Medycyna Wet. 2010, 66 (12) 839
Praca oryginalna Original paper
Najistotniejszym sk³adnikiem diety cz³owieka jest miêso. Coraz czêciej konsumenci, poszukuj¹c miêsa odznaczaj¹cego siê wysok¹ zawartoci¹ bia³ka, siêga-j¹ po miêso królicze. To w³anie miêso królików oprócz ³atwo przyswajalnego bia³ka zwierzêcego o wysokich walorach od¿ywczych, zawiera wiêksz¹ ni¿ u innych zwierz¹t iloæ aminokwasów egzogennych (18). W po-równaniu z miêsem innych gatunków zwierz¹t gospo-darskich, miêso królicze charakteryzuje siê stosunko-wo niskim poziomem t³uszczu (ok. 3%), cholesterolu (ok. 30÷40 mg/100 g) i nasyconych kwasów t³uszczo-wych (ok. 40%), a wysok¹ zawartoci¹ sk³adników mineralnych i witamin, zw³aszcza z grupy B (2, 3, 19, 23). Istnieje kilka czynników mog¹cych wp³yn¹æ na jakoæ miêsa. Oprócz rasy, p³ci, wieku zwierzêcia, sys-temu utrzymania i masy cia³a przed ubojem, najczê-ciej wymienia siê sposób ¿ywienia (7, 22). W zale¿-noci od intensywzale¿-noci ¿ywienia, rodzaju i jakoci skarmianych pasz, a tak¿e iloci spo¿ytego przez kró-liki pokarmu ró¿nie kszta³tuje siê sk³ad chemiczny tuszek (g³ównie zawartoæ bia³ka i t³uszczu), wartoæ energetyczna, a nawet smak miêsa.
Celem badañ by³o okrelenie wp³ywu rodzaju diety na ocenê poubojow¹ tuszek i jakoæ miêsa królików.
Materia³ i metody
Materia³ dowiadczalny stanowi³y króliki mieszañce, p³ci mêskiej w wieku 2 miesiêcy i masie cia³a ok. 1,5 kg (12 sztuk). Zwierzêta pochodzi³y z prywatnej hodowli przy-domowej. Ze wzglêdu na sposób ¿ywienia osobniki pocho-dz¹ce z tych samych miotów podzielono na dwie grupy dowiadczalne. Grupê pierwsz¹ (6 szt.) stanowi³y króliki karmione pe³noporcjow¹ mieszank¹ granulowan¹, zawiera-j¹c¹ 17% bia³ka ogólnego, 14,6% w³ókna i 2,5% t³uszczu, o wartoci energetycznej 9,63 MJ. W sk³ad mieszanki wcho-dzi³a ruta zbo¿owa, ruta z nasion oleistych, susz z traw, ziarna zbó¿ oraz premiks mineralno-witaminowy. Natomiast grupê drug¹ (6 szt.) karmiono diet¹ o typowym modelu eko-logicznym, opart¹ na paszach objêtociowych i treciwych, tj.: marchwi, kapucie, burakach, sianie, ziarnie (pszenicy, jêczmienia i kukurydzy) oraz zielonkach (trawa, koniczy-na, lucerna) wyprodukowanych w gospodarstwie. Sk³ad chemiczny i wartoæ energetyczn¹ pasz podano w tab. 1. Zwierzêta ¿ywiono ad libitum, zapewniaj¹c sta³y dostêp do wie¿ej wody pitnej. Wraz z wiekiem i okresem
¿ywie-Wp³yw diety na wybrane parametry oceny poubojowej
tuszek oraz jakoæ miêsa królików
DOROTA CYGAN-SZCZEGIELNIAK, KAROLINA STASIAK, BOGDAN JANICKI
Katedra Biologii Ma³ych Prze¿uwaczy i Biochemii rodowiska Wydzia³u Hodowli i Biologii Zwierz¹t UTP, ul. Mazowiecka 28, 85-084 Bydgoszcz
Cygan-Szczegielniak D., Stasiak K., Janicki B.
