). Proces integralnego rozwoju moze wzmacniac´ ekologia integralna ze wzorami ekologicznych postaw (np. s´w. Franciszek), wnosz ac swoje specyficzne wartos´ci w porz adku personalistycz-nym, przeciw relatywizmowi i paradygmatowi technokratycznemu (LS 122). Ekologia integralna wnosi w dynamizm losu i funkcje christianisare wartos´c´ duchowos´ci ekologicznej, uksztatowanej w nawróceniu ekologicznym (LS 216-221), w mios´ci, rados´ci i pokoju, na fundamencie zywej i praktykowanej wiary w Trójjedynego Boga (LS 228-231, 222-227, 239).

Podsumowuj ac, nalezy zwrócic´ uwage na wymiar aksjologiczny wychowa-nia integralnego, opartego na obiektywnej hierarchii wartos´ci, implikowanej przez personalistyczne kryterium. W ekologii integralnej i wychowaniu inte-gralnym wystepuj a wartos´ci, których urzeczywistnianie warunkuje peny roz-wój osobowy wychowanka i jego autentyczne postawy ekologiczne.

5. NIEZBE DNOS´C´ MIOSIERDZIA

Istotn a inspiracj a dla szkoy katolickiej jest wartos´c´ miosierdzia, któr a wyeksponowa Papiez Franciszek, ustanawiaj ac bull a Misericordiae vultus Jubileuszowy Rok Miosierdzia. Kontekst ideowy, religijny, moralny i spo-eczny miosierdzia jest szczególnie aktualny. Juz wczes´niej Jan Pawe II promowa te wartos´c´ w nauczaniu pasterskim27, w znaku kanonizacji misjo-narki miosierdzia s´w. Faustyny Kowalskiej, powierzaj ac s´wiat miosierdziu

wychowanka, Lublin 2007, s. 11; A. MAJ, Integralne wychowanie w szkole katolickiej, Lublin 2010, s. 11.

25S. K

UNOWSKI, Podstawy wspóczesnej pedagogiki, s. 195; tamze, s. 171. 26Tamze, s. 172-176.

27Zob. J

(11)

Bozemu i wzywaj ac do postawy miosierdzia, do „wyobraz´ni miosier-dzia”28. Miosierdzie jest odpowiedzi a na tragedie wojen i terroryzmu XX i XXI wieku, na dramaty ludzkie, ubóstwo i niesprawiedliwos´c´ obecne w zy-ciu czowieka i spoeczen´stwa. Miosierdzie stoi w opozycji do róznorodnych ideologii oraz praktyki zycia indywidualnego i spoecznego, traktuj acych te wartos´c´ i zwi azane z ni a postawy (np. wspóczucie, pocieszenie) podejrzliwie, a nawet negatywnie29. Z pewnos´ci a was´ciw a sfer a uobecniana miosierdzia jest edukacja modego pokolenia, która ze swojej natury jest perspektywiczna, zdolna zmieniac´ ludzi i s´wiat.

Pojecie miosierdzia blizej okres´la jego etymologia acin´ska. Termin mise-ricordia zozony jest z dwóch sów: cor – serce i miseri – ubodzy, oznacza „miec´ serce dla ubogich”30. Papiez Franciszek stwierdza, ze „miosierdzie to otwarcie serca na biednego”31. W jezyku biblijnym serce oznacza wnetrze czowieka, istote jego czowieczen´stwa, centrum osobowe32. „Serce” jest przestrzeni a spotkania z Bogiem.

Miosierdzie najs´cis´lej wi aze sie z mios´ci a, jej istot a i cechami, stanowi najtrudniejszy i najpiekniejszy jej szczyt, a zarazem kryterium autentycznos´ci. Miosierdzie jest dusz a mios´ci. „Mios´c´ musi sie objawiac´ nade wszystko jako miosierdzie i wypeniac´ sie jako miosierdzie”, podkres´la Jan Pawe II (DM 8). Dzieki miosierdziu moze zaistniec´ prawdziwa sprawiedliwos´c´ (DM 14). Ludzka zdolnos´c´ do mios´ci i miosierdzia odnajduje swoje najgebsze z´ródo w Bogu, który objawia sie w historii zbawienia jako miosierny Stwór-ca i Odkupiciel. Akt najwiekszego miosierdzia dokonuje sie w Jezusie Chry-stusie, w Jego mece, s´mierci i zmartwychwstaniu. W tym wydarzeniu histo-rycznym i mistycznym Jezus objawia twarz miosiernego Ojca, jak stwierdza Papiez Franciszek (MV 1). Cae zycie i nauka potwierdzaj a centrum misji Jezusa: nies´c´ miosierdzie (J 8, 1; k 23, 43; J 13; 15; k 15, 7.10). Nowy Testament jest objawieniem miosierdzia jako przymiotu Boga. Czowiek stworzony na obraz i podobien´stwo Boga ma, jak On, zyc´ miosierdziem. Jezus wzywa: „B adz´cie miosierni, jak miosierny jest wasz Ojciec niebieski” (k 6, 36). Zarazem zapowiada s ad nad czowiekiem z miosierdzia: „Wszyst-ko, co uczynilis´cie jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnies´cie uczynili” (Mt 25, 40).

