Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 64 (4), 473-476, 2008

Medycyna Wet. 2008, 64 (4A) 473

Praca oryginalna Original paper

W doskonaleniu krajowego pog³owia owiec zasad-nicze znaczenia ma krzy¿owanie miejscowych ras i odmian z rasami o utrwalonej wysokiej u¿ytkowoœ-ci, pochodz¹cymi zwykle z importu. Wœród nich wy-ró¿nia siê rasa charolaise, ³¹cz¹ca w sobie doskona³e cechy miêsnoœci z wysok¹ u¿ytkowoœci¹ rozp³odow¹. Historia hodowli tych owiec siêga XVIII wieku, a wy-bitne walory u¿ytkowe zdecydowa³y o ich szybkiej ekspansji na terenie Francji i krajów takich, jak: Niem-cy, Belgia, Hiszpania, Portugalia oraz Wielka Bry-tania (15). Do Polski po raz pierwszy sprowadzono je w 1992 r. z Francji. Pierwsze obserwacje w pe³ni uza-sadni³y celowoœæ wykorzystania tryków charolaise do krzy¿owania towarowego. Stwierdzono, ¿e wp³ywaj¹ one pozytywnie na przydatnoœæ do tuczu i wartoœæ rzeŸ-n¹ mieszañców (2, 5, 17, 19, 20). Wyniki kolejnych badañ ugruntowa³y wysok¹ pozycjê rasy charolaise jako komponentu ojcowskiego w krzy¿owaniu z re-gionalnymi rasami i odmianami owiec. Poza popraw¹ wartoœci rzeŸnej mieszañców wykazano tak¿e

korzyst-ne oddzia³ywanie na jakoœæ ich miêsa (1, 4, 3, 21, 22). Rasa charolaise, uznawana za miêsno-plenn¹, zosta³a uwzglêdniona w krajowym programie doskonalenia plennoœci owiec (9, 22), co przyczyni³o siê do utwo-rzenia w kilku regionach Polski stad hodowlanych. Na Warmiê i Mazury charolaise importowano z Francji w 1997 r. i 2001 r. Powsta³y w ten sposób 2 stada: zarodowe w okolicach E³ku oraz reprodukcyjne w oko-licach Ostródy. Badania przeprowadzone w stadzie zarodowym wykaza³y, ¿e w warunkach tego regionu charolaise osi¹gnê³y w pierwszym roku u¿ytkowania wysokie wskaŸniki rozrodu oraz dobre tempo wzros-tu jagni¹t w okresie odchowu (6). Tak¿e wysoki po-tencja³ rozrodczy w trzech kolejnych latach u¿ytko-wania wykazano w stadzie reprodukcyjnym, jednak w badaniach nie uwzglêdniono maciorek remonto-wych, uzyskanych jako potomstwo od owiec importo-wanych (22).

Celem badañ by³o okreœlenie cech rozp³odowych oraz u¿ytkowoœci miêsnej i mlecznej owiec rasy

cha-Cechy rozp³odowe oraz u¿ytkowoœæ miêsna i mleczna

owiec rasy charolaise w regionie Warmii i Mazur

STANIS£AW MILEWSKI, KATARZYNA Z¥BEK

Katedra Hodowli Owiec i Kóz Wydzia³u Bioin¿ynierii Zwierz¹t UWM, ul. Oczapowskiego 5, 10-719 Olsztyn

Milewski S., Z¹bek K.

Reproductive, meat and milk performance traits of Charolaise sheep raised in the Warmia and Mazury region

