A rch eo lo g ia Polski Ś ro dkow ow schodniej, t. III, 1998
B a d a n i a t e r e n o w e w
1 9 9 7 r o k u
Do r o t a Ty m c z a k
W C ZESN O M EZO LITYC ZN E STANOWISKO KULTURY KOMORNICKIEJ w W ó l c e W y t y c k i e j, w o j. c h e ł m s k i e
Stanowisko nr 50 w W ólce W ytyckiej, gm. U rszulin zostało odkryte je sie n ią 1996 r., podczas prac ziem nych związanych z podniesieniem i uszczelnieniem w ału w o kół Jeziora W ytyckiego. N adzór archeologiczny ujaw nił występowanie w profilach w ybierzysk plam interpreto wanych jako dom niem ane obiekty oraz w ystępow anie materiału krzem iennego. W stępnie m ateriał ten sklasy fikowano jako schyłkow o-paleolityczny oraz m ezolitycz- ny (T. M azurek, W. M azurek 1997a; 1997b).
W lipcu 1997 r. na stanow isku podjęto badania m a jące na celu rozpoznanie stratygrafii zalegania zabytków. Stanowisko położone je st na niew ielkim piaszczystym wyniesieniu od N W strony Jeziora W ytyckiego, oddzie lonego obecnie sztucznie usypanym wałem. W ykop zlo kalizowano przy południow ej części profilu zachodnie go wybierzyska, w m iejscu zaobserw ow anych wcześniej zaciemnień. P rzebadano 30 m2 pow ierzchni. M ateriał zalegał w rozproszeniu w w arstw ie hum usow ej i ilu- wialnej, sięgając do 80 cm od pow ierzchni. Zaobserw o wano 5 słabo czytelnych ja m o nieokreślonej funkcji, w rzucie poziom ym kolistych bądź ow alnych, w prze krojach nieckow atych. W ich obrębie nie odnotow ano żadnych stałych konstrukcji ani palenisk oraz koncen tracji m ateriału zabytkow ego.
W w yniku eksploracji i penetracji po w ierzch n io wej najbliższych okolic oraz profilu w ybierzyska p o zyskano 1113 zabytków w tym : 1071 krzem iennych, 35 drobnych fragm entów ceram iki, 6 okruchów bardzo drobnych przepalonych n ieokreślonych gatunkow o ko ści, 1 okruch kam ienia. W śród m ateriału krzem ienne go w yróżniono: 63 bardzo drobne surow iaki i okruchy, 87 rdzeni, 5 łuszczni, 20 form technicznych, 178 w ió rów, 631 odłupków , 76 narzędzi i 11 odpadków z ich produkcji.
W śród rdzeni d o m in u ją form y m ałe, krępe am or ficzne w iórow o-odłupkow e jed n o p ięto w e, oraz okazy o zmienionej orientacji, w różnym stopniu eksploatacji (ryc. 1: 1-3). D uży procent to rdzenie o pięcie u sytu owanej pod kątem ostrym bez przygotow ania w stępne go. Potw ierdza to n iew ielka ilość zatępców (13 egz.). Część rdzeni nosi ślady napraw , co p o św iad czają zna lezione form y odnaw iaka, w ierzchników (3) i dw upięt- ników (3). W śród p ó łsurow ca odłupkow ego dom inują
okazy drobne. W ióry to głów nie form y m ałe, niezbyt regularne. W śród narzędzi w yróżniono: drapacze (15), skrobacze (15), rylce (9), w iertniki (2), przekłuw acz (1), liściaki (3), odłupki i w ióry retuszow ane (19) oraz zbroj- niki (10). G rupę tą u zu p ełn iają odpadki z ich produk cji: rylczaki (8) i rylcow ce (3).
D rapacze to narzędzia wykonane z regularnych śred- nioszerokich, sm ukłych i krępych wiórów, o drapiskach lekko zaokrąglonych niezbyt wysokich oraz krótkie i krę pe w ykonane z odłupków, o drapiskach asym etrycznych półstrom ych lub w ysokich (ryc. 1: 5, 6). W grupie tych ostatnich w ystąpił ch arakterystyczny drapacz-skośnik (ryc. 1: 4). Skrobacze to form y głów nie jedno- oraz dwu- boczne, poprzeczne, ow alne i inne, w ykonane z odłup ków. W śród rylców w ystąpiły okazy klinow e i w ęgło we oraz p o jedynczy je d y n a k (ryc. 1: 15) i łam aniec (ryc. 1: 18). S ą to form y krępe w ykonane z nieregular nych w w iększości m asyw nych odłupków. W śród om a w ianego inw entarza w ydzielono 3 różne liściaki: dwu- kątow y m azow szański (ryc. 1: 13), nietypow y trzpienio- w aty o zw rotnym retuszu nasady oraz m ały okaz naw ią zujący do typu Lyngby (ryc. 1: 12). W iertniki (w tym 1 zdw ojony) i przekłuw acz, to form y w ykonane z regu larnych wiórów. W grupie zbrojników w yróżniono: trzy tylczaki proste (ryc. 1:16), sm ukły półksiężyc (ryc. 1: 10), dwa półtylczaki, dw a trójkąty nierów noboczne rozwar- tokątne (ryc. 1: 8, 9), dw a trapezy, w tym typu Luta (ryc. 1: 7).
