Grażyna Zarzycka
Jak w Krakowie chrząszcz brzmi w
trzcinie
Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców 12,
145-149
A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S K SZTA ŁC EN IE PO LO NISTY CZNE CU DZOZIEM CÓ W 12, 2002
RECENZJE
G ra żyn a Z a r z y c k a
JA K W K R A K O W IE C H R Z Ą S Z C Z B R Z M I W T R Z C IN IE
O sw ajanie ch rzą szcza w trzcinie, c zy li o kszta łc e n iu c u d zo ziem có w w In sty tu c ie P o lo n ijn ym U niw ersytetu Jagiellońskiego, red . W . M io d u n k a , J . R o k i
cki, U N IV E R S I T A S , K ra k ó w 1999.
J e s t to k o le jn a k s ią ż k a o m e ta fo ry c z n y m ty tu le n a p is a n a p rz e z p ra c o w n ik ó w In s ty tu tu P o lo n ijn e g o w K ra k o w ie i w y d a n a p rz e z T o w a rz y s tw o A u to ró w i P r a c N a u k o w y c h U N IV E R S I T A S . J e ś li j e d n a k p o p rz e d n ie po zy cje, ta k ie ch o ciaż b y j a k K ie d yś w rócisz tu lu b N ie m a ró ży b e z ko lcó w , s ą p o d rę c z n ik a m i ję z y k a p o lsk ie g o d la cu d zo z ie m c ó w , celem O sw ajania
ch rzą szcza w trzcin ie... je s t raczej p r ó b a o p isu te g o , co w z ak resie n a u c z a n ia
c u d z o z ie m c ó w u c z y n io n o w K ra k o w ie , je d n y m z n a js ta rs z y c h c e n tró w e d u k u ją c y c h o b c o k ra jo w c ó w w n aszy m k ra ju . P ra c ę tę m o ż n a w ięc z a k la sy fik o w ać ja k o p u b lik a c ję g lo tto d y d a k ty c z n ą o c h a r a k te r z e te o re ty c z n y m . J e s t o n a ró w n ie ż sw ego ro d z a ju p o d rę c zn ik iem , ale jej a d re s a ta m i są ty m ra z em o so b y z ajm u jąc e się p ro fe s jo n a ln ie n a u c z a n ie m ję z y k a p o lsk ie g o ja k o obcego. C h o ć n ie ty lk o one. Z eseju w stęp n eg o W . M io d u n k i C u dzoziem
s zc zy z n a , p o ls zc z y z n a , k u ltu r a p o ls k a i U n iw ersyte t J a g ie llo ń sk i m o ż n a
w y c zy ta ć ró w n ie ż i to , że k s ią ż k a t a m a c h a r a k te r p o le m ic zn y , a je j w a żn y m celem je s t u k a z a n ie lu d z io m n a u k i n ie zw iąz a n y m n a c o d z ie ń z n a u c z a n ie m c u d zo z ie m c ó w w P o lsce, że te g o ro d z a ju d z ia ła ln o ś ć d y d a k ty c z n a „ p o d d a je się u o g ó ln ia ją c e m u o p iso w i” (zo b . O sw ajanie..., s. 11) i n ie p o w in n a być lek c ew a ż o n a.