Effect of diet on selected parameters of post-slaughter carcass evaluation and meat quality of rabbits Summary
The aim of the study was to compare the values of selected parameters of post-slaughter carcass evaluation and rabbit meat quality indices (protein, fat and water content) depending on the type of diet used. The experiment involved 12 rabbit crossbreeds at the age of 2 months and at a body weight of 1.5 kg. The animals were divided into two groups with regard to the type of diet administered. Group I consisted of rabbits fed on an all-mash diet, whereas group II was fed according to the typical ecological model. After 7 months of the experiment all the animals were slaughtered and afterwards the slaughter analysis was performed taking into consideration the following: pre-slaughter body weight, hot carcass weight, weight of the stomach (with or without digesta). After the cooling of the carcasses, muscle samples of the saddle and the thigh were taken for subsequent analyses. Meat quality was estimated on the basis of the determination of protein, fat and water content.
It was found that the diet significantly influenced fat and water content in rabbit meat. The muscle samples taken from the ecologically fed rabbits (group II) had a higher water level (saddle 73.58%; thigh 74.87%) and a lower fat content (saddle 1.31%; thigh 1.51%) compared to the samples taken from the rabbits fed on granulated feed. No significant differences in protein content between the two experimental groups were found. The slaughter yield in both groups did not exceed 50%. The higher but statistically unconfirmed slaughter yield was obtained from rabbits fed ecologically.
Medycyna Wet. 2010, 66 (12) 840
nia zwierz¹t zmienia³a siê struktura dawki w ¿ywieniu tra-dycyjnym. W okresie jesienno-zimowym (marzec-kwie-cieñ) udzia³ pasz gospodarskich w dziennej dawce mieci³ siê w nastêpuj¹cych przedzia³ach: okopowe od 59% do 61%, siano 24-33%, pasze treciwe od 8% do 16%. W ¿y-wieniu wiosenno-letnim siano zast¹piono zielonk¹ na po-ziomie 73-75%. Natomiast okopowe stanowi³y, odpowied-nio, 18-19%, a pasze treciwe 6-9%.
Po siedmiu miesi¹cach trwania dowiadczenia zwierzê-ta poddano ubojowi. Badanie u¿ytkowoci rzenej prze-prowadzono w oparciu o analizê rzen¹ uwzglêdniaj¹c¹ masê cia³a przed ubojem, masê tuszki ciep³ej bez g³owy oraz masê ¿o³¹dka (z treci¹ oraz bez treci pokarmowej). Po przeprowadzonej analizie rzenej tuszki sch³odzone do temperatury +4°C podzielono na trzy czêci (przedni¹ ³opatkê, rodkow¹ comber i tyln¹ udziec). Nastêpnie do dalszych badañ pobrano miênie pochodz¹ce z dwóch najcenniejszych elementów tuszki, a mianowicie combra (grzbietowo-piersiowa czêæ tuszki z miêniem najd³u¿szym grzbietu oraz miêniami brzucha i tylnych odcinków miê-ni klatki piersiowej) i udca (tylna czêæ tu³owia tuszki z górn¹ i rodkow¹ czêci¹ koñczyny tylnej). W pozyska-nych próbkach oznaczono wg Polskich Norm zawartoæ: bia³ka metod¹ Kjeldahla, t³uszczu metod¹ Soxhleta i wody metod¹ suszarkow¹ (13-15).
Uzyskane wyniki opracowano statystycznie, obliczaj¹c redni¹ arytmetyczn¹ i odchylenie standardowe. Do zba-dania ró¿nic pomiêdzy grupami, dla parametrów spe³niaj¹-cych za³o¿enia o normalnoci rozk³adu i jednorodnoci wariancji, u¿yto testu t-Studenta, natomiast dla danych nie spe³niaj¹cych tych za³o¿eñ u¿yto testu Kruskala-Wallisa. Zebrane wyniki opracowano przy u¿yciu programu Statis-tica 6.0.
