Polonistyka w Ukraińskiej SRR
Biuletyn Polonistyczny 9/26/27, 146-150
5. W . S z e k s p i r , Król L e a r . P rze kła d W. Chwalewika, Warszawa 1 9 6 4 , PIW
6 . W , S z e k s p i r , D z i e ł a dramatyczne w przekładach J . Paszkow
sk ie g o , S t.K o źm ia n a , L . U l r i c h a . Opracowali St.Helsztyński, R .Jabłko w ska i A. S tanie w ska. Warszawa 1 9 6 4 , PIW,, tomy 1-6. Szóste z kolei wydanie dramatów poety w P o ls c e.
4 . POLONISTYKA W UKRAIŃSKIEJ SRR
U k ra iń sk a p o lo n is ty k a p o s ia d a dawne t r a d y c j e , sięgają ce p ie r w s z e j połowy X I X w. Już za czasów A . M i c k i e w i c z a siln e ty
ło za in teresow a nie kulturą polską na un iw ersytecie charkow
skim. Żywo in t e r e s o w a li się kulturą polską wybitni p i s a r z e i
f il o l o g o w i e uk ra iń sc y : Iwan Franko, L e s i a Ukrainka oraz Alek
sander P o t i e b n i a . S z c z e g ó ln ie wzrosło zainteresow anie k u lt u
rą polską po Rewolucji P a ź d z i e r n i k o w e j , co wyraziło się p r z e de wszystkim w licznym przekładach na ję zy k ukra iń ski (p r z e k
ład "P a n a T ad eu sza11' p r z e z Maksyma Rylskiego - 1927 r . , wyda
nie wyboru d z ie ł Orzeszkowej po ukraińsku - 1930 r . i wyboru
p o e z j i Władysława Broniewskiego - 1935 r . ) oraz w lic zn y ch
i
pracach naukowych w z a k r e s ie języka po lskiego i l i t e r a t u r y ,
podjętych p rzez wybitnych fil o lo g ó w u k r a iń s k ic h : p r o f . p r o f .
A . B i e l e c k i e go (Charków ), M .W o źniaka i J .Ś w i ę c i c k i e g o (Lwów), S . R o d zie w ic za i S.Sawczenkę ( K i j ó w ) , E .R y c h l i k a ( N i e ż y n ) .
N a j s i l n i e j s z y rozwój u k r a i ń s k i e j p o lo n is t y k i nastąpił j e d
nak po I I wojnie św ia to w e j. W tym c z a s i e utworzono na uniwer
sytetach w K ijo w ie i Lwowie katedry f i l o l o g i i s ł o w i a ń s k i e j ,
które poświęcały w ie le uwagi polonistycznym badaniom naukowym
oraz przygotowaniu młodszej p o lo n is t y c z n e j kadry naukowej.
Wielu absolwentów studiów slawistycznych na tych u n iw ers y te
tach stało się później pracownikami naukowymi w d z i e d z i n i e po l o n is t y k i na U k r a i n i e : W . S t r u t i n s k i , M .R ie k u b n , I . G l i ń s k i -
jako tłumacze i redaktorzy; J.B u ła c h o w sk a , W .W i e d i n a , A.Gri-
bowska, A .Z a r w a , S .L e w i ń s k a , A .N i e p o k u p n y , M . P i l i n s k i , N . Ro manowa, O .T k a c z e n k o , J .J a w o r s k a i inni - w d z i e d z i n i e szeroko p o ję t e j f i l o l o g i i p o l s k i e j .