D om inuje surow iec m iejscow y kredow y, śladow o w ystąpił krzem ień św ieciechow ski i czekoladowy.
W śród nielicznej i słabo zachow anej ceram iki w y różniono 2 fragm enty charakterystyczne: w ylew zdobio ny z obu stron odciskiem sznura (ryc. 1: 14) oraz drugi, o śladach przecierania w iechciem .
Struktura narzędziow a m ateriału w skazuje na nie jednolity je g o charakter. W ystąpiły tu bow iem śladow o elem enty typowe dla społeczności schyłkowopaleolitycz- nych - przede w szystkim liściaki i dw upiętniki. Zdecy dow aną w iększość inw entarza krzem iennego należy od nieść do osadnictw a w czesnom ezolitycznego. W skazu j ą na to obecne w inw entarzu zbrojniki, w śród których
zw racają uw agę sm ukłe półksiężyce i trójkąty rozw arto- kątne, uw ażane pow szechnie za jed n e z w yznaczników
10 Do r o t a Ty m c z a k
WCZESNOMEZOLITYCZNE STANOWISKO KULTURY KOMORNICKIEJ W W Ó LCE WyTYCKIEJ 11
kultury kom ornickiej. Praw dopobnie ich uzupełnieniem są w ystępujące w śród narzędzi skrobacze i rylcow ce (rye. 1: 11), a także liczne rdzenie. Pozostała grupa na rzędzi - drapacze, rylce, w iertniki, przekłuw acz i ciosak (ryc. 1: 17) - stanow ią form y interkulturow e w ystępują ce zarówno w paleolicie schyłkow ym , ja k i we w cze snym mezolicie.
Trapezy i skrobacze w skazują na późn ą fazę kultury komornickiej i datują ten inw entarz na okres w czesno- atlantycki. Cały m ateriał m ezolityczny, w raz z
charak-trystycznym trapezem typu L uta naw iązuje do najdalej w ysuniętego na w schód na terenie Polski stanow iska kultury kom ornickiej - L uta k. W łodaw y (H. W ięckow ska 1975 s. 365-367).
W ystępująca w m ateriale nieliczna i m ało charakte rystyczna ceram ika w skazuje na śladow ą penetrację tego stanow iska w epoce brązu przez społeczności kultury strzyżow skiej (2 fragm ., w ylew z odciskiem sznura na obu pow ierzchniach oraz ze śladam i przecierania) oraz z kulturą łużycką (pozostałe fragm enty).
Lit e r a t u r a
M a z u r e k T., M a z u r e к W.
1997a Wyniki badań wykopaliskowych w Wytycznie, stan. 5 i nadzorów archeologicznych na stano wiskach wokół Jeziora Wytyckiego w woj. che łmskim, APŚ, t. 2, s. 86-94.
M a z u r e k T., M a z u r e k W.
1997b Wyniki nadzorów archeologicznych na stano wiskach wokół Jeziora Wytyckiego w gminie Urszulin, województwo chełmskie, Zeszyty Muzealne, t. 4, Włodawa, s. 96-100.
W i ę c k o w s k a H.
1975 Społeczności łowiecko-rybackie wczesnego ho-locenu, PZ Pol., t. 1, s.339-438.
Do r o t a Ty m c z a k
Re s c u e Ex c a v a t io n s at Sit e 5 0 in W ó l k a Wy t y c k a, Ch e ł m Vo iv o d s h ip
In 1997, 30 sq. m were excavated at site 50 in Wólka Wy tycka which is situated on a sandy promontory at the Wytyckie Lake. The materials obtained from this site consist mainly of flint implements and negligible number of ceramics. The mate rials were dispersed, reaching up to 80 cm below ground level. The site was inhabited in three stages. The oldest artefacts are represented by a few double platform cores and single tan ged points (Masovian, Ahrensburg, and Lyngby). They are con nected with the penetration of this part of Polesie by culturally unidentified people from the upper Palaeolithic, the oldest Dryas or the Preboreal period.
The majority of the flint inventory should be related to early Mesolithic settlement. Its characteristic features are do cumented most of all by individual microliths: a crescent, bac ked pieces, triangles, truncated pieces, micro-burins as well as trapezes. The presence of the latter links the site to a late phase in the Komornica culture of the early Atlantic period.
Apart from one fragment o f ceramics, which is typical of the Strzyżów culture, the few badly preserved and hardly cha racteristic potsherds should probably be assigned to the Lusa- tian culture.