T rz y d z ie sto lec ie Szk o ły L etn iej K u ltu ry i J ę z y k a P o lsk ie g o p rz y U n iw e r sytecie J a g ie llo ń sk im , k tó r a w ra z z In s ty tu te m P o lo n ijn y m s ta n o w i o b e cn ie w io d ą cy o ś ro d e k e d u k u ją c y cu d zo z ie m c ó w w n a sz y m k ra ju , s ta ło się p re te k stem , b y u zm y sło w ić p o lsk ie m u śro d o w isk u a k a d e m ic k ie m u , że n a u c z a n ie
1 4 6 Grażyna Zarzycka
ję z y k a p o lsk ie g o ja k o o b c eg o ro z w in ę ło się n a tyle, że ju ż s ta io się w a ż n ą su b d z ie d z in ą p o lo n isty c z n ą . W . M io d u n k a , a w ra z z n im in n i a u to rz y p re z e n to w a n y c h w k siążce esejów , w ie rz ą w s en so w n o ść n a u c z a n ia ję z y k a p o lsk ie g o ja k o o b ceg o o ra z w silę ojczy steg o ję z y k a. W ie rz ą w t o ta k ż e c u d zo z ie m c y o ra z o so b y p o lsk ie g o p o c h o d z e n ia , k tó rz y z z ap a łe m p o z n a ją ję z y k i p o ls k ą k u ltu rę . B ra k p o d o b n e j w ia ry cechuje, z d an iem w sp o m n ian e g o w yżej a u to r a n ie ty le c u d zo ziem có w , co zew n ę trz n y c h o b s e rw a to ró w ich z m a g a ń . O b se rw a to ró w , b ę d ąc y c h w sz a k ro d z im y m i u ż y tk o w n ik a m i ję z y k a , n ie rz a d k o - je g o b a d a c z a m i, tw ó rc a m i k u ltu ry .
O s ta tn i a k a p it eseju w stęp n e g o , w k tó ry m sfo rm u ło w a n o n a jw ażn iejsze cele z am ierze n ia , ja k im stało się w y d a n ie C h rzą szcza w trzcin ie..., b rz m i n a stę p u ją c o : „ P u b lik u ją c d a n e n a te m a t teg o , j a k w ielu c u d zo z ie m c ó w z m ierzy ło się z tru d n o ś c ią ję z y k a p o lsk ie g o , b io rą c u d z ia ł w p ro g ra m a c h U n iw e rsy te tu Jag ie llo ń sk ie g o , ch cem y o d d a ć im sp raw ied liw o ść. I d o d a ć w ia ry P o la k o m w w a rto ś ć ich w łasn eg o , t a k często n ie d o c e n ia n e g o ję z y k a ”
(O sw ajanie..., s. 12).
N a leż y c h o ćb y n a chw ilę z a trz y m a ć się p rz y ty tu le o m a w ia n ej k siążk i. M e ta fo r a z w ią z a n a z „ o sw a ja n ie m c h rz ąsz cz a w trz c in ie ” m a zw ró c ić u w ag ę n a tru d n o ś c i w zak resie p rz y s w a ja n ia ję z y k a p o lsk ie g o , k tó r e n a p o ty k a ją uczący się o ra z n a o b o p ó ln e u k ie ru n k o w a n ie u czący ch się i u c zą c y c h , b y p o k o n a ć o p ó r, ja k i s ta w ia m a te ria n o w e g o ję z y k a. W ty tu le k s ią ż k i ró w n ie d o b rz e m o ż n a je d n a k o d c zy tać sugestię, b y o tw o rz y ć się n a ś w ia t c u d z o z ie m có w z a in te re s o w a n y c h n a sz y m k ra je m i ję z y k iem . J e d n y m sło w em - by „ o sw o ić c h rz ąsz cz a ” , p rz y jm u ją c p u n k t w id z en ia u c zą c y c h się. W id a ć w ięc, że ty tu ł lo g iczn ie p rz y staje d o z ało żeń a u to ró w , sta n o w ią c je d n o c ze śn ie ż a rto b liw e o d n ie sie n ie d o a rc h e ty p ic z n e g o w rę c z e le m e n tu p o ls k ie j lin- g u a k u ltu ry , ja k im je s t „ ch rzą szc z b rz m ią c y w szczeb rzeszy ń sk iej trz c in ie ” .
K sią ż k a sk ład a się z pięciu części, k tó re w dogłębny, a zarazem interesujący s p o só b , p rz e d sta w ia ją k ra k o w sk i o śro d e k : je g o s tru k tu rę , z a ło ż e n ia p r o g ra m o w e w ró ż n y c h o k re s a c h d z iałaln o ści o ra z o siąg n ięc ia je g o p ra c o w n ik ó w (część p ie rw s z a - C u d zo zie m c y w U n iw ersytecie J a g ie llo ń sk im . H is to ria
i w spółczesność, s. 1 5 -5 4 ). D a ją je d n o c ze śn ie o b ra z te g o , k to i d laczeg o
u czy się p o lsk ie g o w K ra k o w ie n a k u rs a c h w a k ac y jn y c h w S zk o le L etn iej o ra z n a k u rs a c h je d n o ro c z n y c h o ra z d w u le tn ic h w In s ty tu c ie P o lo n ijn y m , a ta k ż e czego o ra z w ja k i sp o só b się u czy i ja k ie się o siąg a p rz y ty m w y n ik i (część d ru g a - P o pierw sze - j ę z y k , s. 6 5 -1 1 7 ).