Silnym bodźcem do rozwoju uk ra iń sk iej polonistyki były
przygotowania do międzynarodowych kongresów slawistycznych w
Moskwie ( 1 9 5 8 ) i S o f i i ( 1 9 6 3 ) , organizowane w tym okresie kon ferencje naukowe slawistyczne na uniwersytetach (K ijó w , Lwów,
Charków, Odessa, Czerniowce) oraz wydanie szeregu prac z b i o
rowych poświęconych slawistyce i zawierających również prace
polonistyczne ( "M iżsłowiański lit e r a t u r n i wzajemini - w yd.Aka demii Nauk Ukr. SRRt "Słow iańskie mowoznawstwo" - wyd. Akade mii Nauk Ukr. SRR, " Z b i r n i k sław istycznich prac" Wydziału F i
lologicznego Uniwersytetu Kijowskiego - 1 9 5 8 , " P i t a n n i a sło-
w ia n o z n a w s t w a ", Lwów 1 9 6 2 ) , referaty wygłoszone na konferen
cjach organizowanych przez uniwersytety w Użhorodzie i Czer
ni owcach ( 1 9 6 3 i 1 9 6 4 ) * W tych latach za jęły się również ży
wo problematyką kultury p o ls k ie j u kraiń skie czasopisma l i t e
r a c k i e , publikując lic zn e artykuły, przeglądy wydawnictw i re cenzje ( " W s e s w i t " , " W i t c z i z n a " , "D n ip r o " - K ijó w , "Źowtień"- Lwów)*
Obecnie czynne są na polu polonistyki następujące ośrodki naukowe na U k r a i n i e :
1 . Instytut L itera tury im* T*Szewczenki Akademii Nauk Ukr. SRR,, gdzie i s t n i e j e sekcja l i t e r a t u r słowiańskich (kie rownik - dr nauk f il o l o g i c z n y c h prof* G.Werwes)
2* In stytut Językoznawstwa im. A .P o t i e b n i Akademii Nauk
Ukr* SRR, gdzie i s t n i e j e oddział językoznawstwa ogól
nego i słowiańskiego (kierownik - dr nauk f i l o l o g i c z
nych A .M i e l n i c z u k )
3 . Instytut S z t u k i , Folkloru i E tn o g ra fii im. M .R y lsk ieg o
Akademii Nauk Ukr* SRR (grupą fo lkloru słowiańskiego
k ie r u je dr nauk f i l o l o g i c z n y c h A 0Dej)
4* Katedra F i l o l o g i i Słowiańskiej Uniwersytetu K i jo w s k i e go im* T*Szewczenki (kierownik - dr nauk pedagogicznych W . M a s a l s k i )*
Jednakże - poza wymienionymi ośrodkami naukowymi, skupia
jącymi pewne grona fachowców slawistów - polonistyka ro z w ij a
się zn ac zn ie s z e r z e j , mając swoich p r z e d s t a w i c i e l i w wielu
miastach U krainy. Są to sla w iści należący do k ilk u pokoleń
u kraiń skic h filo lo gó w : L.Gum iecka, I . K o w a ł y k , L . C h u d a s z , A.Gę-
A.Gri-bowska i I « Ł o z i ń s k i we Lwowie, L.W engiero w w Żytomierzu, E« K i r i l u k , P.Popow, W.Rusanowski w K i j o w i e , W .F i e d o r i s z c z e w w
Czerniowcach; niedawno zmarli h isto ry c y l i t e r a t u r y : P . Wier-
b i c k i (Charków) - autor monografii o Bolesławie P r u s i e , B.Ga-
ła szc zu k (Odessa) i I .J a r e m a (Lwów) - n a j s t a r s i propagatorzy
s la w isty k i na U k r a i n i e .
Podczas gdy w okresie przedrewolucyjnym i częściowo rów
n i e ż w okresie powojennym p o lo n is t y k ę , podobnie ja k bohemi-
stykę i b u ł g a r y s t y k ę , trąktowano jako dyscyplinę je d n o litą ,o -
b ecn ie coraz b a r d z i e j wyraźny sta je się po dzia ł na p o l o n i
styczne litera tu ro zn aw stw o , językoznawstwo i b a da n ia f o l k l o
ry s ty c zn e .