Wyniki i omówienie
Uk³ad pokarmowy królików jest doskonale przysto-sowany do wykorzystywania zawartych w gotowych
paszach sk³adników. W warunkach naturalnych króli-ki s¹ zmuszone do samodzielnej regulacji rodzaju i dawki pokarmu, uwzglêdniaj¹c swój stan fizjologicz-ny. W celu zapewnienia odpowiedniego zapotrzebo-wania na energiê i sk³adniki pokarmowe króliki ¿y-wione ekologicznie musz¹ spo¿ywaæ wiêksz¹ iloæ pokarmu w porównaniu z ¿ywionymi pe³noporcjowy-mi pe³noporcjowy-mieszankape³noporcjowy-mi. W tab. 2. przedstawiono wyniki do-tycz¹ce oceny poubojowej królików. Na ich podsta-wie mo¿na stpodsta-wierdziæ, i¿ zpodsta-wierzêta karmione granula-tem mia³y istotnie statystycznie mniejsze ¿o³¹dki w po-równaniu z osobnikami ¿ywionych ekologicznie. Po-nadto w ¿o³¹dkach królików z grupy I odnotowano rednio 53,3 g treci ¿o³¹dkowej, podczas gdy w gru-pie ekologicznej iloæ ta by³a dwukrotnie wiêksza. Widoczna ró¿nica by³a statystycznie istotnie wy¿sza (p £ 0,01), co wykaza³ przeprowadzony test. Powy¿-sze wyniki potwierdzaj¹ wp³yw komponentów zawar-tych w paszy na pracê uk³adu pokarmowego i zwi¹za-ne z tym szybsze przyrosty. Króliki ¿ywiozwi¹za-ne standar-dow¹, dostêpn¹ na rynku mieszank¹ paszow¹ mia³y ³atwiejszy dostêp do zawartych w niej substancji od¿ywczych, co zapewni³o im szybszy wzrost i roz-wój w stosunku do królików ¿ywionych ekologicznie. Potwierdzeniem powy¿szego s¹ wyniki badañ w³as-nych dotycz¹ce masy cia³a tych zwierz¹t oraz procen-towego udzia³u wartociowych wyrêbów tuszy (tab. 2). W niniejszych badaniach dla zwierz¹t ¿ywionych stan-dardow¹, dostêpn¹ na rynku mieszank¹ treciw¹ uzys-kano statystycznie istotnie (p £ 0,05) wy¿sze wartoci masy cia³a przed ubojem, masy tuszek oraz masy ud.
Jedn¹ z najistotniejszych cech analizy poubojowej jest wydajnoæ rzena, która w obu grupach
badaw-a z s a P y z s a p g k 1 w æ o tr a w a Z o k ³ a i b e w o r u s ) g ( z c z s u ³t y w o r u s ) g ( o n k ó ³ w e w o r u s ) g ( M E ) J M ( * a w o j c r o p o n ³ e p a k n a z s e i M 170 25 146 19,63 y c i n e z s p i a i n e i m z c ê j o n r a i Z * * ) 1 : 1 ( 113 21 139 12,25 * * y z d y r u k u k o n r a i Z 193 39 129 13,69 * * y n w e t s a p k a r u B 110 11 112 11,79 * * a n o w r e z c w e h c r a M 113 13 112 11,95 a k n o l e i Z * * ) e t s a i w a rt -o t a w o k l y t o m ( 136 18 148 11,67 o n a i S * * ) e t s a i w a rt -o t a w o k l y t o m ( 110 35 253 16,80
Tab. 1. Sk³ad chemiczny i wartoæ energetyczna skarmianych pasz