Summary

The aim of the present study was to determine the reproductive traits and the milk yield and meat performance of Charolaise sheep. The study was conducted on a breeding flock of Charolaise sheep in the Warmia and Mazury region. The analysis included: reproductive traits over the years 2002-2006, i.e. fertility, fecundity, lamb survival rate and reproductive performance; meat performance traits, i.e. body weight at the age of 2 and 70 days, 4, 8 and 12 months, daily gains over the periods of 2-70 days, 70 days-4 months, 4-8 months and 8-12 months, live (USG) measurements of musculus longissimus cross-section and fat thickness over the loin eye at the age of 70 days, 4, 8 and 12 months; milk performance traits, i.e. daily milk yield at 28 and 70 days of lactation, milk production over a 70-day lactation period, proximate composition of milk, i.e. the concentrations of fat, protein, lactose and dry matter, and somatic cell count (SCC) in milk. It was found that Charolaise sheep raised in the Warmia and Mazury region are characterized by very good meat production traits, reflected in a rapid growth rate and muscle development of ewes and rams both before and after weaning. Good production results were greatly dependent on high milk performance levels. Mean daily milk yield was 2431.43 ml and 1185.71 ml at 28 and 70 days of lactation, respectively, while total milk production over a 70-day lactation period was 128.92 kg. The sheep also showed high fecundity – 170.08 %, compared to a mean of 153.38% over a five-year period. However, significant lamb losses, both perinatal (stillbirths) and post-natal, considerably decreased the overall reproductive performance of the herd, which was at an average level of 107.65%. Charolaise sheep are generally sensitive and require greater care, particularly in the perinatal period.

Medycyna Wet. 2008, 64 (4A) 474

rolaise ze stada reprodukcyjnego w rejonie dzia³ania Regionalnego Zwi¹zku Hodowców Owiec i Kóz w Olsztynie.

Materia³ i metody

Badania przeprowadzono w stadzie nale¿¹cym do Za-k³adu Produkcyjno-Doœwiadczalnego Ba³cyny. Utworzo-no je w 2001 r. importuj¹c bezpoœrednio z regionu Charol-les, m³ode osobniki hodowlane: 30 maciorek i 4 tryki. Zwie-rzêta te doœæ trudno siê aklimatyzowa³y i pomimo dobrych warunków utrzymania 6 maciorek pad³o w ci¹gu kilku ty-godni po transporcie. W kolejnych latach stado podstawo-we sukcesywnie powiêkszano (tab. 1) w oparciu o macior-ki z w³asnego chowu.

Ocena efektów u¿ytkowania rozp³odowego. Prowa-dzono j¹ w latach 2002-2006, okreœlaj¹c dla ca³ego stada wskaŸniki: p³odnoœæ – procentowy stosunek liczby macio-rek wykoconych do liczby maciomacio-rek przeznaczonych do roz-p³odu, plennoœæ – procentowy stosunek liczby urodzonych jagni¹t do liczby maciorek wykoconych, odchów jagni¹t – procentowy stosunek liczby odchowanych jagni¹t do licz-by ¿ywo urodzonych jagni¹t i u¿ytkowoœæ rozp³odow¹ – procentowy stosunek liczby odchowanych jagni¹t do licz-by maciorek przeznaczonych do rozp³odu. Owce utrzymy-wane by³y przez ca³y okres w tym samym budynku, a w ich ¿ywieniu stosowano pasze tradycyjne: zielonkê pastwisko-w¹, sianokiszonkê z traw i roœlin motylkowatych, siano ³¹-kowe, s³omê zbo¿ow¹ oraz mieszankê treœciw¹ CJ. Stano-wienie prowadzono zawsze w lipcu i sierpniu, stosuj¹c sys-tem krycia indywidualnego.

Ocena u¿ytkowoœci miêsnej. Przeprowadzono j¹ w la-tach 2004-2005 i dotyczy³a ona wszystkich 22 owiec, w tym 12 maciorek i 10 tryków, które w 2005 r. wpisano do ksi¹g hodowlanych. Uwzglêdniono nastêpuj¹ce cechy: masê cia³a – w wieku: 2 i 70 dni oraz 4, 8 i 12 miesiêcy, przyrosty dzienne – w okresach: 2-70 dni, 70 dni-4 miesiê-cy oraz 4-8 i 8-12 miesiêmiesiê-cy, przekrój miêœnia najd³u¿szego musculus longissimus: g³êbokoœæ, szerokoœæ i powierzch-niê oraz gruboœæ warstwy t³uszczu nad „okiem” polêdwicy – w wieku: 70 dni oraz 4, 8 i 12

mie-siêcy. Pomiary miêœnia najd³u¿-szego oraz gruboœci t³uszczu wyko-nano przy¿yciowo technik¹ USG (23), wykorzystuj¹c ultrasonograf SSD 500 Aloka, z sond¹ liniow¹ 7,5 MHz.

