Zofia Dernałowicz
Archiwum firmy "Gebethner i Wolff"
w Bibliotece IBL
Biuletyn Polonistyczny 22/3 (73), 106-109
106
-jeg o w łasnoręcznym i poprawkami i uzupełnieniam i, a także egzem plarz pierw szego białoruskiego przekładu "P an a T a d eu sz a ", skonfiskowanego natychm iast po ukazaniu s ię (w r .
1858
) , z którego zachowało s ię jed y nie kilka egzem plarzy. Na podstawie b ib lio g ra fii podmiotowej i przedm io towej W. Syrokom li (L . Kondratow icza) odnalazłam jego nieznane pseudo nimy i uzupełniłam dział opracowań w k a rto te ce .Zapoznałam s ię ponadto z pracam i ro sy jsk im i i litew skim i dotyczący mi p isarzy polskich zam ieszkałych na ziem iach lite w sk o -ru sk ich (m. in . L . A. Jucew icza, M. A kielew icza). Ponieważ B iblioteka posiada sporo katalogów k się g a rn i Zawadzkich, skorzystałam z o k a z ji, by s ię z nimi zapoznać.
W W ilnie odwiedzałam rów nież B ib lio tek ę Republikańską i B ib lio tek ę "Uniwersytecką, gdzie oprócz poszukiwania k siążek pracowałam w dziale rękopisów ; interesow ały mnie przede wszystkim m ateriały związane z M i chałem Balińskim (fond nr 22). Nawiązałam też kontakt z W ileńskim Insty tutem Pedagogicznym, gdzie uzyskałam inform acje o polonistyce w ileń sk ie j dla "Biuletynu P olon istyczn ego" (zob. z. 4/1979 (74-)).
W Mińsku przebywałam tylko dwa dni. P rz ejrz a ła m tam k sią ż k i p i sa rz y p o lsk o -b iało ru sk ich (W. M arcin kiew icza, J. N iesłuchow skiego, zna nego w lite ra tu rz e b iało ru sk iej jako Janka Łuczyna, Artem iusza D arew skie- go) i nawiązałam kontakt z Iwanem Sołom iew iczem , który od lat kilkunastu opracow uje słownik pseudonimów p isarzy b iało ru sk ich . Wzajemna wymiana doświadczeń p rzy n iesie z pew nością k o rz y ść naszemu Słownikow i.
Dr C ecylia Gajkowska
ARCHIWUM FIRM Y „GEBETHNER I W OLFF” W BIBLIOTECE IBL
Gd 1973 r . w B ib lio tece IB L znajduje s i ę archiwum oficyny wydaw n iczej "G ebethner i W o lff". Ofiarowane B ib lio tece p rzez dra Jana G ebeth n era - jednego z o statnich w ła ś c ic ie li firmy - stanowi o b szern y , zwarty
zespół rękopiśm ienniczy, bardzo cenny dla poznania h is to rii te j tak z a słu żonej dla kultury p o lsk iej placów ki, ja k rów nież dla p e łn ie jsz e j znajom ości powojennego ruchu wydawniczego w P o ls c e .
Poza niew ielkim i fragmentami, odpryskami w iększych c a ło ś c i, m ateria ły pochodzą z okresu d ziałaln o ści firmy po r . 194-5. Przebogate a rc h i w alia, pow stające w c z a s ie blisko stuletniego okresu istn ienia in s ty tu c ji, przepadły w c z a s ie
11
wojny św iatow ej. Niewielka ilo ść archiw aliów ,po chodzących sprzed roku1939
, o ca la ła zupełnie przypadkowo, je s t m ateria łem o w arto ści r a c z e j dru gorzęd nej, nie odzw ierciedlającym dziejów firm y. N abrały one jednak szczególn ej w arto ści już przez sam fak t, że, jak s ię w ydaje, są jedynymi ocalałym i archiw aliam i firmy z okresu je j w cze śn ie j sz e j d ziałaln o ści.Archiwum, o o b ję to śc i 6180 k a r t, zostało podzielone na dwanaście bibliotecznych jednostek inwentarzowych (sygn. R ps. Zb. W l. 194- - Rps. Zb. W ł. 205) według temalyki m ateriałów . Uporządkowanie zespołu odpo wiada w zasadzie układowi i podziałowi nadanemu je s z c z e p rzez zarząd oficyny.
i
Do n a jsta rsz y ch materiałów w chodzących w skład zespołu należy ko- p iariu sz pism w ychodzących z c e n tra li w arszaw skiej (ul. Zgoda 12) w la tach 1 9 1 5 -1 9 1 9 . Korespondencja dotyczy głównie finansów i kolportażu k sią ż e k .