28Zob. JAN PAWE II, Homilia wygoszona na krakowskich Boniach, 18 VIII 2002 r. 29Zob. W. KASPER, Miosierdzie – klucz do chrzes´cijan´skiego zycia, Poznan´ 2014, s. 24-27. 30Tamze, s. 32.

31Franciszek, Miosierdzie to imie Boga. Rozmowa z A. Torniellim, Kraków 2016, s. 27. 32Zob. X. L

(12)

Miosierdzie jako wartos´c´ okres´laj a takie cechy, jak: mios´c´ (do Boga, którego obliczem jest miosierny Jezus Chrystus; do bliz´niego); wspóczucie w obliczu ludzkiej niedoli; solidarnos´c´ z czowiekiem dos´wiadczaj acym nie-doli; czyn jako dziaanie pomocowe.

Miosierdzie jako zadanie uniwersalne dotyczy kazdego, nade wszystko wy-chowawców. Stanowi zadanie zwaszcza dla wychowawców w szkole katolickiej. Ws´ród dotknietych niedol a i potrzebuj acych miosierdzia s a uczniowie: biedni materialnie – którym brakuje s´rodków do zycia czy edukacji (np. w szkole kato-lickiej); ubodzy spoecznie – „najmniejsi”, „niewazni” w spoeczen´stwie, w klasie szkolnej, w szkole, w s´rodowisku, nawet wykluczeni; ubodzy fizycznie i psy-chicznie – osoby z niepenosprawnos´ci a, uzaleznieni, chorzy; ubodzy moral-nie/duchowo – kieruj acy sie zem, krzywdz acy bliz´nich, grzesznicy. Wystepuj ace kategorie mog a sie  aczyc´ i zwykle jeden rodzaj biedy wyzwala kolejne.

Niezwykle waznym zadaniem nauczyciela szkoy katolickiej jest wychowa-nie uczniów do miosierdzia. Kierunki wychowania uczniów do miosierdzia zmierzaj a do uruchomienia ich aktywnos´ci poznawczej, uczuciowej, moralnej, religijnej i dziaaniowej. Mozna je uj ac´ w nastepuj ace kategorie:

 uczyc´ sie miosierdzia – od Boga (z Objawienia), od wzorców osobo-wych (z literatury, hagiografii, przykadów wspóczesnych), od drugiego czowieka, ksztatowac´ wrazliwos´c´ wobec bliz´nich, na ich los i niedole;

 akceptowac´ miosierdzie – rozumem, sercem, dusz a; otwierac´ sie na miosierdzie Boze, podziwiac´ czyny i postawy miosierdzia; pragn ac´ miosier-dzia, d azyc´ do bycia miosiernym;

 czynic´ miosierdzie – wyzwalac´ je we wasnym sercu, w drugim czo-wieku, podejmowac´ akty miosierdzia wobec siebie, na rzecz bliz´niego: du-chowe i materialne, przebaczac´ winnym, przebaczac´ sobie;

 animowac´ innych do miosierdzia – gosic´ miosierdzie Boze, wskazywac´ obszary dla czynów miosierdzia, integrowac´ s´rodowisko do podejmowania czynów miosierdzia, organizowac´ czynne miosierdzie i je realizowac´; dzielic´ rados´c´ z innymi z czynów miosierdzia, uczyc´ innych miosierdzia, ofiarowac´ je miosiernemu Chrystusowi33.

Nastepstwami wychowania do miosierdzia s a:

wiara w miosierdzie Boze; wzbudzanie w sobie potrzeby obdarowywania innych gebi a swego czowieczen´stwa; wzbudzanie w sobie potrzeby rozwoju duchowego; umiejetnos´c´ wartos´ciowania siebie, swoich czynów w prawdzie; pokora;

kierowa-33K. C

HAAS, Miosierdzie w podstawowych funkcjach szkoy, w: R. NIPARKO, J. SKRZYP -CZAK (red.), Pedagogika miosierdzia w praktyce edukacyjnej, Poznan´ 2006, s. 47-48.

(13)

nie sie bojaz´ni a Boz a; gotowos´c´ i pomoc osobom potrzebuj acym; umiejetnos´c´ animacji innych do aktów miosierdzia; umiejetnos´c´ wydobywania dobra spod za; nawracanie; promieniowanie mios´ci a34.