Ocena u¿ytkowoœci mlecznej. Zosta³a przeprowadzona w 2006 r. na 18 matkach, po 6 szt. w 3., 4. i 5. laktacji. Po³owa z nich karmi³a je-dynaki, a pozosta³e – bliŸniêta. Kon-trolê wydajnoœci mlecznej prowa-dzono stosuj¹c dój rêczny ranny, z wykorzystaniem oksytocyny (11). Okreœlono: wydajnoœæ dzienn¹ mle-ka – w 28. i 70. dniu laktacji, pro-dukcjê mleka – za okres 70-dniowej laktacji, procentow¹ zawartoœæ sk³adników w mleku: t³uszczu, bia³-ka, laktozy i suchej masy – w 28.

dniu laktacji, liczbê komórek somatycznych w mleku – w 28. dniu laktacji. Oznaczenia sk³adników mleka wynano z u¿yciem analizatora Combi Foss 6000. Liczbê ko-mórek somatycznych (LKS) ujêto w wartoœciach rzeczy-wistych oraz jako logarytm naturalny (Ln LKS).

Wyniki opracowano statystycznie wykorzystuj¹c prog-ram Statistica 6.0. W analizie cech u¿ytkowoœci rozp³odo-wej wykorzystano nieparametryczny test chi2_{, natomiast}

istotnoœæ miêdzy grupami w zakresie pozosta³ych cech we-ryfikowano przy pomocy testu t-Studenta.

Wyniki i omówienie

W ocenianym stadzie owiec rasy charolaise w la-tach 2001-2006 efekty rozrodu by³y niezadowalaj¹ce. Œwiadczy o tym niski wskaŸnik u¿ytkowoœci rozp³o-dowej – 107,65% (tab. 1). Jak podaje Dankowski (7), u¿ytkowoœæ rozp³odowa maciorek tej rasy kszta³tuje siê na poziomie 175%. Pomimo wysokiej plennoœci, w ¿adnym roku nie osi¹gniêto poziomu 1,5 jagniêcia odchowanego od 1 matki w stadzie, przyjmowanego za granicê op³acalnoœci produkcji owczarskiej (18). Powodem tego by³a bardzo niska p³odnoœæ – 75% w latach 2002 i 2006 oraz wysoki odsetek jagni¹t mar-two urodzonych w latach 2004 i 2005, gdy¿ poronie-nia nale¿y uznaæ za zjawisko marginalne. Straty ja-gni¹t z tytu³u martwych urodzeñ by³y prawdopodob-nie nastêpstwem zbyt póŸnej strzy¿y maciorek, któr¹ wykonywano na ok. 2 tygodnie przed porodem. Sto-sunkowo du¿e upadki jagni¹t, odnotowane w latach 2003 i 2005, odpowiednio: 11,9% i 11,41%, zdecydo-wanie zmniejszy³y œredni wskaŸnik odchowu w anali-zowanym okresie – 94,34%. Mo¿na je wi¹zaæ z wiêk-sz¹ w tych latach plennoœci¹ i s³abszym w konsekwen-cji odchowem liczniejszych miotów. Jednak ogólnie ni¿sze wyniki odchowu, m.in. w porównaniu z owca-mi kaowca-mienieckiowca-mi utrzymywanyowca-mi w tych samych wa-runkach (22), wynikaj¹ ze specyficznych cech rasy cha-rolaise. Mianowicie jagniêta rodz¹ siê ze s³abo

rozwi-y rt e m a r a p e n a d a B Rok Œre₅dn_laia_tza 2 0 0 2 2003 2004 2005 2006 k e r o i c a m a b z c i L u d o ³ p z o r o d h c y n o z c a n z e z r p 24 29 37 42 48 – h c y n o c o k y w k e r o i c a m a b z c i L 18 26 33 38 36 – t ¹ i n g a j h c y n o z d o r u a b z c i L 24 45 45 63 57 – h c y w y ¿ – : m y t w 24 42 37 53 53 – x x x x x x x –matrwych – 3 5 8 4 – x x x x x x x –poronionych – – 3 2 – – t ¹ i n g a j h c y n a w o h c d o a b z c i L 24 37 35 47 50 – ) % ( æ œ o n d o ³ P 175,00A _89,66B _89,19B _190,48B _75,00A _183,87 ) % ( æ œ o n n e l P a_133,33Aa _173,08Ba _136,36Aa _165,79B _158,33b _153,38 ) % ( t ¹ i n g a j w ó h c d O 100,00A _88,10B _194,59Ab _188,69B _{94,34 193,34} ) % ( a w o d o ³ p z o r æ œ o w o k t y ¿ U 100,00A _127,59Ba _194,59Ab _111,90a _104,17a _107,65