»
1 , Literaturoznawstwo po lon isty czn e na U krainie
Prace u k r a iń s k ic h polonistów-literaturoznawców można z
punktu w i d z e n i a tematyki p o d z i e l i ć na trzy grupy:
a) prace bezpośrednio dotyczące procesu historycznego w
p rzek ro ju monograficznym ( d y s e r t a c j a kandydacka B.Bu-
j a l s k i e g o o twórczości M .K o n o p n ick iej (W in n ic a .1951), prace W.Martynowa (Lwów) i S ,L e w i ń s k i e j (K ijó w 1 9 6 3 ) o
dramatach J . S ł o w a c k i e g o ) ;
b ) prace dotyczące tematyki u k r a i ń s k i e j w utworach p i s a
rzy p o ls k ic h ( d y s e r t a c j a M .B i ł y k a o " R o k s o l a n i i " Se b a s t ia n a K lo n o w ic za , Lwów 1 9 5 0 ) ;
c) prace zajmujące się tematyką polską w twórczości p i s a rzy u k r a iń s k ic h ( d y s e r t a c j a B .G a ł a s z e z u k a , "Słow iański
temat w twórczości 'ukraiń skich demokratów rew olucyj
nych” , Odessa 195 1 ; W .K rem e ntu ło , "Szewczenko a P o l a
c y " , K ijó w 1 9 5 4 ) .
N a j w a ż n ie js z e wszakże prace o s t a t n i e j k a t e g o r ii poświęco
ne są ukraińsko-polskim związkom lite ra c k im w najszerszym u-
j ę c i u - związkom bezpośrednim i typologicznym, powstałym na
podobnym historycznym podłożu w wyniku jedności poglądów lub
zasad ideowo-artystycznych.
Po znanym studium p r o f . A . B i e l e c k i ego p t . "Szewczenko i
S łow iańszczy zna" ( 1 9 5 2 ) oraz pracach M .R y l s k i e g o : "0 p o e z ji A . M i c k i e w i c z a " ( 1 9 5 5 ) i "P rzek ła d artystyczny z jednego j ę z y
ka słowiańskiego na d r u g i” ( 1 9 5 8 ) , ukazują się na Ukrainie li
czne prace monograficzne, w których twórczość poszczególnych
p i s a r z y traktuje się na szerokim tle historycznoliterackim,u- w zględniając problematykę teoretyczną, zagadnienie sty lu ,w a lk
l i t e r a c k i c h i prawidłowości procesu histo ryczno literackiego*
Do prac tego typu należą monografie G.Werwesa: ”A.Mickiewicz a l i t e r a t u r a ukraiń ska" ( l 9 5 0 ) , ” Iwan Franko i sprawy ukraińsko- p o lsk ich związków l i t e r a c k i c h i społecznych" ( 1 9 5 1 ) , "Słowac ki a U k r a in a ” ( i 9 6 0 ) .
Podobne dążenie do syntetycznego u j ę c i a i potraktowania
tematu w sposób’ b a r d z i e j teoretyczny charakteryzuje niektóre
prace innych autorów z lat p ię ć d z ie s ią t y c h i sześćdziesiąty ch : W .W i e d in e j " L i t e r a c k i e i społeczne związki proletariackich p i
sarzy Zachodniej Ukrainy i P o l s k i ” ( i 9 6 0 ) , J , .Bułachowskiej
"Postępowa p o e z ja polskai i jej związki z rosyjską i ukraińską l i t e r a t u r ą ” ( 1 9 6 4 ) , referaty G.Werwesa, W .Wiedinej i J . Buła-
chowskiej o ukraińsko-polskich związkach lit e r a c k ic h wXX w . ,
przygotowane na V Międzynarodowy Kongres Sławistów w S o f i i .
W ostatnich latach (po r . 1 9 6 0 ) zakres badań p o lo n is t y c z
nych na Ukrainie znacznie się r o z s z e r z y ł , zarówno w sensie l i
czby samych autorów-baćfawczy, ja k i pod względem zakresu te
matyki .