Nauczyciele musz a miec´ pewnos´c´, ze wychowanie do miosierdzia suzy integralnemu rozwojowi wychowanka, bowiem funkcja miosierdzia w proce-sie edukacyjnym jest wielowymiarowa: osobotwórcza, socjotwórcza, kulturo-twórcza i zbawcza.

Szkoa katolicka powinna stac´ sie wspólnot a zyj ac a miosierdziem i s´wiad-cz ac a miosierdzie. Przesanie miosierdzia Jana Pawa II, jak i Papieza Fran-ciszka, znajduje swoje uprzywilejowane miejsce w szkole katolickiej, w której centrum jest Miosierny Jezus.

*

W prezentowanych wypowiedziach i w oficjalnym nauczaniu Papiez Fran-ciszek podtrzymuje wizje szkoy katolickiej i jej posannictwa okres´lon a w nauczaniu posoborowym Kos´cioa, ale wprowadza pewne nowos´ci. W sto-sunku do szkoy katolickiej Ojciec S´wiety podkres´la: aktualnos´c´ i znaczenie; role integralnego wychowania, opartego na wartos´ciach i otwartego na tran-scendencje; potrzebe uczestniczenia w nowej ewangelizacji; koniecznos´c´ zaangazowania sie rodziców w zycie szkoy i budowanie spoecznych mostów ze s´rodowiskiem lokalnym; prowadzenie dialogu z innymi s´rodowiskami kulturowymi, ale z zachowaniem wasnej tozsamos´ci; s´wiadectwo nauczycieli przejawiaj ace sie w profesjonalizmie i konsekwentnej wiernos´ci wartos´ciom chrzes´cijan´skim; podnoszenie jakos´ci funkcjonowania; otwartos´c´ misyjn a na rzecz ubogich; zaangazowanie w realizacje ekologii integralnej; realizacje postawy miosierdzia; zaproszenie zgromadzen´ zakonnych do prowadzenia edukacji nie tylko elitarnej, lecz takze na peryferiach zycia spoecznego.

Powyzsze zagadnienia powinny stanowic´ przedmiot analizy oraz aplikacji w procesie wychowania i ksztacenia, wzbogacaj ac tym samym jakos´c´ szkoy katolickiej i jej zaktualizowane posannictwo.

(14)

BIBLIOGRAFIA

CICHOSZ W., Pedagogia wiary we wspóczesnej szkole katolickiej, Warszawa: Wyd. Typo 2 2010.

CHAASK., Miosierdzie w podstawowych funkcjach szkoy, w: R. NIPARKO, J. SKRZYPCZAK, Pedagogika miosierdzia w praktyce edukacyjnej, Poznan´: UMK 2006.

CHAASK., Wychowanie ku wartos´ciom wiejskim jako szansa integralnego rozwoju wychowan-ka, Lublin: Wydawnictwo KUL 2007.

Deklaracja o wychowaniu chrzes´cijan´skim „Gravissimum educationis”, w: SOBÓRWATYKAN´ -SKIII, Konstytucje. Dekrety. Deklaracje, Poznan´: Pallottinum 2012.

DZIEKON´ SKI S., Wychowanie we wspóczesnej szkole katolickiej, Warszawa: UKSW 2013. FRANCISZEK, Adhortacja apostolska „Evangelii gaudium”, 24 XI 2013 r.

FRANCISZEK, Bulla „Misericordiae vultus”, 11 IV 2015 r. FRANCISZEK, Encyklika „Lumen fidei”, 29 VI 2013 r. FRANCISZEK, Encyklika „Laudato si”, 24 V 2015 r.

FRANCISZEK, Miosierdzie to imie Boga. Rozmowa z A. Torniellim, Kraków: Znak 2016. FRANCISZEK, Przemówienie do woskiego Stowarzyszenia Rodziców ze Szkó Katolickich,

5 XII 2015 r., http://pl.radiovaticana.va/news/2015/12/05/

FRANCISZEK, Przemówienie do uczestników sesji plenarnej Kongregacji ds. Wychowania Kato-lickiego, 13 II 2014 r. http://www.opoka.org.pl/biblioteka/

FRANCISZEK, Spotkanie z uczestnikami Miedzynarodowego Kongresu Edukacji Katolickiej, 24 XI 2015 r., http://pl.radiovaticana.va/news/2015/11/24/

JANPAWE II, Encyklika „Dives in misericordia”, 30 XI 1980 r.

JANPAWE II, Homilia wygoszona na krakowskich Boniach, 18 VIII 2002 r.