Tab. 1. WskaŸniki u¿ytkowoœci rozp³odowej

Medycyna Wet. 2008, 64 (4A) 475

niêt¹ okryw¹ w³osow¹ i silne wych³odzenie jest jedn¹ z dwóch zasadniczych przyczyn ich œmiertelnoœci. Druga to zbyt wolno rozwijaj¹cy siê, w pierwszych dniach po porodzie, instynkt macierzyñski u czêœci maciorek, niezale¿nie od ich wieku. Wymagaj¹ one d³u¿szego utrzymywania w indywidualnych kojcach poporodowych, gdzie jest mo¿liwy dok³adny nadzór.

Uzyskane rezultaty wskazuj¹, ¿e du¿e potencjalne mo¿liwoœci rozrodcze ocenianych maciorek, wykaza-ne tak¿e we wczeœniejszych badaniach (22), nie zo-sta³y wykorzystane. Istotne zró¿nicowanie efektyw-noœci rozrodu miêdzy latami u¿ytkowania œwiadczy o du¿ej wra¿liwoœci owiec charolaise na zmiany

za-chodz¹ce w œrodowisku. Mo¿na s¹dziæ, ¿e wymagaj¹ one lepszego przygotowania do stanowienia, a tak¿e umiejêtnego postêpowania w okresie wysokiej ci¹¿y i kotelni. Analiza masy cia³a i przyrostów dziennych w poszczególnych okresach wskazuje na dobre tempo wzrostu, utrzymywane w ci¹gu roku zarówno w gru-pie tryczków, jak i maciorek (tab. 2). Wyniki te ko-responduj¹ z rezultatami badañ Czarniawskiej-Zaj¹c i Szczepañskiego (6). Osi¹gniêcie wysokiej masy cia-³a, zw³aszcza przez maciorki – > 50 kg w wieku 8 miesiêcy pozwala na u¿ycie owiec tej rasy do p³odu ju¿ w pierwszym roku ¿ycia. Intensywny roz-wój miêœnia najd³u¿szego, id¹cy w parze z przyrostem masy cia³a, œwiadczy o wysokiej miêsnoœci. Oceniane pod tym wzglêdem owce charolaise osi¹gnê³y poziom typowy dla ras miêsnych (23) i zdecydowanie prze-wy¿sza³y owce kamienieckie (11), a tak¿e mieszañce z krzy¿owania maciorek kamienieckich i tryków cha-rolaise (12). Istotne zró¿nicowanie parametrów miêœ-nia najd³u¿szego w zale¿noœci od p³ci w wieku 12 miesiêcy by³o konsekwencj¹ znacznej ró¿nicy w ma-sie cia³a, bowiem cechy te wykazuj¹ zale¿noœæ wprost proporcjonaln¹ (23). Korzystne jest to, ¿e intensyw-niejszy wzrost tryczków nie wi¹za³ siê z wiêksz¹ gru-boœci¹ warstwy t³uszczu, ujemnie skorelowanej z miês-noœci¹ owiec (23). Na podkreœlenie zas³uguje u¿ytko-woœæ mleczna maciorek charolaise (tab. 3). Dzienna wydajnoœæ w 28. dniu laktacji – 2031,43 ml i produk-cja za laktacjê – 128,92 kg jest relatywnie wiêksza ni¿ u owiec nizinnych z udzia³em ras plennych (10) czy kamienieckich (11, 13), a tak¿e mieszañców macio-rek kamienieckich i tryków charolaise (11), przy tej samej d³ugoœci laktacji. To cenna zaleta tych owiec, a dodatkowo charakteryzuje je wytrwa³oœæ w laktacji, o czym œwiadczy stosunkowo wysoka wydajnoœæ dzienna w koñcowej jej fazie – 1185,71 ml. T³umaczy to wysokie tempo wzrostu karmionych jagni¹t i roz-woju ich umiêœnienia. Wy¿sza mlecznoœæ matek kar-mi¹cych bliŸniêta jest u owiec cech¹ charakterystycz-n¹ i wi¹¿e siê m.in. z intensywniejszym masa¿em, sty-muluj¹cym funkcje wydzielnicze gruczo³u mlekowe-go. Mleko badanych maciorek zawiera³o w 28. dniu laktacji wiêcej bia³ka i mniej laktozy w porównaniu z mlekiem owiec kamienieckich (11). Mniej natomiast by³o w nim komórek somatycznych. Mo¿e to wynikaæ ze specyfiki rasowej (14). Œredni¹ liczbê komórek somatycznych w mleku maciorek rasy charolaise – 186,36 tys./ml mo¿na uznaæ za ma³¹, tym bardziej, ¿e jako rasa miêsna mo¿e mieæ znacznie wy¿szy próg fizjologiczny w porównaniu z rasami typowo mlecz-nymi (8). Z kolei ró¿nica w tym zakresie miêdzy mat-kami karmi¹cymi jedynaki i bliŸniêta, chocia¿ nieudo-wodniona statystycznie, potwierdza wystêpowanie odwrotnej zale¿noœci miêdzy liczb¹ odchowywanych jagni¹t a zawartoœci¹ komórek somatycznych w mle-ku (24).

