Sylwester Sadowski
Żelazna ostroga z m łodszego okresu rzymskiego z okolic Biłgoraja
W 2005 ro k u w In sty tu cie A rcheologii U niw ersytetu M arii C urie-Skłodow skiej za d o k u m en to w a n o żelazną ostrogę, k tó ra obecnie znajduje się w pryw atnej kolek cji jednego z m ieszkańców Lublina. W edług in fo rm a cji posiadacza zabytku, została przy p ad k o w o o d k ry ta nad Tanw ią w okolicach Biłgoraja. Precyzyjne o k re ślenie m iejsca znalezienia p rz e d m io tu oraz k ontekst archeologiczny, w k tó ry m p ierw o tn ie zn ajdow ał się niestety w chw ili obecnej są ju ż nie do odtw orzenia.
O stroga w y k o n an a jest z płaskiej, cienkiej blachy żelaznej. Jej asym etryczne ra m io n a zwężają się od p o d staw y b o d źca w stro n ę zaczepów : praw ego - gu- zikow atego, dw ustożkow ego oraz lewego - haczy k o watego, utw o rzo n eg o przez wygięcie n a zew nątrz b la chy ram ienia. A sy m etria ra m io n o strogi p rzynajm niej częściowo jest zapew ne sp o w o d o w an a zniekształce niem zabytku. N ależy je d n a k przyjąć, że p ierw o tn ie nie były o ne sym etryczne. Rozstaw ra m io n ostrogi dochodzi do 5,2 cm , n a to m ia st w ysokość kabłąka w y nosi 5,4 cm . Bodziec o stro g i m a k ształt dw ustożkow y 0 podstaw ie trójkątnej, w górnej części w kształcie ostrosłupa, w dolnej o stro słu p a ze ściętym w ierzch o ł kiem . Jego w ysokość w ynosi 1,1 cm . U m ieszczony zo stał na dw ustożkow ej bazie o o krągłym p rzekroju p o p rzeczn y m w ysokości około 0,4 cm. N a w ysokości bod źca, p ierw o tn ie p ra w d o p o d o b n ie zn ajdow ał się haczyk um ieszczony p ro sto p ad le do ra m io n o strogi (na ry su n k u - zrekonstruow any). K ierując się jego przypuszczalnym p o ło żen iem oraz asy m etrią ram io n 1 u k ie ru n k o w a n iem bod źca m o żn a stw ierdzić, że a n a lizow any egzem plarz zakładany był n a lew ą stopę jeźdźca.
N ajbliższym i o d p o w ied n ik am i ty pologicznym i dla analizow anego zabytku są ostrogi III g ru p y A n drzeja K okowskiego, k tó ry ch zasięg w ystępow ania obejm uje p rzede w szystkim krąg k u ltu r gockich w fa zie C2-C 3 m łodszego o k resu rzym skiego. Pojedyncze
egzem plarze tej g ru p y p o chodzą także z obszaru k ultu ry przeworskiej (A. Kokowski 1993, s. 337; 2001, s. 118-119, ryc. 7). Justyn Skow ron, a n a lizujący p arę tego ty p u ostró g p o ch o d zący ch z g ro b u 170 na cm entarzysku k u ltu ry p rz e
worskiej w Piaskach, pow. bełchatow ski sk ło n n y jest wydzielić je jako g ru p ę J u z u p ełn iającą klasyfikację Jerzego G inalskiego (1991). W in n a być o n a datow ana na fazę С -C ze w skazaniem n a schyłek m łodszego o k resu rzym skiego (J. S kow ron 1997, s. 51-52, 112; tabl. V III, G. 170: 2 ,4 ).
Pom im o, że w w iększości o stro g i tej g ru p y są c h a rakterystyczne k u ltu ro m k ręg u gockiego, w ydaje się, że znalezisko sp o d Biłgoraja należy um ieścić w k o n tekście k u ltu ry przew orskiej. Przem aw ia za ty m k il ka przesłanek. W m ło d szy m okresie p rzed rzy m sk im i w okresie rzym skim rejo n o d k ry cia o stro g i zn a jd o w ał się w strefie osadniczej IIIB w Polsce p o łu d n io w o-w schodniej, k tó ra leżała n a p ó łn o cn y ch obrzeżach stre f IIIA i HIC (A. Kokow ski 2001, s. 123, ryc. 8). Stre fy te n igdy nie znalazły się w zasięgu p e n e tra c ji k u ltu r gockich. N ato m iast aż do fazy B2/C j-C la okresu rz y m skiego w chodziły w skład m niej lub bardziej zw artego o sad n ictw a k u ltu ry przew orskiej. O d m o m e n tu jej za n ik u n a ty m obszarze n a p rzeło m ie starszego i m ło d szego o k resu rzym skiego, należy liczyć się z w ystę p o w an iem pojedynczych znalezisk w typie p rzew o r skim , czego d o b ry m przy k ład em jest grób w ojow nika o d k ry ty w B udach Ł ańcuckich, pow. łań cu ck i n a p o g ran iczu strefy IIIB i IIIA (A. Kokow ski 2001, s. 118- 120, rys. 4). W y posażeniem g ro b o w y m naw iązuje on do pojedynczych p o ch ó w k ó w w ojow ników o e w id e n tn ie p rzew orskim charakterze, po ch o d zący ch z c m e n tarzysk k u ltu ry czerniachow skiej i Sintana de M ureę,
Sylwester Sadowski
Ryc.1. Okolice Biłgoraja, pow. biłgorajski. Ostroga żelazna. Rys. A. Kokowski.