T y m , co m o ty w u je w ielu u czący ch się d o p o d e jm o w a n ia p r ó b „ o sw o je n ia c h rz ąsz cz a b rz m ią c eg o w trz c in ie ” je s t c o ra z częściej k u ltu r a o ra z h is to ria n a sz e g o k ra ju , a w ięc k o n te k s t p o z ajęz y k o w y . O ty m m . in . j a k słu ch acze k ra k o w sc y baw ili się w te a tr (zo b . P . H o rb a to w s k i, S tu d e n tó w za b a w a
w tea tr, s. 1 3 7-150), j a k in te rp re to w a li p o ls k ą lite ra tu rę (z o b . K . A d a m c z y k , K w a d ra tu ra te k stu , c zy li lekcja p o k o ry , s. 131-1 3 7 ) i p o ls k ie film y (zo b .
B. K lim a sze w sk i, B a b e lo ń c zyc y p r z e d ekra n em , s. 1 5 0 -1 6 5 ) o ra z f ra g m e n ty p o lsk iej rzeczyw istości społecznej (z o b . J. R o k ic k i, S tu d e n c i o b co kra jo w cy
o P olsce i Polakach', s. 1 6 5 -2 0 4 k tó ry je s t szczeg ó ło w ą a n a liz ą s o c jo lo g ic z n ą
p ro c e su p o z n a w a n ia p rz e z o b c o k ra jo w c ó w n ow ej rzeczy w isto ści sp o łeczn ej), a w reszcie: j a k ą w iedzę i ra d o ś ć m o g ą c z e rp a ć n a u czy ciele u c zą c y m ło d z ie ż z całeg o św ia ta , m o ż e m y d o w ied zieć się z k o lejn y ch esejów z am iesz cz o n y c h w trzeciej części k siąż k i {A le nie ty lk o j ę z y k , s. 1 3 1-205).
C zęść c z w a rtą (G los m ają studenci. ,, W spólna E u ro p a " - p ra ce w a rsztatow e
stu d en tó w In s ty tu tu Polonijnego, s. 2 1 7 -2 4 6 ), p ią tą {P o lska w ich ujęciu. S a m o d zieln e p ra ce stu d en tó w I P UJ, s. 2 5 1 -3 0 4 ) o ra z sz ó stą {Po co n a m to było? S tu d ia w P olsce p o latach, s. 3 0 9 -3 2 1 ) w y p e łn ia ją eseje słu ch aczy . S ą
w śró d n ic h p o w a ż n e ro z p ra w k i n a u k o w e p o św ięc o n e c h o c ia ż b y recep cji tw ó rc z o śc i film o w ej K rz y sz to fa K ie ślo w sk ie g o w H is z p a n ii czy tw ó rc z o śc i W itk a ce g o . A u to ra m i ty c h a n a liz są słu ch a c z e z a a w a n so w a n i ję z y k o w o , często d o k to r a n c i. Są też „zw y k łe ” - tzn . m n iej w y sz u k a n e ję z y k o w o o ra z m e ry to ry c z n ie n iż w sp o m n ia n e w yżej - p ra c e s tu d e n c k ie p is a n e p rz e z u c ze stn ik ó w zajęć z k o m p o z y c ji te k stó w o ra z k o n w e rsa to rió w lite ra c k ic h . A u to rz y esejów p iszą m . in. o po lsk iej to le ra n c ji, a n ty se m ity z m ie , sy tu ac ji k o b ie t, i n te r p r e tu ją w iersze p o ls k ic h n o b lis tó w i d a ją w y ra z s w o je m u p rz y w ią z a n iu d o P o lsk i. A czy teln ik ty c h te k só w o d n o s i w ra ż en ie , że p o b y t w n aszy m k ra ju i p rz e ż y ta tu lin g u a k u ltu ro w a p rz y g o d a z a o w o c o w a ły z m ia n ą św iadom ości słuchaczy, w yrażającą się p rzede w szystkim w um iejętności p o ró w n y w a n ia i ro z u m ie n ia w z o ró w k u ltu ro w y c h .