W konkluzji mo¿na stwierdziæ, ¿e owce rasy charo-laise w warunkach regionu Warmii i Mazur maj¹ bar-Tab. 2. Cechy u¿ytkowoœci miêsnej (–x ± s)

Objaœnienia: jak w tab. 1.

y h c e c e n a d a B Maciorki Tryki : u k e i w w ) g k ( a ³ a i c a s a M i n d 2 4,65±0,77 5,11±0,82 i n d 0 7 23,15±3,33A _25,60±3,97B y c ê i s e i m 4 36,18±3,75A _40,35±2,73B y c ê i s e i m 8 51,82±4,93A _60,55±3,68B y c ê i s e i m 2 1 66,43±5,60A _80,24±3,57B : e i s e r k o w ) g ( e n n e iz d y t s o r y z r P i n d 0 7 -2 272,06±40,68a _{301,32±48,12}b y c ê i s e i m 4 -i n d 0 7 260,67±30,17a _{295,00±31,71}b y c ê i s e i m 8 -4 130,28±19,37A _{168,33±13,35}B y c ê i s e i m 2 1 -8 116,93±19,77A _{157,52±16,19}B : o g e z s ¿ u ³ d j a n a i n œ ê i m u j o r k e z r p y r a i m y W : u k e i w w ) m c ( æ œ o k o b ê ³ g – i n d 0 7 1,86±0,16 2,03±0,25 y c ê i s e i m 4 2,41±0,09 2,55±0,23 y y c ê i s e i m 8 2,88±0,15 2,98±0,42 y c ê i s e i m 2 1 A_3,21±0,17A B_3,56±0,29B : u k e i w w ) m c ( æ œ o k o r e z s – i n d 0 7 5,54±0,55 5,76±0,56 y c ê i s e i m 4 6,08±0,43 6,30±0,64 y c ê i s e i m 8 6,93±0,66 7,27±0,57 y c ê i s e i m 2 1 7,67±0,49 7,92±0,57 m c ( a i n h c z r e i w o p – 2_)wwieku: i n d 0 7 18,41±1,53 19,69±2,33 y c ê i s e i m 4 11,75±1,14 12,86±2,17 y c ê i s e i m 8 15,66±1,78 16,80±1,25 y c ê i s e i m 2 1 A_19,64±1,79A B_22,55±2,81B : u k e i w w ) m c ( u z c z s u ³t æ œ o b u r G i n d 0 7 0,15±0,03 0,16±0,02 y c ê i s e i m 4 0,24±0,04 0,26±0,03 y c ê i s e i m 8 0,31±0,04 0,33±0,05 y c ê i s e i m 2 1 0,41±0,04 0,42±0,07

Medycyna Wet. 2008, 64 (4A) 476

dzo dobre cechy u¿ytkowoœci miêsnej i mlecznej. S¹ jednak doœæ wra¿liwe i wy-magaj¹ wiêkszej troski, zw³aszcza w okre-sie oko³oporodowym. Przesuniêcie wyko-tów bli¿ej okresu wiosennego mo¿e przy-czyniæ siê do zmniejszenia strat jagni¹t i lepszego wykorzystania ich potencja³u rozrodczego.