Fig. 1. Vicinity of Biłgoraj, Biłgoraj district. Iron spur. Drawn by A. Kokowski.
k tó re m o g ą d o k u m e n to w ać ich u czestnictw o u b o k u G o tó w w zajm o w an iu obszarów n a d c zarn o m o rsk ich (A. K okow ski 2001, s. 121). Z tego g ro b u p o ch o d zą zresztą dw ie o strogi g ru p y
III,
do k tó ry ch p o ró w n ać m o ż n a także egzem plarz o d k ry ty p o d Biłgorajem . Z a ró w n o w sp o m n ia n y zespół grobow y, jak rów nież analizo w an a o stro g a sp o d Biłgoraja m o g ą być zw ią zane z sugerow anym p o w ro te m przedstaw icieli k u l tu r y przew orskiej z te re n ó w zajętych przez krąg k u l tu r gockich n a obszary k u ltu ry m acierzystej (tam że, s. 121). O stro g a sp o d Biłgoraja jest w ięc albo p o z o sta łością w yposażenia zniszczonego grobu, albo - co jest bardziej p ra w d o p o d o b n e, przy p ad k o w o zagubionym przed m io tem . Jednocześnie oba znaleziska w skazu ją jed y n y logiczny k ie ru n e k p o w ro tu w ojow ników w andalskich zn ad M orza C zarnego na tereny zajęte przez k u ltu rę p rzew orską - p rzez przesm yk p om iędzy przed g ó rzem K arpat, w m ło d szy m okresie rzym skim p e n e tro w a n y m przez przedstaw icieli k ręgu k u ltu r dackich a p o łu d n io w y m i obrzeżam i K otliny H ru b ie szowskiej zajętej przez k u ltu rę w ielbarską i g ru p ę m a- słom ęcką.
Literatura
G i n a l s k i Jerzy
1991 Ostrogi kabłąkowe kultury przeworskiej. Klasyfi kacja typologiczna. Przegląd Archeologiczny 38, s. 53-84.
K o k o w s k i Andrzej
1993 Lart militaire des Goths à ľépoque romaine tardi ve (daprès les données archéologiques). W: Ľarmée rom aine et les Barbares du IIIe au VIL· siècle, réd. M. Kazański, Ch. Vallet. Paris, s. 335-354.
2001 Ramy chronologiczne osadnictwa kultury przewor skiej w południowo-wschodniej Polsce. W iadom o ści A rcheologiczne 54 (1995-1998), s. 109-128. S k o w r o n Justyn
1997 Cmentarzysko kultury przeworskiej z późnego okre su wpływów rzymskich w miejscowości Piaski, gm. Kleszczów, woj. piotrkowskie - st. 1. Prace i M ate riały M uzeum M iasta Zgierza 2, s. 11-154.
Żelazna ostroga z m łodszego okresu rzym skie g o z o k o lic Biłgoraja
A n iron spur from the Youngen Roman Period found in the vicinity o f Biłgoraj
/ s u m m a r y / The spur was found n ear the Tanew River in the vicinity o f Biłgoraj. It is m ade o f a flat iron sheet, the heel band has asym m etrical arm s th at en d w ith buckles: one is button-like, the other hook-like. The sh an k is biconical; m ost probably th e spur originally had a hook.
The sp u r falls into group III in A. Kokowskis classifica tion; the group is found in G oths cultures in phases C2-C3 of the Early R om an Period as well as in the Przew orsk culture (A. Kokowski 1993, p. 337; 2001, pp. 118-119, fig. 7). According to J. Skowron (1997), spurs o f this type should be classified as
a separate group J th a t com plem ents G inalski’s classification (1991) an d dated to the decline o f the Younger R om an Period (J. Skowron 1997, pp. 51-52; table VII, G. 170: 2,4).
The place w here it was found lies in zone IIIB o f Przeworsk culture settlem ent in south-eastern Poland (A. Kokowski 2001, p. 123, fig. 8); until phase В /Cj-Cj , the zone was w ithin the area of com pact settlem ent of the culture. From a later period there are only single finds o f the Przeworsk culture type (e.g. grave of a w arrior from Budy Łańcuckie) and the spur should m ost p ro b ably be linked w ith this chronological horizon.
M g r S y lw e s te r S a d o w s k i
I n s ty tu t A r c h e o lo g i i U M C S w L u b lin ie PI. M . C u r ie - S k to d o w s k ie j 4 2 0 - 0 3 1 L u b lin