Objanienia: * sk³ad chemiczny mieszanki wed³ug deklaracji producenta (potwierdzony laboratoryjnie); ** przeciêtny sk³ad chemiczny pasz wyprodukowanych w gospodarstwie wed³ug da-nych tabelaryczda-nych (5, 16)
Tab. 2. Wybrane parametry oceny poubojowej tuszy króli-ków (x ± s; n = 6)
Objanienia: rednie oznaczone ró¿nymi literami (a, b) w tym samym wierszu ró¿ni¹ siê istotnie statystycznie przy p £ 0,05, (A, B) przy p £ 0,01 y rt e m a r a p e n a d a B Grupa I II a s a M x x cia³aprzedubojem(g) 4080±340a 3576±309b x x tuszki(g) 1983±178a 1762±185b x x uda(g) 641±54a 589±54b x x combra(g) 350±46 312±59 x x pozosta³ychwyrêbówtuszki(g) 992±91 860±103 x x ¿o³¹dkówz rteci¹pokarmow¹(g) 290,1±1,7a 370,0±2,4b x x ¿o³¹dkówbez rteci(g) 236,8±1,9a 263,4±2,2b x x rtecipokarmowej(g) 153,3±6,5A 106,6±9,6B y z s u t w ³ a iz d u y w o t n e c o r P x x udo(%) 32,33±0,83 33,00±1,37 x x comber(%) 17,62±1,19 17,73±2,83 e z r æ o n j a d y W na(%) 48,60±1,57 49,27±1,46
Medycyna Wet. 2010, 66 (12) 841 czych nie przekroczy³a poziomu 50%.
Wy¿-sz¹, jednak nie potwierdzon¹ statystycznie wydajnoæ rzen¹ uzyskano od osobników w grupie ¿ywionej ekologicznie. Z danych pimiennictwa wynika, i¿ g³ównymi czyn-nikami wp³ywaj¹cymi na wielkoæ tego wskanika jest rasa oraz masa cia³a przy uboju królika (21, 22). Na wartoæ wydaj-noci rzenej wp³ywa równie¿ ró¿ny sposób jej obliczenia, tzn. czêsto do masy tuszki
dolicza siê g³owê lub podroby (10). W badaniach w³as-nych wydajnoæ rzen¹ okrelono jako stosunek masy tuszki (bez uwzglêdnienia g³owy i podrobów) do masy cia³a królika przed ubojem. Obliczona w ten sposób wydajnoæ rzena niewiele siê ró¿ni³a od wartoci dla królików mieszañców (rasa bia³a nowozelandzka × rasa czarna podpalana) ubijanych w wieku 140 dni (1).
W tab. 3 przedstawiono wyznaczniki jakoci miêsa badanych zwierz¹t. Najcenniejszym sk³adnikiem, a zarazem najwa¿niejszym wyró¿nikiem jakoci miê-sa jest bia³ko. Zawartoæ jego w miêsie badanych kró-lików kszta³towa³a siê na poziomie 22,2÷23,6%. Po-równuj¹c uzyskane wyniki z opublikowanymi przez innych autorów okazuje siê, ¿e miêso królików cha-rakteryzuje siê najwy¿sz¹ w stosunku do wieprzowi-ny, wo³owiny i cielêciny zawartoci¹ bia³ka. Jedynie miêso drobiowe cechuje siê podobnym jego poziomem (19). Uzyskana w badaniach w³asnych zawartoæ bia³ka w miêniach combra korespondowa³a z wynikami ba-dañ innych autorów (6, 17-18). Natomiast zawartoæ tego sk³adnika w miêniach uda by³a nieco wy¿sza od otrzymanej przez innych badaczy (8, 9, 12). Jak wyni-ka z przeprowadzonych badañ, tylko miêso królików ¿ywionych pe³noporcjowymi mieszankami (grupa I) ró¿ni³o siê istotnie pod wzglêdem poziomu bia³ka w wybranych wyrêbach tuszki (combrze i udzie). Nie stwierdzono natomiast istotnych ró¿nic w zawartoci bia³ka miêdzy obiema grupami ¿ywieniowymi królików. Miêso królicze niezale¿nie od grupy dowiadczal-nej charakteryzowa³o siê wysok¹ zawartoci¹ wody (72,74÷74,87%). Wy¿sze wartoci tego parametru, w obrêbie badanych miêni odnotowano u królików ¿ywionych ekologicznie (II grupa). Pomiêdzy anali-zowanymi wyrêbami tuszki uzyskano w obu grupach badawczych istotne statystycznie ró¿nice (p £ 0,05). Tylko w miêniach combra odnotowano statystycznie istotn¹ ró¿nicê w zawartoci wody pomiêdzy rozpa-trywanymi grupami zwierz¹t. Uzyskane w badaniach w³asnych wartoci charakteryzuj¹ce comber znalaz³y potwierdzenie w badaniach innych autorów (6, 7, 11). Z kolei badania Pascual i wsp. (9) oraz Szkucika i Li-belta (18) potwierdzaj¹ otrzyman¹ w niniejszych ba-daniach zawartoæ wody w miêniach uda. Natomiast z badañ przeprowadzonych na królikach mieszañcach tuczonych oko³o 120 dni wynika, ¿e miênie uda po-zyskane z tuszek (o masie ok. 1500 g) charakteryzo-wa³y siê nieco ni¿sz¹ od uzyskanej w badaniach w³as-nych zdolnoci¹ zatrzymywania wody (21). Istotnym
zatem czynnikiem, wp³ywaj¹cym na zawartoæ wody w miêsie jest niew¹tpliwie wiek zwierzêcia i tempo wzrostu (6). W celu pe³nego okrelenia iloci wody w miêsie podaje siê tzw. liczbê Federa okrelaj¹c¹ stosunek zawartoci wody do zawartoci bia³ka. Licz-ba Federa dla miêni udowych pochodz¹cych z obu grup badawczych by³a bardzo wyrównana (3,33÷3,36). Z kolei dla miênia najd³u¿szego grzbietu, pozyska-nego od królików z grupy I, stosunek ten wynosi³ 3,08, podczas gdy dla próbek z grupy II kszta³towa³ siê na poziomie 3,14.
Wed³ug niektórych autorów, miêdzy zawartoci¹ wody w miêsie a zawartoci¹ t³uszczu istnieje ujemna korelacja (4, 7), a to oznacza, ¿e wraz ze wzrostem poziomu wody bêdzie mala³a zawartoæ t³uszczu. Po-dobn¹ zale¿noæ uzyskali autorzy niniejszych badañ. Najwy¿szy ujemny wspó³czynnik korelacji zanotowa-no dla miêni uda, podczas gdy dla miêni combra kszta³towa³ siê on na poziomie 0,42 (tab. 4). Powi¹-zanie procentowej zawartoci wody w miêsie z zawar-toci¹ t³uszczu jest wa¿ne ze wzglêdu na tendencjê do uzyskiwania miêsa nieco suchego, o stosunkowo niskiej zawartoci t³uszczu, bêd¹cego uzupe³nieniem tradycyjnych gatunków miêsa w diecie (1).