W tym okresie - obok p o g łę b ia n ia studiów nad l it e r a t u r ą
polską końca X IX i początku XX wieku (prace G.Werwesa "Włady
sław Orkan a l i t e r a t u r a ukrciińska" - 1962, i "T.Szewczenko a
P ols ka" - 1964 - studia ukraińskich folklorystów: W.Juzwienko "U kra iń ska p o e z ja ludowa w p o l s k ie j folklorystyce XIX w . ”
1 9 6 1 , i R .K i r c z i w a "U k r a in i k a w po lskich almanachach doby ro mantyzmu" - 1951) - coraz wyraźniej występuje zainteresowanie
tematyką nowszą, współczesną, a więc lite r a tu r ą polską okresu
d w u d zie s to le c ia międzywojennego, drugiej wojny światowej i
Polski Ludowej. Z tego zakresu ukazały się prace L. Wiengie-
rowa o twórczości Wandy W a s i l e w s k i e j , W .Wiedinej o p olskiej
pro zie p r o l e t a r i a c k i e j lat dwudziestych i trzy d zie sty c h oraz
o l i t e r a t u r z e lat ostatnich - J .B u ł a c h o w s k i e j , G .K o czura , J . Łozińskiego o J .T u w im ie , artykuły A.Zarwy i S .L e w iń s k ie j o L.
Kruczkowskim i J.Putram encie i in n e . Wzmożone zainteresowa
przekładów: w o sta tn ic h latach na U k r a in ie - oprócz wyboru pism A . M i c k i e w i c z a , J . S ł o w a c k i e g o , M .K o n o p n ic k i e j , E. O r z e s z kowej i niektórych powieści J . I . K r a s z e w s k i e g o , B.Prusa,H.Si en-
k i e w i c z a , Wł.Reymonta, S „Żeromskiego - ukazały się przekłady
p o e z j i wybranych J.Tuwima ( 1 9 6 3 ) , prozy J . I w a s z k i e w i c z a , W . W a s i l e w s k i e j , L .K r u c zk o w s k ie g o , I . N e w e r l e g o , T . B r e z y , K .B r a n d y
sa. Przekłady są zazwyczaj opatrzone przedmowami lub posło-
w iam i, podobnie jak w wydawnictwie popularnym~pt. "W spółcześ ni p i s a r z e p o lsc y " ( G o s l i t i z d a t Ukrainy 1 9 6 0 ) ,
2 . Językoznawstwo p o l o n i s t y czne w U k r a iń s k ie j SRR
Z uwagi na p r o f i l "B iu l e t y n u P o lo n isty c zn eg o " inform acja dotycząca tej d z i e d z i n y podana je s t w formie skróconej.Stwier dzić przede wszystkim n a l e ż y , że podczas gdy w latach poprzed
nich s t u d ia z zakresu językoznawstwa po lskiego miały charak
ter przeważnie porównawczy, wiążąc się z historycznoporównaw- czą a n a l i z ą języków słowiańskich jako pewnej c a ł o ś c i , t o obec nie problematyka ję z y k a po lskiego sta je się coraz bardziej sa
modzielnym przedmiotem badań. Są to bądź studia nad konkret
nymi problemami ję zy k a p o l s k i e g o , bądź też nad wzajemnym od
działywaniem j ę z y k a ukraiń skiego na ję zy k polski lub odwrot
n ie (prace L . G u m i e c k i e j , L .C h u d a s z a (Lwów), W, Rusanowskiego
(K i jó w ) i i n n y c h ).
S t u d i a ś c i ś l e p o lon isty czn e przypadające na l a t a po IV
Międzynarodowym Kongresie Slawistów w Moskwie ( 1 9 5 8 ) dotyczą
głównie problemów fonetyki ję zy k a po lskiego (prace M.Onyszkie w i c z a ) , składni h is to r y c zn e j ( 0 . T k a c z e n k i ) , składni w spółczes nego ję zy k a p o lsk ieg o ( A . N i e p o k u p n e g o ) , p o l s k ie j toponomiki, p o l s k i e j leksyki ( I . K i l c z e w s k i e g o i W . F l e d o r i s z c z e w a ) .
Polsko-ukraińskie i ukraińsko-polskie wpływy wzajemne w
z a k r e s ie języ ka były przedmiotem l ic z n y c h studiów: F. Tkacza, L . C h u d a s z a , W.Rusanowskiego i w i e l u innych.
Poza wymienionymi wyżej studiami odnotować należy w iele
prac poświęconych językoznawstwu ogólnemu,które p o ruszają po
szczególne problemy p o l o n i s t y c z n e .W i e l e prac i referatów po
w staje również w ośrodkach pom niejszych, ja k Użhorod, Odessa
i i n n e .