K sią ż k ę k o ń c z ą n o ty o a u to ra c h . N io s ą o n e d o d a tk o w e in fo rm a c je o z a in te re s o w a n ia c h n a u k o w y c h i r ó ż n o ro d n y c h ścieżk ach ży cio w y ch o s ó b u c zą c y c h się i n a u c z a ją c y c h w o ś ro d k u k ra k o w sk im . T o , że p rz y o k a zji ju b ile u s z u z e b ra n o w y p o w ied zi o só b re p re z e n tu ją c y c h ta k z ró ż n ic o w a n e d o św ia d c z e n ia , p o d ło ż a k u ltu ro w e i o fe ru ją c e o d m ie n n e ty p y d y s k u rsu , o k a z a ło się tra fn y m p o m y słem . S p raw ił o n , że w y p o w ied zi te p rz e k sz ta łc a ją się w p a rtn e rs k i d ia lo g . N a leż y d o d a ć , że je s t o n szczery — p ra c o w n ic y I n s ty tu tu P o lo n ijn e g o o tw a rc ie p iszą n ie ty lk o o sw o ich s u k ce sac h , a le ta k ż e o tru d n o ś c ia c h (n p . z w p ro w a d z a n ie m te stó w o siąg n ięć czy in n y c h in n o w a cji w z ak resie fo rm i treści n a u c z a n ia ), a słu ch a c z o m p o z w o lo n o sw o b o d n ie się w ypo w ied zieć, n a w et w ted y , g d y ich sp o jrz en ie n a P o ls k ę i sp ra w y p o lsk ie je s t sp o jrz en iem k ry ty c z n y m .
O w a lo ra ch m e to d y czn y ch , socjologicznych o ra z w yn ik ający ch z u czy n ien ia słu ch a c z y w s p ó ła u to ra m i k siąż k i w y p o w ia d a ła m się j u ż p rz y in n e j o k a zji (z o b . recen zję O sw ajania... o p u b lik o w a n ą w „ P rz e g lą d z ie P o lo n ijn y m ” 2000, z. 1, s. 2 0 1 -2 0 9 ), o b e c n ie c h ciała b y m sp o jrz eć n a p u b lik a c ję k ra k o w s k ic h k o le g ó w p o d k ą te m jej p rz y d a tn o śc i w śro d o w isk u zw iąz a n y m z n a u c z a n ie m c u d zo z ie m c ó w w P o lsce o ra z s p ró b o w a ć o k re ślić ro lę , j a k ą m o ż e o n a w ty m ś ro d o w isk u spełnić.
1 4 8 Grażyna Zarzycka
W k siążce tej zn ajd u jem y o p is fu n k c jo n o w a n ia specyficznej p la c ó w k i 0 c h a ra k te rz e n au k o w o -d y d a k ty cz n y m . G d y w eźm ie się p o d u w a g ę z m ie n io n ą s y tu a c ję , w ja k ie j z n a jd u ją się o b e c n ie w yższe u c z e ln ie w P o lsc e o ra z u cze ln ia n e o ś ro d k i o fe ru ją c e k u rs y ję z y k o w e d la c u d zo z ie m c ó w , o p is te n m o ż e b y ć p rz y d a tn y w tw o rz e n iu zało że ń p ro g r a m o w y c h in n y c h p o lsk ic h o ra z z a g ra n ic z n y c h p la c ó w e k te g o ty p u . N ie ch o d zi tu o p o w ie la n ie te g o , c o w y m y ślo n o w K ra k o w ie , ale o reflek sję n a d n a jle p sz y m i k ra k o w sk im i p o m y s ła m i i s p o so b a m i d z ia łan ia .
