Elwira Jarząbska, Kinga Zujko, Małgorzata Elżbieta Zujko
ANALIZA SUPLEMENTÓW DIETY
STOSOWANYCH PRZEZ STUDENTÓW UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO
Zakład Biotechnologii Żywności Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
Kierownik: dr hab. A.M. Witkowska
Celem pracy była analiza suplementów diety stosowanych przez studentów Uniwersytetu Medycznego. Badania przeprowadzono w grupie 174 studentów dietetyki, fi zjoterapii i pielęgniarstwa metodą sondażu diagnostycznego przy wykorzystaniu anonimowego kwestionariusza ankiety. Wykazano, że większość badanej młodzieży akademickiej stosowała suplementy diety, szczególnie kobiety i studenci dietetyki. Wśród suplementów najbardziej popularne były preparaty witaminowe i mineralne, suplementy poprawiające urodę oraz suplementy dla sportowców. Podstawowym kryterium wyboru suplementów był skład preparatu oraz polecenie zakupu przez inne osoby w grupie kobiet, natomiast w grupie mężczyzn skład preparatu i cena. Studenci wysoko ocenili własną wiedzę na temat prawidłowego żywienia i suplementów.
Słowa kluczowe: analiza, suplementy diety, studenci. Key words: analysis, dietary supplements, students.
Zgodnie z Ustawą o bezpieczeństwie żywności i żywienia z dnia 25 sierpnia 2006 r. (1), suplement diety to środek spożywczy, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będący skoncentrowanym źródłem witamin, składników mineral-nych lub inmineral-nych substancji wykazujących efekt odżywczy lub fi zjologiczny, poje-dynczy lub złożony, wprowadzany do obrotu w formie umożliwiającej dawkowa-nie. Prawidłowa i zróżnicowana dieta powinna dostarczać wszystkich składników odżywczych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jednak liczne grupy społeczeństwa odżywiają się nieracjonalnie ze względów fi zjologicz-nych, psychologicznych i socjoekonomicznych. Takie postępowanie może prowa-dzić do niedoborów składników pokarmowych i zaburzonej homeostazy ustroju. Uzasadnione stosowanie suplementów diety może być pomocne w ograniczeniu występowania niedoborów pokarmowych w organizmie i zachowaniu zdrowia. Na-leży jednak podkreślić, że suplementy diety nie są lekami i nie naNa-leży przypisywać im właściwości zapobiegania chorobom lub ich leczenia (2). W ostatnich latach obserwuje się ciągły wzrost zainteresowania tematyką suplementów diety. Są one
coraz chętniej stosowane wśród polskiej populacji, niezależnie od grupy wiekowej (3, 4). Jednak nadmierne, nieuzasadnione spożycie suplementów diety może być dla organizmu szkodliwe (5). Suplementy nie podlegają kontroli nadzoru farmaceu-tycznego i nie muszą być przebadane pod kątem ewentualnych interakcji z lekami czy działań niepożądanych. Zatem nie można mieć pewności co do skuteczności i bezpieczeństwa stosowania danego suplementu, a nabywca w znacznej mierze na własną odpowiedzialność przyjmuje wybrany preparat (6). Wyniki niektórych badań wskazują, że wiedza społeczeństwa na temat suplementów diety jest raczej niska, oparta głównie o Internet i telewizję (7).
Studenci Uniwersytetu Medycznego stanowią szczególną grupę społeczną, która powinna promować zdrowy styl życia, w tym prawidłowe żywienie i uzasadnione stosowanie suplementów diety. Dlatego też celem niniejszej pracy była analiza su-plementów diety stosowanych przez studentów Uniwersytetu Medycznego w Bia-łymstoku.
MATERIAŁ I METODY
Badania zostały przeprowadzone w grupie 174 studentów (114 kobiet i 60 męż-czyzn) następujących kierunków Uniwersytetu Medycznego: Dietetyka (30%), Fi-zjoterapia (35%) i Pielęgniarstwo (35%). Średni wiek badanych wynosił 22±1,5 lat (zakres: 19–25 lat). Badania przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego za pomocą autorskiego kwestionariusza ankiety,który składał się z 29 pytań otwartych i zamkniętych dotyczących m.in. rodzaju i częstości stosowania suplementów diety, czynników mających wpływ na wybór preparatu oraz subiektywnej oceny własnej wiedzy na temat żywienia i celowości oraz bezpieczeństwa stosowania suplemen-tów diety. Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej Uniwer-sytetu Medycznego w Białymstoku (R-I-002/96/2016). Wyniki badań opracowano za pomocą programu komputerowego Statistica 10.0 software (StatSoft, Inc.).
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Wykazano, że 63% badanych młodych osób (72% kobiet i 45% mężczyzn) sto-sowało suplementy diety. Studenci Dietetyki sięgali po suplementy diety istotnie częściej (74%) niż studenci Pielęgniarstwa (60%) i Fizjoterapii (57%). Wśród bada-nych studentów wszystkich kierunków, 60% z nich przyjmowało suplementy diety okresowo, natomiast 40% systematycznie. Najbardziej popularnymi suplementami diety były: preparaty witaminowe i mineralne (56%), suplementy poprawiające uro-dę – wpływające na wygląd skóry, paznokci i włosów (16%) oraz suplementy dla sportowców (13%) (ryc. 1.).