Piœmiennictwo

1.Brzostowski H., Sowiñska J., Tañski Z.: Wartoœæ rzeŸna i jakoœæ miêsa jagni¹t owcy pomorskiej oraz jej mieszañ-ców po trykach charolaise i czarnog³ówka. Mat. konf.: Genetyczne i œrodowiskowe mo¿liwoœci dostosowania wartoœci rzeŸnej i jakoœci miêsa u zwierz¹t do wymagañ konsumentów. Lublin–Krasnobród 7-8.09.2006, s. 27. 2.Ciuryk S., Kaczor U.: Przydatnoœæ do tuczu i wartoœæ

rzeŸ-na tryczków mieszañców po maciorkach polskiej owcy d³ugowe³nistej (odm. pogórza) i tryków rasy charollais. Mat. konf.: Genetyczne i œrodowiskowe uwarunkowania wartoœci rzeŸnej i jakoœci miêsa zwierz¹t. Lublin 13-14.06. 1996, s. 59-62.

3.Ciuryk S., Kaczor U.: Tempo wzrostu i wartoœæ rzeŸna tuczonych intensyw-nie jagni¹t mieszañców polskiej owcy d³ugowe³nistej z trykami rasy charo-laise. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 1999, 43, 364.

4.Ciuryk S., Kaczor U.: Wp³yw standardu wagowego na wybrane parametry u¿ytkowoœci miêsnej tryczków mieszañców po maciorkach polskiej owcy d³ugowe³nistej i trykach rasy charolaise. Rocz. Nauk. Zoot., Supl. 2001, 11, 125-132.

5.Ciuryk S., Kaczor U.: Zawartoœæ kwasów t³uszczowych i cholesterolu w miê-sie tryczków rasy polskiej owcy d³ugowe³nistej i mieszañców po trykach rasy charollais. Mat. konf.: Genetyczne i œrodowiskowe uwarunkowania wartoœci rzeŸnej i jakoœci miêsa zwierz¹t. Lublin 13-14.06.1996, s. 183-187. 6.Czarniawska-Zaj¹c S., Szczepañski W.: Badania cech u¿ytkowych owiec rasy

charolaise importowanych z Francji do Polski. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 1999, 43, 81-86.

7.Dankowski A.: Owce charolaise. Przegl. Hod. 1999, LXVII, 8, 22-24. 8.Gonzales-Rodriguez M. C., Gonzago C., San Primitivo F., Carmenem P.:

Relationship between somatic cell count and intramammary infection on the half udder in dairy ewes. J. Dairy Sci. 1995, 78, 2753-2759.

9.Ka³u¿a H.: Plennoœæ ¿yciowa maciorek ze stad ojcowskich jako cecha indek-sowa ich potomstwa. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 1999, 43, 113-117. 10.Lipecka Cz., Szymanowska A., Patkowski K., Stachal B.: Wydajnoœæ

mlecz-na mieszañców polskiej owcy nizinnej z udzia³em ras plennych w okresie 70-dniowej laktacji. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 1997, 34, 47-54.

11.Milewski S.: Efekty stymulacji owiec pulsuj¹cym polem elektromagnetycz-nym. Rozprawy i monografie, UWM Olsztyn 2004, nr 100.

12.Milewski S., Szczepañski W.: Effect of electromagnetic fields on the meat performance and wool performance of sheep. Arch. Tierz. Dummerstorf 2006, 49, Special Issue, 219-225.

13.Milewski S., Z¹bek K.: Milk yield and meat performance traits of a conserva-tion herd of Kamieniec sheep. Ann. Anim. Sci. 2007, 1, 217-220. 14.Olechnowicz J., Jaœkowski J. M.: Komórki somatyczne mleka owczego.