P o le k tu rz e książk i o d n io s ła m w ra ż en ie , że z n a k o m ity m p o m y słe m było u tw o rz e n ie p o n a d 20 la t te m u p rz y In sty tu c ie P o lo n ijn y m Z a k ła d u J ę z y k o z n a w s tw a S to so w a n eg o , co w iązało się z p rz e k sz ta łc en ie m p la c ó w k i z d y d a k ty czn ej w n a u k o w o -d y d a k ty c z n ą . S ukcesy n a u k o w e i w y d aw n icze (zo b . w y k az p o d ręczn ik ó w o ra z p ra c n au k o w y ch przez n ic h napisan y ch : Oswajanie..., s. 4 9 -5 3 ) nie byłyby m ożliw e bez codziennej p racy całego zespołu p ra c o w n ik ó w z a tru d n io n y c h w Z a k ła d z ie , ich ciągłej w y m ia n y p o g lą d ó w i d o św ia d c z e ń , z d o b y w a n y c h p o d c za s częsty ch i o b o w ią zk o w y c h (ta k !) k o n tr a k tó w z a g ra n ic z n y ch , p o p a rty c h p ra c ą tw ó rc z ą n a d c o ra z to n o w y m i p o d rę c z n ik a m i, p ro g r a m a m i zajęć, d y s e rta c ja m i n au k o w y m i.
N ie bez z n ac z e n ia je s t fa k t, że ju ż p rz e z d w ie d e k a d y p ra c a z esp o łu je s t w sp ie ra n a p rz e z k ie ro w n ik a o ś ro d k a , k tó re m u zależy n a ty m , b y p rz e k sz ta ł cen ia, k tó re się w K ra k o w ie d o k o n u ją , p o z o sta w a ły w zg o d zie z n a jn o w szym i te n d e n c ja m i w n a u c e św iatow ej o ra z z tra n s fo rm a c ja m i p o lity c z n y m i 1 ś w iato p o g ląd o w y m i. M a m tu n a m y śli ch o ciaż b y o d b y w a ją c ą się n a n a sz y c h o c za c h g lo b alizację, w k tó re j P o ls k a ta k ż e uczestn iczy . S to so w a n ie o d p a r u la t w S zk o le L etn iej i w In s ty tu c ie P o lo n ijn y m s y ste m u k r e d y to w ego, w p ro w a d ze n ie n o w e g o sy ste m u te sto w a n ia , o b o w ią zk o w e g o o c e n ia n ia p ra c y w y k ła d o w có w , u sta le n ie p o z io m ó w n a u c z a n ia o r a z z n ac z n e w z b o g a cenie „ o fe rty k u rs o w e j” (rez y g n a cja z k u rs ó w ję z y k o w y c h o c h a ra k te r z e o g ó ln y m p ro w a d z o n y c h p rz e z je d n e g o le k to ra n a rzecz w y sp e c ja liz o w an ia się w y k ła d o w có w w z ak resie n a u c z a n ia p o szc z eg ó ln y ch s p ra w n o śc i o ra z d o d a n ie k u rs ó w k u ltu r o w y c h i in n y c h zajęć sp ecjalisty czn y ch , o fe ro w a n y c h ta k ż e w ję z y k a c h św iato w y c h ) to ty lk o p a rę p rz y k ła d ó w d o sto so w y w a n ia się - i w y c h o d ze n ia n a p rz ec iw - p o trz e b o m e d u k a c y jn y m słu ch a c z y z b a rd z ie j ro zw in ię ty c h części św iata.
T r u d n o so b ie d zisiaj w y o b ra z ić sy tu ac ję , b y n p . a m e ry k a ń s k a u c ze ln ia p rz y słała (godziw ie za to p łacąc) n a s tu d ia języ k o w e d o P o lsk i z o rg a n iz o w a n ą g ru p ę słu ch aczy , je ślib y p o ls k a in s ty tu c ja k s z ta łc ą c a n ie s to so w a ła s ta n d a r d o w e g o sy stem u k re d y to w e g o . S łu c h a c zo m a m e ry k a ń sk im zależy n a ty m , b y z ajęcia, w k tó ry c h u c ze stn ic zą w P o lsc e, by ły „ z a lic z o n e ” p rz e z ich m a c ie rz y s tą p la c ó w k ę . K ra k ó w ju ż o d k ilk u la t o d p o w ia d a n a te g o ro d z a ju z a p o trz e b o w a n ie . N a u c z a n ie c u d zo z ie m c ó w w P o lsc e je s t u s łu g ą i o d te g o , j a k o n a z o sta n ie w y k o n a n a , zależy lic z b a p rzy szły ch sh ich a c z y -k lie n tó w .