Wśród czynników mających wpływ na wybór suplementów diety zarówno ko-biety, jak i mężczyźni najczęściej wymieniali skład preparatu (odpowiednio: 49% i 52% badanych). Natomiast drugim czynnikiem mającym wpływ na zakup produk-tu była cena dla mężczyzn (44%), natomiast dla kobiet polecenie przez inne osoby, głównie znajomych, lekarza i farmaceutę (32%) (ryc. 2.).
Ryc. 1. Rodzaje stosowanych suplementów diety przez młodzież. Fig. 1. Types of dietary supplements used by young adults.
Ryc. 2. Czynniki wpływające na wybór suplementów diety. Fig. 2. Factors infl uencing the choice of dietary supplements.
Ponad 90% studentów uważało, że suplementy diety nie mogą zastąpić prawi-dłowo zbilansowanej diety. Swoją wiedzę żywieniową 94% studentów Dietetyki, 58% studentów Fizjoterapii i 54% studentów Pielęgniarstwa oceniło jako dobrą lub bardzo dobrą. Ponad 80% kobiet i 70% mężczyzn było zdania, że suplementy diety są bezpieczne dla zdrowia ale również 73% kobiet i 48% mężczyzn przyznało, że jest świadoma skutków ubocznych niewłaściwego stosowania suplementów diety. Aż 67% badanych wskazało, że miejscem nabywania suplementów diety są apteki stacjonarne. Pozostali respondenci suplementy diety kupowali w sklepach
interneto-wych i supermarketach. Głównym źródłem informacji na temat suplementów diety był dla badanych Internet (41%), lekarz lub farmaceuta (30%), telewizja i prasa (10%).
Wyniki niniejszych badań korespondują z doniesieniami innych autorów w za-kresie powszechności stosowania suplementów diety wśród studentów, szczególnie kobiet (8–14). Niektórzy Autorzy wskazują, że studenci kierunków Technologia Żywności i Żywienie (8) oraz Dietetyka (9), a więc osoby posiadające wiedzę na temat żywienia i suplementacji diety, częściej stosują suplementację w porównaniu do innych kierunków studiów, co jest zgodne z wynikami uzyskanymi w badaniach własnych. W niniejszych badaniach najczęściej stosowanymi przez studentów su-plementami diety były preparaty witaminowe i mineralne, suplementy poprawia-jące urodę – wpływapoprawia-jące na wygląd skóry, paznokci i włosów oraz suplementy dla sportowców. W badaniach Ciszek i współpr. (8) najbardziej popularne były witaminy, składniki mineralne i aktywatory. Krejpcio i współpr. (9) wskazali na najczęstsze spożycie przez studentów witamin, składników mineralnych, prepara-tów na wzmocnienie włosów, skóry i paznokci oraz suplemenprepara-tów na odporność organizmu i redukcję masy ciała. Również inni Autorzy potwierdzili, że preparaty witaminowe i mineralne są najczęściej stosowanymi suplementami (11, 13, 15). Reguła i współpr. (15) wykazali, że w przypadku niektórych witamin i składni-ków mineralnych suplementacja nie była konieczna z uwagi na prawidłową podaż w pożywieniu. Zarówno niedobór, jak i nadmiar składników pokarmowych w diecie może być dla organizmu szkodliwy, dlatego istnieje potrzeba stałego monitorowa-nie wielkości spożycia suplementów i konsultacji spożycia z podmiotami opieki medycznej. W niniejszych badaniach głównym kryterium wyboru suplementów był dla kobiet skład preparatu oraz polecenie zakupu przez inne osoby, natomiast dla mężczyzn skład preparatu i cena. W badaniach innych Autorów studenci wskazy-wali na: skład preparatu, zakres działania, cenę, względy zdrowotne i estetyczne, wygodę stosowania (8, 9, 11).
WNIOSKI
1. Stosowanie suplementów diety zadeklarowało 63% badanych studentów, szczególnie kobiet i studentów Dietetyki.
2. Najczęściej stosowanymi suplementami diety były: preparaty witaminowe i mineralne, suplementy poprawiające urodę (wpływające na wygląd skóry, pa-znokci i włosów) oraz suplementy dla sportowców.
3. Wśród czynników mających wpływ na wybór suplementów diety największe znaczenie dla kobiet miał skład preparatu oraz polecenie zakupu przez inne osoby, natomiast dla mężczyzn skład preparatu i cena.
4. Studenci Uniwersytetu Medycznego, szczególnie studenci dietetyki, swoją wiedzę żywieniową ocenili bardzo wysoko i byli świadomi, że suplementy diety nie mogą zastąpić prawidłowo zbilansowanej diety.
E. J a r z ą b s k a, K. Z u j k o, M. E. Z u j k o
THE ANALYSIS OF DIETARY SUPPLEMENTS USED BY STUDENTS OF MEDICAL UNIVERSITY
S u m m a r y
Introduction. Students of Medical University are a special group of people who, by their own
example, should promote the principles of proper nutrition and justifi ed use of dietary supplements.