Medycyna Wet. 2005, 61, 2, 136-141.

15.Osten-Sacken A.: Wiêcej jagni¹t. Przegl. Hod. 2001, LXIX, 5, 27-28. 16.Roborzyñski M., Skrzy¿ala I., Kieæ W., Knapik J.: Przydatnoœæ do tuczu oraz

wartoœæ rzeŸna jagni¹t owcy pogórza z trykami ras miêsnych. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 1994, 13, 227-234.

17.Roborzyñski M., Skrzy¿ala I., Mroczko I.: Wyniki tuczu oraz wartoœæ rzeŸna tryczków mieszañców owcy pogórza z trykami rasy czarnog³ówka i mouton charollais. Rocz. Nauk. Zoot. 1995, 22, 49-60.

18.Seremak-Bulge J.: Ekonomiczne warunki produkcji owczarskiej w gospo-darce rynkowej. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 1992, 7, 19-32.

19.Skrzy¿ala I., Roborzyñski M., Kêdzior W.: Wp³yw miêdzyrasowego krzy¿o-wania owiec oraz wieku przy uboju na wartoœæ rzeŸn¹ jagni¹t. Rocz. Inst. Przem. Miêsn. T³uszcz. 1992/1993, XXIX/XXX, 147-173.

20.Szczepañski W., Czarniawska-Zaj¹c S., Milewski S.: Wartoœæ rzeŸna jagni¹t owcy kamienieckiej i mieszañców po trykach rasy charolaise. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 2002, 63, 107-111.

21.Szczepañski W., Milewski S., Czarniawska-Zaj¹c S.: Jakoœæ tusz jagni¹t owcy kamienieckiej i mieszañców po trykach rasy charolaise. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 2002, 63, 101-106.

Objaœnienia: jak w tab. 1.

Tab. 3. Cechy u¿ytkowoœci mlecznej i sk³adniki mleka (–x ± s)

y h c e c e n a d a B Macio_jer_dki_yk_na_ar_km_ii¹ce Macio_{b Ÿ}r_ilki_nk_iêa_tr_ami¹ce Ogó³em :) l m ( a n n e iz d æ œ o n j a d y W x x x 28.dizeñlaktacij 1914,29±179,52a _{2148,57±188,63}b _{2031,43±214,65} x x x 70.dizeñlaktacij 1094,29±124,74a _{1277,14±109,20}b _{1185,71±147,27} ) g k ( ê j c a t k a l a z a j c k u d o r P 121,11±10,95a _{136,73±11,29}b _{128,92±13,41} :) % ( a k e l m d a ³ k S x x x x ³tuszcz 5,20±0,86 5,34±0,96 5,27±0,88 x x x x bia³ko 4,37±0,21 4,70±0,44 4,54±0,37 x x x x laktoza 4,98±0,18 4,88±0,29 4,93±0,24 x x x x suchamasa 15,10±0,851 15,37±0,971 15,23±0,891 )l m /. s y t( S K L 233,57±128,48 139,14±115,82 186,36±127,32 S K L n L 12,16±0,781 11,65±0,591 11,90±0,711

22.Szczepañski W. A., Milewski S., Czarniawska-Zaj¹c S.: WskaŸniki rozrodu owcy kamienieckiej i charolaise w trzech latach u¿ytkowania. Rocz. Nauk. Zoot. 2005, Supl., 2, 9-32.

23.Œlósarz P.. Ultrasonograficzne pomiary umiêœnienia i ot³uszczenia w ocenie wartoœci hodowlanej jagni¹t bia³og³owej owcy miêsnej. Rocz. AR Poznañ 2004, Rozprawy naukowe, nr 347.

24.Wa¿na E., Gut A.: Wp³yw pory roku i metody u¿ytkowania mlecznego na iloœæ, sk³ad i jakoœæ higieniczn¹ mleka owczego. Rocz. Nauk. Zoot. 2000, Supl. 6, 110-114.

Adres autora: dr hab. Stanis³aw Milewski, ul. Oczapowskiego 5, 10-719 Olsztyn; e-mail: stanislaw.milewski@uwm.edu.pl