P o d s u m o w u ją c u ż y teczn o ść O sw ajania ch rzą szcza w trzcin ie... trz e b a p rz y z n a ć , że k s ią ż k a t a d aje p ro p o z y q e fo rm d z ia ła n ia , d o k tó ry c h k a ż d a in n a in sty tu cja m o ż e się odnieść. F a k te m jest, że o śro d k i kształcące cud zo ziem ców w P o lsc e p ra c u ją w in n y c h n iż k ra k o w sk i w a ru n k a c h : n p . sk ła d g ru p s tu d e n c k ic h w łó d z k im S JP d C je s t o d m ie n n y n iż w K r a k o w ie . In a c ze j p r o g r a m u je się te ż z a ję c ia ze w z g lęd u n a to , że w łó d z k im o ś r o d k u w ięk szo ść słu ch a c z y u czestn iczy w k u rs a c h ro c z n y c h p rz y g o to w u ją c y c h d o stu d ió w , a n ie - j a k w K ra k o w ie - w w ak ac y jn y c h . W K ra k o w ie - j a k się w y d a je - ro z w ią z a n o p ro b le m k a d ro w y (z a ró w n o w In s ty tu c ie P o lo n ijn y m , j a k i w S zk o le L etn iej z a tru d n io n y c h je s t n iew ielu p ra c o w n ik ó w p e łn o e ta to w y c h ), z k tó ry m o ś ro d e k łó d z k i n a d a l się b o ry k a .
M o ż n a je d n a k ju ż d zisiaj zau w aży ć, że i d o Ł o d z i z a c z y n a p rz y je ż d ż a ć c o ra z w ięcej słu ch aczy z ain tereso w a n y ch p rz e d e w szy stk im o fe rtą ję z y k o w ą i k u ltu ro w ą , w tym ta k ż e w a k ac y jn ą . I n ależy p rz y p u szc z ać - o b se rw u ją c te n d e n c je w ed u k ac ji św iato w ej - że będzie ich c o ra z w ięcej. W O sw ajaniu
ch rzą szcza w trzcinie... zn ajd u jem y w iele p o m o c n y c h w sk a z ó w ek , j a k p r o
g ra m o w a ć p ra c ę o ś ro d k a k szta łc ą ce g o cu d zo z ie m c ó w w ciągle zm ie n iając y c h się w a ru n k a c h .
S ąd zę, że k siążk ę tę n ależy u z n a ć z a je d n ą z n a jw aż n ie jszy c h p u b lik a c ji g lo tto d y d a k ty c z n y c h , k tó re u k a z a ły się o s ta tn io w P o lsc e i tr u d n o p rz e ce n ić ro lę, j a k ą m o ż e o d e g ra ć w śro d o w isk u zajm u jący m się n a u cz n ie m c u d zo z ie m ców . Z n a c z e n ie tej p u b lik a c ji u p a tru ję w ty m , że p o ra z p ie rw szy w o tw a rty s p o só b o p is a n o w niej to , co dzieje się w o ś ro d k u , p rz e d sta w ia ją c p ro g r a m y , fo r m y d z ia ła n ia , tru d n o ś c i, o siąg n ięc ia itp .
D z ięk i te m u z a c h ę c o n o in n e o ś ro d k i, by w łączy ły się d o w y m ia n y m y śli o tru d n e j (ch o ć m o ż e m n iej k ło p o tliw e j) przeszło ści, zaw sze sk o m p lik o w a n e j c o d zien n o ści o ra z przyszłości (jakiej?) n aszy ch o śro d k ó w i n a sz y c h k o n ta k tó w z p rz y b y w a jąc y m i d o n a s z całego św iata słu ch a c z am i.