Otrzymana w niniejszych badaniach rednia zawar-toæ t³uszczu w próbkach combra by³a zbli¿ona do wartoci opublikowanych przez innych autorów (6, 12, 17). Z kolei iloæ t³uszczu oznaczona w miêniach uda znalaz³a potwierdzenie tylko w badaniach Szkucika i Libelta (18). rednia zawartoæ t³uszczu w miêniach combra królików ¿ywionych mieszank¹ paszow¹ wy-nosi³a 1,47%, a u królików karmionych ekologicznie 1,31%. Widoczna ró¿nica by³a statystycznie istotna, co potwierdzi³y przeprowadzone testy. Jak wynika z badañ w³asnych, zawartoæ t³uszczu w miêsie króli-ków zale¿y od rodzaju miênia, gdy¿ w obu grupach badawczych stwierdzono wy¿sz¹ zawartoæ t³uszczu w udzie ani¿eli w combrze (p £ 0,05). Podobnym
Tab. 3. Wybrane wskaniki jakoci miêsa badanych królików (x ± s; n = 6)
Objanienie: rednie oznaczone ró¿nymi literami (a, b) w tym samym wierszu ró¿ni¹ siê istotnie statystycznie przy p £ 0,05
a h c e C GrupaI Grupa II r e b m o c udo comber udo ) % ( o k ³ a i B 23,60±0,63ab 22,23±0,21c 23,45±0,78b 22,48±0,32a ) % ( a d o W 72,74±1,22ab 74,59±0,72c 73,58±0,71b 74,87±0,39c ) % ( z c z s u ³ T 1,47±0,21a 12,00±0,35b 11,31±0,15c 21,51±0,32a
Tab. 4. Korelacje miêdzy wskanikami jakoci miêsa
Objanienie: * p £ 0,05 u z c z s u ³t æ o tr a w a Z Zawatroæwody o d U Zawatroæbia³ka 0,36 0,24 u z c z s u ³t æ o tr a w a Z 0,62* r e b m o C Zawatroæbia³ka 0,35 0,15 u z c z s u ³t æ o tr a w a Z 0,42
Medycyna Wet. 2010, 66 (12) 842
wnioskiem zakoñczy³y siê badania przeprowadzone przez innych autorów (4, 12, 18). Na tak stosunkowo nisk¹ zawartoæ t³uszczu w miêsie pochodz¹cym od królików z grupy ekologicznej niew¹tpliwie wp³yn¹³ sposób ¿ywienia (karma o ma³ej zawartoci t³uszczu, ale du¿ej iloci w³ókna).
Reasumuj¹c, tradycyjny sposób utrzymania (zwie-rzêta karmione ekologicznymi paszami objêtociowy-mi i treciwyobjêtociowy-mi wyprodukowanyobjêtociowy-mi w gospodarstwie) nie wp³ywa na obni¿enie wydajnoci rzenej, a jedy-nie wyd³u¿a czas odchowu zwierz¹t i uzyskania przez nie masy ok. 4 kg. Zastosowanie odpowiedniego sys-temu ¿ywienia przek³ada siê jednak na jakoæ od¿yw-cz¹ miêsa. Próbki miêni pozyskane od królików ¿y-wionych ekologicznie charakteryzuj¹ siê wysokim poziomem wody oraz nisk¹ zawartoci¹ t³uszczu, przy wysokim (22-23%) poziomie bia³ka. Wymienione ce-chy dodatkowo podnosz¹ walory dietetyczne miêsa króliczego.
Pimiennictwo
1.Bieniek J.: Wp³yw czynników genetycznych i rodowiskowych na u¿ytecz-noæ miêsn¹ królików w warunkach chowu tradycyjnego. Zesz. Nauk. AR Kraków 1997, rozprawy nr 233.
2.Cygan-Szczegielniak D., Stasiak K., Janicki B.: Wp³yw diety na zawartoæ CLA, cholesterolu oraz kwasów t³uszczowych w miêsie królików. Medycyna Wet. 2010, 66, 272-275.
3.Dalle Zotte A.: Perception of rabbit meat and major factors influencing the rabbit carcass and meat quality. Liv. Prod. Sci. 2002, 75, 11-31.
4.Hernández P., Pla M., Blasco A.: Carcass characteristics and meta quality of rabbit lines selected for different objectives: II. Realtionships between meat characteristics. Liv. Prod. Sci. 1998, 54, 125-131.
5.Jarosz S.: Hodowla zwierz¹t futerkowych. PWN, Warszawa 1996, s. 247. 6.£apa P., Maj D.: Króliki ras futerkowych jako ród³o cennego miêsa. Rocz.