Posiadane m ateriały z lat 1 9 3 1 -1 9 4 0 , o o b ję to śc i zaledwie ok. 200 k a rt, to drobne fragmenty akt personalnych oddziału w arszaw skiego oraz różnych materiałów dotyczących d ziałaln o ści k się g a rsk ie j tegoż działu. Do ciekaw szych archiw aliów należy tu korespondencja - na pewno niekomplet na - z "M ieżdunarodnaja Kniga" z lat 193 3 -1 9 3 4 : firma "G ebethner i W olff" posiadała p rzedstaw icielstw o wydawnictw rad zieck ich na ca łą P o lsk ę i mia ła w yłączność na ich k olp ortaż; "M ieżdunarodnaja Kniga" była kontrahen tem ze strony ra d z ie c k ie j.
Niewielką ilo ścią m ateriałów zaznaczona je s t d ziałaln o ść dwóch filii pozaw arszaw skich, mianowicie Wilna i Zakopanego. M ateriały w ileńskie pochodzą z la t 1 9 2 1 -1 9 4 5 . Jest to zespół zaw ierający przede wszystkim m ateriały urzędowe związane z istnieniem f ilii, od r .
1940
prowadzone w języku litewskim i ro sy jsk im . M ateriały filii w Zakopanem pochodzą z lat1925-1940
i dotyczą przede wszystkim sprawy uzyskania przez firm ę kon c e s ji na prowadzenie te j f ilii.108
-P rz e b ie g d ziałaln o ści wydawniczej firmy po drugiej wojnie światowej p rzed staw ia "K siążk a p ro d u k cji": wpisywano do n ie j w szystkie p u blikacje u kazu jące s ię pod Znakiem G ebethnera i W olffa, z podaniem zasadniczych danych b ibliog raficzny ch i wydawniczych. P ie rw szą p u blikacją , n o szącą d atę 4- V III 194-5 r . , je s t "Praw o rzy m skie" W . Kozubskiego i R . Tauben sc h la g a , a zamyka d ziałaln o ść firmy (z datą 31 X II 1952 r . ) - t . III "Nowel" W . S . Reymonta. Po kilkuletnim kompletnym zaw ieszeniu p racy wydawniczej firma wydała w sierpniu 1956 r . je s z c z e jedną p o zy cję - "Z a - ziem skie św iaty" W . Umińskiego, która może miała być zapowiedzią wzno w ienia d ziałaln o ści placów ki.
K orespondencja wydawnicza oddziałów W arszaw skiego i Krakow skie go- k tó ry po zn iszczeniu W arszaw y był oddziałem wiodącym - z autorami i tłumaczami (bądź ic h spadkobiercam i) zaw iera
595
listó w , podzielonych na6
tomów. Firm a korespondowała m. in . z Jerzym Andrzejew skim , Ada mem B arem , Heleną Boguszew ską, Karolem Bunschem , Januszem M eissn e rem , Janem Parandow skim , Stanisław em Pigoniem , Ewą S z e lb u rg -Z a rem b i n ą. Korespondencja z Kornelem Makuszyńskim (22 l i s t y ) , Gustawem M o r cinkiem (59 lis tó w ), Władysławem Umińskim (4-3 lis ty ) w ykracza poza urzędowe sprawy wydawnicze, św iadcząc o m ecenacie firmy nad p is a r z a mi w trudnych la ta ch powojennych.K orespondencja dotycząca b ież ą ce j prod ukcji w ydaw niczej, przede w szystkim od strony o rg an izacy jn o -tech n iczn ej, podzielona je s t na k o r e s pondencję Oddziału Krakow skiego i Oddziału W arszaw skiego, pochodzącą
z la t 194-5-1954 (korespondencja Oddziału Krakow skiego kończy s ię na roku 1 9 5 l). Lata 1 9 4 6 -1 9 4 9 , kiedy oficyna prow adziła ożywioną d ziałaln o ść w ydawniczą, reprezentow ane są w tym zespole bardzo o b ficie .
W osobny zesp ół zostały wydzielone m ateriały dotyczące podjętych p rz e z firm ę p u b lik acji praw niczych, m. in . "Encyklopedii Nauk P raw ni czy ch i Ekonom icznych" w la ta ch 1 9 4 6 -1 9 4 9 .
Korespondencja zag ran iczn a, prowadzona praw ie w yłącznie p rzez Oddział W arszaw ski w latach 1 9 4 7 -1 9 5 3 , uzupełnia obraz d ziałaln o ści wydawnictwa. Kontakty były nawiązywane przed e w szystkim p rzez in sty tu cje zagraniczne - eu rop ejsk ie i am erykańskie - szu kające kontaktu ze znanym sobie i cenionym kontrahentem .
Wymienione m ateriały uzupełnia zbiór umów wydawniczych z autoram i i placówkami wydawniczymi krajowymi i zagranicznym i.
Mgr Zofia D ernałow icz Kustosz B ib lio tek i