Aim. The aim of this study was to analyse the dietary supplements used by students of Medical
University.
Material and methods. The survey was conducted among 174 students (114 women and 60 men)
of dietetics (30%), physiotherapy (35%) and nursing (35%). The material was collected by diagnostic survey method using an anonymous questionnaire. The study was approved by an ethics committee (Medical University of Bialystok, no R-I-002/96/2016). Statistical analysis was performed using
Sta-tistica 10.0 software (StatSoft, Inc.).
Results. It was shown that 63% of the students (72% women and 45% men) used dietary
supple-ments. Students of dietetic used dietary supplements signifi cantly more frequently (74%) than students of nursing (60%) and physiotherapy (57%). The most popular dietary supplements were: vitamins and minerals (56%), beauty enhancing supplements – affecting the appearance of skin, nails and hair (16%) and supplements for athletes (13%). Among the factors affecting the choice of dietary supplements, both men and women most often mentioned the supplements composition (respectively: 49% and 52% of respondents). The second factor infl uencing the purchase of the product was the price for men (44%), while for women the recommendation of other people (32%). Over 90% of students believed that di-etary supplements cannot replace a properly balanced diet. About 94% of students of dietetic, 58% of physiotherapy and 54% of nursing students assessed their nutritional knowledge as good or very good.
Conclusions. Most of the analysed students used dietary supplements, especially women and
dietet-ics. Among supplements the most popular were: vitamins and minerals, beauty enhancing supplements, and supplement for athletes. The supplements composition and recommendation of other people were the primary selection criterion for women, and for men: supplements composition and price. Students highly valued their knowledge about proper nutrition and supplements.
PIŚMIENNICTWO
1. Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Dz.U.06.171.1225. – 2. Bojarowicz H., Dźwigulska P.: Suplementy diety. Część I. Suplementy diety a leki – porównanie wymagań prawnych. Hygeia Public Health, 2012; 47(4): 427-32. – 3. Kozłowski P., Kozłowska M.,
Kozłowska K.: Ocena powszechności stosowania suplementów diety wśród młodych osób dorosłych.
J. Educ. Health Sport., 2017; 7(8): 106-13. – 4. Kozyrska J., Januszko O., Urbańska A., Pietruszka B.: Charakterystyka stosowania suplementów i produktów wzbogaconych w witaminy i składniki mineralne u dzieci w wieku 7–12 lat. Probl. Hig. Epidemiol., 2010; 91(4): 549-55. – 5. Kostecka M., Kostecka J.: Kontrowersje związane ze stosowaniem suplementów diety w grupie dzieci zdrowych. Bromat. Chem. Toksykol., 2015; 48(1): 59-67. – 6. Jarosz M.: Suplementy diety a zdrowie. PZWL, Warszawa 2008. – 7. Wilczewska B., Cybulski M., Krajewska-Kułak E.: Wiedza uczniów i studentów z Białegostoku na temat stosowania suplementów diety. Medycyna Rodzinna, 2015; 4: 165-71. – 8. Ciszek P., Duma P.: Analiza stosowania suplementów diety i świadomości zagrożeń wynikających z ich pobrania wśród studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego. Bromat. Chem. Toksykol., 2013; 46(3): 404-12. – 9. Krejpcio
Z., Staniek H., Chmielewska A.: Ocena powszechności spożycia suplementów diety w wybranych
gru-pach studentów. Probl. Hig. Epidemiol., 2013, 94(3): 622-25. – 10. Sigłowa A., Bertrandt B., Conder
M., Bertrandt K., Lisiecka A., Kubiak P., Urbańska A.: Suplementacja diety wśród studentów. Żywn.
Nauka Technol. Jakość, 2009; 4(65): 236-49.
11. Spiołek K., Kościołek A., Kania J., Hartman M., Pawłowska-Góral K.: Czynniki decydujące o zakupie suplementów diety zawierających witaminy i składniki mineralne przez studentów Śląskiego Uniwersytetu Medycznego. Roczn. PZH, 2011; 62(1): 37-40. – 12. Lebiedzinska A., Szpakow A., Hinc
polskich i białoruskich [Gdańsk, Grodno, Białystok]. Żyw. Człow. Metab., 2009; 36(1): 55-60. – 13.
Bieżanowska-Kopeć R., Leszczyńska T., Kopeć A.: Suplementacja diety studentów wyższych uczelni
województwa małopolskiego witaminami i/lub składnikami mineralnymi. Żywn. Nauka Technol. Jakość, 2010; 4(7): 132-40. – 14. Schlegel-Zawadzka M., Barteczko M.: Ocena stosowania suplementów diety pochodzenia naturalnego w celach prozdrowotnych przez osoby dorosłe. Żywn. Nauka Technol. Jakość, 2009; 4(65): 375-87. – 15. Reguła J., Gramza-Michałowska A., Stachowiak B.: Udział suplementów diety w żywieniu osób dorosłych. Probl. Hig. Epidemiol., 2011, 92(3): 614-16.