JANPAWEII, Istnieje geboki zwi azek pomiedzy wychowaniem i Ewangeli a, Maracaibo (We-nezuela), 27 I 1985, w: S. URBAN´ SKI(red.), Wychowanie w nauczaniu Jana Pawa II (1978-1999), Warszawa: WSZiP 2000.

KASPERW., Miosierdzie – klucz do chrzes´cijan´skiego zycia, Poznan´: Drukarnia i Ksiegarnia s´w. Wojciecha 2014.

KONGREGACJA DS. WYCHOWANIA KATOLICKIEGO, Religijny wymiar wychowania w szkole katolickiej, 7 IV 1988 r.

KONGREGACJA DS. WYCHOWANIAKATOLICKIEGO, Szkoa katolicka u progu trzeciego tysi  acle-cia, 28 XII 1997 r.

KONGREGACJA DS. WYCHOWANIAKATOLICKIEGO, Szkoa katolicka, 19 III 1977 r.

KUNOWSKIS., Podstawy wspóczesnej pedagogiki. Warszawa: Wydawnictwo Salezjan´skie 2004. LÉON-DUFOURX., Sownik teologii biblijnej, Poznan´Warszawa: Pallottinum 1985.

MAJ A., Integralne wychowanie w szkole katolickiej: koncepcja i jej rola we wspóczesnych tendencjach pedagogicznych, Lublin: Polihymnia 2010.

MAJA., Szkolnictwo katolickie w III RP (1989-2001), Warszawa: Wydawnictwo Adam 2002. PAWLINA K., Nowa ewangelizacja i jej realizacja w Polsce po 1989 roku, Warszawa: Wyd.

(15)

INSPIRACJE PAPIEZ A FRANCISZKA DLA WSPÓCZESNEJ SZKOY KATOLICKIEJ

S t r e s z c z e n i e

Wspóczesna szkoa katolicka jest przedmiotem zwyczajnego nauczania Papieza Franciszka. Równiez w oficjalnych dokumentach zawarte s a wazne inspiracje. Papiez podkres´la aktualnos´c´ szkoy katolickiej, zwaszcza jej roli w integralnym wychowaniu modziezy. Równoczes´nie wzywa do zaangazowania sie w now a ewangelizacje, do otwarcia sie na ubogich, do dialogu z odmiennymi kulturami, do wiernos´ci wartos´ciom chrzes´cijan´skim. Nauczanie Franciszka równiez inspiruje do pogebienia wiary, udziau w ekologii integralnej i praktyki miosierdzia. Papiez stawia na jakos´c´ szkoy katolickiej.

Sowa kluczowe: Franciszek; szkoa katolicka; inspiracje jakos´ciowe.

INSPIRATIONS OF POPE FRANCIS FOR CONTEMPORARY CATHOLIC SCHOOL

S u m m a r y

Modern Catholic school is subject of the ordinary teaching of Pope Francis. There are also important inspirations included in official documents. Pope emphasizes the topicality of the Catholic school, especially its role in the integral education of the young. Simultaneously, he calls for the commitment to the new evangelization, to be open to the poor, to dialogue with different cultures, to be faithful to Christian values. Pope Francis teachings also inspire to deepen individuals' faith, take an integral part in the ecology together with practice of charity. Pope focuses on quality of Catholic school.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Mając za sobą wcześniejsze badania w zakresie integralnego wychowania w myśli Jana Pawła II, które prelegentka prezentowała na spotkaniu wrześniowym w Kazimierzu, gdzie

Ponadlokalna polityka rozwoju lokalnego rozumiana jest jako wspieranie przez wła- dze ponadlokalne procesów rozwoju lokalnego w układach lokalnych wchodzących w skład

Choć pojęcie paradygmatu zadomowiło się w dyskursie naukowym, to w istocie jest to termin prowizoryczny, który w socjologii odnosi się raczej do projektowanego stanu

Dzieci poświęcają nauce w domu sporo czasu, wszyscy uczą się systematycz- nie, średnio godzinę lub dwie (30 odpowiedzi), natomiast trzy, cztery godziny i powyżej

Użycie poszczególnych metod ilustruje stosunek do nich jako składników szerszej poznawczej postawy, gdzie da się wyróżnić metody „rdzeniowe” i „marginalne”: mamy

Directorium officii divini pro diaecesi Hełmensi et Lublinensi in annum Christi MDCCLXXXXVII primum post bissextilem conscriptum sub authoritate Illustrissimi Excellentissimi

lium, Episcoporum Conferentiarum, Dicasteriorum Curiae Romanae, Universitatum Facultatumque ecclesiasticarum necnon Superiorum Institutorum vitae consecratae recognitum, iuxta

Discussing many mani- festations of the so–called culture of death, father Melina refers also to the mission of the culture of life which, in a prophetic way, can protect