Nauk. Pol. Tow. Zoot. 2008, 4, 129-136.
7.Maj D., Bieniek J., £apa P.: Jakoæ miêsa królików rasy bia³ej nowozelandz-kiej i kalifornijsnowozelandz-kiej oraz ich mieszañców. Medycyna Wet. 2008, 64, 351-353.
8.Metzger Sz., Kustos K., Szendro Zs., Szabó A., Eiben Cs., Nagy I.: The effect of housing system on carcass traits and meat quality of rabbit. World Rabbit Sci. 2003, 11, 1-11.
9.Pascual M., Aliaga S., Pla M.: Effect of selection for growth rate on carcass and meat composition in rabbits. Proc. 8th World Rabbit Congress
Septem-ber 7-10, 2004, Puebla, Mexico, s. 1435-1440.
10.Piórkowska M.: Wartoæ rzena królików o ró¿nym genotypie. Rocz. Inst. Przem. Miês. i T³uszcz. 2008, XLVI, 41-49.
11.Pla M.: A comparison of the carcass traits and meat quality of conventionally and organically produced rabbits. Liv. Sci. 2008. 115, 1-12.
12.Pla M., Pascual M., Ariòo B.: Protein, Fat and moisture content of retail cuts of rabbit meat evaluated with the nirs methodology. World Rabbit Sci. 2004, 12, 149-158.
13.Polska Norma PN-75/A-04018. Produkty rolniczo-¿ywnociowe. Oznacza-nie azotu metod¹ Kjeldahla i przeliczaOznacza-nie na bia³ko.
14.Polska Norma PN-ISO 1442:2000. Miêso i przetwory miêsne. Oznaczanie zawartoci wody (metoda odwo³awcza).
15.Polska Norma PN-ISO 1444:2000. Miêso i przetwory miêsne. Oznaczanie zawartoci t³uszczu wolnego.
16.Praca zbiorowa: Normy ¿ywienia miêso¿ernych i rolino¿ernych zwierz¹t futerkowych. Wartoæ pokarmowa pasz. PAN, Jab³onna 1994, s. 93. 17.Rybarczyk A., Mys³ek P., Kalisiñska E., Gardzielewska J., Jakubowska M.,
Karamucki T., Natalczyk-Szymkowska W.: Charakterystyka jakoci miêsa dzi-kiego królika Oryctolagus cuniculus. Rocz. Inst. Przem. Miês. i T³uszcz. 2008, XLVI, 51-56.
18.Szkucik K., Libelt K.: Wartoæ od¿ywcza miêsa królików. Medycyna Wet. 2006, 62, 108-110.
19.Szkucik K., Pyz-£ukasik R.: Jakoæ zdrowotna miêsa królików. Medycyna Wet. 2009, 65, 665-669.
20.Szkucik K., Pyz-£ukasik R.: Zmiennoæ cech sensorycznych miêsa królików w zale¿noci od rasy i czêci zasadniczej tuszki. Medycyna Wet. 2008, 64, 1308-1310.
21.Zaj¹c J.: Porównanie cech tucznych, rzenych oraz jakoci miêsa królików ró¿nych ras i ich mieszañców. Rocz. Nauk. Zoot. 2001, 28, 9-23.
22.Zaj¹c J.: Wp³yw genotypu i p³ci na niektóre cechy ilociowe miêsa królicze-go. Rocz. Nauk. Zoot. 1999, 26, 29-39.
23.Zaj¹c J., Niedwiadek S., Bielañski P.: Wyniki badañ jakoci miêsa królicze-go pochodz¹cekrólicze-go od osobników z ró¿nych grup genetycznych. Biul. Inf. Inst. Zoot. 1995, 33, 17-29.
Adres autora: dr in¿. Karolina Stasiak, ul. Mazowiecka 28, 85-084 Byd-goszcz; e-mail: stasiak@utp.edu.pl
